Vi

1
Viðskiptahallinn sem hvarfMyndun og hjöðnun
viðskiptahalla árin 1998-2002

• Arnór Sighvatsson
• 24. mars 2003

2
Tilefni

• Starfshópur þriggja stofnana árið 2001
• Hjöðnun viðskiptahallans með því hraðasta sem
  gerst hefur meðal OECD-ríkja
• Þáttaskil upphaf og endir
• Grein í Peningamálum 2001/1
• Sjálfbærni viðskiptahallans dregin í efa
• Flest tímabil hérlendis og erlendis hafa endað
  með samdrætti mestum þar sem aðstæður eru
  líkastar okkar Líklegt að afleiðingin verði
  minni hagvöxtur og hugsanlega samdráttur
  innlendrar eftirspurnar

3
I told you so?

• Hörð lending eða mjúk?
• Lækkun gengis krónunnar um u.þ.b. 30 á 1½ ári
• Verulega gekk á gjaldeyrisforðann
• Horfið var frá fastgengi
• Gjaldeyriskreppa?
• Samdráttur þjóðarútgjalda um 6-7
• Samdráttur landsframleiðslu í fyrra
• Aðlögunin þó greiðlegri en búast hefði mátt við
• Ekki verulegir erfiðleikar í bankakerfinu
• Atvinnuleysi aukist, en ekki stórlega

4
Samanburður sex mestu umskipta í viðskiptajöfnuði OECD-ríkja á tveimur árum frá 1973 Samanburður sex mestu umskipta í viðskiptajöfnuði OECD-ríkja á tveimur árum frá 1973 Samanburður sex mestu umskipta í viðskiptajöfnuði OECD-ríkja á tveimur árum frá 1973 Samanburður sex mestu umskipta í viðskiptajöfnuði OECD-ríkja á tveimur árum frá 1973 Samanburður sex mestu umskipta í viðskiptajöfnuði OECD-ríkja á tveimur árum frá 1973 Samanburður sex mestu umskipta í viðskiptajöfnuði OECD-ríkja á tveimur árum frá 1973 Samanburður sex mestu umskipta í viðskiptajöfnuði OECD-ríkja á tveimur árum frá 1973 Samanburður sex mestu umskipta í viðskiptajöfnuði OECD-ríkja á tveimur árum frá 1973 Samanburður sex mestu umskipta í viðskiptajöfnuði OECD-ríkja á tveimur árum frá 1973 Samanburður sex mestu umskipta í viðskiptajöfnuði OECD-ríkja á tveimur árum frá 1973
Hlutföll af landsframleiðslu Hlutföll af landsframleiðslu Hlutföll af landsframleiðslu Mesti samdráttur eða minnsti vöxtur innlendrar eftirspurnar og framleiðslu á einu eða tveimur árum Mesti samdráttur eða minnsti vöxtur innlendrar eftirspurnar og framleiðslu á einu eða tveimur árum Mesti samdráttur eða minnsti vöxtur innlendrar eftirspurnar og framleiðslu á einu eða tveimur árum Mesti samdráttur eða minnsti vöxtur innlendrar eftirspurnar og framleiðslu á einu eða tveimur árum Breyting á tveggja ára aðlögunartíma Breyting á tveggja ára aðlögunartíma
Við-skipta-jöfnuður í hámarki Viðskipta-jöfnuður 2 árum síðar Mis-munur Innlend eftir-spurn alls Fjár-muna-myndun Einka-neysla VLF Vöxtur útflutn-ings Vöxtur inn-flutn-ings
Kórea 1996-1998 -4,4 12,8 17,2 -20,4 -22,9 -11,7 -6,7 38,5 -19,6
Noregur 1977-1979 -14,0 -2,2 11,8 -9,2 -22,6 -1,2 4,7 30,5 -6,7
Ísland 2000-2002 -10,1 0,2 10,3 -6,2 -18,4 -4,2 -0,5 11,0 -12,9
Írland 1981-1983 -13,4 -5,9 7,5 -4,7 -12,7 -7,1 -0,2 16,6 -3,1
Tyrkland 2000-2001 -4,9 2,3 7,2 -18,4 -31,7 -9,0 -7,4 7,4 -24,8
Mexíkó 1994-1996 -7,1 -0,7 6,4 -14,0 -29,0 -9,5 -6,2 53,9 4,5
Eitt ár. Útflutningur Tyrklands óx um fimmtung árið 2000, sama ár og viðskiptahallinn náði hámarki, en innflutningur um fjórðung. Eitt ár. Útflutningur Tyrklands óx um fimmtung árið 2000, sama ár og viðskiptahallinn náði hámarki, en innflutningur um fjórðung. Eitt ár. Útflutningur Tyrklands óx um fimmtung árið 2000, sama ár og viðskiptahallinn náði hámarki, en innflutningur um fjórðung. Eitt ár. Útflutningur Tyrklands óx um fimmtung árið 2000, sama ár og viðskiptahallinn náði hámarki, en innflutningur um fjórðung. Eitt ár. Útflutningur Tyrklands óx um fimmtung árið 2000, sama ár og viðskiptahallinn náði hámarki, en innflutningur um fjórðung. Eitt ár. Útflutningur Tyrklands óx um fimmtung árið 2000, sama ár og viðskiptahallinn náði hámarki, en innflutningur um fjórðung. Eitt ár. Útflutningur Tyrklands óx um fimmtung árið 2000, sama ár og viðskiptahallinn náði hámarki, en innflutningur um fjórðung. Eitt ár. Útflutningur Tyrklands óx um fimmtung árið 2000, sama ár og viðskiptahallinn náði hámarki, en innflutningur um fjórðung. Eitt ár. Útflutningur Tyrklands óx um fimmtung árið 2000, sama ár og viðskiptahallinn náði hámarki, en innflutningur um fjórðung. Eitt ár. Útflutningur Tyrklands óx um fimmtung árið 2000, sama ár og viðskiptahallinn náði hámarki, en innflutningur um fjórðung.
5
Hvers eðlis var viðskiptahallin?Hversu
háskalegur var hann?

• Ytri áföll?
• Ef tímabundin, þá er líklegt að vandinn leysist
  af sjálfu sér
• Var hallinn fyrst og fremst tímaháð
  (inter-temporal) fyrirbæri?
• Ef svo, þá ætti hann að leiðrétta sig sjálfur
• fjárfesting eða einkaneysla?
• fjárfesting eða þjóðhagslegur sparnaður?
• Sveiflan of hröð til að demógrafískar skýringar
  eigi við
• Ofþensla?
• Peningaþensla - of slök peningastefna eða
  strúktúrbreytingar
• Óstjórn í opinberum fjármálum Lawson kenningin
  Halli í lagi svo lengi sem jöfnuður ríkir í
  opinberum rekstri?
• Gengi krónunnar ranglega skráð - misgengi?
• Teygninálgun Á að beita genginu með virkum hætti
  til að jafna halla?

6
Sveiflur í viðskiptakjörum eða útflutningi höfðu
tiltölulega lítil áhrif á myndun viðskiptahallams

• 1945-1949 og 1972-1976 Útflutningur minnkaði og
  viðskiptakjör versnuðu eftir hagstætt tímabil
• 1966-1970 Fyrst og fremst samdráttur útflutnings
• 1998-2002 Útfl. eða viðskiptakjör áttu ekki þátt
  í að knýja fram aðlögun. Ytri skilyrði hagstæð í
  aðlögununar ferlinu

7
(No Transcript)
8
Þróun innflutnings og raungengis

• Innflutningur hefur gegnt svipuðu hlutverki á
  öllum tímabilunum...
• ...en raungengisþróun átti minni hlut að máli
  árin 1998-2002 en a.m.k. tímabilin 1945-1949 og
  1972-1976
• lág verðbólga í upphafi og kaup á erlendum
  verðbréfum

9
(No Transcript)
10
Framlag fjárfestingar og þjóðhagslegs sparnaðar
til breytinga á hlutfalli viðskiptahalla af
landsframleiðslu

8
Þjóðhagslegur sparnaður
6
Fjárfesting
4
2
0
-2
-4
-6
1980
1982
1984
1986
1988
1990
1992
1994
1996
1998
2000
Heimildir
Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
11
(No Transcript)
12
(No Transcript)
13
(No Transcript)
14
(No Transcript)
15
Myndun viðskiptahallans 1998-2000

• Sveiflur í ytri skilyrðum litlar
• Aukinn innflutningur fremur en samdráttur
  útflutnings
• Hliðrun fjárfestingar og einkaneyslu kann að hafa
  haft umtalsverð áhrif, en minni þegar hæst lét
• Byrjar með aukinni fjárfestingu, en einkaneysla
  skýrir u.þ.b. helming aukins halla
• Breyting á þjóðhagslegum sparnaði hafði meiri
  áhrif en fjárfesting
• Ofþensla átti rætur í einkageiranum, en...
• ...bein áhrif hins opinbera í besta falli
  hlutlaus, en óbein áhrif líklega neikvæð
• Þáttur aðhaldssamrar peningastefnu í gegnum
  raungengi líklega lítil
• Raungengi?

16
Hjöðnun viðskiptahallans 2001 og 2002

• Þriðja mestu umskipti OECD-ríkis
• Hagstæð ytri skilyrði á aðlögunartímanum (afli,
  viðskiptakjör og vextir)
• Samdráttur í innflutningi fjárfestingarvöru og
  varanlegrar neysluvöru áttu verulegan þátt í
  hjöðnuninni, en stór hluti hjöðnunar af öðrum
  ástæðum
• Sveiflur í ytri jöfnuði virka sem höggdeyfir
  fyrir þjóðarbúskapinn
• Vaxandi greiðslubyrði hefði kallað fram aðlögun
  innlendrar eftirspurnar...
• ...en gengisaðlögun magnaði sveifluna
• ...óvissa um þátt gengis í auknum útflutningi.
• Ekki umtalsverð spákaupmennsku gegn krónu