ILMU PENGETAHUAN DAN FALSAFAH

1
ILMU PENGETAHUAN DAN FALSAFAH

• gt Pengetahuan dapat dibahagikan kepada tiga
  kategori
• i. Pengetahuan Indera Pengetahuan pertama, umum
  dan menjadi asas pengetahuan manusia.
  Pengalaman pancaindera melalui induksi menjadi
  pengetahuan umum yang bersifat asas.Contoh
• - Kita mengetahui setiap pagi matahari terbit di
  ufuk timur dan tenggelam di ufuk barat
• - Hubungan kekerabatan lebih mesra daripada
  hubungan di luar kekerabatan
• - Cermat dan rajin bekerja pangkal kaya
• - Makin tinggi taraf pendidikan, makin tinggilah
  kedudukan seseorang
• - Orang selalunya tertarik pada keindahan dan
  kecantikan
• - Pada hari tua, orang lebih tertarik pada
  agama
• - Apabila menghadapi kesusahan, orang kerap
  teringat pada Tuhan
• - Apabila bahagia orang lupa akan Tuhan
• gt Semua itu dibentuk daripada pengalaman hidup
  yang ditempuh sehari-hari, iaitu pengalaman yang
  penuh pancaroba dan pancarona

2
PENGETAHUAN HASIL PEMIKIRAN

• Abraham Maslow, bapa psikologi humanisme
  mengatakan bahawa hasil pemikiran manusia
  berasaskan lima hierarki terancang yang
  mendominasikan nafsu manusia, dan kemudiannya
  hilang apabila kepuasan diperoleh
• Keperluan psisiologi, iaitu keperluan makan
  dan minum
• Keperluan keselamatan, seperti pernjagaan
• keperluan sosial, seperti kasih sayang dan
  belaian perasaan
• Keperluan penghormatan, seperti status diri,
  pangkat dan penghargaan
• Keperluan pewujudan diri, iaitu keperluan
  untuk memenuhi segala-gala yang mampu
  dilaksanakan
• gt Bagi Maslow, keperluan (v) merupakan kesepaduan
  segala potensi yang ada pada manusia yang dapat
  mewujudkan dirinya yang sebenar. Hasil pemikiran
  merupakan manifestasi daripada keperluan diri
  tersebut. Maslow menafikan manusia sebagai insan
  yang mempunyai roh, kalbu, nafsu akal, dan jasad
  yang wujud secara bersepadu. Yang difokuskan
  hanyalah tingkah laku luaran yang terjelma
  melalui psikologi, persekitaran atau sifat
  dalaman insan.

3
PENGETAHUAN HASIL PEMIKIRAN

• Ibnu Sina menganggap bahawa pengetahuan hasil
  pemikiran berasaskan tiga jiwa utama, iaitu jiwa
  sensitif, jiwa rasional dan agen cendekia. Setiap
  jiwa mempunyai fungsi dan keperluan tersendiri,
  serta bertindak secara sepadu
• gt Jiwa sensitif terbahagi tiga, iaitu
• Deria luaran yang membolehkan seseorang itu
  menghidu, merasa, menyentuh, mendengar dan
  melihat, serta dapat memberikan rangsangan
  terhadap persekitaran
• Deria dalaman yang terdiri daripada akal budi,
  daya ingatan, imaginasi keinsanan, imaginasi
  kehaiwanan, anggapan, memori dan mengingat semula
• Nafsu, iaitu tempat diri merasakan keenakan
  atau kesengsaraan, suka, seronok, duka atau
  benci
• Jiwa rasional terbahagi dua, iaitu
• Cendekia praktikal yang dapat mencerap dan
  memperhatikan fenomenon secara empirikal dan
  pengalaman amali
• Cendekia berfikir yang mencerap fenomenon
  dalam minda secara konseptual
• gt Agen cendekia ialah agen yang dapat memberikan
  makna kepada ilmu (intuitif)

4
PENGETAHUAN ILMU

• Ilmu yang diperoleh langsung daripada Allah swt
  kepada para anbia melalui wahyu dan para awlia
  melalui ilham
• Ilmu yang diperturunkan daripada nabi dan para
  sahabat, seperti ilmu al-Quran, hadis, fiqah dan
  ilmu agama yang lain
• Ilmu akal atau ilmu sains the rational science.
  Ilmu ini ialah ilmu hasil daripada pengalaman dan
  pemikiran. Pengalaman dan pemikiran itu digunakan
  secara sistematik dan radikal, diarah dan dikawal
  oleh hukum berfikir (logika). Yang difikirkan itu
  ialah fakta atau data hasil penyelidikan dan
  eksperimen
• Semua ilmu sains mempunyai falsafahnya sendiri
  kerana perkembangan ilmu berpangkal daripada
  falsafah. Itulah sebabnya falsafah dikenali
  sebagai induk semua ilmu pengetahuan

5
FALSAFAH

• Kata falsafah (Melayu), philosophie (Belanda),
  philosophie (Jerman), philosophy (Inggeris),
  philosophie (Perancis) berasal daripada kata
  bahasa Yunani, iaitu Philien mencintai, Sophia
  kearifan, kebijaksanaan, hikmat, kebenaran
• Falsafah ialah perihal mencintai kearifan,
  kebijaksanaan, hikmat, kebenaranmelalui
  pemikiran yang mendalam. Berfalsafah merupakan
  puncak ketuntasan berfikir, iaitu dengan belajar
  dan menyelidik
• Falsafah ialah kebijaksanaan atau hikmat dalam
  penggunaan fikiran untuk mencari kebenaran
  hakiki. Kebenaran ialah perkara tertinggi yang
  dapat dicapai melalui akal atau kaedah berfikir
• Dalam Islam, berfikir amat penting untuk mencapai
  hakikat. Nabi Muhammad saw pernah bersabda,
  bahawa berfikir satu saat itu lebih tinggi
  nilainya daripada satu sembahyang malam
• Falsafah ialah satu disiplin yang serius dari
  segi cendekia dan sejarah. Perkembangannya
  bermula dari zaman Griekenland ke Iskandariah, ke
  Romawi, ke tanah Arab, ke zaman pembaharuan di
  Eropah hinggalah zaman IT dan globalisasi kini.

6
MAKNA FALSAFAH

• Berdasarkan pendapat Plato, Aristotle, Marcus
  Tullius Cicera, Al-Farabi, Immanuael Kant, W.P.
  Montague, J.A. Leighton, Harold, H. Titus, D.C.
  Mulder, Fuad Hassan, N. Drijarkara, bolehlah
  dirumuskan bahawa falsafah itu ialah
• gt Ilmu yang menyelidik segala sesuatu dengan
  terperinci dan mendalam tentang sebab terjadinya
  sesuatu peristiwa sehingga sebab terakhir dan
  mutlak ditemukan
• gt Fokusnya tentang ketuhanan, alam semester dan
  diri manusia. Semuanya diberi gambaran sebagai
  suatu keseluruhan yang mencakup pengetahuan
  biasa, warisan budaya dan hasil ilmu khusus yang
  lain

7
CABANG FALSAFAH

• Cabang falsafah dapat dirumuskan seperti yang
  berikut
• Metafizika
• Logika
• Etika
• Estetika
• Epistemologi
• Falsafah Khusus

8
METAFIZIKA

• Inggeris metaphysics, Latin metaphysica dari
  Yunani meta ta physica (sesudah fizika) daripada
  meta (setelah, melebihi) dan physikos (menyangkut
  alam) atau physis (alam)
• Falsafah tentang hakikat yang ada di sebalik
  fizika. Hakikat yang bersifat abstrak dan di luar
  jangkauan pengalaman manusia. Tegasnya tentang
  realiti kehidupan di alam ini Alam ini wujud
  atau tidak? Siapakah kita?
• Apakah peranan kita dalam kehidupan ini?
• Kajian tentang sesuatu yang bersifat rohani dan
  yang tidak dapoat diterangkan dengan kaedah
  penjelasan yang ditemukan dalam ilmu yang lain
• Kajian kritis terhadap andaian dasar yang
  digunakan oleh sistem pengetahuan kita dalam
  penyataannya tentang apa-apa yang nyata

9
LOGIKA

• Inggeris logic, Latin logica, Yunani logike
  atau logikos (ujaran yang dapat difahami atau
  akal budi yang berfungsi dengan baik, teratur dan
  sistematik)
• Falsafah tentang fikiran / pendapat yang betul
  dan yang salah mengikut norma tertentu dalam
  kehidupan manusia, iaitu tentang penaakulan
• Logika mengkaji peraturan membuat kesimpulan yang
  membolehkan kita mengemukakan cadangan dan hujah
  atas landasan yang betul dan boleh dipercayai
  serta tidak bercanggah dengan pemikiran rasional.
  Logik dapat dilihat dari dua segi
• gt logik deduktif membuat kesimpulan daripada
  penyataan am hingga penyataan yang khusus
• gt logik induktif membuat kesimpulan daripada
  penyataan khusus hingga penyataan am yang
  tentatif

10
ETIKA

• Dari Yunani ethikos, ethos (adat, kebiasaan,
  praktik). Etika mencakup idea karakter dan
  kecondongan (disposisi) dan berhubungan dengan
  kegiatan praktis
• Etika berkaitan tingkah laku yang baik dan yang
  buruk, iaitu tentang nilai-nilai moral dan
  peraturan kelakuan yang dipersetujui oleh
  masyarakat dunia
• Etika menjadi kiblat kepada idea kewajipan dan
  tugas, penyataan prinsip perilaku, bukannya
  penelusuran konsep
• Kebaikan dan kebenaran dapat dilihat sebagai
  objektif (padanan faktor realiti dan hal
  tertentu) atau subjektif. Keadaan ini melahirkan
  objektivisme etika atau subjektivisme etika
• Etika pada emosi menyatakan sikap sepakat dan
  penolakan atau pencelaan, di samping menentukan
  makna dan daya nilai kehidupan

11
ESTETIKA

• Estetika sebagai cabang falsafah juga dikenali
  sebagai falsafah keindahan. Estetika berasal
  daripada bahasa Yunani aisthetika yang bermaksud
  hal-hal yang dapat dicerap dengan indera atau
  aisthesis yang bermaksud cerapan indera
• Estetika digambarkan sebagai kajian falsafah
  tentang keindahan dan kejelekan. Estetika juga
  berkaitan dengan nilai bukan moral. Ini demikian
  kerana estetika mengkaji nilai kecantikan dan
  kesenian dalam pelbagai objek yang ditemukan
  dalam alam ini
• Antara persoalan estetika
• - Apakah keindahan itu?
• - Keindahan bersifat objektif atau subjektif?
• - Apakah ukuran keindahan?
• - Apakah peranan keindahan dalam kehidupan?
• - Bagaimanakah hubungan antara keindahan dengan
  kebenaran?

12
EPISTEMOLOGI

• Epistemologi berasal daripada kata bahasa Yunani
  episteme (pengetahuan, ilmu pengetahuan), dan
  logos (pengetahuan, maklumat), iaitu ilmu
  pengetahuan tentang pengetahuan. Epistemologi
  juga dikenali sebagai teori pengetahuan
• Epistemologi ialah falsafah tentang ilmu
  pengetahuan, iaitu perihal mengetahui sesuatu
  yang tidak diketahui, seperti apakah sumber
  pengetahuan? Apakah yang benar? Apakah yang
  murni?
• Hakikat kebenaran ialah apa-apa yang ada pada
  tanggapan indera. Tidak ada hakikat kebenaran
  yang hakiki, yang bebas daripada keadaan
  seseorang dan suasananya
• Oleh itu, tidak ada kebenaran mutlak dan tidak
  ada ketidakbenaran mutlak. Benar pada individu
  tertentu, tidak benar pada individu lain,
  walaupun objek sasarannya satu. Boleh juga benar
  pada satu masa, dan tidak benar pada masa yang
  lain bagi orang yang sama. Jadi, pengetahuan yang
  benar ialah pengetahuan yang sesuai dengan
  objeknya

13
FALSAFAH KHUSUS

• Falsafah yang perkembangannya paling pesat ialah
  falsafah ilmu pengetahuan. Disiplin ini
  mengandung perbedaan antara falsafah ilmu alam
  dengan falsafah ilmu sosial, seperti falsafah
  sejarah, falsafah pendidikan, falsafah agama,
  falsafah hukum, falsafah kejuruteraan, falsafah
  politik, falsafah kebudayaan dan falsafah bahasa
• Falsafah yang berasaskan disiplin ilmu itulah
  yang dinamakan falsafah khusus. Falsafah jenis
  ini merupakan dasar daripada sebab penelitian
  ilmiahnya dalam bidang khusus tersebut
• Ini juga merupakan titik tolak bagaimana ilmu itu
  mencapai objektifnya, iaitu kebenaran. Sebenarnya
  setiap ilmu ditujukan untuk mencapai kebenaran
  serta pengabdiannya kepada umat manusia, hanya
  cara atau jalannya yang berbeda

14
FALSAFAH KHUSUS

• Setiap ilmu mempunyai objek formal atau objek
  bendanya. Dalam objek benda, beberapa ilmu
  mungkin mempunyai objek yang sama, tetapi untuk
  maksud penjelasan pemisahan ilmu, maka objek
  formalnya bebeda-beda
• Objek formal ini merupakan pandangan khusus ilmu
  masing-masing berdasarkan apa-apa yang dianggap
  benar, terutama menurut norma dan ukuran
  masyarakat pada masa itu. Oleh itu setiap
  falsafah ilmu tersebut, memperlihatkan falsafah
  masyarakatnya, di samping memperlihatkan
  peningkatan dari segi perkembangan ilmu berkenaan
• Cabang falsafah dirumuskan menerusi aliran
  monisme, dualisme, pluralisme, idealisme,
  materialisme, mekanisme, teologisme,
  Determinisme, indeterminisme, naturalisme,
  hedonisme, utilitarisme, vitalisme, rasionalisme,
  empirisme, kritisisme, realisme,
  eksistensialisme, pragmatisme/eksperimentalisme,
  fenomenologisme, positivisme, aliran falsafah
  hidup

15
ALIRAN / MAZHAB FALSAFAH

• Monisme Unsur pokok terhadap sesuatu ialah esa
  atau satu. Yang lain hanyalah ilusi. Golongan
  materialis menganggap benda ialah dasar dunia,
  golongan idealis menganggap idea ialah dasar
  dunia
• Dualisme Unsur pokok terhadap sesuatu ialah dua,
  iaitu roh dan benda jasmani dan rohani, dunia
  inderawi dan dunia cendekiaan, realiti dan
  kemungkinan
• Pluralisme Realiti asas bersifat jamak
• Idealisme Hakikat itu bersifat roh. Semua
  realiti bersifat kerohanian. Jirim tidak benar
  dan alam semester harus dianggap sebagai sari
  pemikiran. Tiada pengetahuan lain, selain proses
  mental
• Materialisme Hakikat bersifat kebendaan. Sesuatu
  yang tidak nyata adalah tidak benar. Penekanan
  terhadap faktor kebendaan yang spiritual dalam
  metafizika, nilai, fisiologi dan epistemologi

16
ALIRAN / MAZHAB FALSAFAH

• Mekanisme Kejadian berlaku sendiri berdasarkan
  hukum sebab akibat. Penekanan terhadap
  keupayaan memberi penjelasan mekanis bagi
  struktur internal benda alam dan seluruh alam
• Teologi Sesuatu kejadian berhubung dengan
  kejadian yang lain, iaitu semata-mata mempunyai
  tujuan yang sama. Hubungan dunia ilahi (ideal
  kekal dan tak berubah) dengan dunia fizikal
• Determinisme Kemahuan manusia dibelenggu, iaitu
  sudah dipastikan lebih dahulu, dan semua
  kejadian mempunyai sebab
• Metafizika Dikenali juga dengan nama
  Indeterminisme, iaitu kemahuan manusia bebas
  sebebas-bebasnya. Beberapa kejadian tidak
  mempunyai sebab, dan kejadian juga tidak dapat
  diramalkan kerana elemen kemungkinan,
  ketidakpastian, keterbukaan

17
ALIRAN / MAZHAB FALSAFAH

• Naturalisme Kebahagiaan manusia boleh didapati
  menerusi panggilan fitrah (nature) kejadian
  manusia itu sendiri. Sifat manusia sebagai satu
  peluasan daripada peraturan biologi semata-mata
  mengikut prinsip alam
• Hedonisme perlakuan susila ialah perbuatan yang
  menimbulkan kenikmatan dan kelazatan. Konsep
  moral yang menyamakan kebaikan dengan kesenangan.
  Kebaikan dan kesenangan ini merupakan tujuan
  kehidupan
• Utilitarianisme Buruk dan baik perlakuan manusia
  dinilai daripada banyak atau sedikitnya manfaat
  bagi manusia. Dikenali juga sebagai teori
  kebahagian terbesar, Asasnya ialah kebaikan
  terbesar bagi jumlah terbesar
• Vitalisme Penilaian baik atau tidak perlakuan
  manusia berasaskan daya maksimum seseorang
  melakukan sesuatu tindakan. Aliran ini juga
  dikenali sebagai teori ilmiah tentang konstitusi
  batin makhluk hidup

18
ALIRAN / MAZHAB FALSAFAH

• Rasionalisme Dikenali juga sebagai
  intelektualisme, iaitu sumber pengetahuan manusia
  ialah fikiran, rasio dan jiwa manusia, dan bebas
  daripada pengamatan inderawi. Kebenaran tidak
  dapat diuji dengan prosedur, tetapi dapat diuji
  dengan kriteria tertentu
• Empirisisme Pengetahuan manusia berasal daripada
  pengalaman manusia, iaitu dari dunia luar yang
  ditanggap oleh pancaindera. Semua idea merupakan
  abstraksi yang dibentuk menerusi penggabungan
  apa-apa yang dialami
• Kritisisme Pengetahuan manusia berasal daripada
  dunia luar, dan berasal daripada jiwa atau
  fikiran manusia
• Realisme Pengetahuan manusia ialah gambar yang
  baik dan tepat daripada kebenaran, kerana gambar
  yang baik akan memancarkan kebenaran. Manifestasi
  daripada kebenaran ialah menerima apa-apa yang
  ada walaupun tidak menyenangkan

19
ALIRAN / MAZHAB FALSAFAH

• Eksistensialisme Falsafah yang bertitik tolak
  pada manusia, yang eksistensi (konkrit), iaitu
  cara manusia berada dalam bentuk maujud, dan
  mendahului emosi. Oleh sebab pusat pemerhatiannya
  ialah manusia, maka aliran ini bersifat
  kemanusiaan
• Pragmatisme Benar atau tidaknya ujaran, dalil
  atau teori bergantung pada manfaat ujaran, dalil
  atau teori itu. Kebenaran ptraktis berasaskan
  kepentingan subjektif setiap individu
• Fenomenologi Hasrat sebenar akan tercapai jika
  kita cuba mengamati fenomenon realiti yang sering
  terjadi di sekeliling kita. Aliran ini berpusat
  pada analisis gejala kesedaran manusia terhadap
  diri dan alam sekeliling
• Positivisme Peristiwa yang dialami oleh manusia
  dilihat dari perspektif yang positif berasaskan
  fakta pengetahuan. Ilmu alam merupakan sumber
  pengetahuan yang benar, dan menolak nilai
  kognitif

20
ALIRAN / MAZHAB FALSAFAH

• Epistemologi Dikenali juga sebagai Teori
  Pengetahuan, iaitu pengetahuan tentang
  pengetahuan. Hal ini terlihat jelas dalam aliran
  Realismne dan Idealisme
• Logika Falsafah yang menekankan ujaran yang
  dapat difahami atau akal budi yang berfungsi
  dengan baik, dan sistematik. Asasnya ialah
  penyataan premis ke suatru penyataan selanjutnya,
  iaitu kesimpulan. Logika juga dikenali dengan
  nama Instrumen Ilmu
• Aliran Falsafah Hidup Falsafah yang baik wujud
  jika akal dipadukan dengan keperibadian atau
  seluruh kehidupan
• Cabang falsafah yang menjadi sumber paling
  penting dalam aliran pemikiran dan kebahasaan
  ialah metafizika, logika dan epistemologi. Cabang
  falsafah ini dijelmakan melalui tiga cara atau
  gaya, iaitu falsafah Spekulatif, falsafah
  Preskriptif, dan falsafah Analisis

21
FALSAFAH SPEKULATIF

• Cara pemikiran yang sistematik tentang sesuatu
  yang wujud, iaitu berdasarkan hakikat bahawa
  memang menjadi fitrah manusia berkeinginan untuk
  melihat sesuatu secara keseluruhan yang bermakna.
  Misalnya apabila kita melihat pemandangan yang
  indah, fikiran kita biasanya tidak tertumpu pada
  keindahan itu semata-mata, tetapi akan menjelajah
  ke perkara lain yang lebih khusus, yang
  mewujudkan keindahan itu
• Berdiri di tepi Bengawan Solo, terlihatlah
  kebesaran Kerajaan Mataram yang silam,
  tertegun di tepi kali Brantas, terlihatlah Patih
  Gajah Mada dan Hayam Wuruk, berdiri di pinggir
  Musi, terlihatlah Sang Nila Utama dan Deman Lebar
  Daun, berdiri di bukit Siguntang, terpandanglah
  Wan Empuk dan Wan Malini Naik kapal terbang
  menuju Eropah, sampai di Afrika, kelihatan flora
  dan fauna yang hijau tanda kesuburan, di tanah
  Arab kelihatan gunung batu granit hitam, tiba di
  pergunungan Alpen, kelihatan gunung putih bersih
  diselaputi salji.
• Falsafah Spekulatif berusaha untuk mencari satu
  persepaduan dan pertalian bagi semua pemikiran
  dan pengalaman

22
FALSAFAH PRESKRIPTIF

• Falsafah ini berusaha untuk menentukan nilai atau
  standard, perlakuan dan seni. Nilai etika dan
  nilai estetika diberikan garis panduan dengan
  menentukan nilai itu wujud semula jadi atau
  projeksi fikiran kita semata-mata
• Dalam etika dan agama, tindakan moral ditentukan
  oleh sumber yang berautoriti, iaitu Tuhan.
  Sebarang penentangan dianggap tindakan moral yang
  negatif
• Dalam ilmu pengetahuan, status preskriptif
  bermaksud sesuatu hukum menjadi prinsip yang
  utuh, dan memastikan bahawa benda terjadi seperti
  yang sepatutnya berasaskan prinsip yang ditentukan

23
FALSAFAH ANALISA

• Falsafah ini memberikan tumpuan terhadap makna
  dan perkataan. Yang dikaji ialah perkara seperti
  sebab musabab, fikiran, kebebasan, peluang yang
  sama, agar makna perkataan itu dapat dikaji dalam
  pelbagai konteks
• Makna perkataan itu mungkin bercanggah jika
  digunakan dalam konteks yang berlainan. Cara
  inilah yang mendasari falsafah bahasa
• Falsafah Spekulatif, falsafah Preskriptif, dan
  falsafah Analisa tidak semestinya berpisah, malah
  dalam pelaksanaannya, ketiga-tiga falsafah itu
  cenderung untuk bergabung

24
FALSAFAH BAHASA

• Ilmu yang menyelidiki bahasa dengan terperinci
  dan mendalam, iaitu bahasa sebagai alat dalam
  mengungkapkan soal-soal ketuhanan, alam semester
  dan diri manusia sebagai insan yang hidup
• Falsafah Bahasa (Philosophy of
  Language) Falsafah bahasa bermakna percubaan
  atau pendirian dalam menganalisis ciri-ciri
  bahasa seperti sistem dan strukturnya, makna atau
  pengertian, lakuan bahasa Falsafah bahasa tidak
  lari daripada asas pemikiran dalam kaedah
  penganalisisan bahasa
• Falsafah Kebahasaan (Linguistic
  Philosophy) Falsafah kebahasaan bermakna
  percubaan atau usaha untuk menjelaskan atau
  menghuraikan masalah falsafah dengan cara
  menganalisis makna perkataan, frasa atau ayat,
  dan dengan cara menganalisis perkaitan logik
  antara perkataan, frasa dan ayat dalam bahasa
  tabii