Elementy typografii dla student

1
Elementy typografiidla studentów

• dr Maciej St. Zieba
• mszieba_at_kul.lublin.pl

2
Wstep

• O naszym powaznym podejsciu do studiów
• a i o przyszlym profesjonalizmie,
• swiadczy nie tylko
• merytoryczna zawartosc
• naszych prac okresowych i dyplomowych,
• (a takze naszej korespondencji i wszelkich innych
  dokumentów)
• ale takze sposób,
• w jaki te prace naukowe (dokumenty) redagujemy.

3

• K O M P U T E R
• TO NIE JEST
• M A S Z Y N A D O P I S A N I A
• ANI
• ZABAWKA DO EKSPERYMENTÓW
• typoGRAFICZNYCH

4
Teksty zródlowe

• ustawa z dn. 7 X 1999 r. o jezyku polskim (Dz. U.
  Nr 90 poz. 999, z pózn. zm.)
• Wielki slownik ortograficzny PWN wraz z zasadami
  ortografii i interpunkcji, pod red. Edwarda
  Polanskiego, PWN Warszawa 2003
  (http//so.pwn.pl/zasady.php)
• lub inny
• uchwaly Rady Jezyka Polskiego (http//www.rjp.pan.
  pl)
• polska norma PN-83/P-55366 Zasady skladania
  tekstów w jezyku polskim
• Wielki slownik poprawnej polszczyzny PWN, pod
  red. Andrzeja Markowskiego, PWN Warszawa 2004
  lub inny.

5
Typy najczestszych problemów

• niejednolitosc pisma (krój, wielkosc)
• nierówne i niewlasciwe marginesy
• róznie sformatowane akapity
• nierówne odstepy miedzy wyrazami
• nieprzenoszenie wyrazów
• wiszace slowa (sieroty)
• wiszace wiersze (szewce, bekarty, wdowy)
• zle formatowanie znaków interpunkcyjnych
• bledne znaki interpunkcyjne
• zbedne wielkie litery
• nadmierne wyróznienia w tekscie
• hiperlacza w tekstach drukowanych
• brak numeracji stron dokumentu wielostronicowego
• zle sformatowane listy wypunktowane,
• zle rozmieszczenie krótkiego pisma na stronie.

6
Usprawiedliwienia/Racjonalizacja

• Bo tak wszyscy/inni robia.
• Bo taki mialem podklad/wzór.
• Bo tak napisane bylo w pismie z dziekanatu/
  stowarzyszenia/ministerstwa.
• Bo jakie to ma znaczenie tresc sie liczy.
• Bo nie mialem/-lam czasu.
• Bo komputer mi tu cos zmienil.
• (Kazde uzasadnienie jest równie dobre,
• a w zasadzie równie zle.)
• Bo nie wiedzialam. / Bo nie pomyslalem.

7
Podstawowe zasady

• 1. Zelazna konsekwencja
• (Jak cos ustale, to sie tego trzymam)
• 2. Swiadome stosowanie zasad
• (Wiem, dlaczego cos robie)
• 3. Swiadome korzystanie z narzedzi
• (Wiem, jak to uzyskac w komputerze)

8
Edytor tekstu

• Nie jest dobrze, gdy komputer jest
  inteligentniejszy od uzytkownika.
• Komputer nie robi tego, co chcemy by robil, tylko
  to, co mu kazemy robic.
• Jesli nie wiesz, co komputer robi za ciebie,
  wylacz mu wszystkie domyslne opcje automatyczne.

9
Ustawienia domyslne

• Narzedzia Opcje (widok, ogólne, edycja,
  zapisywanie, pisownia i gramatyka)
• Narzedzia Autokorekta / Opcje autokorekty
• Narzedzia Jezyk
• Plik Ustawienia strony

10
Ustawienia

• Plik Ustawienia strony (marginesy)
• Format Akapit (interlinia, wciecia 1. wiersza,
  wyrównanie tabulatory kontrola bekartów i
  szewców)
• Format Czcionka (wersaliki itp. rozstrzelenie
  zageszczenie)
• Format Punktory i numeracja / Wypunktowanie i
  numerowanie (listy z numeracja i bez)

11
Normy polskie czy amerykanskie?

• amerykanskie
• czcionka 12 p.
• uklad blokowy akapity bez wciec, wyjustowane
• jesli wciecie, to na 0,5 cala (1,25 cm)
• interlinia 1,5 wielkosci czcionki, dodatkowo 6 p.
  przed akapitem i po akapicie
• marginesy 1-calowe

• polskie
• czcionka 12 p. europejskich
• ( 13 p. amerykanskich)
• akapity z wcieciem pierwszego wiersza, w
  choragiewke, ale z dzieleniem slów
• wciecie 1,5 fireta / 5 spacji w stopniu wysokosci
  wiersza (np. dla 13 p. 0,75 cm, dla 10 p.
  0,5 cm)
• interlinia pojedyncza, ew. dodatkowo 6,5 punktu
  po akapicie
• marginesy na 2 cm, z lewej strony mozna dodac 1
  cm na oprawe, u dolu 1 cm na stopke (nr
  strony)

12
Typy pisma

• Pisma szeryfowe (egipcjanka)
• Times
• Garamond
• California
• Elega
• Lucida
• Courier

• Pisma bezszeryfowe (grotesk)
• Arial
• Univers
• Verdana
• Trebuchet
• Tahoma
• Lucida Console

13
P i s a n k i , k s e n o t y p y, g o t y k

• Bell Cent
• Bank Gothic
• Eckmann
• Segoe
• Futura Black
• Impact
• Lithograph

• American
• Allegro
• Arnold
• Old English
• Kunstler
• Tempus
• Monotype

14
Nieprawidlowy format czcionki

• Kursywa
• Lorem ipsum dolor sit amet augue eu sem ante eu
  lacus. Phasellus adipiscing. Nunc felis. Maecenas
  elit est, et netus et magnis dis parturient
  montes, nascetur ridiculus mus. Nunc tristique
  commodo. Curabitur ut venenatis vitae, congue at,
  molestie a, laoreet urna eu nunc hendrerit nibh
  nisl, semper orci, sodales in, dapibus tellus.
  Cras non elit nibh, sollicitudin arcu. Cras non
  enim vulputate imperdiet, lorem libero, fringilla
  ligula nunc, in faucibus orci sit amet, tellus.

• Pólgruba
• Lorem ipsum dolor sit amet augue eu sem ante eu
  lacus. Phasellus adipiscing. Nunc felis. Maecenas
  elit est, et netus et magnis dis parturient
  montes, nascetur ridiculus mus. Nunc tristique
  commodo. Curabitur ut venenatis vitae, congue at,
  molestie a, laoreet urna eu nunc hendrerit nibh
  nisl, semper orci, sodales in, dapibus tellus.
  Cras non elit nibh, sollicitudin arcu. Cras non
  enim vulputate imperdiet, lorem libero, fringilla
  ligula nunc, in faucibus orci sit amet, tellus.

15
Zastosowanie czcionek

• Czcionki bezszeryfowe (groteski) sa czcionkami
  naglówkowymi.
• Czcionkami tekstowymi sa czcionki szeryfowe
  proste (antykwa, ang. Roman).
• Pisanki, ksenotypy, pisma gotyckie nie nadaja sie
  do tekstów naukowych (na szyldy, akcydensy itp.).
• Kursywa (ang. Italic) i pismo pochyle (ang.
  Oblique) oraz czcionki wytluszczone pólgruba
  (ang. Bold) i gruba (ang. Bolder) sluza do
  wyróznien sródtekstowych.
• Podkreslenie (ang. Underline) na ogól nie sluzy
  do niczego w druku, to proteza.

16
Wyróznienia 1

• Lorem ipsum dolor sit amet augue eu sem ante eu
  lacus. Phasellus adipiscing. Nunc felis. Maecenas
  elit est, et netus et magnis dis parturient
  montes, nascetur RIDICULUS MUS. Nunc tristique
  commodo. Curabitur ut venenatis vitae, congue at,
  molestie a, laoreet urna eu nunc hendrerit nibh
  nisl, semper orci, sodales in, dapibus tellus.
  Cras non elit nibh, sollicitudin arcu. C r a s n
  o n e n i m v u l p u t a t e imperdiet,
  lorem libero, fringilla ligula nunc, in faucibus
  orci sit amet, tellus.

• Lorem ipsum dolor sit amet augue eu sem ante eu
  lacus. P h a s e l l u s a d i p i s c i n
  g. Nunc felis. Maecenas elit est, et netus et
  magnis dis parturient montes, nascetur RIDICULUS
  MUS. Nunc tristique commodo. Curabitur ut
  venenatis vitae, congue at, molestie a, laoreet
  urna eu nunc hendrerit nibh nisl, semper orci,
  sodales in, dapibus tellus. Cras non elit nibh,
  sollicitudin arcu. C r a s n o n e n i m
  v u l p u t a t e imperdiet, lorem
  libero, fringilla ligula nunc, in faucibus orci
  sit amet, tellus.

17
Wyróznienia 2

• Nie stosujemy dwóch typów wyróznien jednoczesnie
  (np. pogrubiona kursywa).
• Nie uzywamy podkreslenia jako wyróznienia.
• Wyróznienia od najsubtelniejszego do najbardziej
  nachalnego
• r o z s t r z e l e n i e,
• kursywa (pismo pochyle),
• wytluszczenie (pogrubienie),
• WERSALIKI i KAPITALIKI.
• Zwiekszenie rozmiaru czcionki tez jest
  wyróznieniem (naglówki, sródtytuly najlepiej o
  ok. 20). 13 p. gt 15,5 p.
• Zmniejszamy rozmiar czcionki dla elementów
  niestanowiacych integralnej czesci tekstu (np.
  przypisy, spis zalaczników, najlepiej o ok.
  -20). 13 p. gt 10,5 p.

18
Zasady interpunkcji

• Miedzy koncowe litery slowa a nastepujace po nich
  znaki przestankowe . , ! ? , nie wstawiamy
  spacji.
• Po znakach przestankowych stawiamy spacje (uwaga
  na zbieg dwóch znaków!).
• Miedzy wyrazenie a otaczajace je nawiasy
  (....), ...., ..., lt...gt, lub cudzyslowy
  ...., ...., ...., ?.... nie wstawiamy
  spacji.
• Myslnik wymaga spacji z obu stron, ukosnik z
  zadnej (chyba ze rozdziela wyrazenia
  wielowyrazowe).
• Apostrof () i lacznik (-) nie sa znakami
  interpunkcji, tylko ortografii.
• Nie wstawiamy kropki przed ..., ?, !, ani po
  nich. Takze po kropce oznaczajacej skrót nie
  dostawiamy drugiej.
• Uwaga na znaki parzyste jakim znakiem
  wprowadzamy element wtracony, takim go zamykamy.

19
Zle formatowanie znaków interpunkcyjnych

• nieprawidlowe
• ( 1995 ), (1995 ), ( 1995)
• Ten sam.!
• ustawa z 1996 r. , rozporzadzenie z 1998r.
• Pojechal ,a potem nie .
• kujawsko pomorski
• Pogorzelec itp..

• prawidlowe
• (1995)
• Ten sam!
• ustawa z 1996 r., rozporzadzenie z 1998 r.
• Pojechal, a potem nie.
• kujawsko-pomorski
• Pogorzelec itp.

20
Bledne znaki interpunkcyjne

• /1995/
• kujawsko pomorski, kujawskopomorski
• 1995 - 2000, 1995-2000
• cywilno-prawny
• w Megabanku,
• Anatola Jamesa El-Hakima
• "Pogorzelec", Pogorzelec, Pogorzelec
• ,,Pogorzelec" ,,Pogorzelec, 'Pogorzelec
• ltltPogorzelecgtgt
• Petent jak sam zeznal, pojechal

• (1995)
• kujawsko-pomorski
• 19952000
• cywilnoprawny
• w Megabanku
• Anatola Jamesa El-Hakima
• Sartrea
• Pogorzelec
• Pogorzelec
• Petent jak sam zeznal pojechal
• lub

21
Myslnik, minus, pauza, lacznik1

• myslnik
• Petent jak sam zeznal pojechal tam rowerem.
• Nalezy zlozyc oryginaly lub potwierdzone kopie.
• pauza
• Kiedy do niego pójdziemy?
• Jutro.
• pólpauza
• Wyliczenie
• punkt pierwszy,
• punkt drugi i ostatni.

• lacznik (dywiz, tiret)
• Bendkowska-Firlej, Ruda-Huta
• polsko-francuski i francusko- -polski
• minus
• 225,8 lub -225,8
• pólpauza
• w latach 19982005 (pelny zakres)
• zajmuje to 2 3 godzin (przyblizony wymiar)
• Pakt Ribbentrop Molotow (miedzy dwiema osobami)

22
Ukosnik (1)

• Ukosnik nie zastepuje nawiasu.
• Ukosnika nie uzywa sie w skrótach.
• Ukosnik rozdziela równorzedne wyrazenia
• np. Liczba zalaczonych oryginalów/kopii
• Ukosnik oddziela alternatywne koncówki rodzajowe
  (ale nie koncówki dodawane)
• np. Wnioskodawca/-czyni zobowiazany/-na jest
  uzupelnic
• ale Prosze, by aplikant(ka) dolaczyl(a) swój
  zyciorys.
• Ukosnik wystepuje a) w adresach internetowych,
  oddzielajac domene, poddomene, witryne,
  podwitryne od stron b) przy podawaniu znaku
  pisma zgodnie z haslownikiem c) w formularzach
  urzedowych, zwl. przeznaczonych do
  elektronicznego przetwarzania danych d) w
  wyrazeniach jednostek miar na (km/h).
• Normalnie nie powinien wystepowac w datach.

23
Ukosnik (2)

• Nieprawidlowe
• w/w n/w d/s n/t w/g z/s j/w a/a
• o/Bydgoszcz, O/Bydgoszcz
• n/Notecia, k/Wlodawy, p/Plonskiem
• Ankara/Turcja
• pismo Nr 256 / 07 / 08

• Prawidlowe
• nw. ds. nt. wg z s. jw. a.a.
• o. Bydgoszcz
• n. Notecia, k. Wlodawy, p. Plonskiem
• Ankara (Turcja) Ankara Turcja
• pismo nr 256/07/08
• dokumenty / kopie potwierdzone urzedowo
• dokumenty i/lub kopie potwierdzone urzedowo
• http//uw.lublin.pl/bip/delegatury.html

24
Znaki malo uzywane

• nawiasy szesciokatne ....
• nawiasy ostre lt....gt
• separator
• przeciwukosnik \
• podkreslenie _
• tylda
• cyrkumfleks
• ampersand (etka)
• malpa (adka) _at_
• dolar i in. symbole walut
• cudzyslowy definicyjne ?...

25
Symbole i in. znaki

• i stawiamy bezposrednio po cyfrze 25
• symbole walut po liczbie i spacji
• USD dolar 29
• EUR euro 13 EUR
• zl PLN zloty 75 zl
• stawiamy przed numerem z odstepem 45

26
Pisownia dat

• Nieprawidlowa
• 02 maja 2008
• 2 maj 2008r.
• 2 maja 2008r.
• 2.V.2008
• 02 V 2008
• 02.V.2008.
• 02-05-2008
• 02/05/2008
• 2008-05-02
• 2008/05/02

• Prawidlowa
• 2 maja 2008
• dn. 2 maja 2008 r.
• 2 V 2008
• dn. 2 V 2008 r.
• 2.5.2008
• 02.05.2008
• w formularzach urzedowych tez
• 2008.05.02 itp.

27
Listy punktowane

• Zle
• Skladniki sukcesu
• Autonomia
• Budzet
• Czyn
• Dobrobyt
• Przychody
• Rozchody
• Bilans
• Aktywa
• Pasywa

• Dobrze
• Skladniki sukcesu
• autonomia
• budzet
• czyn
• dobrobyt
• przychody,
• rozchody,
• bilans
• aktywa,
• pasywa.

28
Sieroty, wdowy, szewce, bekarty

• Sierota jedno- lub dwuliterowy przyimek lub
  spójnik (lub symbol) na koncu wiersza, albo skrót
  (symbol) jednostki miary po liczbach na
  poczatku wiersza.
• Szewc pierwszy wiersz akapitu pozostajacy u
  dolu poprzedniej strony.
• Bekart ostatni wiersz akapitu przechodzacy na
  góre nastepnej strony.
• Wdowa ostatni wiersz akapitu skladajacy sie z
  jednego krótkiego slowa, zwl. krótszego od
  wciecia pierwszego wiersza nast. akapitu.

29
Uzyteczne skróty klawiaturowe

• ctrl-A zaznacz caly tekst
• ctrl-H znajdz i zamien
• ctrl-shift-spacja spacja nierozdzielajaca
• shift-enter wymuszony koniec wiersza
• ctrl-enter wymuszony koniec strony

30
Interpunkcja

• i zamieszkiwal i przebywal...
• nie nalezy sie chyba, ze dostarczy...
• dokument za pomoca, którego...
• Wnioskodawca, zlozyl
• sporzadzic liste, obywateli urodzonych w roku
  1990, mezczyzn ...

• i zamieszkiwal, i przebywal ...
• nie nalezy sie, chyba ze dostarczy...
• dokument, za pomoca którego
• Wnioskodawca zlozyl
• sporzadzic liste obywateli urodzonych w roku
  1990, mezczyzn

31
Bibliografia

• Mieczyslaw Druzdziel, Tadeusz Fijalkowski
  Zecerstwo, Wroclaw Ossolineum 1988 (Inwentarium
  wiedzy o poligrafii, pod red. Henryka
  Jankowskiego, t. 1).
• Robert Chwalowski Typografia typowej ksiazki,
  Gliwice Helion 2002.
• tenze typografia.info/, http//www.typografia.og
  me.pl.
• Jacek Jarzina Tajniki typografii dla kazdego,
  Warszawa Mikom 2003.
• Adam Wolanski Edycja tekstów. Praktyczny
  poradnik ksiazka, prasa, www, Warszawa PWN
  2008.
• Robin Williams Jak skladac tekst? Komputer nie
  jest maszyna do pisania, Gliwice Helion 2003
  (wyd. 2) uwaga amerykanska!.
• Dorota Cendrowska, Zrób to lepiej! O sztuce
  komputerowego skladania tekstu, Warszawa PWN
  2006 uwaga sporo bledów.
• Robert Bringhurst Elementarz stylu w typografii,
  Kraków D2D.pl 2008 uwaga amerykanska!.
• Slowniki, takze online, zob. http//www.poradniaj
  ezykowa.us.edu.pl/slowniki.php