Historia Zyd

1
Historia Zydów w Skale
Prezentacja powstala na podstawie informacji
zawartych na stronie http//www.sztetl.org.pl o
raz w publikacjach Trzcionka Piotr, Skala. Zarys
dziejów miasta, Kraków 1994, artykulu autorstwa
Adama Cyry,
2
Historia Zydów w Skale
Pomimo iz Miasto Skala, posiadalo przywilejDe
non tolerandis Iudaeis, (który zakazywal Zydom
zamieszkiwania miasta i prowadzenia w nim
dzialalnosci oraz posiadania nieruchomosci i
czerpania dochodów), w XVIII wieku pierwsi Zydzi
zamieszkali na terenie Skaly.
3
Historia Zydów w Skale
W 1862 roku wyszedl ukaz carski, na mocy którego
Zydzi otrzymali prawa do pobytu i prowadzenia
dzialalnosci w Skale.
4
Historia Zydów w Skale
Od tego czasu, rozwineli oni dzialalnosc wsród
lokalnej spolecznosci, takze i osciennych wiosek,
wrastajac w nia na stale. Trudnili sie glównie
handlem, rzemioslem, rzadko rolnictwem.
5
Historia Zydów w Skale
Podlegali gminie wyznaniowej w Olkuszu. W tym
czasie w Skale istnialy 2 domy modlitwy i cheder
(szkola). Dopiero 7 listopada 1907r. odbyly sie
wybory na rabina okregu bozniczego w Skale.
Wzielo w nich udzial 80 osób, które na swojego
rabina wybraly Awrama Dawida Sztarka.
6
Historia Zydów w Skale
Spolecznosc Zydowska rozwijala sie preznie. W
1910 roku Zydzi prowadzili tutaj az 7 szkól, do
których uczeszczalo 96 uczniów. Jak i w innych
wielonarodowych spolecznosciach, tak i w tym
przypadku pokojowe wspólistnienie obu nacji
zaklócaly incydenty wrogosci,szczególnie w XIX
wieku.
7
Historia Zydów w Skale
Obecnosc Zydów przyczyniala sie nadal do rozwoju
miasta. W 1910 roku byli oni wspólzalozycielami
Strazy Pozarnej, a w 1913 roku, Fejwel
Rozenblum, zalozyl pierwsza w miescie ksiegarnie.
W 1921 roku, w spisie powszechnym odnotowano 604
osoby pochodzenia Zydowskiego.
8
Historia Zydów w Skale
W dwudziestoleciu miedzywojennym pozycja nacji
zydowskiej w Skale bardzo sie umocnila. Widoczna
byla silna asymilacja ze spolecznoscia lokalna.
Przedstawiciele Zydów, piastowali urzedy w
miescie. Nastapil tez rozwój i wewnatrz tej
spolecznosci. Zydzi posiadali mykwe, rzeznie
rytualna, 2 domy modlitwy i kilka
chederów. Kwitlo zycie kulturalne (liczne
stowarzyszenia, wsród których najliczniejsze -
Tarbut, organizowalo odczyty i wieczorki
kultury zydowskiej. W 1931 r. powstala tez
biblioteka.)
9
Historia Zydów w Skale
Druga Wojna Swiatowa, przyniosla skalskim Zydom,
podobnie jak i wszystkim innym, represje i
przesladowania. Na terenie miasta, w 1941 roku
utworzono getto. Przebywalo w nim od 1,5 3 tys
osób. Byli to mieszkancy Skaly, okolic,
uciekinierzy w Krakowa i innych gett. W 1942
roku zostali oni przewiezieni do getta w
Slomnikach, a stamtad do Belzca.
10
Historia Zydów w Skale
10 - 16 maja 1943 roku, zandarmeria niemiecka
dokonala likwidacji pozostalej ludnosci
zydowskiej, glównie starców i osób niedoleznych,
przeprowadzajac ich na cmentarz i tam mordujac.
Zostali oni pochowani w zbiorowej mogile. Sam
cmentarz hitlerowcy zdewastowali, rozbierajac
ogrodzenie i wykorzystujac macewy do utwardzenia
dzisiejszej ulicy Powstanców. W miejscu tej
tragedii, wladze miasta Skala, ustawily pomnik,
poswiecony pamieci ofiar mieszkanców Skaly. Ma
on napis w jezyku polskim i hebrajskim Pamieci
Zydów, mieszkanców Skaly. Rada Miasta i Gminy
11
Historia Zydów w Skale
Do dzisiaj, cmentarze zydowskie to jedyne slady
obecnosci spolecznosci Zydowskiej w naszym
miasteczku. Odnowione za sprawa wladz miasta, sa
pod stala opieka Stowarzyszenia Opieki nad
zabytkami w Skale. W okolicy znajduja sie tez
slady dawnych dziejów. Odnajdziemy je np. w
Dolinie Saspowskiej.
12
Historia Zydów w Skale
Inne pamiatki po Skalskich Zydach przedmioty
kultu, odnajdziemy w Muzeum w Chrzanowie. Wsród
judaików odnajdziemy tam, uzywane w skalskich
domach modlitwy balsaminke, lampke i swieczniki
chanukowe.
13
Historia Zydów w Skale
Nieliczne rodziny zydowskie, zdolaly przetrwac
zaglade zgotowana przez Niemców, bedac
przygarniete i ukryte przez odwazne, polskie
rodziny, ryzykujace wlasnym zyciem. Byli to
miedzy innymi Rodzina Majtelsów, ukrywajaca sie
u Tadeusza Cery z Zamlynia kolo Minogi i Rodzina
Kolataczów, ukrywajaca sie najpierw u rodziny
Korzonków, a nastepnie u Rodziny Janczarskich, w
lesniczówce zwanej Romanówka.
14
Historia Zydów w Skale
Za to odwazne niesienie pomocy, niektóre osoby
pomagajace Zydom w czasie II Wojny Swiatowej,
otrzymaly tytul Sprawiedliwy wsród Narodów
Swiata.