Plu eira a chlystyrau swigod

1
Plu eira a chlystyrau swigod

• Sut mae solidaun tyfu

2
Beth syn arbennig am solid?

• Maen cadw ei siâp neu ffurf.

3
Hylifau

• Does dim siâp neu ffurf ganddynt
  felly gall atomau symud o gwmpas yn rhydd.
• Pan fydd solidaun poethi byddant yn ymdoddi i
  ffurfio hylif
• fel siocled ar ddiwrnod
• poeth.

4
Solidau cofiwch sut roedden nhwn tyfu!

• Byddwn nin edrych ar 2 ffordd mae solidaun tyfu
  
• ar math o solid a fydd yn cael ei ffurfio.
• Gall dwr ffurfio
• Rhew a phlu eira
• Iâ mewn pibonwy neu ar bwll

5
1. Plu eira a rhew

• Maen nhwn afreolaidd iawn.
• Mae ganddynt nifer o bigau neu ymylon.
• Mae llawer o le y tu mewn iddynt.

6
2. Iâ mewn pibonwy
Iâ ar bwll
Maen dryloyw gydag arwynebau gwastad iawn.
7
Dwr or tap a dwr o iâ sydd wedi ymdoddi

• Prun yw prun?
• Nid yw hylifaun gallu cofio.

8
Sut mae solidaun tyfu?

• Pam ei bod hin ddiddorol
• ac yn ddefnyddiol i wybod
• hyn?
• Rydyn nin gwneud dyfeisiadau modern drwy dyfu
  solid atom wrth atom
• er mwyn i ni gael y ffurf rydyn ni ei eisiau.

9
1
10
Mae plu eiran tyfu o anwedd

• Mae ychydig bach o foleciwlau dwr yn yr aer sydd
  gennym.
• Pan fydd y moleciwl dwr yn taro arwyneb oer bydd
  yn glynu yn yr union fan lle bydd yn glanio.

Moleciwl gair newydd? Moleciwl o ddwr ywr
gronyn lleiaf o ddwr syn gallu bodoli a dal i
fod yn ddwr.
11
Gall cyfrifiadur ddangos hyn

• Rydyn nin defnyddio efelychiad o Hong Kong

http//apricot.polyu.edu.hk/lam/dla/dla.html
12
Tyfu plu eira

• 100 moleciwl
• 11 000 moleciwl

13
2
14
Iâ o bwll

• Pam ei fod yn hollol wastad?

15
Crisialau

• Pan fydd solidaun tyfu bydd yr atomau yn
  ychwanegu rhes wrth res i ffurfio haenau.
• Yna bydd haen arall yn tyfu ar ben yr haenau
  hynny.
• Yna un arall -

Crisial naturiol bach iawn mewn carreg
16
Sawl haen o atomau sydd yn y darn hwn o gwarts
crisial?

• Mae un haen yn denau iawn, iawn.
• Mae tua 10000 o haenau yn gwneud trwch papur.
• Mae gan y crisial tua 100 miliwn haenau o atomau!

17
Tyfu solid o hylif

• Bydd atom yn ymuno âr solid dim ond os bydd yr
  amodaun hollol iawn.
• Os bydd y solid yn agos at ei ymdoddbwynt gall yr
  atomau symud o gwmpas er mwyn cael patrwm mwy
  perffaith.
• Rydyn nin galw hyn yn dymheriad (annealing).

18
Tyfu solid atom wrth atom

• Anfonwch belydr
• o atomau drwy
• wactod ac ar
• arwynebedd gwastad
• Cadwch yr arwyneb yn boeth fel bod yr atomaun
  gallu symud o gwmpas a darganfod y lle gorau i
  setlo.

19
Beth yw trefniant yr atomau?

• Mae pob atom eisiau bod yn agos at atomau eraill.
• Pa batrwm rydyn nin ei gael?
• Rydyn nin gweld llinellau ? crisialau!

20
Mwy o atomau

• Ydych chin gallu gweld patrwm?

21
Llinellau
22
Mwy o linellau
23
- Mewn 3 chyfeiriad
24
Mae clystyrau swigod yn dangos hyn-

• Byddwn nin gwneud rhai cyn bo hir.

25
Sut i wneud clwstwr swigod
Ychwanegwch un llwyaid o hylif glanhau yn ofalus
iawn trowch yn araf. Rhowch y pot iogwrt i
mewn- byddwch yn cael ffrwd o swigod.
Powlen o ddwr
Maer pot iogwrt o dan arwyneb y dwr ac uwchlaw
gwaelod y bowlen.
Symudwch eich llaw yn araf o ochr i
ochr i wasgarur swigod.
26
Mae clwstwr o swigod yn haen solid ar
arwyneb y dwr.
clwstwr swigod wedii thyfun gyflym.
27
Beth rydyn nin ei weld?

• Maer swigod yn atynnu ei gilydd.
• Maent i gyd yn symud ychydig fel bod swigen
  newydd yn mynd ir lle gorau.
• Maer swigod yn cael eu hatynnu at ymyl y
  cynhwysydd ac at eich bysedd chi!
• Os bydd swigen yn byrstio neu os bydd y clwstwr
  yn cael ei amharu mewn unrhyw fodd yna bydd yn
  trwsio ei hun
• gelwir hyn yn
  dymheriad.

28
Clwstwr swigod wedii dyfun araf iawn

• Ydych chin gallu gweld y rhesi?

Prifysgol Caergrawnt
29
Maer swigod mewn rhesi

• Mewn 3 chyfeiriad

30
Pwy ywr arbenigwyr ar greur drefn hon?

• Gwenyn
• diliau mêl

31
Beth arall rydyn nin ei ddysgu?

• Mae swigod yn cael eu gwneud o aer a dwr
  sebonllyd
• OND
• Dydyn nhw ddim yn edrych fel aer, neu ddwr.
• Dydyn nhw ddim yn ymddwyn fel aer, neu ddwr.

32
Beth syn arbennig am swigod?

• Maer haenau sebon yn denau iawn.
• Mae haen denau o ddwr yn wahanol iawn i ddwr mewn
  bwced neu wydr.
• Mae gennym frechdan denau iawn
• aer- dwr aer
• Maer swigod yn ymddwyn fel haenau o atomau
  syn gallu adeiladu crisial.

33
Nawr yn ôl at solidau

• Mae gan bob solid crisialaidd atomau mewn haenau
  fel nifer o glystyrau swigod.
• Maen bosib tyfu crisialau brechdan arbennig,
  sydd ag atomau gwahanol mewn haenau gwahanol.

34
Gellir tyfu crisialau brechdan nawr haen wrth
haen

• MBE (Epitacsi Pelydr Moleciwlaidd)
• 1 haen yr eiliad
• 2,000,000 eiliadau i 1 mm
• 23 diwrnod i 1 mm
• Maer crisialau arbennig hyn yn cael eu defnyddio
  mewn -
• LEDs
• a-----

35
Rydych chin defnyddio crisialau sydd wediu
cynhyrchu mewn -
Ceir sglodion mewn ffonau symudol laserau
gorsafoedd chwarae --
sglodion cyfrifiadur
36
Beth rydyn ni wedii ddysgu?

• Mae solid yn cofior ffordd maen cael ei ffurfio

• Maen bosib y bydd solid syn cael ei ffurfio o
  anwedd yn debyg i blu eira.

• Rydyn nin cael solidau perffaith o hylifau ac os
  bydd y solid yn rhydd i ailaddasu, tymheru.

• Fe dyfon ni glwstwr swigod ar ddwr ai wylion
  tymheru.

• Fe welon ni bod swigod sebon yn edrych yn wahanol
  iawn i ddwr ac aer au bod yn ymddwyn yn wahanol
  hefyd!

• Fe ddysgon ni bod dyfeisiadau modern yn dibynnu
  ar frechdanau haen atomig.

37
Mae gwyddonwyr yn gwneud pethau rhyfeddol!

• Mae llawer iw ddarganfod! Daliwch ati i ofyn
  cwestiynau!