An trimhse mhisiliteach

1

• An tréimhse mhéisiliteach an tréimhse
  neoiliteach

2
Stórfhocail

• Meigiliotach Mega Mór Lith Cloch
• Tógadh na séadchomartha (monuments) agus tuama le
  clocha móra
• 7,000-3,700 R.Ch. Méisiliteach Meso Lár
• 3,700-2000 R.Ch. Neoiliteach Neo Tar éis

3
Tréimhse Mhéisiliteach

• Na Chéad Áithritheoirí in Éirinn
• Sealgairí Iascairí trí Albain ó thuaisceart na
  hEorpa
• Loinnigh gar do na haibhneacha foraoisí
• Am caite ag bailiú bia agus ag seilg ainmhithe
  fiáine.
• ÚIRLISÍ BREOCLOICHE FÁGTHA ina ndiaidh
• a úsáideadh le haghaidh an iascaireacht agus
  feannadh ainmhithe.

4
Tréimhse neoiliteach

• Modhanna Luaithe Feirmeoireachta
• Tréibh úr daoine a ghlac áit na Sealgairí
  Iascairí
• Trí Sasana agus Albain
• Talmhaíocht agus Déiríocht agus thóg siad leo
  síolta agus beo stoic.
• Glan siad an talamh a bhí clúdaithe le crainn,
  toradh na hOighearaoise le TUANNA CLOICHE (stone
  axes)

5
Séadchomharthaí méisilitigh

• Sampla Áit Contae
• An Dolmain Poll na mBrón Co. An Clár
• Carn Cúirte Craobhaigh Caol Co. Shligigh
• Tuama Pasáiste Sí an Bhrú Co. Na Mí

6
Séadchomharthaí méisilitigh

• An Dolmain
• Poll na mBrón
• Co. An Clár
• An cinéal ba shimplí
• Trí go seacht liag seasta agus cloch mullaigh
  nódhó anuas orthu

7
Séadchomharthaí méisilitigh

• Carn Cúirte
• Craobhaigh Caol
• Co. Shligigh
• An sampla ba luaithe de thuama meigiliteach
• Cuid is mo le feiceáil ins an taobh thuaidh den
  tír
• Cuma Ubhchruthach gan díon ar bith
• Clós oscailte suite chun tosaigh
• Seomra adhlactha ar chúl
• Clocha Ursanacha ar an dá thaobh den bearna idir
  an dá spás
• Síltear gurb fheidhmíodh an clós do cheiliúradh
  speisialta.

8
Séadchomharthaí méisilitigh

• Tuama Pasáiste
• Sí an Bhrú, Droichead Átha, Co. Na Mí
• An chéad sampla dealaín ailtireachta timpeall
  2500 R.Ch.
• Céard a chiallaíonn Tuama Pasáiste? Seomra nó
  dhó istigh de cairn (mullach) mór de chré no de
  chlocha agus pasáiste ón imeall ana chairn mar
  bhealach isteach ann.
• Tá Sí an Bhrú suite ar choradh dabhainn na
  Bóinne
• Tá dhá chinn eile, Cnóbha agus Dubhadh.
• Le chéile, taispeánann siad le chéile aon láthair
  adhlactha amháin.

9
Sí an Bhrú Tuama Pasáiste

• An chéad sampla dealaín ailtireachta timpeall
  2500 R.Ch.
• Céard a chiallaíonn Tuama Pasáiste?Seomra nó
  dhó istigh de cairn (mullach) mór de chré no de
  chlocha agus pasáiste ón imeall ana chairn mar
  bhealach isteach ann.
• Tá Sí an Bhrú suite ar choradh dabhainn na
  Bóinne
• Tá dhá chinn eile, Cnóbha agus Dubhadh.
• Le chéile, taispeánann siad le chéile aon láthair
  adhlactha amháin.

10
Ealaín thart-timpeall na háite

• Gné spéisiúil ná na liagacha seasta/clocha móra
  ina seasamh taobh amuigh agus á líniú an pasáiste
  ar an taobh istigh
• Móitífeanna Geoiméadracha
• Ciorcail
• Bíseanna
• Stuanna
• Fiarláin
• Losainní
• Muileataí
• Poncanna
• Líntí iomaireacha comhthreomhara

11
Ealaín thart-timpeall na háite

• Dea-eagar ag lucht na tógálaithe Sí an Bhrú
• Gné spéisiúil ná na liagacha seasta/clocha móra
  ina seasamh taobh amuigh agus á líniú an pasáiste
  ar an taobh istigh
• Tá 97 leacanna móra timpeall an tullach, cuid atá
  maisithe
• Tuairim agus 85m trasna agus 24m ag an bpointe is
  airde
• Tá sé tuairim is 6m in airde sa seomra adhlactha
• Tá suas 35 liag seasta timpeall an cairn mhór
  ach níl fágtha ach 12 nach bhfuil maisithe ar
  chor ar bith.
• Tá Cloch Mhór (KERBSTONE) chun tosaigh, an leac
  dorais an tuamaatá maisithe go trom le bíseanna
  (bís triarach)

12
Sí an Bhrú cloch mhór

• Ealaín thart-timpeall na háite
• Tá Cloch Mhór (KERBSTONE) chun tosaigh, an leac
  dorais an tuamaatá maisithe go trom le bíseanna
  (bís triarach)
• Creidtear go bhfuil caidreamh idir na Págánaigh
  agus an ghrian, go seasann na bíseanna don
  ghrian
• Léiríonn an maisiúcháin timpeall na háite an meas
  a bhí ag na tréibheanna seo ar an ghrian

13
Sí an Bhrú kerbstone 52

• Ealaín thart-timpeall na háite
• Tá an cloch se oar chúl an tullach ar an díreach
  cosúil leis an leac tuama an dorais.
• Tá líne inghéarach níos láidre le feiceáil ansin
  fiú agus tá marcanna ar an leac seo mar an
  gcéanna leis an ceann chun tosaigh.

14
Plean Talún an Phasáiste agus an nasc le
réalteolaíocht

• Taispeánann an líne briste thíos an ruthag
  (conair) (path) éirí na gréine.
• Tá fíor-thábhacht ag baint le leagan amach na
  cloiche ar an dtaobh amuigh
• Díríonn an ruthag seo tríd an príomh-mhór chloch
  agus an Kerbstone 52

15
Gearradh inghéarach den tuama

• Léiríonn an léaráid seo gearradh ingearach.
• Tig le leas solais soilsiú díreach isteach tríd
  an bosca díon go dtí an seomra adhlactha.

16
Grianstad na nollag Solas gréine

• Tá bosca dín tógtha ar bharr an príomh bhealach
  isteach
• Fuaireadh an bosca seo ansin i rith tochailt a
  bhí ar siúl i 1963
• Ar an lá is giorra den bhliain, Grianstad na
  Nollag, 21ú Nollag, soilsíonn an ghrian tríd an
  bosca dín seo
• Lasann sé an pasáiste chomh leis an seomra
  adhlactha go hiomlán 4 bhomaite i ndiaidh éirí na
  gréine ar lá maith
• Feicimid an ornáidiú cloiche ar na chlocha go
  hiondúil
• Maireann sé ar feadh 17 mbomaite go dtí go
  gcúngaíonn an solas agus gearrtar é.

• Sonra ar phatrún ar an líndéar thar an bosca dín

17
Díon coirbeálta

• Is iontas ailtireacht é an díon seo don tréimhse
  seo.
• Díon coirbéalta atá air.
• Ciallaíonn sé seo gur úsáideadh teicníocht tógála
  trína leagtar sraitheanna de chlocha leibhéalta
  os cionn a chéile
• Tá sé i bhfoirm garbh chiorcail sa dhóigh is go
  mbéidh gach sraith dóibh ag gobadh isteach píosa
  níos faide i dtreo an láir ná an tsraith atá
  díreach faoina bun
• Sa deireadh, béidh an ciorcal chomh beag sin gur
  leor aon chloch amháin leis an bpoll ar an mbarr
  a chlúdach.
• Tá claonadh amach ar na leaca, rud a fhágann nach
  dtig le huisce ar bith a éalaíonn isteach ó bharr
  an chairn sileadh anuas sa seomra.
• Bhíodh claiseanna ar dhromchla uachtarach an
  chairn a rug leo an bhreis uisce báistí.

• An boghta coirbeáilte ag amharc suas chuig an barr

• An boghta coirbeáilte

18
Seomra adhlactha

• Tá plean croscruthach ar an seomra adhlactha
• I ngach nideog tá báisín cloiche
• Tá cruth cuasach acu inár coinníodh cnámha daoine
  na mairbh
• I rith an tochailt, tháinig na seandálaíonna
  (archaeologists) ar bhronntanais a thugadh dona
  daoine marbha chomh maith