B

1
BÀI GI?NG NGUYÊN LÝ TH?NG KÊ

• Th?i gian 45 ti?t
• Trong dó Lý thuy?t 35 ti?t
  Bài t?p 10 ti?t
• Tài li?u tham kh?o Giáo trìnhLý
  thuy?t Th?ng kê
  Giáo trình nguyên lý Th?ng kê Kinh t?
  
• GVC-Ths Ð?ng Xuân L?i1

2
Chuong 1 Ð?I TU?NG NGHIÊN C?U C?A TH?NG KÊ

• I- SO LU?C V? S? RA Ð?I VÀ PHÁT TRI?N C?A TH?NG
  KÊ
• 1.1 Khái ni?m v? th?ng kê
• - Ví d? 1 Ch? s? giá c? hàng tiêu dùng c?a c?
  nu?c tháng 2 so v?i tháng 1 nam 2008 tang 6, so
  v?i cùng k? nam 2007 tang 14.
• - Ví d? 2 T? l? h? nghèo theo chu?n m?i c?a c?
  nu?c nam 2004 là 18, Gi?m so v?i nam 2002 là
  4,9.
• Th? nào là S? li?u th?ng kê?
• Th? nào là công tác th?ng kê?
• Th? nào là khoa h?c th?ng kê ?
• 1.2 So lu?c v? s? ra d?i và phát tri?n c?a th?ng
  kê

3

• Th?ng kê ra d?i t? bao gi??
• Th?ng kê ra d?i và phát tri?n theo nhu c?u c?a xã
  h?i. Xã h?i càng phát tri?n th?ng kê cung phát
  tri?n theo.
• Ð?n nam 1660 nhà kinh t? h?c ngu?i Ð?c Cohring dã
  gi?ng t?i tru?ng Ð?i h?c Holmsted v? phuong pháp
  nghiên c?u các hi?n tu?ng kinh t? xã h?i d?a vào
  s? li?u di?u tra .
• Ð?n nam 1682 nhà kinh t? h?c ngu?i Anh Wlliam
  Petty dã cho xu?t b?n cu?n S? h?c chính tr?
• S? phát tri?n c?a khoa h?c th?ng kê và m?ng lu?i
  th?ng kê ? Vi?t Nam
• II. Ð?i tu?ng nghiên c?u c?a th?ng kê
• Th?ng kê là m?t môn khoa h?c xã h?i d?c l?p,
  nghiên c?u m?t lu?ng trong m?i quan h? ch?t ch?
  v?i m?t ch?t c?a các hi?n tu?ng kinh t? - Xã h?i
  s? l?n trong di?u ki?n th?i gian và d?a di?m c?
  th?.
• T? khái ni?m này, chúng ta hi?u d?i tu?ng nghiên
  c?u c?a th?ng kê ? nh?ng di?m chính sau

4
2.1 Th?ng kê là m?t môn khoa h?c xã h?i

• Các hi?n tu?ng v? s?n xu?t và TSX c?a c?i v?t
  ch?t xã h?i
• Các hi?n tu?ng v? luu thông phân ph?i s?n ph?m
  trong xã h?i
• Các hi?n tu?ng v? dân s?, van hoá, giáo d?c,
  ngu?n lao d?ng
• Các hi?n tu?ng v? d?i s?ng chính tr?, b? máy qu?n
  lý xã h?i
• ?nh hu?ng c?a các hi?n tu?ng t? nhiên d?n các
  hi?n tu?ng xã h?i
• 2.2 Th?ng kê nghiên c?u m?t lu?ng c?a các hi?n
  tu?ng kinh t? xã h?i. M?t lu?ng dó là
• Quy mô c?a hi?n tu?ng
• K?t c?u c?a hi?n tu?ng
• T?c d? phát tri?n c?a hi?n tu?ng
• Trình d? ph? bi?n c?a hi?n tu?ng
• M?i quan h? t? l? gi?a các hi?n tu?ng ho?c các b?
  ph?n trong cùng m?t hi?n tu?ng.
• Th?ng kê nghiên c?u m?t lu?ng nhung trong m?i
  quan h? ch?t ch? v?i m?t ch?t c?a hi?n tu?ng

5

• Th?ng kê không nghiên c?u b?n ch?t và tính quy
  lu?t c?a hi?n tu?ng mà thông qua m?t lu?ng có th?
  dánh giá du?c b?n ch?t và tính quy lu?t c?a hi?n
  tu?ng.
• III. Phuong pháp nghiên c?u c?a Th?ng kê
• 3.1 Phuong pháp lu?n c?a th?ng kê
• T?ng h?p v? m?t lý lu?n các phuong pháp chuyên
  môn c?a Th?ng kê g?i là phuong pháp lu?n c?a
  Th?ng kê
• Co s? phuong pháp lu?n c?a Th?ng kê là quan sát
  s? l?n các don v? trong m?t t?ng th? ho?c s? l?n
  các hi?n tu?ng kinh t? - Xã h?i c?n nghiên c?u.
• 3.2 Các phuong pháp chuyên môn c?a Th?ng kê
• Trong di?u tra Th?ng kê ( di?u tra ch?n m?u, di?u
  tra toàn b?)
• Trong t?ng h?p Th?ng kê ( Phuong pháp phân t?, h?
  th?ng hoá x?p s?p tài li?u)

6

• Trong phân tích Th?ng kê s? d?ng các phuong pháp
  ch? tiêu t?ng h?p, dãy s? bi?n d?ng theo th?i
  gian, ch? s?
• IV. M?t s? khái ni?m thu?ng dùng
• T?ng th? (N) T?ng th? m?u (n)
• Ðon v? t?ng th?
• Tiêu th?c ( tiêu th?c ch?t lu?ng, tiêu th?c s?
  lu?ng)
• Lu?ng bi?n
• Ch? tiêu Th?ng kê
• K/n Ch? tiêu th?ng kê là s? th? hi?n m?t cách
  t?ng h?p m?i quan h? gi?a lu?ng và ch?t c?a hi?n
  tu?ng hay quá trình kinh t? xã h?i trong di?u
  ki?n th?i gian và d?a di?m c? th?.

7
Ð?c di?m c?a ch? tiêu Th?ng kê

• - Ph?n ánh k?t qu? c?a nghiên c?u Th?ng kê
• - M?i ch? tiêu th?ng kê ph?n ánh m?t lu?ng trong
  m?i quan h? v?i m?t ch?t v? m?t khía c?nh c?a
  hi?n tu?ng
• - H? th?ng Các ch? tiêu th?ng kê trong m?t hi?n
  tu?ng ph?n ánh t?ng h?p hi?n tu?ng.
• V. Nhi?m v? c?a Th?ng kê
• 5.1 Ph?c v? cho công tác k? ho?ch ( Xây d?ng KH,
  ch? d?o th?c hi?n KH, Ðánh giá tình hình th?c
  hi?n KH)
• 5.2 Ph?c v? cho công tác lãnh d?o và ch? d?o c?a
  cán b? các c?p.
• 5.3 Ðánh giá xu hu?ng phát tri?n c?a hi?n tu?ng,
  kh? nang ti?m tàng c?a các hi?n tu?ng kinh t? xã
  h?i.

8
Chuong 2 ÐI?U TRA TH?NG KÊ (THU TH?P THÔNG TIN
TH?NG KÊ )

• I. Khái ni?m, nhi?m v? c?a di?u tra Th?ng kê
• 1.1 Ði?u tra Th?ng kê là gì?
• Là vi?c thu th?p m?t cách khoa h?c nh?ng s? li?u
  ban d?u v? các hi?n tu?ng kinh t? xã h?i mà th?ng
  kê nghiên c?u
• 1.2 Ý nghia c?a di?u tra Th?ng kê
• 1.3 Nhi?m v? c?a di?u tra Th?ng kê
• S? li?u thu th?p du?c ph?i chính xác
• S? li?u thu th?p du?c ph?i d?y d?
• S? li?u thu th?p du?c ph?i k?p th?i
• 2. Phuong pháp thu th?p tài li?u trong di?u tra
  Th?ng kê
• 2.1 Phuong pháp tr?c ti?p
• 2.2 Phuong pháp gián ti?p

9

• 3. Các hình th?c t? ch?c di?u tra Th?ng kê
• 3.1 Ði?u tra thông qua bi?u báo cáo th?ng kê d?nh
  k?
• Là vi?c thu th?p s? li?u th?ng kê d?a vào nh?ng
  bi?u m?u th?ng kê dã du?c l?p s?n, du?c quy d?nh
  ch?t ch? v? hình th?c, v? n?i dung, v? th?i gian
  n?p báo cáo
• V? ch? d? báo cáo, quy d?nh báo cáo và k? lu?t
  báo cáo du?c t?ng c?c Th?ng kê quy d?nh ch?t ch?
• Nh?ng co quan du?c quy?n l?p và ban hành các báo
  cáo Th?ng kê
• Hình th?c c?a m?t báo cáo th?ng kê d?nh k?
• Quy d?nh cách ghi só li?u trong báo cáo
• - Không có s? li?u dùng d?u ( - )
• - Có s? li?u nhung chua thu th?p du?c ()
• - Có s? li?u ( có th? tính du?c nhung không có ý
  nghia (x)
• - Không ghi don v? tính vào ph?n gi?i thích

10
3.1 Ði?u tra chuyên môn

• Là hình th?c t? ch?c di?u tra không thu?ng xuyên,
  ti?n hành theo m?t phuong pháp riêng d? ph?c v?
  cho m?c dích nghiên c?u riêng.
• Ðây là hình th?c du?c áp d?ng r?ng rãi d? thu
  th?p s? li?u v? các hi?n tu?ng kinh t? xã h?i,
  nh?ng hi?n tu?ng ít bi?n d?ng, nh?ng hi?n tu?ng
  n?m ngoài k? ho?ch, ho?c d?t xu?t x?y ra.
• Thông thu?ng m?t cu?c di?u tra chuyên môn d? d?t
  du?c m?c dích c?a di?u tra ph?i làm t?t các công
  vi?c sau
• Xác d?nh m?c dích di?u tra
• Xác d?nh d?i tu?ng di?u tra
• Xác d?nh ph?m vi di?u tra
• Chu?n b? các phuong ti?n ph?c v? di?u tra nhu
  l?c lu?ng cán b?, v?t tu, phuong ti?n, tài chính
• T? ch?c di?u tra th?

11
4. Phân lo?i theo ph?m vi di?u tra

• 4.1 Ði?u tra toàn b?
• Là vi?c ti?n hành thu th?p s? li?u trên t?t c?
  don v? c?a t?ng th? mà không lo?i tr? tru?ng h?p
  nào
• Ví d? T?ng di?u tra dân s?, T?ng di?u tra lao
  d?ng vào ngày 1 tháng 7 hàng nam
• Uu di?m c?a di?u tra toàn b?
• - Ð? tin c?y c?a tài li?u thu du?c sau di?u tra
  cao
• - Có th? s? d?ng trong công tác l?p k? ho?ch và
  nghiên c?u khoa h?c
• Nhu?c di?m
• - T?n kém ( s?c ngu?i, tài chính, th?i gian)
• - Nhi?u khi không d?m b?o tính ch?t k?p th?i c?a
  tài li?u
• - Có nh?ng hi?n tuong không th? áp d?ng du?c

12
4.2 Ði?u tra Không toàn b? (di?u tra b? ph?n)

• Là hình th?c di?u tra ch? ti?n hành thu th?p s?
  li?u trên m?t s? ít don v? c?a t?ng th? du?c ch?n
  ra t? t?ng th?, k?t qu? thu du?c có th? suy r?ng
  cho c? t?ng th? ho?c nh?n xét khái quát cho c?
  t?ng th? ho?c làm bài h?c kinh nghi?m cho các don
  v? khác.
• Uu di?m
• Ð? t?n kém v? s?c ngu?i, tài chính và th?i gian
• Có th? áp d?ng cho nh?ng tru?ng h?p mà di?u tra
  toàn b? không th? ti?n hành du?c
• N?u du?c t? ch?c t?t, k?t qu? cung có d? tin c?y
  cao có th? thay th? cho di?u tra toàn b?.
• Nhu?c di?m
• Ð? chính xác c?a tài li?u thu du?c thông thu?ng
  th?p hon
• Tu? cách ti?n hành c? th? mà di?u tra không toàn
  b? du?c chia thành 3 lo?i

13

• Ði?u tra ch?n m?u (Ði?u tra m?u di?n hình)
• Ði?u tra tr?ng di?m
• Ði?u tra chuyên d?
• 4.3 Ði?u tra ch?n m?u
• 4.3.1 Khái ni?m Ði?u tra ch?n m?u là m?t lo?i
  di?u tra b? ph?n, ti?n hành thu th?p s? li?u trên
  m?t s? ít don vj c?a t?ng th? nhung mang tính
  ch?t d?i di?n cho c? t?ng th?, k?t qu? thu du?c
  dùng d? suy r?ng cho c? t?ng th?
• 4.3.2 Nhi?m v? c?a di?u tra ch?n m?u.
• Ði?u tra ch?n m?u ph?i gi?i quy?t m?t trong 2
  nhi?m v? sau
• - Tính s? bình quân m?u ( ) r?i suy ra s? bình
  quân chung c?a t?ng th? ( )

14

• Tính s? thành m?u r?i suy ra s? thành c?a c? t?ng
  th?
• (p P)
• (S? thành là t? l? các don v? trong t?ng th? có
  bi?u hi?n gi?ng nhau v? m?t tiêu th?c nào dó)
• 4.3.3 M?t s? n?i dung co b?n c?a di?u tra ch?n
  m?u
• A- Sai s? ch?n m?u và ph?m vi sai l?ch m?u di?n
  hình
• Th? nào là sai s? ch?n m?u? Là sai l?ch v? tr? s?
  gi?a k?t qu? c?a di?u tra ch?n m?u và k?t qu?
  th?c c?a t?ng th?
• ( - )
• Ðây là sai s? v?n có trong di?u tra ch?n m?u
  không th? kh?c ph?c du?c mà ch? tìm cách h?n ch?
  sai s? mà thôi
• Trong lý thuy?t xác su?t và th?ng kê toán dã
  ch?ng minh du?c Bình quân c?a các cách t? ch?c
  ch?n m?u có k?t c?u m?u khác nhau du?c g?i là sai
  l?ch m?u di?n hình( )

15

• Dùng cho s? bình quân sai l?ch m?u di?n hình du?c
  tính theo công th?c sau
• Trong dó
  n s? don v? t?ng th? m?u
• 
  là phuong sai c?a t.th?
• 
  µx Sai l?ch m?u di?n hình
• µx
• Dùng cho s? thành
• µp Trong
  dó p là s? thành c?a t. th?
• Nhu v?y, sai l?ch m?u di?n hình ph? thu?c vào 2
  y?u t?
• Phuong sai c?a t?ng th? ( )
• S? don v? m?u ch?n ra nhi?u hay ít (n ?)

16

• Mà phuong sai du?c tính theo công th?c
• 
  
• Trong th?c t? ph?i dùng phuong sai m?u d? thay
  cho phuong sai c?a t?ng th? vì ngay t? d?u khi
  chua bi?t mà chúng ta dã ph?i s? d?ng nó d?
  tính phuong sai.
• Th?ng kê toán dã ch?ng minh du?c gi?a phuong sai
  c?a m?u và phuong sai t?ng th? ch? sai khác nhau
  m?t lu?ng là
• n
• -----
• n -1

17

• B- Ph?m vi sai l?ch m?u di?n hình.
• V? m?t lý thuy?t, lý thuy?t xác su?t dã ch?ng
  minh du?c sai l?ch m?u di?n hình không ph?i là 1
  tr? s? xác d?nh mà là m?t ph?m vi có th?. Ph?m vi
  này du?c xác d?nh b?ng công th?c
• Dùng cho s? bình quân ?x t. µx t.
• Dùng cho s? thành ?p t. µp t.
• Trong dó ?x ?p là ph?m vi sai l?ch m?u di?n
  hình dùng cho s? bình quân và s? thành
• t là d? co su?t c?a cu?c di?u tra ( h?
  s? tin c?y)

18

• Quan h? gi?a d? tin c?y (t) và trình d? tin c?y
  (?t) có các k?t qu? tuong ?ng sau
• H? s? tin c?y (t) Trình
  d? tin c?y (?t)
• 1,0
  0,6827
• 1,5
  0,8664
• 2,0
  0,9545
• 2,5
  0,9876
• 3,0
  0,9973
• C- S? don v? m?u c?n thi?t (n)
• T? công th?c tính ph?m vi sai l?ch m?u di?n hình
• 
  t2.
• ?x t.
  Suy ra n -------
• 
  ?2x
• 
  t2 p(1-p)
• Tuong t? có ?p t. µp t.
  Suy ra n -----------
• 
  ?2p
  

19

• Ví d? Trong m?t cu?c di?u tra nang su?t, s?n
  lu?ng lúa tru?c khi thu ho?ch ? m?t doanh nghi?p
  v?i yêu c?u ph?m vi sai l?ch m?u di?n hình không
  du?c vu?t quá 0,06kg/ 1 di?m g?t, v?i trình d?
  tin c?y c?a tài li?u suy r?ng là 0,8664. C?n ph?i
  g?t bao nhiêu di?m g?t d? d?t du?c yêu c?u nói
  trên? ( 1 di?m g?t 4m2) cho bi?t phuong sai c?a
  l?n di?u tra tru?c là 0,128
• 0,8664 suy ra t 1,5
  t2.
• Áp d?ng công th?c tính n
  ------------------
• 
  ?2 x
• 
  1,52. 0,128
• n
  ------------- 80 di?m g?t
• 
  0,062

?(t)
20
D- Phuong pháp t? ch?c ch?n m?u

• Phuong pháp ch?n ng?u nhiên (Tu? co)
• Phuong pháp ch?n máy móc
• Phuong pháp ch?n di?n hình phân lo?i
• Phuong pháp ch?n c? kh?i
• E- Suy r?ng tài li?u di?u tra
• Phuong pháp suy r?ng tr?c ti?p
• Ð?i v?i n/v tính s? bình quân
• - ?x
  ?x
• Ð?i v?i nhi?m v? tính s? thành
• p - ?p
  P p ?p
• Phuong pháp h? s? tính d?i

21
5. Sai s? trong di?u tra và phuong pháp kh?c ph?c

• 5.1 Các lo?i sai s? trong di?u tra th?ng kê
• Có 2 lo?? sai s? trong di?u tra th?ng kê
• Sai s? dang ký
• Sai s? d?i bi?u 150d
• 5.2 Bi?n pháp kh?c ph?c
• Thu?ng xuyên giáo d?c chính tr? tu tu?ng cho cán
  b? làm công tác ghi chép ban d?u và di?u tra
  th?ng kê
• Thu?ng xuyên b?i du?ng nghi?p v? chuyên môn cho
  cán b?
• Tang cu?ng công tác ki?m tra, u?n n?n k?p th?i
  nh?ng sai l?ch khi m?i xu?t hi?n.

22
Chuong III. T?NG H?P TH?NG KÊ

• 1.I.Khái ni?m, nhi?m v? và n?i dung c?a t?ng h?p
  Th?ng kê
• 1.1.1 Khái ni?m
• T?ng h?p th?ng kê là vi?c s?p x?p, ch?nh lý và h?
  th?ng hoá m?t cách khoa h?c nh?ng s? li?u ban d?u
  thành nh?ng s? li?u t?ng h?p nh?m ph?n ánh nên
  nh?ng dac di?m chung và tính ch?t chung c?a hi?n
  tu?ng.
• 1.1.2 Ý nghiã và nhi?m v? c?a t?ng h?p th?ng kê
• Ý nghia
• Nhiêm v? c?a t?ng h?p th?ng kê
• Làm cho nh?ng d?c di?m cá bi?t c?a t?ng don v?
  chuy?n thành nh?ng d?c di?m chung c?a c? t?ng th?
• Làm cho nh?ng d?c trung cá bi?t c?a t?ng don v?
  chuy?n thành nh?ng d?c trung chung c?a c? t?ng
  th?

23
. N?i dung cu? t?ng h?p Th?ng kê

• Xác d?nh m?c dích c?a t?ng h?p
• D?a trên danh m?c c?a các tiêu th?c du?c bi?u
  hi?n quá s? li?u di?u tra d? xác d?nh xem m?c
  tiêu c?a t?ng h?p nh?m m?c dích gì?
• L?a ch?n và ki?m tra tài li?u du?c dùng vào t?ng
  h?p
• Phân chia các don v? trong t?ng th? thành các t?
  ho?c các nhóm khác nhau (Phân t? Th?ng kê )
• L?p b?ng Th?ng kê, Ð? th? th?ng kê d? bi?u th?
  k?t qu? c?a t?ng h?p Th?ng kê
• II. Phân t? Th?ng kê
• 2.1 Khái ni?m, ý nghia c?a phân t? th?ng kê
• a Khái ni?m Phân t? th?ng kê là vi?c can c?
  vào m?t hay m?t s? tiêu th?c bi?n d?ng nào dó d?
  phân chia các don v? trong t?ng th? thành các t?
  ho?c các ti?u t? khác nhau sao cho các don v?
  trong cùng m?t t? ph?i có cùng tính ch?t
• Ví d? Phân t? dân s? theo gi?i tính ta du?c 2
  t? Nam
• 
  _ N?

24

• b- Ý nghia c?a phân t? th?ng kê
• c- Nhi?m v? c?a phân t? th?ng kê (có 3 nhi?m v?)
• Dùng d? nghiên c?u các lo?i hình kinh t? xã h?i
  (ví d? tr25)
• Dùng d? nghiên c?u k?t c?u n?i b? t?ng th?
• Dùng d? nghiên c?u m?i liên h? ?nh hu?ng l?n nhau
  gi?a các tiêu th?c c?a hi?n tu?ng
• d- Quá trình phân t? th?ng kê
• Quá trình phân t? th?ng kê bao g?m các công vi?c
  c? th? sau Xác d?nh tiêu th?c phân t?, xác d?nh
  s? t? c?n thi?t và ph?m vi m?i t?, xác d?nh các
  ch? tiêu gi?i thích
• Tiêu th?c phân t? Tiêu th?c phân t? là nh?ng
  tiêu th?c bi?n d?ng du?c ch?n làm can c? d? ti?n
  hành phân t? th?ng kê
• N?u tiêu th?c phân t? là tiêu th?c ch?t lu?ng
• N?u tiêu th?c phân t? là tiêu th?c s? lu?ng

25
Ví d? Co c?u giá tr? t?ng s?n ph?m c?a m?t huy?n
theo thành ph?n kinh t? qua các nam

Ðon v? tính
Thành ph?n kinh t? 1995 2000 2001 2002 2003
Kinh t? nhà nu?c 40,18 38,53 38,40 38,38 39,08
Kinh t? t?p th? 10,06 8,58 8,06 7,99 7,49
Kinh t? tu nhân 7,44 7,31 7,95 8,30 8,23
Kinh t? cá th? 36,02 32,31 31,84 31,57 30,73
Kinh t? có v?n d?u tu nu?c ngoaì 6,30 13,28 13,75 13,76 14,47
C?ng 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00
26

• Ph?i d?a vào quy lu?t lu?ng d?i, ch?t d?i.
• Xmin x1
  x2
  xmax
• t? 1 t? 2
  t? 3
• Nguyên t?c l?a ch?n tiêu th?c phân t?
• - Th? nh?t ph?i d?a vào vi?c phân tích lý lu?n
  gi?a kinh t? và xã h?i m?t cách sâu s?c d? ch?n
  ra tiêu th?c có th? ph?n ánh du?c b?n ch?t c?a
  hi?n tu?ng VD
• - Th? 2 Ph?i d?a vào di?u ki?n l?ch s? c? th?
• - Th? 3 Tu? theo tính ch?t ph?c t?p c?a hi?n
  tu?ng d? ch?n 1 hay nhi?u tiêu th?c phân t? cho
  phù h?p
• Phân t? có kho?ng cách t? d?u nhau
• Tru?ng h?p khi lu?ng bi?n d?u d?n thì b?n ch?t
  c?a hi?n tu?ng cung bi?n d?i theo m?t cách d?u
  d?n lúc dó s? phân t? theo các t? có kho?ng cách
  t? d?u nhau

27

• Khi dó công th?c d? xác d?nh kho?ng cách t? nhu
  sau
• Xmax
  - Xmin
• d
  ----------------
• 
  n
• Trong dó d là kho?ng cách t?
• Xmin là tr? s? lu?ng bi?n nh?
  nh?t trong t?ng th?
• Xmax là tr? s? lu?ng bi?n l?n
  nh?t trong t?ng th?
• n là s? t? d? d?nh s? chia
• Ch? tiêu gi?i thích
• Là nh?ng ch? tiêu dùng d? nói rõ d?c di?m c?a
  các t? cung nhu toàn b? t?ng th?.
• Vai trò c?a ch? tiêu gi?i thích
• Ð? nói rõ d?c di?m c?a t?ng t?
• Làm can c? d? so sánh và phân bi?t các t? v?i
  nhau
• Ví d? Khi phân t? các doanh nghi?p nông nghi?p
  theo nang su?t cây tr?ng ta có các ch? tiêu gi?i
  thích nhu Gi?ng cây tr?ng, m?c d? bón phân trên
  1 don v? di?n tích, M?c d?u tu co s? v?t ch?t b/q
  1 ha

28

• III. B?ng th?ng kê và d? th? th?ng kê
• 3.1 B?ng th?ng kê Là m?t lo?i bi?u m?u th?ng kê
  dùng d? trình bày k?t qu? c?a phân t? th?ng kê
• 3.1.2 Tác d?ng c?a b?ng th?ng kê
• Ph?n ánh d?c trung co b?n c?a t?ng t? và c?a c?
  t?ng th?
• Mô t? m?i liên quan m?t thi?t gi?a các s? li?u
  th?ng kê
• Là co s? d? áp d?ng các phuong pháp phân tích
  th?ng kê cho phù h?p và thu?n l?i.
• 3.1.3 C?u t?o c?a b?ng th?ng kê bao g?m các ph?n
• Tên c?a b?ng, tiêu d? các hàng, các c?t, và các ô
  d? ghi s? li?u và ph?n ghi chú (chú thích).
• (Chú ý phân bi?t phân bi?t s? khác nhau gi?a b?ng
  th?ng kê và bi?u báo cáo th?ng kê d?nh k?)
• - V? tác d?ng
• - V? quy d?nh khi xây d?ng và ban hành.

29

• 3.1.4 Nguyên t?c l?p b?ng th?ng kê
• Quy mô c?a b?ng th?ng kê không nên quá l?n
• Các tiêu d?, tiêu m?c nên ng?n g?n,chính xác và
  d? hi?u
• Các c?t, ph?i du?c ghi ký hi?u và dánh s?
• Các ch? tiêu gi?i thích ph?i du?c s?p x?p h?p lý
• Cách ghi só li?u vào b?ng th?ng kê ph?i dúng quy
  d?nh.
• 3.1.5 Các lo?i b?ng th?ng kê
• - B?ng gi?n don Là b?ng bi?u th? k?t qu? c?a
  phân t? ch? theo 1 tiêu th?c
• - B?ng k?t h?p là b?ng bi?u th? k?t qu? c?a phân
  t? t? hai tiêu th?c tr? lên
• - B?ng t?n s?

30
Ví d?1 Có b?ng th?ng kê v? d?t dai và dân s?
trung bình c?a các t?nh Tây nguyên nam 2002
(Ngu?n Niên giám th?ng kê 2003)
Các t?nh Di?n tích d?t (1000 ha) Dân s? trung bình(1000 ngu?i) Bình quân d?t/ngu?i (ha)
Kon Tum 961,5 339,5 2,83
Gia Lai 1549,6 1064,6 1,46
Ð?c Lak 1959,9 1938,8 1,01
Lâm Ð?ng 976,5 1064,3 0,92
C?ng 5447,5 4407,2 1,24
31
Ví d? 2 S? lu?ng lao d?ng phân theo tình tr?ng
vi?c làm c?a Hà N?i nam 2000 (B?ng k?t h?p)
Di?n gi?i T?ng s? T?ng s? Ð? vi?c làm Ð? vi?c làm Thi?u vi?c và th?t nghi?p Thi?u vi?c và th?t nghi?p
Di?n gi?i S? ngu?i T? l? () S? ngu?i T? l? () S? ngu?i T? l? ()
1. Trong d? tu?i lao d?ng 1300704 100 894392 68,76 406312 31,24
N? 638456 100 50569 70,57 187887 29,4
Nam 662248 100 43823 67,02 218425 32,98
2. Ngoài tu?i quy d?nh 1376585 100 935056 67,93 441529 32,07
N? 682719 100 478168 68,85 204551 29,96
Nam 693866 100 456888 70,04 204551 34,15
32
Ví d? 3 Dân s? trung bình c?a Vi?t nam phân theo
gi?i tính nam 2003 (B?ng t?n s?)
Gi?i tính T?n s? (1000 ngu?i) T?n su?t ()
Nam 3755,4 49,14
N? 41147,0 50,86
C?ng 80902,4 100,00
33
3.2 Ð? th? th?ng kê

• 3.2.1 Khái ni?m, tác d?ng c?a d? th? th?ng kê
• Khái ni?m Ð? th? th?ng kê là vi?c dùng các hình
  v?, du?ng nét khác nhau d? mô t? các s? li?u
  th?ng kê
• Tác d?ng c?a d? th? th?ng kê
• D? quan sát, d? hi?u
• Dùng d? so sánh các hi?n tuong theo không gian và
  theo th?i gian
• Dùng d? bi?u th? k?t c?u c?a hi?n tu?ng
• Dùng d? bi?u th? m?i liên h? gi?a các hi?n tu?ng
• Dùng trong tuyên truy?n, c? d?ng
• 3.2.2 Các lo?i d? th? Th?ng kê
• Ð? th? hình c?t
• Ð? th? hình tròn
• Ðò th? hình ch? nh?t
• Ð? th? hình tuy?n tính

34
Ví d? M?t s? d?ng d? th? hay dùng
35
Chuong IV PHÂN TÍCH M?C Ð? C?A HI?N TU?NG KINH
T? XÃ H?I(chi tieu tong hop)

• ( Dùng d? n/c các hi?n tu?ng trong tr?ng thái
  tinh)
• 4.1 S? tuy?t d?i
• a. Khái ni?m S? tuy?t d?i trong th?ng kê là m?t
  lo?i ch? tiêu t?ng h?p bi?u hi?n quy mô, kh?i
  lu?ng c?a hi?n tu?ng kinh t? xã h?i trong di?u
  ki?n th?i gian và d?a di?m c? th?
• Ví d? GO c?a 1 doanh nghi?p nam 2007 là 204,6
  t? VNÐ
• Ho?c t?ng dân s? Vi?t Nam vào 0 h ngày 1/4/1999
  là 76 324 753 ngu?i

36
b. Tác d?ng c?a s? tuy?t dôi trong Th?ng kê

• Ph?c v? cho công tác qu?n lý doanh nghi?p,qu?n lý
  xã h?i
• Ph?c v? cho công tác k? ho?ch
• Là can c? d? tính các ch? tiêu th?ng kê quan
  tr?ng khác
• 4.2 Các lo?i s? tuy?t d?i trong Th?ng kê
• a- S? tuy?t d?i th?i k? Dùng d? ph?n ánh quy mô,
  kh?i lu?ng c?a hi?n tuong trong m?t kho?ng th?i
  gian nh?t d?nh.
• Ví d? Kh?i lu?ng dèn tuýp dã s?n xu?t du?c
  trong tháng 2 nam 2008 c?a 1 phân xu?ng là 250
  000 chi?c.
• Ð?c di?m - Ph?n ánh quá trình c?a hi?n tu?ng
• - Các s? tuy?t d?i th?i k? c?a
  m?t ch? tiêu có th? c?ng du?c v?i nhau d? du?c s?
  lu?ng c?a th?i k? l?n hon
• - Th?i k? càng dài thì tr? s?
  c?a ch? tiêu càng l?n.

37
b- S? tuy?t d?i th?i di?m

• S? tuy?t d?i th?i di?m ph?n ánh quy mô, kh?i
  lu?ng c?a hi?n tu?ng nghiên c?u t?i m?t th?i di?m
  nh?t d?nh.
• Ví d? S? lao d?ng có m?t c?a 1 dn vào ngày
  1/3/2008 là 120 ngu?i. S? SV c?a l?p KE 8 Nam
  Phong có m?t hi?n t?i là 26 ngu?i
• Ð?c di?m c?a s? tuy?t d?i th?i di?m là không th?
  c?ng du?c v?i nhau
• 1.1.5 Ðon v? tính c?a s? tuy?t d?i
• Ðon v? t? nhiên ngu?i, con, cái, chi?c
• Ðon v? do lu?ng m, m2, kg.
• Ðon v? k? thu?t Kw, Calo
• Ðon v? quy u?c H? gia dình, HTX, HTX tín d?ng
• Ðon vj giá tr? d, USD

38

• Chú ý Phân bi?t gi?a s? tuy?t d?i trong th?ng kê
  và s? tuy?t d?i trong toán h?c S? tuy?t d?i
  trong th?ng kê bao gi? cung có don v? tính và nó
  luôn g?n v?i m?t hi?n tu?ng Kinh t? xã h?i c?
  th?. Nó có th? mang d?u duong, mang d?u âm.
• 1.2 S? tuong d?i
• 1.2.1 Khái ni?m S? tuong d?i trong th?ng kê là
  m?t lo?i ch? tiêu t?ng h?p bi?u th? k?t qu? so
  sánh gi?a 2 ch? tiêu s? tuy?t d?i có quan h? v?i
  nhau.
• 1.2.2 Ðon v? tính c?a s? tuong d?i l?n, , 0
  , don v? kép (ngu?i/km2)
• 1.2.3 Ð?c di?m c?a s? tuong d?i
• Không ph? thu?c vào tr? s? riêng bi?t c?a t? s?
  và m?u s? khi so sánh mà ph? thu?c vào s? tuong
  quan s? lu?ng gi?a chúng
• Giúp cho vi?c trình bày v?n d? ng?n g?n nhung d?
  hi?u.
• Gi? du?c bí m?t khi c?n thi?t

39
1.2.4 Các lo?i s? tuong d?i

• a- S? tuong d?i k? ho?ch
• Tác d?ng Dùng d? xây d?ng,ch? d?o và dánh giá
  tình hình th?c hi?n k? ho?ch. Có 2 lo?i s? tuong
  d?i k? ho?ch
• S? tuong d?i nhi?m v? KH Mk
• ()
  ------- x 100
• 
  M0
• S? tuong d?i hoàn thành KH Mt
• ()
  -------- x 100
• 
  Mk
• b S? tuong M?c d? c?a t?
  
• d?i k?t c?u () ----------------------
  ------ x 100
• M?c d? c?a
  t?ng th?

40

• c- S? tuong d?i M1
• d?ng thái (l?n) ------- x
  100
• 
  M0
• d- S? tuong d?i MA
• so sánh () ------ x
  100
• 
  MB
• e- S? tuong d?i cu?ng d? Là lo?i s? tuong d?i
  tính d?oc do vi?c so sánh 2 ch? tiêu khác lo?i
  nhung có m?i liên h? v?i nhau
• Ví d? M?t d? dân s? T?ng s? dân
  (ngu?i)
• (ngu?i/km2)
  ----------------------------
• 
  T?ng di?n tích (km2))

41
1.2.5 Nguyên t?c s? d?ng s? tuong d?i

• S? tuong d?i ch? tính du?c và có ý nghia khi 2
  ch? tiêu s? tuy?t d?i ph?i d?m b?o di?u ki?n có
  th? so sánh du?c v?i nhau
• Các di?u ki?n
• Ð?ng nh?t v? th?i gian
• Ð?ng nh?t v? không gian
• Ð?ng nh?t v? di?u ki?n l?ch s?
• Ð?ng nh?t v? n?i dung kinh t? và chính tr?
• Ð?ng nh?t v? phuong pháp tính và don v? do lu?ng
• Trong môt s? tru?ng h?p c?n thi?t, khi s? d?ng
  s? tuong d?i, ph?i dùng c? só tu??t d?i d? b?
  xung
• 1.3 các ch? tiêu do khuynh hu?ng t?p trung c?a
  hi?n tu?ng
• 1.3.1 S? bình quân
• 1.3.1.1 Khái ni?m, tác d?ng và d?c di?m c?a s?
  bình quân
• a- Khái ni?m S? bình quân là m?t lo?i ch? tiêu
  t?ng h?p dùng d? nêu lên m?c d? di?n hình c?a
  hi?n tu?ng v? m?t tiêu th?c s? lu?ng nào dó trong
  di?u ki?n l?ch s? c? th?.

42

• b- Ð?c di?m c?a s? bình quân
• S? bình quân tính du?c trên co s? bình quân hoá
  tr? s? lu?ng bi?n c?a các don v? trong t?ng th?,
  vì th? nó che gi?u m?t s? chênh l?ch c? th? v?
  tr? s? luong bi?n gi?a các don v? trong cùng t?ng
  th?.
• c- Tác d?ng c?a s? bình quân.
• giúp chúng ta ph?n ánh du?c m?c d? di?n
  hình c?a hi?n tu?ng ph?c t?p v? m?t m?t, m?t khía
  c?nh nào dó.
• S? b/q dùng d? so sánh du?c các t?ng th? ph?c t?p
  v?i nhau ? khác không gian.
• S? b/q dùng d? so sánh hi?n tu?ng cùng lo?i nhung
  khác nhau v? th?i gian.
• 1.3.1.2 Các lo?i s? bình quân

43
1.3.2 Các lo?i s? bình quân

• Công th?c t?ng quát tính s? bình quân
• T?ng tr? s?
  tiêu th?c c?a t?ng th?
• S? bình quân ( ) ------------------------
  -----------------------
  
  T?ng s? don v? c?a t?ng th?
• Tu? theo ngu?n tài li?u khác nhau mà chúng ta
  ph?i tính s? bình quân theo các công th?c c? th?
  khác nhau
• 1- S? bình quân s? h?c Có 2 cách tính
• S? bình quân s? h?c gi?n don
  ---------- (1)
• 
  n
• Trong dó xi Tr? s? c?a don v? th? i
• n s? don v? trong t?ng th?

44

• Ví d? Có m?t nhóm CN g?m 5 ngu?i v?i s? sp s?n
  xu?t ra trong ngày c?a m?i CN nhu sau
  40,50,65,70,75.
• Tính s? s?n ph?m s?n xu?t ra bình quân 1 CN trong
  ngày?
• Áp d?ng công th?c trên ta du?c
• 40 50 65 70
  75
• x ---------------------
  -------- 60 s?n ph?m
• 
  5
• S? bình quân s? h?c gia quy?n
• 
  (2)
• Trong dó xi là tr? s? lu?ng bi?n bình quân c?a
  t? th? i
• fi là s? don v? c?a t? th? i
• m s? t? trong t?ng th?

45

• Ví d? có tài li?u v? tình hình s?n xu?t lúa nhu
  sau
• Tính nang su?t bq c?a 3 gi?ng lúa trên?
• (32,510) (38 15) (40,4 25)
• ------------------------------------------
  -- 38,1 t?/ha
• 10 15 25

Gi?ng lúa Di?n tích (ha) (Fi) Nang su?t(t?/ha) (xi)
A 10 32,5
B 15 38,0
C 25 40,4
46

• Công th?c (2) có th? bi?n d?i thành d?ng sau
• 
  
• Trong dó Di là t? l? s? don v? c?a t? so v?i
  t?ng th? (t?n su?t)
• 
  
  
• M?t s? tru?ng h?p d?c bi?t
• Khi trong t?ng th? có phân t? mà m?i t? l?i có
  kho?ng cách t?, và bi?t s? don v? c?a m?i t? thì
  chúng ta ph?i tính tr? s? gi?a c?a m?i t?
• ( Xmin Xmax)
• ----------------- Khi dó
  ----------------------
• 2
  

47

• Ví d? Có s? li?u v? ti?n luong c?a m?t d?i s?n
  xu?t trong tháng 2 nam 2006 nhu sau
• (90015) ( 110010) (130012)
  (150013)
• x ----------------------------------------
  --------------------- 1192 ngd
• 15 10 12 13

M?c luong (1000d) (xi) S? công nhân (ngu?i) (fi)
800 1000 15
1000 -1200 10
1200 1400 12
1400 - 1600 13
? 50
48

• T? l?
  
• M?c luong (1000d) S? công nhân ()
• 800 1000 30,00
• 1000 -1200 20,00
• 1200 1400 24,00
• 1400 - 1600 26,00
• X ? 100,00
  
• 
  
• Ti?n luong b/q 1 CN là
• 900 30)(110020)(130024)(150
  026)
• x ------------------------------------
  ------------------ 1192 ngd
• 100

49

• 2. S? bình quân di?u hoà
• Tru?ng h?p khi ch? bi?t tr? s? lu?ng bi?n bình
  quân c?a t?ng t? (xi) và t?ng tr? s? lu?ng bi?n
  c?a m?i t? (Mi) khi dó s? bình quân s? du?c tính
  nhu sau
• 
  
• 
  ---------
  (6)
• Ví d? Có s? li?u v? tình hình bán hàng c?a m?t
  doanh nghi?p nhu sau
• C?a hàng Ðon giá (1000d/kg)
  Doanh thu (1000d)
• A 8,0
  3 600,0
• B 8,2
  4 920,0
• C 8,6
  4 300,0
• C?ng
  12 820,0

50

• Thay vào công th?c (6) ta du?c
• 3600,0 4920,0 4300,0
  12 820,0
• X -------------------------------
  ------------ 8,27ngd/kg
• 3600,0 4920,0 4300,0
  1550
• --------- ---------
  ----------
• 8,0 8,2
  8,6
• 3.1.3 Nguyên t?c s? d?ng s? bình quân
• S? bình quân ch? có ý nghia khi tính t? m?t t?ng
  th? d?ng ch?t
• V?i t?ng th? l?n, khi dùng s? bình quân chung
  ph?i dùng c? s? bình quân t? d? b? sung VD
• Khi dùng s? bình quân chung ph?i dùng c? dãy s?
  phân ph?i d? b? sung

51
3.2 S? trung v? (Me- Median)

• - Khái ni?m S? trung v? là lu?ng bi?n c?a don v?
  t?ng th? d?ng ? v? trí gi?a trong dãy s? lu?ng
  bi?n dã du?c s?p x?p theo th? t? tang d?n.S?
  trung v? phân chia dãy s? lu?ng bi?n làm 2 ph?n
• - Phuong pháp xác d?nh s? trung v?
• Tài li?u không phân t?
• N?u s? lu?ng bi?n (n) l? thì s? trung v? d?ng
  ? v? trí gi?a c?a dãy s?.t?c là ? v? trí th?
• Khi dó Me du?c xác d?nh b?ng công th?c
• Trong dó X là lu?ng bi?n d?ng ? v? trí

52

• N?u n ch?n thì s? trung v? là trung bình c?ng
  lu?ng bi?n d?ng ? v? trí và ? v? trí th?
• Khi dó s? trung v? du?c xác d?nh theo công th?c
• Tính ch?t c?a s? trung v?
• ? (Xi Me ). fi Min
• Me Không ch?u ?nh hu?ng c?a các s? d?u mút
  trong dãy s?

53
3.3 M?t (Mod)

• a- Khái ni?m M?t Là bi?u hi?n c?a m?t lu?ng bi?n
  v? tiêu th?c nghiên c?u du?c g?p nhi?u nh?t trong
  t?ng th? (Mo )
• b- Phuong pháp xác d?nh Mo
• Khi dãy s? lu?ng bi?n không có kho?ng cách t?
  thì Mo là lu?ng bi?n du?c g?p nhi?u nh?t trong
  dãy s? dó.
• Ð?i v?i dãy s? lu?ng bi?n có kho?ng cách t?
  thì Mo là lu?ng bi?n mà trên dó ch?a m?t d? phân
  ph?i l?n nh?t.

54

• Tru?ng h?p s? don v? c?a t?ng th? có khuynh t?p
  trung vào m?t vài lu?ng bi?n nh?t d?nh, tru?ng
  h?p này t?ng th? có da m?t
• C- Ý nghia c?a vi?c s? d?ng m?t trong nghiên c?u
  Th?ng kê
• B? sung cho s? bình quân (có khi thay th? cho s?
  bq)
• Trong s?n xu?t, tiêu th? s?n ph?m xác d?nh
  lo?i s?n ph?m có nhi?u ngu?i s? d?ng nh?t
• M?t không ph? thu?c b?i giá tr? ? 2 d?u mút trong
  dãy s?.

55

• 3.4 M?i quan h? gi?a s? trung bình c?ng, s? trung
  v?, m?t.
• Khi s? trung bình c?ng s? trung v? m?t thì
  hi?n tu?ng nghiên c?u có phân ph?i chu?n (Ð?i
  x?ng)
• Khi s? bình quân lt s? trung v? lt m?t thì hi?n
  tu?ng nghiên c?u có phân ph?i l?ch trái
• Khi s? bình quân gt s? trung v? gt m?t thì hi?n
  tu?ng nghiên c?u có phân ph?i l?ch ph?i

56

• L?ch ph?i Ð?i x?ng
  l?ch trái
• fi fi
  fi
• Lu?ng bi?n Xi Xi
  Xi

57
3.5 Các ch? tiêu dánh giá tính ch?t d?i di?n c?a
s? bình quân

• a- Toàn c? R Xmax - Xmin
• b- Phuong sai
• 
  
• c- Ð? l?ch tiêu chu?n
• 
  

58

• d- Ð? l?ch tuy?t d?i bình quân (d)
• 
  ? xi x fi
• 
  d ----------------
• 
  ?fi
• e- H? s? bi?n d?ng tiêu th?c (V)
• 
  d
• 
  V -----
• 
  x

59
CHUONG VII PHÂN TÍCH BI?N Ð?NG C?A HI?N TU?NG

• ( Tác d?ng dùng d? phân tích hi?n tu?ng KTXH
  trong tr?ng thái d?ng)
• I- Phuong pháp dãy s? bi?n d?ng theo th?i gian
• 1.1 Khái ni?m Dãy s? bi?n d?ng theo th?i gian là
  m?t dãy s? bao g?m các tr? s? c?a cùng m?t ch?
  tiêu du?c s?p x?p theo th? t? th?i gian nh?m
  nghiên c?u hi?n tu?ng trong tr?ng thái d?ng.
• Ví d?1 Có s? li?u v? giá tr? s?n xu?t c?a 1
  doanh nghi?p qua các nam nhu sau
• Di?n gi?i 2000 2001 2002
  2003 2004
• GTSX (tr.d) 6120 6240 5800
  6600 7100

60

• Ví d? 2 Có s? li?u v? s? lu?ng sinh viên c?a 1
  tru?ng ÐH vào ngày 1/1 hàng nam nhu sau
• 1.2 Tác d?ng c?a dãy s? bi?n d?ng theo th?i gian
• Dùng d? nghiên c?u bi?n d?ng c?a hi?n tu?ng theo
  th?i gian
• 1.3 C?u t?o c?a DSBÐTTG
• M?t DSBÐTTG bao g?m 2 b? ph?n
• Các m?c th?i gian (Th?i k?, th?i di?m, nam,
  tháng)
• Tr? s? lu?ng bi?n c?a ch? tiêu Th?ng kê. Ch? tiêu
  dó có th? là s? tuy?t d?i, s? tuong d?i, s? bình
  quân.
• 1.4 Các lo?i DSBÐTTG (tuy?t dôi, tuong dôi, bình
  quân)
• Can c? vào ch? tiêu c?u t?o nên dãy s? dó là lo?i
  ch? tiêu nào thì dãy s? có tên g?i tuong ?ng.

Di?n gi?i 2001 2002 2003 2004
S? sinh viên (1000 ngu?i) 5 8 7 10
61

• Dãy s? s? tuy?t d?i. Là nh?ng dãy s? bao g?m
  các m?c th?i gian và các tr? s? c?a ch? tiêu s?
  tuy?t d?i.Vì có 2 lo?i s? tuy?t d?i nên cung hình
  thành 2 dãy s? tuy?t d?i
• Dãy s? tuy?t d?i th?i k?. Do các tr? s? c?a ch?
  tiêu s? tuy?t d?i th?i k? t?o thành.(ví d? 1)
• Dãy s? tuy?t dôi thoì di?m do các tr? s? c?a ch?
  tiêu s? tuy?t d?i th?i di?m t?o thành (Ví d? 2)
• Dãy s? tuong d?i Là dãy s? do các ch? tiêu s?
  tuong d?i t?o thành. Ví d? 3 T? tr?ng màu trong
  s?n lu?ng luong th?c qua các nam nhu sau

Ch? tiêu 1986 1987 1988 1989 1990
T? tr?ng màu trong s?n lu?ng luong th?c () 12,9 14,0 15,2 11,7 10,5
62

• Dãy s? bình quân. Là dãy s? do các ch? tiêu s?
  bình quân t?o thành. Ví d? Có dãy s? v? nang
  su?t lúa bình quân c?a m?t doanh nghi?p Nông
  nghi?p qua các nam nhu sau
• Ði?u ki?n (nguyen tac) d? xây d?ng dãy s? BÐTTG
  chính xác và khoa h?c
• Dãy s? th?i gian du?c xây d?ng d? nghiên c?u quá
  trình v?n d?ng và phát tri?n c?a h?n tu?ng. Vì
  v?y, m?t dãy s? chính xác và khoa h?c là dãy s?
  mà m?i s? bi?n d?ng c?a tr? s? ch? tiêu trong dãy
  s? d?u ph?i do s? phát tri?n c?a hi?n tu?ng gây
  ra. Nghia là do nguyên nhân n?i t?i c?a hi?n
  tu?ng, Vì v?y khi xây d?ng dãy s? chúng ta ph?i
  lo?i b? du?c t?t c? nh?ng nguyên nhân bên ngoài
  gây nên s? bi?n d?ng c?a tr? s? ch? tiêu. Ð?ng
  th?i ph?i d?m b?o tính ch?t có th? so sánh du?c
  c?a dãy s?.

Ch? tiêu 2002 2003 2004 2005
N/s lúa bình quân (t?/ha) 65,5 68,7 74,8 81,3
63

• Vì v?y,khi xây d?ng m?t dãy s? ph?i b?o d?m các
  nguyên t?c sau
• Nguyên t?c 1 Kho?ng cách th?i gian trong dãy s?
  ph?i b?ng nhau
• Nguyên t?c 2 Ph?m vi hi?n tu?ng trong dãy s?
  tru?c sau ph?i th?ng nh?t
• Nguyên t?c 3 N?i dung kinh t? c?a hi?n tu?ng
  trong dãy s? ph?i không thay d?i
• Nguyên t?c 4 Phuong pháp tính và don v? tính
  ph?i th?ng nh?t

64
1.5. Các ch? tiêu phân tích dãy s? th?i gian

• Ð? phân tích hi?n tu?ng trong quá trình v?n d?ng
  và phát tri?n, t? các dãy s? th?i gian chúng ta
  có th? tính m?t s? ch? tiêu . Gi? s? chúng ta có
  m?t dãy s? t?ng quát sau
• 1 2 3 4
  i n
• y1 y2 y3 y4 yi
  ... yn
• 1.5.1 S? bình quân theo th? t? th?i gian
• Là s? bình quân du?c tính ra t? 1 dãy s? bi?n
  d?ng theo th?i gian dùng d? ph?n ánh m?c d? di?n
  hình c?a hi?n tu?ng trong tr?ng thái d?ng
• Tính s? binh quân theo th? t? th?i gian t? m?t
  dãy s? tuy?t d?i th?i k?
  Trong dó yi m?c d? c?a hi?n
  
• 
  tu?ng ? th?i di?m i
• 
  n s? th?i di?m trong dãy s?

65

• Tính s? bình quân theo th? t? th?i gian t? m?t
  dãy s? th?i di?m
• y1
  yn
• ------ y2 y3 y4 yi
  -----
• 2
  2
• y ---------------------------------
  --------------
• n - 1
• Ví d? có s? li?u v? s? l?n chan nuôi c?a 1 trang
  tr?i vào ngày d?u các tháng trong quí 1 nam 2007
  nhu sau
• 1/1 1/2
  1/3 1/4
• S? l?n (con) 600 650
  660 680
• S? l?n chan nuôi bq trong quí 1 s? là

66

• 600/2 650 660 680/2
• Y ---------------------------------
  ----- 650 con.
• 4 - 1
• 1.5.2 T?c d? phát tri?n
• T?c d? phát tri?n là t? l? so sánh gi?a m?c d?
  c?a m?t th?i k? v?i m?c d? c?a m?t th?i k? trong
  dãy s? dùng làm m?c so sánh.
• Ch? tiêu này dùng d? nói nên hi?n tu?ng phát
  tri?n nhanh hay ch?m, có chi?u hu?ng di lên hay
  di xu?ng, tu? theo cách tính mà t?c d? phát tri?n
  chia thành 2 lo?i
• T?c d? phát tri?n d?nh g?c (Ti)
  yi
• 
  Ti ------ ( i 2 n)
• 
  y1
• T?c d? phát tri?n liên hoàn (ti) yi
• 
  ti ------ ( i 2 n)
• 
  yi 1

67

• M?i quan h? gi?a t?c d? phát tri?n d?nh g?c và
  t?c d? phát tri?n liên hoàn. Trong cùng m?t dãy
  s?, t?c d? phát tri?n d?nh g?c tích các t?c d?
  phát tri?n liên hoàn
• y1
  y2 y3
  y4
• 1.5.3 T?c d? tang lên (gi?m di) ch? tiêu này du?c
  tính b?ng t?c d? phát tri?n tr? di ph?n g?c so
  sánh. Có 2 lo?i t?c d? tang ho?c gi?m
• T?c d? tang lên (gi?m) di d?nh g?c du?c tính b?ng
  t?c d? phát tri?n d?nh g?c tr? di ph?n g?c so
  sánh
• Ai (Ti - 1) 100 ( i
  2,3 n)

68

• T?c d? tang( gi?m) liên hoàn (ai)
• ai (ti - 1)100
  (i 2,3 n)
• 1.5.4 Lu?ng tuy?t d?i tang (gi?m) là chênh l?ch
  m?c d? c?a m?t th?i k? v?i m?c d? c?a m?t th?i k?
  trong cùng dãy s? du?c ch?n làm g?c so sánh.
• Lu?ng tang (gi?m) d?nh g?c (Mi)
• Mi yi y1 ( i
  2,3 n)
• Lu?ng tang,(gi?m) liên hoàn (mi)
• mi yi - yi 1
  (i 2,3 n)
• 1.5.5 Giá tr? tuy?t d?i 1 tang lên( gi?m di)
  liên hoàn
• Giá tr? tuy?t d?i 1 tang (gi?m)
  M?c d? k? tru?c yi -1
• liên hoàn
  ------------------------ -----
• 
  100
  100

69
1.5.6 T?c d? phát tri?n bình quân

• Là bình quân hoá c?a các t?c d? phát tri?n liên
  hoàn trong cùng th?i k? tuong ?ng.
• (1)
  (2)
• Trong dó ti là các t?c d? phát tri?n liên hoàn
  trong cùng dãy s?
• Tác d?ng Ð? dánh giá nh?p d? phát tri?n trung
  bình c?a hi?n tu?ng trong m?t kho?ng th?i gian
  dài.
• Ví d? có s? li?u v? k?t qu? s?n xu?t c?a c?a 1
  doanh nghi?p qua 5 nam nhu sau (tính theo giá c?
  d?nh nam 1994)
• 1998 1999
  2000 2001 2002
• GTSX (tr.d) 288,8 297,7
  316,2 299,9 327,5
• Tính t?c d? phát tri?n bình quân v? GTSX c?a
  doanh nghi?p qua 5 nam?
• 
  

70

• N?u tính theo công th?c 1 ta du?c
• 
  1,031 hay 103,1
• N?u dùng công th?c 2 ta có
• 
  1,031 hay 103,1
• Cung t? dãy s? này chúng ta có th? tính các ch?
  tiêu khác
• Giá tr? s?n xu?t bình quân m?i nam
• 288,6
  297,7 316,2 299,9 327,5
• 
  --------------------------------------------------
  ---
• 
  5
• 
  305,98 tr.d

71

• Các t?c d? phát tri?n d?nh g?c (Ti)
• 297,7
  316,2
• T2 --------- 1,0308 T3
  -------- 1,0949
• 288,8
  288,8
• 299,9
  327,5
• T4 -------- 1,0384 T5
  ---------- 1,1340
• 288,8
  288,8
• Các t?c d? phát tri?n liên hoàn (ti)
• 297,7
  316,2
• t2 -------- 1,0308 t3
  ----------- 1,0621
• 288,8
  297,7
• 299,9
  327,5
• t4 --------- 0,9484 t5
  ----------- 1,092
• 316,2
  299,9
• 
  

72

• Lu?ng tang (gi?m tuy?t d?i) d?nh g?c
• M2 297,7 288,8 8,9 M3 316,2
  288,8 27,4
• M4 299,9 288,8 11,1 M5 327,5 288,8
  38,7
• Lu?ng tang, gi?m liên hoàn (mi)
• m2 297,7 288,8 8,9 m3 316,2 297,7
  18,5
• m4 299,9 316,2 - 16,3 m5 327,5 299,9
  27,6
• Giá tr? tuy?t d?i 1 tang(gi?m) liên hoàn
• L?n lu?t là 2,888 tr.d 2,977 3,162
  2,999

73
II. PHUONG PHÁP CH? S?

• 2.1 Khái ni?m, tác d?ng c?a ch? s?
• a- Ch? s? là gì? là m?t lo?i s? tuong d?i d?c
  bi?t nh?m nghiên c?u bi?n d?ng c?a các hi?n tu?ng
  kinh t? xã h?i ph?c t?p ch?u ?nh hu?ng c?a nhi?u
  nhân t? có m?i quan h? tích s?
• b- Tác d?ng c?a ch? s? trong phân tích th?ng kê
• Phân tích bi?n d?ng c?a hi?n tu?ng KTXH do nhi?u
  nhân t? c?u thành nhung ph?i có quan h? tích s?
  v?i nhau.
• Phân tích du?c m?c d? ?nh hu?ng c?a t?ng nhân
  t? d?n d?n s? bi?n d?ng chung c?a t?ng th?

74

• c- Ð?c di?m c?a ch? s?.
• - Khi mu?n nghiên c?u các hi?n tu?ng có bi?u
  hi?n khác nhau ph?i quy d?i v? 1 d?ng th?ng
  nh?t - Khi nghiên c?u ?nh huong c?a y?u t? ch?t
  lu?ng (p) ph?i c? d?nh y?u t? s? lu?ng (q) ? k?
  nghiên c?u(q1)
• - Khi nghiên c?u ?nh hu?ng c?a y?u t? s? lu?ng
  (q) ph?i c? d?nh y?u t? ch?t lu?ng(p) ? k?
  g?c(p0)
• 2.2 Các lo?i ch? s?
• Ch? s? cá th? (i)
• Tác d?ng Ð? nghiên c?u s? bi?n d?ng riêng r? c?a
  t?ng y?u t?
• Có 2 lo?i ch? s? cá th?
  p1
• Ch? s? cá th? ch?t lu?ng ip
  ------
• 
  po
• Ch? s? cá th? s? lu?ng q1
• 
  iq -------
• 
  q0

75

• Ch? s? t?ng h?p (I)
• 
  ?p1 q1 ?p1 q0
• - Ch? s? t?ng h?p ch?t lu?ng Ip
  ------------ (1) Ip ------------
• 
  ? p0 q1
  ?p0 q0
• (Theo
  Paasche) (theo Laspres)
• Theo Fisher thì ch? s? t?ng h?p ch?t lu?ng là
  trung bình nhân c?a 2 ch? s? Laspres và Paasche
• Ip
• 
  

76

• Ch? s? t?ng h?p s? lu?ng (Iq)
• ? p0 q1
  ? p1 q1
• Iq ---------- (2) Iq
  ----------
• ? p0 qo
  ?p1 q0
• Trong th?c t? Ch? dùng công th?c (1) và (2) vì nó
  có ý nghia th?c t? hon.
• Ví d? (trang 77)

77
Có tài li?u v? tình hình tiêu th? hàng hoá c?a
m?t c?a hàng qua 2 k? nhu sau
Lo?i hàng Ðon v? tính S? lu?ng hàng hoá tiêu th? S? lu?ng hàng hoá tiêu th? Ðon giá(1000d) Ðon giá(1000d)
Lo?i hàng Ðon v? tính K? g?c (q0) K? báo cáo (q1) K? g?c (p0) K? báo cáo (p1)
A Kg 4500 5000 4,0 4.0
B m 800 1000 30,0 28,5
C lít 250 300 15,0 13,5
78

• Tru?c h?t xét ch? s? chung (Bi?n d?ng c?a t?ng
  th? do c? 2 y?u t? s? lu?ng và ch?t lu?ng tác
  d?ng cùng lúc d?n t?ng th?)
• ?p1q1
• Ipq --------
• ?p0q0
• Ipq trong tru?ng h?p này là bi?n d?ng c?a t?ng
  ti?n thu bán hàng c?a c?a hàng qua 2 k?.
• T?ng ti?n thu bán hàng k? g?c
• ?p0q0 4,04500 30,0 800 15250 45
  750 ngd
• T?ng ti?n thu bán hàng k? báo cáo
• ?p1q1 4,05000 28,5 1000 13,5300
  52 550 ngd
• Bi?n d?ng c?a ti?n thu bán hàng qua 2 k?
• ?p1q1
  52 550
• Ipq --------
  --------- 1,1486 hay 114,86
• ?p0q0
  45 750
• Nhu v?y, T?ng ti?n thu bán hàng c?a c?a hàng k?
  b/c so v?i k? g?c tang 14,86 ( tuong ?ng v?i s?
  tuy?t d?i làm tang 6800 ngd.

79

• Chênh l?ch b?ng s? tuy?t d?i
• Ipq ?p1q1 - ?p0q0 52 550 45 750
  6800 ngd
• Ð? xác d?nh ?nh hu?ng c?a y?u t? giá c?a các lo?i
  hàng thay d?i ?nh hu?ng d?n ti?n thu bán hàng qua
  2 nam nhu th? nào?
• Ta thay s? vào ch? s? t?ng h?p Ip
• ?p1q1
• Ip --------- Mà ?p0q1 4,05000
  301000 15300
• ?p0q1
  54500 ngd
• 52550
• Ip ------------
  0,9642
• 54500
• S? tuy?t d?i Ip 52550 - 54500 -
  1950 ngd
• Do s? thay d?i c?a don giá m?i lo?i
  hàng qua hai ky làm cho ti?n thu bán hàng gi?m
  3,58 (Tuong ?ng v?i s? tuy?t d?i làm gi?m 1950
  ngd)

80

• Ð? xác d?nh ?nh hu?ng c?a y?u t? s? lu?ng hàng
  hoá bán ra m?i lo?i ?nh hu?ng d?n ti?n thu bán
  hàng nhu th? nào? Chúng ta áp d?ng ch? s? t?ng
  h?p s? lu?ng (2)
• ?p0q1 54500
• Iq -------- ------------ 1,1913
  119,13
• ?p0q0 45750
• S? tuy?t d?i ?p0q1 - ?p0q0 54500 - 45750
  8750 ngd
• Do s? thay d?i c?a s? lu?ng hàng hoá
  bán ra thay d?i qua 2 ky làm cho ti?n thu bán
  hàng tang 19,13
• ( tuong ?ng làm cho s? ti?n th?c t? tang 8750
  ngd)

81

• H? th?ng ch? s?
• Là vi?c s? d?ng d?ng th?i c? ch? s? t?ng h?p s?
  lu?ng (Iq) ch? s? t?ng h?p ch?t lu?ng (Ip) d? n/c
  bi?n d?ng c?a c? t?ng th?
• Ð? xây d?ng h? th?ng ch? s? d?a trên các phuong
  trình kinh t? nhu
• S?n lu?ng cây tr?ng Nang su?t x di?n tích
• T?ng chi phí Giá thành x s? lu?ng s?n ph?m
• T?ng qu? luong Ti?n luong bq 1CN x s? CN
• Ipq là ?nh hu?ng do tác d?ng d?ng th?i c?a c?
  nhóm y?u t? ch?t lu?ng (p) và nhóm y?u t? s?
  lu?ng (q)
• Vì v?y Ipq Ip Iq

82

• Có 2 lo?i h? th?ng ch? s?
• - H? th?ng ch? s? dùng d? n/c các y?u t? ?nh
  hu?ng d?n bi?n d?ng c?a s? bình quân
• - H? th?ng ch? s? dùng d? n/c các y?u t? ?nh
  hu?ng d?n bi?n d?ng c?a c? t?ng th?
• a- H? th?ng ch? s? dùng d? nghiên c?u các y?u t?
  ?nh hu?ng d?n bi?n d?ng c?a c? t?ng th?
• Ipq
  Ip Iq
• Hay ?p1q1 ?p1q1
  ?p0q1
• -------- -------- x
  ---------- (1)
• ?p0q0 ?p0q1
  ?p0q0
• (?p1q1 - ?p0q0 ) (?p1q1 - ?p0q1) (?p0q1 -
  ?p0q0) (1)

83

• Tr? l?i ví d? trên ta có Thay vào h? th?ng (1)
• 52550 52550
  54500
• ---------- ----------
  x ---------
• 45750 54500
  45750
• 1,1486 0,9642 x
  1,1913
• 114,86 96,42 x
  119,13
• S? tuy?t d?i Thay vào h?
  th?ng (1)
• ( 52550 - 45750) (52550 - 54500) (54500 -
  45750)
• 6800 ngd - 1950 ngd
  8750 ngd
• K?t lu?n T?ng ti?n thu bán hàng c?a c?a hàng k?
  báo cáo so v?i k? g?c tang 14,86 tuong ?ng v?i
  s? tuy?t d?i làm tang 6800 ngd là do ?nh hu?ng
  c?a 2 y?u t?
• - Do s? thay d?i c?a giá bán m?i lo?i hàng hoá
  thay d?i qua 2 k? làm cho ti?n thu bán hàng gi?m
  3,58 tuong ?ng v?i s? tuy?t d?i làm gi?m 1 950
  ngd.

84

• Do s? thay d?i c?a s? LU?NG HÀNG HOÁ BÁN RA M?I
  LOAI qua 2 ky làm cho ti?n thu bán hàng tang
  19,13 tuong ?ng v?i s? tuy?t d?i làm tang 8750
  ngd
• b- H? th?ng ch? s? dùng d? n/c các y?u t? ?nh
  hu?ng d?n bi?n d?ng c?a s? bình quân
• Theo công th?c tính s? bình quân s? h?c gia
  quy?n
• 
  --------- hay
• Nhu v?y, s? bình quân thay d?i ph? thu?c vào 2
  y?u t?
• Lu?ng bi?n cá bi?t c?a t?ng don v? trong t?ng th?
  (pi)
• Co c?u s? lu?ng

85

• Nhu v?y, Ð? nghiên c?u các y?u t? ?nh hu?ng d?n
  bi?n d?ng c?a s? bình quân qua th?i gian b?ng h?
  th?ng ch? s? ta có
• Ð?t công th?c(2) s?
  nhu sau

86

• S? tuy?t d?i
• Ví d? có tài li?u v? tình hình s?n xu?t lúa c?a
  m?t doanh nghi?p qua 2 nam nhu sau

Gi?ng lúa Nang su?t (t?/ha) Nang su?t (t?/ha) Di?n tích (ha) Di?n tích (ha)
Gi?ng lúa 2004 (p0) 2005 (p1) 2004 (q0) 2005 (q1)
NN8 42,5 46,2 100 120
CR203 40,2 43,8 120 125
DT10 35,8 36,0 30 10
40,59 44,62 250 255
87

• Tính nang su?t lúa bình quân m?i nam c?a co s?
  s?n xu?t nói trên?
• Phân tích bi?n d?ng c?a nang su?t lúa qua 2 nam
  và các y?u t? ?nh hu?ng d?n s? bi?n d?ng dó?
• Ð? tính n/s lúa bình quân chúng ta s? d?ng s?
  b/q gia quy?n
• -----------
• 42,5100 40,2 120
  35,830 10148
• ----------------------
  ------------------ -------- 40,59 ta/ha
• 100 120
  30 250
• 46,2 120 43,8
  125 36 10 11379
• -----------------------
  ------------------- -------- 44,62 t?/ha
• 120
  125 10 255

88

• Ð? áp d?ng du?c công th?c (2) và (2) chúng ta
  ph?i tính du?c (p01)
• 42,5 120 40,2125
  35,8 10 10148
• p01 ---------------------------------
  ----------- ---------
• 1