(Hypo)manische ontwikkeling bij olanzapine gebruik

1
(Hypo)manische ontwikkeling bij olanzapine
gebruik
07-12-2010

• Marlijn Vermeiden

2
Casus Mw. J. (62 jr)

• 2002 opname i.v.m. depressieve- en angstklachten
  en automutilatie.
• 2002-2008 ambulante behandeling met clomipramine,
  later in combinatie met quetiapine.
• Eind 2009 angsklachten en slaapproblemen w.v.
  start olanzapine 1 dd 5 mg. Pte decompenseerde
  hypomaan. Na staken olanzapine verdwenen de
  hypomane klachten. Conclusie bipolaire II
  stoornis. Lithium instellen.
• 11-2010 onvoldoende herstel depressieve
  klachten, second opninion Erasmus MC P2.
  Diagnose depressieve stoornis met vitale
  kenmerken.

3
Klinische vraagstelling

• Indicatie olanzapine
• matige tot ernstige manische episode bij
  schizofrenie
• bipolaire stoornis, wiens manische episode eerder
  op heeft gereageerd
• Farmacotherapeutisch Kompas (hypo)manie is geen
  beschreven bijerwerking
• Vraag kan olanzapine een (hypo)manie induceren?

4

• P As I stoornis
• I Olanzapine gebruik
• C Placebo
• O (Hypo)manie

5
Olanzapine-induced psychotic mania in bipolar
schizo-affective disorder Benazzi, 1999

• Case-report
• 55-jr vrouw met bipolar schizoaffectieve stoornis
• 1 week na start olanzapine 20 mg insomnia,
  psychomotore agitatie, prikkelbaarheid en
  hyperactiviteit, grootheidswanen, versneld denken
• Remissie na enkele dagen staken olanzapine
• Abrupt aanvang en remissie pleiten voor causaal
  verband met olanzapine
• Theorie serotonine gt dopamine antagonisme
  hypothese manie geinduceerd door 5-HT2 blokkade

6
Placebo-controlled trials do not find association
of olanzapine with exacerbation of bipolar manie
Baker et al, 2002

• 2 studies gecombineerd
• Dubbel-blind gerandomiseerde trials
• Werkzaamheid olanzapine 5-20 mg per dag (n125)
  i.v.m. placebo (n129) bij behandeling acute
  bipolaire manie (SCID)
• 11-item Young-Mania Rating Scale (Y-MRS)
• Na 3 weken behandeling vergelijking met baseline
  Y-MRS

7
Baker et al, 2002 - Resultaten

• Geen sign. verschillen tussen populatie groepen
• Werkzaamheid gem verbetering Y-MRS olanzapine gt
  placebo (plt0.001)
• Exacerbatie manie gem verslechtering Y-MRS
  olanzapine lt placebo (p 0.005)

8
Baker et al, 2002 - Conclusie

• Manie score verslechterd placebo gt olanzapine
  (sign. verschil)
• Case reports manie door atypisch AP exacerbatie
  van natuurlijk beloop bipolaire stoornis
• Olanzapine netto effect anti-manie
• Beperkingen
• Twee studies gecombineerd
• Geen onderscheid tussen de novo manie en
  verslechtering bestaande manie
• 3 weken korte follow-up
• Is er sprake van een kwetsbare subgroep met gt
  risico ontstaan manie bij atypisch AP gebruik?

9
Case report - Mania and hypomania with olanzapine
use Akdemir et al, 2004

• Casus 1
• 33 jr vrouw, paranoide schizofrenie, VG manie -
• Fam blanco
• Na 2 wk olanzapine 10 mg manische kenmerken
• Switch risperidon 6 mg ? verbetering
• Casus 2
• 36 jr man, paranoide schizofrenie, VG manie
• Fam schizofrenie
• Na 3 dgn olanzapine 10 mg ? excessive action and
  talking met slaapstoornis
• Ophogen olanzapine 15 mg ? onveranderd beeld

10
Case report - Mania and hypomania with olanzapine
use Akdemir et al, 2004

• Casus 3
• 18 jr man, schizofrenie
• Fam blanco
• Verslechtering beeld ? start olanzapine 20 mg ?
  meer actief, spraakzaam, dysfoor, afname
  impulscontrole en slaapstoornis, onsamenhangend
  denken, bizar gedrag
• Verlaging olanzapine 15 mg en start haldol 5 mg ?
  afname
• Casus 4
• 24 jr man, gedesorganiseerd schizofrenie, haldol
  15 mg
• Fam blanco
• Acute psychose ? additie olanzapine ? na 3 wkn
  toename eigenwaarde, spraakzaam, vrolijk
  (hypomanie)

11
Case report - Mania and hypomania with olanzapine
use Akdemir et al, 2004

• Casus 5
• 33 jr man, paranoide schizofrenie
• Fam schizofrenie
• Olanzapine 10 mg ? vrolijk, toename
  grootheidsgevoel
• Mogelijke verklaringen
• Toeval?
• Onderliggende affectieve stoornis?
• Olanzapine veroorzaakt manisch toestandsbeeld?
• ? Hypothese hogere affiniteit 5HT2 receptoren

12
Possible induction of mania of hypomania by
atypical antipsychotics an updated review of
reported cases Rachid et al, 2004

• Atypische AP deels antidepressieve werking ?
  neiging tot manische ontwikkeling?
• MEDLINE search (1999-2003), atypische
  antipsychotica
• 34 casussen geinduceerde (hypo)manie ? olanzapine
  (n5), risperidon (n6), quetiapine (n5),
  ziprasidone (n11), flupentixol (n6),
  amisulpride (n1)
• Geen (hypo)mane symptomen bij start atypisch AP

13
Rachid et al, 2004 - Resultaten

• 20 casussen suggestief voor causaal verband van
  atypisch AP bij ontstaan (hypo)mane symptomen
• ? snelle remissie (hypo)manie na dosis reductie
  / staken
• ? verhoging dosering gaf verslechtering
  (hypo)manie
• ? snelle terugval (hypo)manie na herstart zelfde
  AP (n2)
• Overige casussen incomplete documentatie
  premorbide kenmerken, symptomatologie, interval
  tot begin (hypo)manie, overige medicatie gebruik,
  dosering medicatie

14
Rachid et al, 2004 - Conclusie

• Suggestief dat atypische AP effect heeft op
  stemming en dat causaal verband bestaat met
  ontstaan (hypo)manie
• Bewustzijn van mogelijkheid stemmingswisselingen
  met atypische AP, voornamelijk bij pten met
  schizofrenie / schizoaffectieve stoornis
• Netto-effect atypische AP blijft anti-manie
• Discussie
• Hypothese lage dosering AP resulteert in
  blokkade 5-HT2A maar geen D2 receptoren ?
  inductie manische symptomen
• Echter meerdere casussen (hypo)manie bij hoge
  doseringen
• Beperking geen controle studie

15
Take-home message

• Vraag kan olanzapine een (hypo)manie induceren?
• Antwoord causaal verband is niet uitgesloten
  echter te weinig onderzoek gedaan