Yenidoganda Geleneksel Uygulamalar

1
Yenidoganda Geleneksel Uygulamalar

• Yrd. Doç. Dr. Sevinç POLAT
• (Bozok Üniversitesi -YOZGAT)

2

• Gelismis ülkelerde binde 10'larin altinda olan
  bebek ölüm hizlari ülkemizde yapilan basarili
  çalismalarla 1988 yilinda binde 77.7ye , 2010
  yilinda ise binde 10a düsmüstür.
• Bebek ölüm hizlarinin azaltilmasinda dogumdan
  itibaren yenidoganlara verilen nitelikli bakimin
  yani sira ailenin kültürel özellikleri de önem
  tasimaktadir.
• (T.C. Saglik Bakanligi, Ana Çocuk Sagligi Ve
  Aile Planlamasi Genel Müdürlügü, 2009)

3

• Kültür bireyin bakis açisini olusturan,
  ögrenilen ve paylasilan degerler, inançlar ve
  anlamlar bütünüdür.
• Kültür bir toplumun kisaca tüm hayat biçimidir.

(Öztürk 2011)
4
(No Transcript)
5
(No Transcript)
6

• Bir toplumun yasama biçimi olarak da
  tanimlanabilen kültür, insanin saglik algisini
  dogrudan etkiler.
• Bu konuda yapilan çesitli çalismalar toplumun
  kültürel özeliklerinin, bireylerin özellikle de
  bebeklerin saglik ve hastalik durumlarini önemli
  sekilde etkiledigini göstermistir.

7
Yenidoganlarda Kullanilan Geleneksel Yöntemler

• Ülkemizin farkli bölgelerinde gerçeklestirilen
  çesitli çalismalar yenidoganda geleneksel
  yöntemlerin sikça kullanildigini ortaya
  koymustur.
• Türkiyede geleneksel uygulama/ (TAT) kullanma
  sikliginin yapilan çalismalarda 26.1-77
  arasinda oldugu bulunmustur.
• Amerikan Pediatri Akademisi saglikli çocuklarda
  TAT kullanim oraninin 20-40 arasinda oldugunu
  belirtmektedir.
• (Öztürk 2011)

8

• Aileler tarafindan kullanilan bu geleneksel inanç
  ve uygulamalarin bilinmesi, bunlardan zararli
  olanlarin ortaya çikarilmasi ve yok edilmeye
  çalisilmasi,
• Sürdürülmesinde sakinca olmayanlarin ise
  korunmasi ve kültürel özellikler ile geleneklere
  bir anlamda sahip çikilmasi oldukça önemlidir.
• (Özyazicioglu ve Polat 2004)

9

• Literatür degerlendirmesi sonucu
• ülkemizde yenidogan döneminde annelerin en sik
  basvurdugu geleneksel uygulamalar

10
Yenidogan Dogar Dogmaz Yapilan Geleneksel
Uygulamalar

• Tuza yatirma (bebek ilerde kokmasin,çabuk
  terlemesin, pisik olmasin, piskin vücutlu olsun
  ve kibirsiz olsun, bebek küfürlü ve gereksiz
  konusmasin ve yaralarinin çabuk iyilesmesi
  amaciyla)
• Bala yatirma
• Gözüne sürme çekme(Kasi, gözü güzel olsun diye)
• Gamzesi olsun diye yanaklarini sikma ve çenesine
  basmak
• Gözüne limon sikma(güzellesmesi için)
• Bebegin basini, belini, alnini sikica
  baglamak(düzgün olsun diye)
• (Demirelöz ve Eksioglu 2009)

11

• Burnu sikma(sekilli olsun diye)
• Bingildagi çökmesin diye üzerine kolonya dökme
• Bebegin bacaklarina ve ellerine yeni dogmus fare
  kani sürme(tüyleri dökülsün diye)
• Bebegin yüzünü örtme(gözleri iri olmasin diye)
• Sekerli pelte damlatma(Bebegin ilerde agzinin
  kokmasini önlemek ve tatli dilli olmasi için)
• Eklem yerlerinde sorun olmasin diye 7 bogumlu
  çubugu yakip külünü sürme

12
Yenidogan dogar dogmaz yapilan geleneksel
uygulamalar

• Bebegin yüzüne limon, anne sütü ve göbek kani
  sürme (bebegin cildinin güzel olmasi, büyüyünce
  sivilce olmamasi için)
• Karin bölgesine balmumu ve rakiyi karistirip
  sürme
• Mevlit okutma
• Kurban kesme
• Fakirlere yardim etme
• Agaç dikme
• Yastiginin altina hashas koyma(kolay uyumasi
  için)
• Agzinin içine un ve yagi kavurarak yapilan
  miyane denilen çorbayi damlatma
• (Akin ve ark.2011, Kostak ve Akarsu 2011, Koç ve
  ark.2011, Demirezen 2009,Tural ve ark. 2009,
  Kahriman 2007, Egri 2006, Çaliskan 2005,Isik ve
  ark.2010, Çaliskan ve Bayat 2011, Iz ve Ersoy
  2011)

13
Yenidogana yapilmasinin sakincali oldugu
düsünülen geleneksel uygulamalar

• Yenidoganin odasina et girmesi halinde bebegin
  hastalanacagina hatta ölecegine inanma
• Yenidoganin ayaginin altindan öpülürse
  yürüyemeyecegine inanma
• Eve un girdiginde, yenidogani üç kez besmele
  çekerek yere koyup-kaldirma aksi halde ugursuzluk
  olacagina inanma
• Yenidogan yerde yatarken üzerinden atlanirsa
  boyunun kisa kalacagina inanma
• Aglayan bebegin babasinin ayakkabisi ile üç yol
  olan bir kavsakta, agzina vuruldugunda
  uslanacagina inanma
• Ugursuzluk getirecegi inanciyla eve çivi
  getirmeme
• Yeni evli çifti eve almama
• (Isik ve ark. 2010, Kahriman 2007)

14
Yenidogani emzirmeye baslatma uygulamalari

• Dogumdan sonra 1-8 saate kadar bekledikten sonra
• emzirme
• 1 gün sonra emzirme
• 1 hafta sonra emzirme
• 3-5 ezan vakti geçmesini bekledikten sonra
  emzirme
• Üç ezan geçtikten sonra anne kibleye karsi oturur
  ve sag isaret parmagini Kuran-i Kerime sürerek
  çocugun dudaklarina dokunur.Böylece çocugun agzi
  açilmis olur. Kadinin gögsü zemzem suyu ile
  yikanir ve önce sag gögsünü verir.
• Tas ve arkadaslarinin çalismasinda annelerin
  30.3ünün geç emzirmenin bebege zarari olup
  olmadigini bilmedikleri, emzirmek için neden
  bekliyorsunuz sorusuna ise 90ninin
  büyüklerimizden öyle gördük cevabini verdikleri
  bulunmustur.

(Ezan vakti bekleme uygulamasi, bebegin daha zeki
ve dindar olmasi amaciyla yapilmaktadir).
15
Baska kültürlerde emzirme

• ABDde yasayan Asyali Hintli annelerin dogumdan
  12 saat sonra,
• Hintli annelerin ise 30 saat sonra emzirmeyi
  baslattiklari bulunmustur.
• Dogumdan sonra emzirilmeye geç baslanilmasi
• Annenin süt yapimini ve emzirme süresini
  azaltabilmekte,
• Anne bebek arasindaki iliskinin erken dönemde
  gelismesini engellemekte,
• Çocugun artan enerji ihtiyacini karsilayamayarak
  çesitli olumsuzluklara neden olabilmektedir.
• ( Kostak ve Akarsu 2011, Akin ve ark. 2011,Tas ve
  ark.2011, Karaer ve ark.2011, Özyazicioglu 2000,
  Vurur ve ark.2009, Kahriman 2007, Yatkin ve
  ark.2005, Özyazicioglu ve Polat 2004, Hacialioglu
  1990, Aksayan 1983,Kannan et al. 2004)

16
Annelerin dogumdan sonra bebege verdikleri ilk
gidalar

• Hoca tarafindan okunmus sekerli su verme
• Anason veya portakal suyu verme
• Mama/pirinç unu verme
• Zemzem suyu verme
• Dadak (çayli ekmek) verme
• Meyve suyu verme
• Yasin okutulmus seker verme
• Bal, serbet verme

(Tatli seylerin verilmesindeki amaç çocugun
tatli dilli olmasi, iyi huylu olmasi)
(Kostak ve Akarsu 2011, Akin ve ark.
2011,Kahriman 2007, Özyazicioglu ve Polat 2004,
Yatkin ve ark.2005, Hacialioglu 1990, Aksayan
1983)
17
Yenidoganin göbek bagi ile ilgili uygulamalar

• Göbegin düsmesini hizlandirmak için
• Göbegi, göbek bagi ile sikica baglamak
• Göbege bezden teker yapip yerlestirmek
• Göbege, göbek tozu sürmek
• Göbege pudra sürmek
• Göbege yagli hamur koymak
• Göbege margarin sürmek/ un koymak
• Pise sürmek (Çam agacinin katrani)

• Göbege oksijenli su/ alkol /kolonya sürme
• Zeytinyagi,pudra ve kahve sürme
• Mersin tozu sürme
• Agaç çürügü / yanmis bez parçasi koyma
• Göbege çörekotu koyma

18
Göbek düstükten sonra yapilan uygulamalar

• Camiye gömmek
• Kuran-i kerim arasina koymak
• Göbegi evde saklamak(evine bagli olsun diye)
• Göbegi ahira ya da çöpe gömmek
• Göbegi atese atmak
• Cüzdana koymak, duvar dibine gömmek veya kitap
  arasina koymak
• Göbek bagini yastik içine koymak(ayagi içerde,
  gözü disarida olmamasi için)

(Sivrikaya ve ark.2011,Sasmaz 2011, Akin ve
ark.2011, Kostak ve Akarsu 2011,Koç ve
ark.2011,Isik ve ark.2010, Tural ve ark.2009,
Eltas ve ark.2009,Sen ve ark.2009,Vurur ve
ark.2009,Vehbi Koç Vakfi-proje 2007, Egri
2006,Özyazicioglu 2000, Bayik 1989, Yalin 1988 ,
Aksayan 1983, Hotun 1990)
19
Cinsiyete göre göbek bagi ile ilgili uygulamalar

• Kiz bebeklerin göbek bagini, dindar olsun diye
  Kurani Kerim içine koyma
• Ev kizi olsun diye evin çatisinin arasina çakma
• Is bilir olmasi için mutfakta ocak tasinin altina
  koyma

• Erkek bebeklerin göbek bagini çiftçi olsun diye
  sabana çakma
• Alim olsun diye kitap arasina koyma
• Malina sahip çiksin diye evin çatisindaki ana
  direge baglama
• Fabrikada çalissin diye fabrikada bir yere
  birakma

20
Yenidoganin gögsünün sisini indirmek için

• Bebegin gögsünü banyoda ovalama
• Gögsü sikma
• Gögsü emme
• Hiçbir sey yapmama
• (Akin ve ark. 2011, Isik ve ark. 2010, Kahriman
  2007)

21
Kundak

• Kundak, amaç ve uygulama açisindan geleneksel
  kabul edilmektedir.
• Kundak uygulamasi Dogu Anadolu Bölgesinde oldukça
  yaygindir.
• Halkin inancina göre kundak ne kadar fazla
  sikilirsa çocuk o kadar kuvvetli olur.
• Çocuk dermis ki
• Ah su anam babam bir kavga etseler de beni
  bir muhkem siksalar

(Türkdogan 1972, Basar 1972, Erzurum il Yilligi
1967, Özyazicioglu 2011)
22
Kundak yapmada amaç

• Çocuk rahat uyusun
• Bacaklari düzgün olsun
• Boyu uzun olsun
• Çocuk sicak kalsin
• Beli batmasin
• Çelik gibi sert olsun
• Kolay kucaga alinsin
• Yüzünü yaralamasin
• Güzel olsun
• Gelenekler böyle oldugu için

(Okumus ark.2011,Sasmaz 2011,Çaliskan Bayat
2011,Isik ve ark.2011,Akin ve ark.2011, Egri ve
Gölbasi 2007, Biltekin ve ark. 2004, Özyazicioglu
ve Polat 2004)
23
Kundak yapmanin sakincalari

• Kundak, çocukta kalça çikigina egilimi artirir.
• Çocugun kendisini sikintida hissetmesine yol
  açar.
• Kisin soguk aylarda ilk 3 ay yarim kundak ya da
  gevsek olmasi kosuluyla tam kundak
  önerilebilmekle birlikte,
• Günümüz tip bilgileri çerçevesinde, kundaklama
  sakincali bulunan, terk edilmesini saglamaya
  yönelik mücadele verilen bir uygulamadir.

24
Yenidoganin ilk banyosuna iliskin uygulamalar

• Üçüncü gün yikamasi
• (Yenidoganin sirtinin avuç ortasi ile
  ovulmasi böylelikle tüylerinin dökülmesinin
  saglanmasi, bir baska deyisle diken
  çikarilmasi)
• Yari kirkini bekleme(20 gün)
• Kirkinin çikmasini bekleme (40 gün sonra yikama)

(Sivrikaya ve ark.2011, Iz ve Ersoy 2011, Kostak
ve Akarsu 2011,Egelioglu ve ark.2011, Koç ve
ark.2011,Isik ve ark.2010, Eltas ve ark.2009,
Kahriman 2007, Özyazicioglu ve Polat
2004,Hacialioglu 1990)
25
Yenidoganin ilk banyosuna iliskin uygulamalar

• Mevlit okutma
• Yenidoganin ilk banyo suyunun içine tas,
  çatal,süpürge teli, çörek otu, sogan kabugu,
  miras altini(yüzük) atma
• Banyo suyuna süt koyma
• Bebegi içine igne, sarimsak kabugu ve gümüs
  atilan sudan 40 fincan dökerek yikama
• Bebegi,içine kirkar tane arpa, bugday,nohut,
  mercimek ve kirk tane tas/ güzel kokulu yesil
  yapraklar koyduklari su ile yikama
• Bahçeden toplanan dere taslarini suyun içinde
  kaynatma ve bu suyu önce evin her yerine serpme,
  sonra kalaniyla lohusa ve yenidogani yikama
• Agiz içi de dahil olmak üzere vücudunun her
  yerine islak tuz
• sürerek bekletme(3-4 saat veya daha fazla )

26
Yenidoganin 40 günü doluncaya kadar/doldugunda
yapilan geleneksel uygulamalar

• Tepesinden asagi 40 defa su dökme
• Basinin altina ekmek koyma
• Babasinin gömlegini yataginin basina asma
• Uzak bir yere gezmeye götürme (Yenidoganin
  ömrünü uzatacagi düsüncesi ile)
• Bebegin çamasirlarini gece ipte birakmama
• Kirk gün boyunca adetli kadina göstermeme
• Helva dagitma

• Kurban kesme
• 40 i çikana kadar halinin altina kirli bezini
  koyma
• Kirk güne kadar gözlerini kapama (sasi olmasin
  diye)
• Bebegin agzi akarsa dayisinin kirli çorabini
  yikanirken agzina sürme
• Kucaga alisir inanci ile kucaga almama
• Kirki doluncaya kadar tirnaklarini kesmeme(ömrü
  kisa kisalir diye)

(Akin ve ark.2011,Koç ve ark.2011, Çaliskan ve
Bayat 2011, Isik ve ark.2010, Demirezen
2009,Tural ve ark.2009, Eltas ve ark.2009,
Kahriman 2007, Çaliskan 2005)
27
Yenidoganin 40 günü doluncaya kadar/ doldugunda
yapilan geleneksel uygulamalar

• Bebegi gece disari çikarmama
• Bebege kirmizi giysi giydirme
• Lohusa ve bebegi yalniz birakmama
• Baska lohusalarla karsilasmamaya çalisma(kirki
  karismasin diye)
• Gece disariya sicak bir sey dökmeme
• Çocugun basina süpürge asma
• Üzerine çengelli igne takma
• Yastiginin altina biçak koyma
• Çocugun yüzünü örtme ve eve gelene dikkat etme
• (Kahriman 2007, Egelioglu ve ark. 2011)

28
Açiklama

• Erkek çocuk kirk günlük olunca, kiz çocuk ise
  kirkina birkaç gün kala kirklanir. Aradaki fark,
  kadinineksik oldugu görüsünden
  kaynaklanmaktadir.
• Kirkli olmanin özelligi, annenin bu süre
  içerisinde tabu yani pis sayilmasidir.
  Kirklanmadan sonra anne ve çocugun her türlü
  pislikten arindigina, hastaliklara karsi direnç
  kazandiklarina ve kötü ruhlarin etkisinden
  kurtulduklarina inanilir.
• Bu inanisin psikolojik bir rahatlik
  saglayabilecegi düsünülebilir.

(Sasmaz 2011, Okumus ark. 2011, Çaliskan
Bayat 2011, Isik ve ark.2011,Iz ve Ersoy 2011,
Kostak ve Akarsu 2011, Egri Gölbasi 2007,
Aksayan 1983, Isik ve ark.2010, Ünver 1938,
Acipayamli 1961, Kahriman 2007 )
29
Pamukçuk

• Annenin lezyonlari kendi saçiyla/ iki kumali
  kadinin saçiyla/kiz dogurmus kadinin saçi ile
  silmesi ve uzak bir yere atmasi
• Lezyonlarin üzerine anne sütü, seker tozu, tuz
  veya un sürme
• Lezyonlarin üzerine küfle böcegi ve sarimsagi
  ezerek karistirip sürme veya anne sütü ile
  sarimsagi karistirarak sürme
• Lezyonlari igne ile patlatma/ kanatma
• Lezyonlari çivitle silme

30
Çocugun agzindaki pamukçugu gidermede

• Bebegin agzina tuz, çay, gül suyu, vazelin ve
  tarçin sürme,
• Agzinda çakmak çakma
• Lezyonlari pamukçuk sekeri/ yanki sekeri/ pamukla
  silme
• Lezyonlarin üzerine mürekkep sürme
• Agiza limon sikma
• Soda ile su karistirarak lezyonlari silme

(Okumus ve ark. 2011, Isik ve ark.2010, Sen ve
ark. 2009, Kahriman 2007,Vehbi Koç Vakfi-proje
2007, Çimen ve ark. 2006, Egri 2006, Çaliskan ve
ark. 2005, Çaliskan 2005, Özyazicioglu ve Polat
2004, Biltekin 2004, Aksayan 1983)
31
Pisigi gidermek için yapilan uygulamalar

• Pudra kullanma
• Kül/ kuru saz külü sürme
• Sabunla yikama
• Anne sütü sürme
• Sivi yag, tereyagi, yogurt veya kaymak sürme
• Sicak topraga sarma(höllük)
• Ölünün yikandigi sabunla yikama
• Soda ya da kil sürme

• Bebegin altini isiga tutmak
• Besik otu veya rufiye otunu kurutup üzerine
  dökme
• Ziyaret magarasindan gelen su ve sabunla çocugu 3
  çarsamba yikama

(Aksayan 1983, Hacialioglu 1991, Çaliskan ve ark.
2005, Çaliskan 2005, Egri 2006, Kahriman 2007,
Vehbi Koç Vakfi-proje 2007,Tural ve ark.
2009,Okumus ve ark.2011)
32
Höllük

• Bebegin sicak kalmasi ve saglam olmasi için
  bacaklarinin arasina elenmis ve kavrulmus
  topragin konulmasidir. Höllük
• Bebek pisik olmasin
• Bebegin alti kolay temizlensin
• Gaz sancisi olmasin
• Topraktan gücünü alsin
• Üsümesin, sicak kalsin
• Bebek rahat uyusun, çabuk büyüsün
• Büyükler istedigi/tavsiyesi dogrultusunda
  uygulandigi belirtilmektedir.
• Bebegin höllüge yatirilmasi, tetanosa neden
  olabilecegi için sakincali kabul edilmektedir.
• (Egri 2006, Meriç 2004, Aksayan 1983, Bahar 1985)

33
Kolik Için Yapilan Uygulamalar

• Küfle böcegi ile anne sütünü karistirip verme,
• Bebegin karnina güvercin diskisi sürme
• Sirkeli su, siviyag ve elma yagi ile karnini ovma
• Sallama ve yalanci emzik kullanma, bitkisel çay
  verme
• Biberiye, papatya, kekik ve nane çayi verme
• Tereyagli ve sekerli mama verme(dadak)
• Hocaya 7 renkli ip baglatma
• Muska takma

34
Kolik Için Yapilan Uygulamalar

• Bebegin yatagina odun kömürü, sicak bez, tas,
  sicak toprak koyma(höllük)
• Rezene çayi ,anason çayi,papatya çayi içirme
• Badem yagi, zeytinyagi içirme
• Sicak suya oturtma
• Mendilin üzerine çörek otu koyup ütüyle kizdirma
  ve karin üzerine koyma
• Limon, armut, havuç veya kayisi suyu içirme
• (Isik ve ark. 2010,Vehbi Koç Vakfi-proje
  2007, Yearwood 2007, Kahriman 2007, Özen ve
  Özgür 2006, Çaliskan ve ark. 2005, Çaliskan
  2005, Çiftçi 2005, Özyazicioglu 2000, Weizmann
  and Sumwerbell 1995, Aly 1994,Tas 1994)

35
Konak için yapilan uygulamalar

• Kafasina zeytinyagi sürme
• Kafasina zeytinyagikarbonati karistirip sürme
• Vazelin sürme
• Hiçbir sey yapmama
• (Çaliskan ve Bayat 2011, Isik ve ark. 2010,
  Yearwood 2007, Vehbi Koç Vakfi-proje 2007, Özen
  ve Özgür 2006, Çaliskan ve ark.2005, Çaliskan
  2005 ,Çiftçi 2005, Özyazicioglu 2000, Weizmann
  and Sumwerbell 1995, Aly 1994, Tas 1994)

36
Sariligi iyilestirmeye yönelik uygulamalar

• Tavuk cigeri yedirme
• Anne sütünü kesme
• Iki kasinin arasi, alin, üst dudak ya da dilinin
  altindan kan akitma, parmaklarinin arasini
  jiletle kesme
• Bebegin tirnagini banyo suyuna katma
• Papatya,zemzem,limon suyu ile banyo yaptirma

• Bebegin vücuduna siviyag, tereyagi sürme ve 3 gün
  bekletme
• Tatli serbet verme veya cami hocasina okutma
• Sari isik yakma
• Içine altin, yumurta sarisi, sarilik otu/ yayla
  çiçegi atilmis suda yikama
• Erkek çocugun idrarini içirme

(Hacialioglu 1991, Gözüm 1992, Özyazicioglu ve
Polat 2004, Erdem ve Tas 2005, Geçkil ve ark
2006, Çaliskan ve Bayat 2007, Ergin ve ark.2007,
Egri ve Gölbasi 2007, Kahriman 2007, Bölükbas ve
ark.2009, Sivrikaya ve ark.2011, Sasmaz 2011)
37
Sariligi iyilestirmeye yönelik uygulamalar

• Kara incir odununu kaynatip içirme, bu su ile
  banyo yaptirma
• Bebegin üzerine sari lira koyma
• Tütsü yapma, emzirme
• Kirk anahtarlik takma
• Çocugun kendi idrarini karpuz kabuguna koyarak
  zerdali ile kaynattiktan sonra bir gece disarida
  bekletip çocuga içirme

• Günes isigi alsin diye camin önüne koyma
• Bebegin alnina bal mumu ile küçük bir altin
  yapistirma
• Sari renk (altin, boncuk, kiyafet) kullanma,
  yüzüne sari örtü örtme

38
Sariligi iyilestirmeye yönelik

• Sariligi iyilestirmek için anneler tarafindan
  yapilan uygulamalar
• Bebeklerin sepsisten ölmelerine, ileriki
  yaslarda metabolik ve enfeksiyon hastaliklarina
  yakalanma risklerinin artmasina neden
  olabilmektedir.
• Bebege sari giysiler giydirilmesi, bebegin
  sarardiginin fark edilmesini engelleyebildigi
  için tavsiye edilmemektedir.

(Özyazicioglu 2011,Isik ve ark. 2010, Sen ve
ark.2009, Egri 2006, Meriç Elçioglu 2004,
Biltekin 2004, Senses ve ark. 2002, Senses 2002,
Aksayan 1983, Sreeramareddy ve ark.2006 )
39
Burun tikanikligi için

• Buruna zeytinyagi/ tereyagi koyma
• Anne sütü sagma
• Burnu çengelli igne ile temizleme
• Bingildagina koyun yagi sürme,
• Terletme
• Ihlamur,nane,portakal,limon içirme
• Burnuna tuzlu su sikma
• Bu uygulamalar, yag aspirasyonuna sebep
  olabilecegi için sakincalidir.
• (Sezen 1994,Yaman 1990, Kahriman 2007,Koç
  proje 2007,Özyazicioglu 2011)

40
Nazar

• Nazar (göz) degmesi inanci, halkimiz arasinda çok
  eskiden beri yaygindir
• Hatta insanin kendi kendine dahi nazar
  degdirdigine inanilir
• Halkin inanarak veya görerek kötü gözlerin
  kurbanlarini kabul ettigi gibi, fikihçilar
  tarafindan mezardaki ölülerin üçte birinin göz
  degmesinden öldügü söylemektedir.
• Nazarin varligini Islam dini de kabul etmekte,
  ancak nazarlik gibi bütün fetis malzemelerini
  siddetle reddetmektedir.
• (Özyazicioglu 2011, Egelioglu ve ark.2011,
  Sasmaz 2011,Koç ve ark.2011, Akin ve ark. 2011,
  Bölükbasi ve ark.2009, Sen ve ark. 2009 Tural ve
  ark.2009, Egri ve Gölbasi 2007, Özyazicioglu ve
  Polat 2004, Biltekin ve ark.2004, Çikman 1980 )
  

41
Bebegi Nazardan Korumak Için

• Bebege ayet, cevsen, kuran, muska takma ve dua
  okuma (efsunlama, çörek otu)
• Çocugu gözlerden uzak tutmaya çalisma
• Bilerek pis gezdirme
• Kursun döktürme
• Üzerlik tüttürme
• Sapi beze sarip omuzuna koyarak gezdirme
• Masallah subhanallah deme
• Çiraya sekil verip nazar boncugu yerine takma,
  yastigin altina çira koyma
• Emzirirken bebege bakmama

42
Nazarda

• Basinin üstünde tuz çevirme
• Gümüs taki takma
• Anneye/Nazarla bakan kisiye okutma
• Fildisi, mavi(göz) boncuk takma, mavi giysi
  giydirme
• Sarimsak/ Yumurta kabugu takma
• Yenidoganin kirli bezini paspasin altina koyma
• Çamasirlarini ters giydirme
• Yüzüne-alnina kömür(is) sürme
• Besigine türbe bezi baglama

43
Kolay uyutmak için

• Bebege ninni söyleme
• Ayakta veya battaniye içinde sallama
• Yüzünü/gözlerini bezle örtme
• Bebekleri ayakta veya battaniye içinde
• sallama yöntemi, kalici beyin hasarlarina
  veya ölümle sonuçlanan gelismelere neden
  olabileceginden sakincali kabul edilmektedir.
• (Sasmaz 2011, Özyazicioglu 2000)

44
Yenidogana yönelik geleneksel uygulamalarin tibbi
açidan sakinca arz edenlerinin baslicalari

• KUNDAKLAMA
  TUZLAMA
• kalça çikigi
  hassas cildi tahris
• GÖZE SÜRME ÇEKME-LIMON
  SIKMA
• Konjonktivite
• 3 EZAN VAKTI BEKLEME
• bebekte kan sekeri düsmesi,
• emzirmeye baslamada zorluk

• Öneri ilk emzirme seansi dogumu izleyen yarim
  saat içinde gerçeklestirilmeli ve bebege anne
  sütü disinda hiçbir gida verilmemelidir.

45

• TOPRAK SARMA(höllük) BINGILDAGA
  ÇIVIT SÜRME
• Tetanos
  cilt tahrisi,
• 
  kapanmamis bingildaga zarar
• PAMUKÇUGA ANNE SAÇI SÜRME
• Agizda enfeksiyonun geçmemesi, baska
  enfeksiyonlar
• Yenidoganin erken sütten kesilmesi
• SIS
  MEME DOKUSUNU OVMA

46
Ülkemizde yapilan çalismalarda

• Çocuklarin saglik ve hastalik durumlarinda
  basvurulan geleneksel uygulamalarin sayisini
  artiran en önemli demografik verilerinIleri anne
  yasi ve düsük egitim düzeyi oldugu
  belirlenmistir.
• Yurt disinda ve yurt içinde yapilan çesitli
  çalismalarda da annenin egitim seviyesi
  yükseldikçe, çocuk beslenmesi ve bakimi konusunda
  geleneksel uygulamalara basvuru oraninin azaldigi
  tespit edilmistir.
• Taywanda yapilan bir çalismada, geleneksel
  uygulamalarin egitim düzeyi düsük, primipar ve
  isi olmayan kadinlar arasinda yaygin oldugu
  bulunmustur.

• (Öztürk 2011, Kostak ve Akarsu 2011, Egri 2006,
  Özyazicioglu ve Polat S 2004-2005, Erdem ve Tas
  2005, Özyazicioglu ve Polat 2004, Kaewsorn 2003,
  Aksayan 1983, Senses ve ark 2002,
  Insanbilimleri.com. 2004)

47

• Hem geleneksel hem de çagdas uygulamalarda
  bireyin amaci sagligina kavusmak, sagligini
  gelistirmek ve sürdürmektir.
• Yapilan çalismalarda, anne-babalar/bakim
  vericilerin yaridan fazlasinin çocuklarinin
  hastalik ve rahatsizliklarinda geleneksel tedavi
  yöntemlerine basvurdugu ancak neredeyse tamaminin
  saglik ekibine uyguladiklari bu yöntemler
  hakkinda bilgi vermedikleri belirlenmistir.

(Öztürk 2011, Sawni 2008, Wong ve Eaton 2001)
48

• Günümüz tibbi bakis açisi, geleneksel
  uygulamalarin zarar potansiyeline odaklanmakta ve
  bu zarar potansiyelini iki sekilde
  açiklamaktadir.
• 1-Yapilan uygulamalarin çogu tahrise ve
  enfeksiyon yatkinligina yol açabilmektedir.
• 2-Bazilari ise çagdas tibbin olanaklarinin
  devreye girisini yani tedaviyi geciktirerek,
  durumun daha da ciddilesmesine neden olmaktadir.
• (Çiftçi ve ark. 2005, Senol ve ark. 2004)

49

• Unicef'in Çocuk Haklarina Dair Sözlesmesinin 24.
  maddesinde çocuklarin sagligi için zararli
  geleneksel uygulamalarin ortadan kaldirilmasi
  amaciyla uygun ve etkili her türlü önlemin
  alinmasi gerekliligi üzerinde durulmaktadir.
• (Unicef Çocuk Haklarina Dair Sözlesme, 2010)

50

• SONUÇ
• Çocuk sagligi düzeyinin yükseltilmesi, korunmasi
  ve sürdürülmesinde, hastalik hallerinde verilecek
  tedavi ve bakimin toplumun yapisina ve kültürüne
  uygun olmasi gerektiginden modern tip
  uygulayicilarinin(doktor ve hemsirelerin)hasta
  sorgulamalarinda bu durumu dikkate almasi,
• Çok kültürlü dünyamizda, insanlari kültürel
  özellikleri ile kabullenerek ve bu özelliklerin
  saglik ve hastalik davranislarina etkisini göz
  önüne alarak bakimin planlanmasi,
• Farkli kültürlere sahip olan insanlarin saglik
  gereksinimlerinin de farklilik gösterebileceginin
  bilinmesi,
• Ebeveyn ve çocukla güvene dayali bir iliski
  kurarak kültürel tanilama yapilmasi,

51

• Yararli uygulamalar için toplumla saglikli bir
  isbirligi olusturulmasi ve toplumun kültürüne
  sahip çikilmasi,
• Zararli uygulamalarin gerekli kisi ve
  kuruluslarla isbirligi yapilarak ortadan
  kaldirilmasi,
• Saglik çalisanlari özellikle hemsireler
  tarafindan annelere konuyla ilgili bilgi
  verilmesi, dogru seçim yapmalari ve geleneksel
  uygulamalarin sonuçlari ile yan etkileri
  konusunda farkindaliklarinin artirilmasi
  önerilmektedir.

52

• Kültürel yetkinlikte bakim verebilmesi için
  saglik profesyonellerinin
• kendi kültürel degerlerinin farkinda olmasi,
  toplumun kültürel farkliliklarini kabul etmesi,
  kültürel bilgiye sahip olmasi, uygulama
  becerilerini çocugun ve ailenin kültürel
  yapisina uygun hale dönüstürebilmesi
  gerekmektedir.
• (Öztürk 2011,Özcan Bahar 2011, Hizel-Bülbül ve
  ark. 2009)

53
KAYNAKLAR

• Aksayan, S.(1983). Çocuk sagligina iliskin
  geleneksel inanç ve uygulamalar Bilim
  Uzmanligi Tezi.Hacettepe Üniversitesi Saglik
  Bilimleri Enstitüsü. Ankara
• Bayik A(1989). Naldöken mahallesinde ev
  kadinlarinin ilk yardima iliskin deneyimleri ve
  davranis örüntüleri. Ege Üniversitesi Hemsirelik
  YüksekokuluDergisi. 1(5)11-26.
• Kiliç, P.S,Besen, B.D,Tokem, Y, Fadiloglu,
  Ç.(2011).Hemsirelerin bakim verirken
  karsilastiklari kültürel sorunlarin
  belirlenmesi(pp.94).Uluslararasi Katilimli, 13.
  Ulusal Hemsirelik Kongresi, Kongre
  Kitabi,Sanliurfa.
• Öztürk, C.(2011).Çocuk hemsireleri ve kültürel
  tanilama(pp.50-53).Uluslararasi Katilimli,
  3.Ulusal Pediatri Hemsireligi Kongresi, Kongre
  Kitabi,Izmir.
• Coskun A, Erdem N, Gelisken R. ve ark 2005.
  Investigationof traditional methods used by
  mothers having 01 year old babies. 5. National
  nursing students congress book, 1st ed. Kök
  Press, Ankara.
• Öztürk, C.(2011).Türkiyede çocuklarda
  tamamlayici ve alternatif tedavi
  kullanimi(pp.85-86).Uluslararasi Katilimli,
  3.Ulusal Pediatri Hemsireligi Kongresi, Kongre
  Kitabi,Izmir.
• ...Türkiye Nüfus ve Saglik Arastirmasi
  2008.Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etüdleri
  Enstitüsü, Saglik Bakanligi Ana-Çocuk Sagligi ve
  Aile Planlamasi Genel Müdürlügü, Basbakanlik
  Devlet Planlama Teskilati Müstesarligi ve
• TÜBITAK,Ankara,2009.
• Kirman A, Uysal D.D. Öztürk, C.(2011).Çocuklarda
  tamamlayici ve alternatif tedavi
  kullanimi(pp.178).Uluslararasi Katilimli,
  3.Ulusal Pediatri Hemsireligi Kongresi, Kongre
  Kitabi,Izmir.
• Karaer M, Tunçal S, Sen H.0-24 ay arasi bebekleri
  olan annelerin beslenme bilgilerinin ve karma
  beslenmedeki tutumlarinin karsilastirilmasi(pp.171
  ).Uluslararasi Katilimli, 3.Ulusal Pediatri
  Hemsireligi Kongresi, Kongre Kitabi,Izmir.
• Koç Z, Saglam Z,Uygun K.H.(2011).Annelerin bebek
  bakimi ile ilgili geleneksel uygulamalarinin
  belirlenmesi(pp.130).Uluslararasi Katilimli, 13.
  Ulusal Hemsirelik Kongresi, Kongre
  Kitabi,Sanliurfa.
• Kiliç A, Çinar N.Y, Bektas M.(2011).
  Sifir-yirmidört ay çocugu olan annelerin emzirme
  durumunu etkileyen faktörlerin incelenmesi(pp.250)
  .Uluslararasi Katilimli, 13. Ulusal Hemsirelik
  Kongresi, Kongre Kitabi,Sanliurfa.
• Sivrikaya S.K, Akturan E, Büyükdere H, Türkay H,
  Ünlü M.(2011). 15-49 yas grubu kadinlarin dogum
  öncesi ve sonrasi uyguladiklari geleneksel
  yöntemler(244-45).1.Ulusal Kültürlerarasi
  Hemsirelik ve Ebelik Kongresi, Kongre Kitabi,
  Izmir.
• Ayhan F.(2011).Kültürlerarasi farkliliklarin
  hemsirelik bakimina etkilerinin
  degerlendirilmesi(pp.166-167).1.Ulusal
  Kültürlerarasi Hemsirelik ve Ebelik Kongresi,
  Kongre Kitabi, Izmir.
• Okumus F, Küncü N, Açik M.(2011).Kahramanmaras
  yöresinde annelerin yenidogan ve bebek bakimi ile
  ilgili geleneksel uygulamalari(pp.172-173).1.Ulusa
  l Kültürlerarasi Hemsirelik ve Ebelik Kongresi,
  Kongre Kitabi, Izmir.

54

• Tas F, Bekiroglu T, Akben M. (2011).Kahramanmaras
  ta annelerin bebek emzirilmesideki geleneksel
  uygulamalari(pp.175-176).1.Ulusal Kültürlerarasi
  Hemsirelik ve Ebelik Kongresi, Kongre Kitabi,
  Izmir.
• Egri G.(2006). Tokat ili bir saglik ocagi
  bölgesindeki 15-49 yas grubu evli kadinlarin
  dogum sonu dönemde anne ve bebek bakimina yönelik
  geleneksel uygulamalari. Yüksel Lisans Tezi.
  Cumhuriyet Üniversitesi Saglik Bilimleri
  Enstitüsü, Hemsirelik Programi. Sivas.
• Isik T,Akçinar M,Kadioglu S.( 2010). Mersin
  ilinde gebelik, dogum ve logusalik dönemlerinde
• anneye ve yenidogana yönelik geleneksel
  uygulamalar. Uluslararasi Insan Bilimleri
  Dergisi. 71,63-84.
• Demirezen E.(2009). Ebelik ve Hemsirelik
  Egitiminde Kültürün Yeri(pp.50-55). Hemsirelik ve
  Ebelikte Kültürlerarasi Yaklasim Sempozyumu
  Kitabi, Çanakkale.
• Çiftçi H., Çevik E., Aksoy S.(2005). Sanliurfa
  yöresinde uygulandigi sekli ile daglama, Türkiye
• Klinikleri J Med Ethics, 13 110-114.
• Senol V, Ünalan D, Çetinkaya F, Öztürk Y.(2004).
  Kayseri ilinde halk ebeligi ile ilgili geleneksel
• uygulamalar, Klinik Gelisim, 17(3/4),
  47-55.
• Vurur S. Ve ark.(2009).Annelerin emzirmelerine
  yönelik geleneksel uygulamalarinin
  belirlenmesi(pp.100). Hemsirelik ve Ebelikte
  Kültürlerarasi Yaklasim Sempozyumu Kitabi,
  Çanakkale.
• Demirelöz M,Eksioglu A.(2009). Kadin ve Çocuk
  Sagligina liskin Ritüeller(pp.104). Hemsirelik ve
  Ebelikte Kültürlerarasi Yaklasim Sempozyumu
  Kitabi, Çanakkale.
• Tural E. Ve ark.(2009). Postpartum Dönemde
  Annelerin Bebek Bakimina Yönelik Geleneksel
  Uygulamalari(pp.112). Hemsirelik ve Ebelikte
  Kültürlerarasi Yaklasim Sempozyumu Kitabi,
  Çanakkale.
• Kannan et al. (2004). Neonatal Feeding Practices
  of Anglo American Mothers and
• Asian Indian Mothers Living in the United
  States and India. J Nutr Educ Behav.36315-319
• Muslu G.K,Öztürk C.(2008). Tamamlayici ve
  alternatif tedaviler ve çocuklarda kullanimi,
  Çocuk Sagligi ve Hastaliklari Dergisi 2008 51
  62-67.
• Aliefendioglu D. Ve ark.(2009). Traditional child
  care procedures in an Anatolian city. Gazi Tip
  Dergisi,
• 201 17-20.
• Kahriman I.(2007).Trabzon il merkezinde 6-12
  aylik çocugu olan annelerin bebek bakimina
  iliskin geleneksel uygulamalari.Yüksek Lisans
  Tezi.Karadeniz Teknik Üniversitesi Saglik
  Bilimleri Enstitüsü,Trabzon.

55

• Iz F.B. Ve Ersoy S.(2011).Annelerin, yenidogan
  dönemindeyken çocuklarina yönelik bazi geleneksel
  uygulamalari (pp.161-162).1.Ulusal
  Kültürlerarasi Hemsirelik ve Ebelik Kongresi,
  Kongre Kitabi, Izmir.
• Egelioglu N ve ark.(2011).Dogum sonu dönemde
  yenidogan ve lohusaliga iliskin geleneksel
  uygulamalar (pp.224-225).1.Ulusal Kültürlerarasi
  Hemsirelik ve Ebelik Kongresi, Kongre Kitabi,
  Izmir.
• Akin A,Agit T.A,Tortuk S.O.(2011).0-5 yas çocugu
  olan annelerin çocuklarina uyguladiklari
  geleneksel uygulamalarin incelenmesi(pp.127-133).1
  .Ulusal Kültürlerarasi Hemsirelik ve Ebelik
  Kongresi, Kongre Kitabi, Izmir.
• Çaliskan I.Z ve ark.(2005). Bebeklik ve
  Çocuklukta Karsilasilan Sorunlara Iliskin
  Geleneksel Inanç ve Uygulamalar(pp.489). 13.
  Ulusal Neonatoloji Kongresi (UNEKO-13) ve
  Yenidogan Hemsireligi Kongre Kitabi, Kayseri.
• Çaliskan Z, Bayat M. (2007). Nevsehirde yasayan
  annelerin bebek bakiminda karsilastiklari
  sorunlar ve bu sorunlara yönelik
  uygulamalar(pp.48). 1. Ulusal Pediatri
  Hemsireligi Kongre Kitabi. Izmir.
• Çikman Z.(1980) Nazar degme ve tedavi usulleri,
  Atatürk Üniversitesi Mediko Sosyal Hizmetler
  Daire Baskanligi Folklor-Haber Dergisi, 310.
• Çimen S ve ark.(2006). Çocuk sagligi ve bakimiyla
  ilgili geleneksel uygulamalar(pp.223). 5. Ulusal
  Hemsirelik Ögrencileri Kongre Kitabi.
• Erdem E, Tas F. (2005). 0-12 Aylik Bebege Sahip
  Olan Annelerin Yaptiklari Geleneksel
  uygulamalarin Belirlenmesi(pp.505-506). 13.
  Ulusal Neonatoloji Kongresi (UNEKO-13) ve
  Yenidogan Hemsireligi Kongre Kitabi, Kayseri.
• Ergin D, Sen N, Tekin F, Altintoprak A. (2007).
  0-1 aylik bebegi olan annelerin yenidogan
  sariligi hakkindaki bilgi düzeyleri ve hastaneye
  basvurmadan önceki uygulamalarinin
  incelenmesi(pp.102). 1. Ulusal Pediatri
  Hemsireligi Kongre Özet Kitabi. Izmir.
• Geçkil E, Sahin T, Ege E. (2007). Traditional
  postpartum practices of women and infants and the
  factors influencing such practices in South
  Eastern Turkey . Midwifery, Feb 28. Epub ahead
  of print
• Gözüm S. Erzurum il merkezi Ceylanoglu Saglik
  Ocagi Bölgesinde 0,6 yas grubu çocugu olan
  annelerin çocuk sagligi ile bilgi düzeylerinin
  saptanmasi. Atatürk Üniversitesi Saglik Bilimleri
  Enstitüsü. Yüksek lisans Tezi. 1992. Erzurum.
• Hacialioglu N. (1991). Annelerin çocuk bakimi ve
  beslenmesi konusunda bilgi, tutum ve
  davranislarinin saptanmasi. Atatürk Üniversitesi
  Tip Bülteni, 23 (4),367-378.
• Izdem E (1972). Tarih boyunca Türk kültürü ve
  sanati ansiklopedik sözlük, Istanbul Birlik
  Matbaasi, 123-127.
• Sen E. ve ark.(2009). Postpartum Dönemde
  Yenidogan Bakimina Yönelik Kültürel
  Uygulamalar(pp.126), Hemsirelik ve Ebelikte
  Kültürlerarasi Yaklasim Sempozyumu Kitabi,
  Çanakkale.
• Çiftçi, K. E. (2005). 1-3 Aylik Bebeklerde Gaz
  Sancisi, Etkileyen Faktörler ve Annelerin Bu
  Konudaki Uygulamalari. Atatürk Üniversitesi
  Saglik Bilimleri Enstitüsü.Yüksek lisans Tezi.
  Erzurum.

56

• Özyazicioglu N, Öncel S. (2011). Çocuk Bakiminda
  Kültürel (geleneksel) Yaklasimlar.Kültürlerarasi
  Hemsirelik kitabi. (EdSevig Ü, Tanriverdi G).
  Istanbul Tip Kitabevi, s203-238 .
• Yalin S. Geleneksel hasta bakim uygulamalari.
  Hacettepe Üniversitesi Saglik Bilimleri
  Enstitüsü. Bilim Uzmanligi Tezi. Ankara 1988.
• Yaman S. Annelerin akut solunum yolu enfeksiyonu
  geçiren 0-2 yas grubu çocuklarina yaptiklari
  uygulamalar. Hacettepe Üniversitesi Saglik
  Bilimleri Enstitüsü. Bilim Uzmanligi Tezi. Ankara
  1990.
• Türkdogan O (1972). Dogu Anadoluda
  Saglik-Hastalik Sisteminin Toplumsal Arastirmasi,
  Ankara Üniversitesi Basimevi, 106-111.
• Ünver S (1938)Tibbi Folklor ve Iyi Telkinler,
  Istanbul, Burhaneddin Basimevi, 11-16.
• Vehbi Koç Vakfi Hemsirelik Fonu. Proje çalismasi
  (2007). Yürütücü Hatice Biçakci, Danismanlar
  Sevinç Polat, Nurcan Özyazicioglu. Annelerin
  çocuk bakimina iliskin yaptiklari geleneksel
  uygulamalari ve egitim. Proje sahibiKafkas
  Üniversitesi, Kars Saglik Yüksekokulu. (proje
  tamamlandi).
• Margolis PA, Stevens R, Bordley WC, Stuart J,
  Harlan C, Keyes-Elstein, L., Wisseh S. (2001).
  From concept to application The impact of a
  community-wide intervention to improve the
  delivery of preventive services to children.
  Pediatrics, 108(3), E42.
• Sezen L (1994) Erzurum Sehir Folkloru. Erzurum,
  Erzurum Kalkinma Vakfi Yayinlari, 71,76, 199.
• Singhi S, Padmini P, Sood V. Urban parents'
  understanding of fever in children its dangers,
  and treatment practices. Indian Pediatr. 199128
  501-505.
• Sreeramareddy CT, Shankar RP, Sreekumaran BV,
  Subba SH, Joshi HS, Ramachandran, U. (2006). Care
  seeking behaviour for childhood illness- a
  questionnaire survey in western Nepal. BMC
  International Health and Human Rights, 23 6 7.
• Tas H. (1994). Erzurumda dogum ve çocukla ilgili
  eski adet ve inançlar. Türk Halk Kültüründen
  Derlemeler (pp.187-214). Ankara Kültür
  Bakanligi, Halk Kültürlerinin Arastirma ve
  Gelistirme Genel Müdürlügü Yayinlari228.
• Özyazicioglu N, Polat S. (2004). 12 aylik çocugu
  olan annelerin bazi saglik sorunlarinda
  basvurduklari geleneksel uygulamalar. Atatürk
  Üniversitesi Hemsirelik Yüksekokulu Dergisi,
  7(2),30-38.
• Özyazicioglu N . Tez Yöneticisi Sevinç Polat
  Yaman. Erzurum il merkezinde 12 aylik çocugu olan
  annelerin çocuk büyütmeye iliskin yaptiklari
  geleneksel uygulamalar. Atatürk Üniversitesi
  Saglik Bilimleri Enstitüsü, Çocuk Sagligi ve
  Hastaliklari Hemsireligi Anabilim Dali.Yüksek
  Lisans Tezi. 2000.Erzurum.
• Özyazicioglu N, Polat S.(2005). 12 aylik çocugu
  olan annelerin çocuk bakimina iliskin
  basvurduklari geleneksel uygulamalar. Atatürk
  Üniversitesi Hemsirelik Yüksekokulu
  Dergisi,8(1)63-71.
• Vurur S. Ve ark.(2009).0-6 yas grubu çocugu olan
  annelerin çocuk bakimina iliskin geleneksel
  uygulamalarinin belirlenmesi(pp.148). Hemsirelik
  ve Ebelikte Kültürlerarasi Yaklasim Sempozyumu
  Kitabi, Çanakkale.

57

• TESEKKÜRLER