G

1
GÖKADAMIZ VE EVREN
GÖKADAMIZ VE EVREN
Doç.Dr.Zeynep BOZKURT
Doç.Dr.Zeynep BOZKURT
2
IÇERIK

• ? Gökadamizin Köken ve Tarihçesi
• ? Gökadalar ve Çesitleri
• ? Gökadamizin Yapisi
• ? Gökadamiz Disi Evren

3
Köken ve Tarihçe

• Köken Yunanca, ?a?a??a? (Galaxias)
• Anlami Sütlü, süt gibi
• Bati kültüründe Milk Way (Süt Yolu)
• Kaynak Yunan mitolojisindeki bir mitos

4
Köken ve Tarihçe

• Democritus (I.Ö. 450-370)
• Uzak yildizlardan olusuyor olabilir
• Aristo (I.Ö. 384-322)
• Birbirine bagli çok sayidaki yildizin
• alevlenmesinden kaynaklanir ve bu alevler
• atmosferin üst kisminda yer alir

5
Köken ve Tarihçe

• Ibn-i Heysem (965-1037)
• Süt Yolunun iraklik açisi yok, öyleyse
• dünyadan uzaktadir, atmosfere ait degildir
• Biruni (973-1048)
• Sayisiz bulutsu yildizlar yiginidir

6
Köken ve Tarihçe

• Ibn Bacce
• Samanyolu pek çok yildizdan olusur ve
• atmosferdeki kirilma sebebiyle sürekli
• bu sekilde görünür
• Ibn Kayyim El-Cevziyye (1292-1350)
• Bir araya gelmis çok sayidaki sabit küçük
• yildizdan olusur ve bu yildizlar gezegenlerden
• daha büyüktür

7
Köken ve Tarihçe

• Galileo Gelilei
• 1610 yilinda teleskopla Saman Yolunu inceler
• ve çok sayida yildizin biraraya gelmesinden
• olustugunu dogrular

8
Köken ve Tarihçe

• Thomas Wright
• (1710-Evrenin orijinal bir teorisi ya da yeni
  hipotezi)
• Samanyolu Günes Sistemine benzer sekilde ancak
  daha büyük ölçekte, kütle çekim kuvveti ile
  birbirine bagli çok sayidaki dönen yildizdan
  olusmus bir kitledir. Bu yildizlarin olusturdugu
  ve bizim de içinde bulundugumuz disk, gökyüzüne
  bakis açimiz sebebiyle Süt Yolu seklinde
  görünmektedir.

9
Köken ve Tarihçe

• Immanuel Kant
• 1755te Thomas Wrighti dogrular ve gözlenebilen
  birkaç bulutsunun da baska gökadalar
  olabilecegini ileri sürer
• William Herschel
• 1785te gökyüzünün farkli yerlerindeki
  yildizlari tek tek sayarak Günes sistemini
  merkeze yakin bir yere koyup, gökadanin biçimini
  gösteren bir diyagram hazirlar

10
Köken ve Tarihçe

• Jacobus Kapteyn
• 1920de Günesin merkeze yakin oldugu
• elips seklinde bir gökada tasarlar
• Harlow Shapley
• Günesin merkezden uzak oldugu 70 kpc
• yariçapinda yassi bir disk seklinde tasarlar

11
Köken ve Tarihçe

• Robert Julius Trumpler
• 1930da galaktik düzlemde isigin yildizlararasi
  toz tarafindan soguruldugunu belirler ve bu
  etkinin de gözönüne alinmasiyla günümüzdeki
  gökada yapisi kuramlarina ulasilir

12
GÖKADA (GALAKSI)

• Kütle çekim kuvveti ile birbirine bagli
  yildizlardan, çoklu yildiz sistemlerinden, yildiz
  kümelerinden, bulutsulardan, yildizlararasi gaz
  ve tozdan, plazmadan ve henüz tam olarak
  anlasilamamis karanlik maddeden olusan
  sistemlerdir.
• 10 milyon ile 1 trilyon arasindaki miktarlarda
  yildiz içerirler

13
GÖKADA (GALAKSI)

• Bir gökadanin içerdigi tüm yildizlar kütle
  merkezi etrafindaki yörüngelerde dolanirlar.

14
GÖKADA ÇESITLERI

• Gökadalar görünürdeki biçimlerine göre
• siniflandirilmislardir (Hubble Siniflamasi)
• Eliptik
• Sarmal (Çubuklu-Çubuksuz)
• Düzensiz

15
Eliptik Gökadalar

• Elips seklinde
• Daireden basik elipse dogru, E0, E1...E7
• Küçük yapili
• Yildizlararasi madde az
• Yildiz olusumu az
• Açik yildiz kümesi az
• Evrimlesmis yasli yildizlar çok

16
M84-E1
M32-E2
17
M110-E5
18
Sarmal Gökadalar

• Evrendeki gökadalarin çogu bu türden
• Dönen bir yildizlar diski
• Yildizlararasi madde
• Diske göre daha yasli olan yildizlari içeren
• merkez bölgeden olusur
• Merkez bölgeden disa dogru göreli olarak
• parlak kollar uzanir

19
Sarmal Gökadalar

• Hubble siniflamasinda S ile gösterilirler
• Sa, Sb, Sc gibi yanlarina küçük harfler alirlar
• a, b ve c kollarin ve merkez bölgenin
• seklini ifade eder
• Sa, çekirdek büyük, kollar belirsiz
• Sc, çekirdek küçük, kollar açilmis, belirgin

20
Sarmal Gökadalar (Çubuklu)

• Çekirdek bölgesi çubuk seklinde
• SBa, SBb, SBc seklinde gösterilirler
• Samanyolu gökadasi da bu türdendir

21
(No Transcript)
22
Sombrero-S
23
M31-Andromeda-Sb
24
M101-Firildak
25
M58
M63
M83
M63
M98
M100
M109
M74
M106
M81
M61
26
Düzensiz Gökadalar

• Belli bir sekli olmayan gökadalar
• Irr I ve Irr II olarak adlandirilirlar
• Geçmiste sarmal ya da eliptik olduklari ve
• kütle çekimsel etkiler sebebiyle düzensiz
• hale geldikleri düsünülüyor

27
Düzensiz Gökada-NGC1427
28
Halkali Gökada
29
Merceksi Gökada
30
Etkilesim halindeki iki gökada
31
Çarpisma halindeki iki gökada
32
SAMANYOLU

• Türü Çubuklu-Sarmal
• Gökyüzünde bir uçtan diger uca uzanan parlak bir
• isik bandi seklindedir.
• Merkez bölgesi ve onu çevreleyen disk seklindeki
• sarmal kollardan olusur
• Yaklasik 200 milyar yildiz içerir

33
SAMANYOLU

• Gökyüzünde sadece sarmal (spiral) kollari
• görebiliyoruz
• Farkli dalgaboylarindaki gözlemlere
• dayanan modeller yardimiyla tamamini
• resmedebiliyoruz

34
Optik bölgede çekilmis bir Samanyolu fotografi
35
Samanyolu gökadasinin üstten ve yandan
görünümü Gökada diskinin çapi120 000 IY Günes
Sisteminin gökada merkezine uzakligi 28 000
IY 1 IY 9.6 trilyon km Sarmal kollar Norma
Scutum - Crux Sagittarius Orion (Günes
Sistemi) Perseus Cygnus Ana Kollar
Sagittarius, Orion, Perseus
36
(No Transcript)
37
SAMANYOLU

• Samanyolu temel olarak su bilesenlerden
• olusur
• Ince Disk
• Kalin Disk
• Halo
• Siskin Bölge
• Karanlik Halo
• Yildizlararasi Ortam

38
(No Transcript)
39
SAMANYOLU

• Nucleus Gökada Çekirdegi
• Spiral Arm Sarmal Kollar
• Globular Clusters Küresel Yildiz Kümeleri.
• Central Bulge Merkezi Siskin Bölge. Küresel
  yapida, yildizlarin yogun oldugu bölge. Diske
  göre daha yasli yildizlar var. Daha kirmizi
  görünür.
• Halo Galaksi diskinin üzerini kaplayan,
  yildizlararasi toz ve Karanlik Madde bakimindan
  zengin bölge. Galaksi diskini çevreleyen küresel
  bir yapi . Bu bölgede yasli yildizlar ve Küresel
  Yildiz Kümeleri yer alir.

40
(No Transcript)
41
SAMANYOLU

• Sarmal kollar Gaz, Toz, Molekül Bulutlari, Genç
  Yildizlar ve Açik Yildiz Kümeleri bulunur.
• Ince Disk Disk yildizlarinin 95'ini içerir.
  Genç, büyük kütleli, güçlü bir isinima sahip
  yildizlar. Mavi renkli.
• Kalin Disk Yasli yildizlarin yer aldigi bölge.
  

42
SAMANYOLU

• Karanlik Halo Materyal bakimindan oldukça
  fakir. Disk yildizlari gökada merkezi etrafinda
  200 km/snlik hizla dolanir.
• "Merkezi Siskin Bölge" de gökada merkezi
  etrafinda kati bir cisim gibi davranis
  göstermekte ve dönmektedir.
• Günes sisteminin gökada merkezi etrafindaki
  yörüngesini tamamlamasi yaklasik olarak 200
  Milyon yil sürer.

43
SAMANYOLU

• 100 milyar Günes kütlesine sahip
• Yerel Gruptaki birçok gökada Samanyolunun uydu
  gökada si konumunda

44
Samanyolunun çekimindeki uydu gökadalar ve
Yerel Grup üyeleri
45
(No Transcript)
46
GÖKADA DISI EVREN

• Abd al-Rahman al-Sufi (Iranli astronom 10. yy)
• Andromeda gökadasinin ilk kayitli gözlemini yapti
• ve onu Küçük Bulut olarak adlandirdi
• Büyük Macellan Bulutunu da gözledi
• Bunlar Samanyolu gökadasi disinda yerden
• gözlenen ilk gökadalar
• Kitap Sabit Yildizlar

47
GÖKADA DISI EVREN

• Thomas Wright (1750)
• An original theory or new hypothesis of the
  universe
• Gece gökyüzünde görünen bazi bulutsular Samanyolu
• gökadasindan ayri olabilir
• Immanuel Kant (1755)
• Bulutsular Ada Evren

48
GÖKADA DISI EVREN

• Charles Messier
• En parlak 109 bulutsuyu içeren bir katalog
• hazirlamistir
• William Herschel
• Bulutsu sayisini 5000e çikarmistir
• Edwin Hubble (1920ler)
• Bulutsularin uzakliklarini hesaplayarak bunlarin
• Samanyoluna ait olamayacagini göstermistir

49
GÖKADA DISI EVREN

• Gözlenebilen evrende 100 milyardan fazla
• gökada oldugu düsünülüyor
• Yariçaplar 1000-100 000 pc arasinda
• Gökadalararasi uzaklik milyarlarca parsek
• Gökadalar, gökada kümelerini, kümeler de
• süperkümeleri olusturur
• Gökadalararasi gaz, m3 te 1 atom

50
(No Transcript)
51
GÖKADA DISI EVREN

• Süperkümeler gökada kümeleri, gökada
• gruplari ve bazen de bireysel gökadalar
• halinde onbinlerce gökada içerirler
• Yerel Grup Samanyolunun da içinde
• bulundugu gökada kümesi, 30 civarinda
• gökada var, Basak Süperkümesine bagli

52
Seyfert Altilisi
53
Abell Kümesi
54

• TESEKKÜRLER...