Hersengymnastiek

1

• Hersengymnastiek
• NWO Cognitie Publieksdag
• 6 februari 2004
• Dr. Rudolf W.H.M. Ponds
• Neuropsycholoog - Gezondheidszorgpsycholoog
• Afdeling Niet-Aangeboren Hersenletsel - PMS
  Vijverdal
• Vakgroep Psychiatrie en Neuropsychologie
  Universiteit Maastricht

2
Hersengymnastiek - onderwerpen

• Geheugenklachten van jong tot oud
• Waarom vergeten we wat we leren?
• Geheugentraining / hersengymnastiek zin en onzin

3
Hersengymnastiek - Geheugenklachten

• 1971 personen
• 39 vergeetachtig
• Toename met leeftijd
• Leeftijd lt 50 jaar 30!
• Mate van hinder en bezorgdheid weinig
  leeftijdsverschillen

• Vindt u zichzelf vergeetachtig?

4
Hersengymnastiek - Geheugenklachten

• Oorzaken vergeetachtigheid

• Jonger dan 50 jaar
• Spanningen
• Emotionele problemen
• Interesse
• Concentratie
• Oorzaak buiten
• het geheugen

• Ouder dan 50 jaar
• Leeftijd
• Oorzaak binnen
• het geheugen

5
Hersengymnastiek - Geheugenklachten

• Vergeten ouderen anders dan jongeren?
• 1358 personen, leeftijd 25-85 jaar
• Cognitive Failure Questionnaire (CFQ)
• Frequentie van 25 alledaagse cognitieve
  vergissingen zoals
• namen vergeten
• wegwijzers niet zien
• niet op woorden kunnen komen
• afgeleid worden
• spullen kwijt
• vergeten wat je kwam halen
• dagdromen

6
Hersengymnastiek - Geheugenklachten
Cognitive Failures Questionnaire (CFQ) en leeftijd
7
Hersengymnastiek - Geheugenklachten

• Vergeten ouderen anders dan jongeren?
• (subjectief)
• ouderen ervaren meer vergeetachtigheid i.v.t.
  jongeren
• ouderen meer bezorgd over hun vergeetachtigheid
• geen typisch ouderdomsvergeten
• (objectief - testonderzoek)
• verschillen zijn niet zo groot als vaak gedacht
• jong en oud vooral opzoekprobleem

8
Hersengymnastiek - Geheugenklachten

• De top 5 van geheugenklachten (normale populatie)
• Namen vergeten
• Niet op woorden kunnen komen
• Spullen kwijtraken
• Teksten / gesprekken niet goed onthouden
• Vergeten van plannen en voornemens

9
Hersengymnastiek - Geheugenklachten

• De top 5 van geheugenstrategieën (normale
  populatie)
• Vaste / opvallende plek
• Notitie agenda / kalender
• In gedachten nalopen
• Concentratie
• Associaties er omheen denken

10
Hersengymnastiek - Waarom vergeten wij?

• Verval in de tijd
• (trace decay)
• vgl. zandspoor / voetstap op het strand
• Geldt voor vrijwel alle informatie

11
Hersengymnastiek - Waarom vergeten wij?

• Vergeten door interferentie
• (beïnvloeding)
• A B
• tafel kaas
• voet otter
• . .
• . .
• man foto
• boor water auto duim

Groep 1 (blauw) leert A ? leert B ?
recall A Groep 2 (rood) leert niets ? leert
A ? recall A
12
Hersengymnastiek - Geheugentraining
automatisch
sensorisch geheugen
gecontroleerd
werkgeheugen of kortetermijngeheugen
verwerkingsmodule
opslagmodules visueel en auditief
gecontroleerd
langetermijngeheugen

declaratieve geheugen
procedurele geheugen
episodisch geheugen
semantisch geheugen
13
Hersengymnastiek - Geheugentraining
werkgeheugen of kortetermijngeheuge
n
verwerkingsmodule
opslagmodules visueel en auditief

• Beperkte capaciteit 7-9 eenheden informatie (bv
  telefoonnummer)
• Onderhoudsbewerking door herhaling (in aandacht
  houden) blijft informatie aanwezig
• Elaboratieve bewerking selectie,
  organisatie/ordening, associatie met bestaande
  kennis voor overdracht naar langetermijngeheugen
  (dit is leren en ook trainbaar)
• Diepte van elaboratieve verwerking is bepalend
  voor
• 1. duurzaamheid opslag (minder verval in tijd)
• 2. onderscheidbaarheid (minder interferentie)

14
Hersengymnastiek - Geheugentraining
langetermijngeheugen
declaratieve geheugen
procedurele geheugen
episodisch geheugen
semantisch geheugen
Onbeperkte capaciteit geen grens qua tijd en
omvang Procedurele geheugen - vaardigheden,
conditionering - kennis kan niet worden
verwoord (beschrijf hoe je
fietst!) Declaratieve geheugen - kennis kan
worden verwoord (semantisch beschrijf een
fiets) (episodisch beschrijf jouw fiets)
15
Hersengymnastiek - Geheugentraining
Bestaan er geheugenpillen?

• NEEN !
• Komen er binnenkort geheugenpillen?
• NEEN ! (duurt nog lang, geheugen te complex)
• Werken de middelen die ik bij de drogist koop
  (bv. Ginko Biloba)?
• NEEN !
• JA ! (maar laat ze ook eens staan)

16
Hersengymnastiek - Geheugentraining
   

• Niet meer capaciteit door training/oefening
  geheugentaken
• Geheugen is geen spier, geen kwestie van meer
  planken (LTM) vgl bibliotheek
• Wel efficiente opslag en retrieval door
  organisatie (verbanden leggen, verrijken,
  associaties, etc.), goed ordeningssysteem
  (werkgeheugen) bibliotheek
• In dit geval strategie van chunking tot
  kleinere betekenisvolle eenheden

Leren van betekenisloze rijen cijfers
(820945820237647 432)
 
17
Nog niet duidelijk of het effectief isextra
mentaal en sociaal actief (schaken, bridgen,
lezen, computer, fitness, .)- onderzoeken
spreken elkaar tegen- kip of het ei probleem
- lichamelijk fit lijkt zeker goed - te weinig
prikkels is niet goed (rust roest), maar dat wel
niet zeggen dat extra prikkels verbetering
geven!- wat is de norm voor actief, hoe vul
je dat in?
Hersengymnastiek - Geheugentraining
18
Hersengymnastiek - Geheugentraining
Vergeten door bezorgdheid psychologisch
vergeten
Geheugenfalen
Verlies zelfvertrouwen door overbezordheid of
catastrofale reacties
Selectieve waarneming - letten op missers -
normaal wordt abnormaal
Cognitieve inspanning - te veel inspanning - te
weinig inspanning
Versterking gevoel van falen
19
Hersengymnastiek - Geheugentraining
De bezorgde bibliothecaris Angstig naar het
werk Angstig op het werk Controleren /
vermijden Veel spanning / faalangst dat lukt
me niet doe alles fout val zo door de
mand ben vast iets vergeten
20
Slecht geheugen? Stap 1 - Wat is de oorzaak
!!!GeheugendagboekDag Wat Reactie Oorzaak Oplo
ssingMa sleutels onrust, zelf in de nadenken!
zoek gejaagd, jaszak met tas op kop rits
gedaan Di afspraak schaamte afgeleid door geen,
normaal vergeten excuses telefoontje vriendin
(ziek) - 3 weken lang, elke dag- vast
tijdstip- ook opvallende momenten van
niet-vergeten noteren
Hersengymnastiek - Geheugentraining
21
Inzichten dagboek1. Vergeten valt mee niet
veel of steeds hetzelfde2. Slechte
randvoorwaarden geheugen onvoldoende aandacht,
tijd, organisatie en ordening3. Geheugenangst
overbezorgd, irritatie, faalangst4. Kwetsbaar
geheugen wat helpt dan?
Hersengymnastiek - Geheugentraining
22
Interne geheugenstrategieën (bijna altijd
inprenting/opslag) - Herhaling (eenvoudig,
effectief, spreiden) - Ordening, systeem
- Verbanden leggen (wat weet ik hier al
van) - Visualiseren / verbeelden - Ezelsbrugge
tjes (MVDWOP) - Wie, wat, waar, wanneer
(systematisch terugzoeken)Bruikbaar en
effectief, maar . voor beperkte
informatie veel oefening vereist creativ
iteit vereist
Hersengymnastiek - Geheugentraining
23
Externe geheugenstrategieën - Mensen om je
heen - Agenda / notities altijd bij je
hebben, direct opschrijven links de dag,
rechts notities (dagboek) - Vaste plekken,
vaste gewoonten (regelmaat) - Varianten op de
knoop in de zakdoekEffectief en zeer algemeen
bruikbaar en het geheugen wordt niet lui
Hersengymnastiek - Geheugentraining
24
Hersengymnastiek - Geheugentraining
Moraal van het verhaal
Iedereen vergeet! U weet meer dan u
denkt! Blijf actief zoals dat bij u past! Niet
paniekeren, maar persisteren! Gebruik uw
verbeelding Orden! en leg verbanden Gebruik een
agenda