Ineke Brands

1
Diabetes en de hersenen

• Ineke Brands Esther van den Berg
• neuropsychologen

2
Overzicht

1. wat is neuropsychologie?
2. waarom onderzoek naar diabetes en de hersenen?
3. onderzoeksresultaten
4. wat betekent dit voor de praktijk?

3
Wat is neuropsychologie?
4
Neuropsychologie bestudeert de relatie tussen
hersenfuncties en gedrag

• waarneming
• geheugen
• taal
• aandacht
• emotie

5
Neuropsychologische diagnostiek

• neuropsychologische diagnostiek is wenselijk bij
• neurologische stoornissen
• (bijv. beroerte)
• psychiatrische stoornissen
• (bijv. schizofrenie)
• ontwikkelingsstoornissen
• (bijv. dyslexie, ADHD)
• veroudering en dementie

6
Neuropsychologische diagnostiek

• neuropsychologische diagnostiek is wenselijk bij
• neurologische stoornissen
• (bijv. beroerte)
• psychiatrische stoornissen
• (bijv. schizofrenie)
• ontwikkelingsstoornissen
• (bijv. dyslexie, ADHD)
• veroudering en dementie

7
Neuropsychologische diagnostiek

• neuropsychologische diagnostiek is wenselijk bij
• neurologische stoornissen
• (bijv. beroerte)
• psychiatrische stoornissen
• (bijv. schizofrenie)
• ontwikkelingsstoornissen
• (bijv. dyslexie, ADHD)
• veroudering en dementie

8
Neuropsychologische diagnostiek

• neuropsychologische diagnostiek is wenselijk bij
• neurologische stoornissen
• (bijv. beroerte)
• psychiatrische stoornissen
• (bijv. schizofrenie)
• ontwikkelingsstoornissen
• (bijv. dyslexie, ADHD)
• veroudering en dementie

9
De klinisch neuropsycholoog in de praktijk

• Algemeen of academisch ziekenhuis
• Psychiatrisch ziekenhuis
• Revalidatiecentrum
• Verpleeghuis
• GGZ (RIAGG)
• Commerciële dienstverlening

10
Gevolgen van hersendisfuncties

• cognitief
• emotioneel
• persoonlijkheid
• sociaal
• directe omgeving (partner)

11
Cognitieve stoornissen

• de belangrijkste gebieden
• (ruimtelijke) waarneming
• geheugen
• taal
• aandacht en executieve functies
• emotie

12
Functioneren in thuissituatie is afhankelijk van

• cognitieve functie die is aangedaan
• compensatiemogelijkheden (opleiding)
• relatie met beroep/ hobby
• en
• andere aandoeningen
• thuissituatie opvang, steun, training, praktisch

13
Bourdon-Wiersma
Volgehouden aandacht en concentratie
14
De Corsi Block-tapping task
15
Trail Making Task versie A snelheid van
informatieverwerking
16
Trail Making Task versie B verdeelde aandacht/
afwisselen van taken
17
Location Learning test
18
Boston Benoem Taak herkennen van objecten
19
Symboolsubstitutie snelheid van
informatieverwerking
20
Stroop Kleur-Woord Test
geel groen rood blauw geel rood groen geel
rood blauw groen blauw rood geel groen rood groen

rood geel blauw geel groen rood groen geel rood
groen geel blauw groen blauw rood groen rood

21
Brixton Test
22
Samenvatting

• verschillende testmogelijkheden
• die verschillende domeinen in kaart brengen
• ook gebruikt in diabetes onderzoek

23
Diabetes en de hersenen
24
Waarom diabetesonderzoek?

• geen onschuldige aandoening
• veel complicaties na verloop van tijd
• komt steeds vaker voor
• ook op jongere leeftijd

25
Prevalentie diabetes mellitus
Zimmet et al. Nature 2001
26
Prevalentie diabetes mellitus Nederland
bron RIVM
27
Bekende complicaties van diabetes

• retinopathie
• nephropathie
• hypoglykemie

neuropathie
hartaandoeningen
beroerten
28
Diabetes en de hersenen

• lang gedacht dat de hersenen gespaard bleven
• maar langzaam aan toch aanwijzingen dat ook de
  hersenen (lichte) beschadiging op kunnen lopen

29
Diabetes en de hersenen onderzoeksvragen

• heeft diabetes invloed op de hersenen?
• zo ja zie je dat terug in het denken?
• zie je dat ook in beeldvorming van de hersenen?
• wat is hiervan de oorzaak?
• kunnen we er iets aan doen?

30
Diabetes en de hersenen onderzoeksvragen

• heeft diabetes invloed op de hersenen?

31
Utrecht Diabetic Encephalopathy Study

• doelen
• onderzoeken cognitief functioneren en MRI
  hersenen in DM2 en DM1
• relateren aan vasculaire en metabole
  risicofactoren diabetische complicaties

32
Utrecht Diabetic Encephalopathy Study

• 1. Onderzoek naar DM2 cognitie en MRI

33
Gegevens deelnemers
plt0.01
34
Cognitieve functies

• 5 cognitieve domeinen
• abstract redeneren
• geheugen
• snelheid van informatie verwerken
• aandacht executieve functies
• visuoconstructie

35
Cognitieve functies z scores (mean sem)

plt0.01
Manschot et al. Diabetes 2006, Brands et al.
JINS 2007
36
Cognitieve functies profiel

• verminderde mentale flexibiliteit
• vertraagde mentale snelheid
• patiënten moeten meer cognitieve inspanning
  leveren om hetzelfde resultaat te bereiken

Manschot et al. Diabetes 2006, Brands et al. JINS
2007
37
Beeldvorming van de hersenen
38
Vasculaire afwijkingen
39
Vasculaire afwijkingen
infarcten en witte stof afwijkingen
40
Vasculaire afwijkingen bij DM2

• toename in aantal en ernst witte-stof afwijkingen
• meer (lacunaire) infarcten
• DM2 patiënten 22/113 19
• Controle proefersonen 4/54 7

41
Veroudering (atrofie)
globaal of focaal
42
Atrofie bij DM2

• matige corticale en subcorticale atrofie

43
Samenvatting

• lichte tot matige tekorten in cognitie
• lichte tot matige MRI afwijkingen
• cognitieve tekorten hangen samen met MRI
  bevindingen

44
Vraag

• hoe is dat bij type 1 diabetes?

45
Utrecht Diabetic Encephalopathy Study

• Onderzoek naar DM1 DM1DM2????

46
Cognitief functioneren bij DM1 meta-analyse
algemeen intellectueel functioneren
aandacht
snelheid van informatieverwerking
verbaal geheugen
non-verbaal geheugen
mentale flexibiliteit
- 1,0
0,5
- 0,5
0
slechter beter
47
Cognitief functioneren bij DM1 meta-analyse
algemeen intellectueel functioneren
aandacht
snelheid van informatieverwerking
verbaal geheugen
non-verbaal geheugen
mentale flexibiliteit
- 1,0
0,5
- 0,5
0
slechter beter
48
cognitief functioneren bij DM2 meta-analyse
algemeen intellectueel functioneren
aandacht
snelheid van informatieverwerking
verbaal geheugen
non-verbaal geheugen
mentale flexibiliteit
- 1,0
0,5
- 0,5
0
slechter beter
49
Vraag

• Is DM2 dan erger dan DM1?
• maar DM1 patiënten zijn jonger dan DM2
• directe vergelijking DM1 - DM2?

50
Gegevens deelnemers
plt0.05 plt0.01 plt0.001
51
Cognitieve functies

• 5 cognitieve domeinen
• abstract redeneren
• geheugen
• snelheid van informatie verwerken
• aandacht executieve functies
• visuoconstructie

52
Vasculaire afwijkingen
infarcten en witte stof afwijkingen
53
Veroudering (atrofie)
globaal of focaal
54
Conclusies DM1

• Cognitie DM1 DM2
• MRI afwijkingen DM1 lt DM2

55
Conclusies DM1

• Cognitie DM1 DM2
• MRI afwijkingen DM1 lt DM2
• effect op de hersenen
• 34 jaar DM1 7 jaar DM2 ??

oorzaak?
56
Risicofactoren
57
Gegevens deelnemers
plt0.05 plt0.01 plt0.001
58
Gegevens deelnemers
plt0.05 plt0.01 plt0.001
59
Gegevens deelnemers
plt0.05 plt0.01 plt0.001
60
Risicofactoren

• chronische hyperglykemie kan effecten op de
  hersenen niet volledig verklaren
• terugkerende episodes van ernstige hypoglykemie
  lijken niet belangrijk
• schade aan grote bloedvaten is wel belangrijk
• andere factoren (b.v.. insuline)?

61
Pre-diabetes
insuline resistentie
hyperinsulinemie
hyperglykemie
62
Pre-diabetes
insuline resistentie
hyperinsulinemie
hyperglykemie
63
(No Transcript)
64
(No Transcript)
65
Cognitief dysfunctioneren pre-diabetes
Z-scores SEM
plt0.05
66
Samenvatting

• risicofactoren
• diabetes-gerelateerde factoren
• maarook pre-diabetes (metabool syndroom!)

67
Vraag

• hoe is het beloop?

68
Risico op dementie?
69
DM2 ziekte van Alzheimer
Biessels et al. Lancet Neurol 2006
70
DM1?
71
Patiënt gegevens DCCT follow up
DCCT/EDIC study research group, NEJM, 2007
72
DM1 DCCT follow-up

• Vervolg DCCT studie
• Na 12 jaar over het algemeen geen cognitieve
  achteruitgang

DCCT/EDIC study research group, NEJM, 2007
73
DM1 DCCT follow-up - ook niet in de groep met
veel hypos! - relatief meeste cognitieve
achteruitgang bij patiënten met veel
complicaties
DCCT/EDIC study research group NEJM 2007
74
Implicaties praktijk
75
Implicaties praktijk

• erken en herken cognitieve achteruitgang bij DM
  patiënt

76
Implicaties praktijk

• erken en herken cognitieve achteruitgang bij DM
  patiënt
• maar
• schrijf bij individuele patiënt cognitieve
  achteruitgang niet zondermeer toe aan DM

77
DM patiënt met klachten cognitie

• nog geen speciale behandeling
• extra aandacht
• glykemische controle
• vasculaire risicofactoren

78
toekomst

• identificeren at risk DM-patiënten
• ontwikkelen therapeutische interventie

79
(No Transcript)
80
Utrecht diabetic encephalopathy study group
Neurology Scheltens Radiology Barkhof Internal
Medicine Heine Epidemiology Dekker Family
practice Nijpels
Neurology Biessels Kappelle Manschot van
Gijn Henselmans Neuropsychology Van den
Berg Brands de Haan Kessels Radiology van de
Grond Mali Tiehuis
Internal Medicine de Valk van de
Beek-Boter Hoogma Epidemiology Algra Family
practice Rutten Experimental Gispen Kamal Ramaker
s