Cognitieve ontwikkeling en schoolrijpheid - PowerPoint PPT Presentation

1 / 76
About This Presentation
Title:

Cognitieve ontwikkeling en schoolrijpheid

Description:

Title: Kijken naar kinderen door de bril van de normale ontwikkeling Author: Faculteit PPW Last modified by: Verschueren Karine Created Date: 2/6/2004 10:09:37 AM – PowerPoint PPT presentation

Number of Views:102
Avg rating:3.0/5.0
Slides: 77
Provided by: Facult141
Category:

less

Transcript and Presenter's Notes

Title: Cognitieve ontwikkeling en schoolrijpheid


1
Cognitieve ontwikkeling en schoolrijpheid
  • Prof. Karine Verschueren
  • Schoolpsychologie en Ontwikkelingspsychologie van
    Kind en Adolescent
  • K. U. Leuven

2
Cognitieve ontwikkeling
3
Belang van kijken doorheen bril normale
ontwikkeling
  • Tal van hulpvragen leren
  • Sterke neiging om meteen te denken i.t.v.
    stoornissen
  • Blik verruimen ? ook denken i.t.v.
    ontwikkelingsgebonden tekorten in cognitief
    functioneren en implicaties voor leren
  • Niet met bedoeling probleem minimaliseren
  • Wel inzicht van betrokkenen verhogen gepaste
    handelingsadviezen

4
Eigen invalshoek
  • Verschillende theoretische kaders
  • Informatieverwerkingsbenadering
  • Meest recent
  • Best onderbouwd met onderzoek
  • Zegt veel over denkontwikkeling (in ruime zin)
    zonder kwalitatieve sprongen in de aard van het
    denken te veronderstellen
  • Ontwikkeling van aandacht, geheugen en
    metacognitie en zelfregulatie

5
Opdracht
  • Verworvenheden op ontwikkelingslijn plaatsen
  • Grove indeling
  • Kleutertijd
  • Begin lager onderwijs (1ste graad)
  • Midden lager onderwijs (2de graad)
  • Einde lager onderwijs (3de graad)
  • Secundair onderwijs

6
Ontwikkeling van aandacht
  • Aandachtsproblemen worden heel vaak gemeld, m.n.
    in lagere school leeftijd
  • Wat verstaat men onder aandacht ?
  • eerste stap in informatieverwerkingsproces
  • verschillende deelaspecten
  • Volgehouden aandacht vermogen om aandacht
    voldoende lang bij een taak te blijven houden
    (vs. gemakkelijk afgeleid worden door interne of
    externe stimuli)

7
Ontwikkeling van aandacht
  • Selectieve aandacht vermogen om aandacht
    specifiek te richten op relevante taakkenmerken
    en andere kenmerken te negeren.
  • Andere vormen van aandachtscontrole vermogen om
    bewuste controle uit te oefenen op
    aandachtsprocessen (aandacht verdelen, aandacht
    verruimen of versmallen taakeisen, )

8
Aandachtsproblemen ontwikkelingsgebonden ?
  • Deels niet
  • Temperamentskenmerken (in combinatie met
    omgeving) gt op elke leeftijd grote
    interindividuele verschillen
  • Taakkenmerken
  • Deels wel
  • Jonge kinderen meer moeite met volgehouden,
    aandacht, selectieve aandacht en
    aandachtscontrole dan oudere kinderen

9
Volgehouden aandacht
  • Belangrijke ontwikkelingen tijdens peuter- en
    kleuterjaren w.b.t. voldoende lang aandacht
    kunnen vasthouden

10
Seconds per Orientation
Age in Years
Attention to Sesame Street source after Anderson
Levin (1976)
11
Volgehouden aandacht
  • Problemen met volgehouden aandacht bij 4-jarige
    gt kan als ontwikkelingspsychologisch normaal
    worden gezien gt advisering zonder gericht
    onderzoek volstaat meestal
  • Problemen met aandacht voldoende kunnen
    vasthouden bij 8-jarige gt verder gericht
    onderzoek vaak wel aangewezen

12
Selectieve aandacht
  • Kan de aandacht richten op relevante informatie
    en irrelevante informatie negeren

13
Selectieve aandacht
  • Heel wat moeilijker, vooral negeren van
    irrelevante informatie
  • Derde graad LO en begin SO
  • Prototypisch experiment Incidental learning
    task
  • Fotos van twee voorwerpen dier en kledingstuk
  • Je moet maar 1 van beide onthouden
  • Herinneringstaak centrale en incidentele
    stimuli

14
(No Transcript)
15
Selectieve aandacht
  • Belangrijk dat men beperkte hoeveelheid
    aandachtscapaciteit zo efficiënt mogelijk
    gebruikt
  • Gebeurt nog onvoldoende in 1ste-4de lj LO
    filteren afleidende informatie onvoldoende uit
  • Soms te weinig rekening mee gehouden te hoge
    verwachtingen gesteld (bv. huiswerksituaties)

16
Andere vormen van aandachtscontrole
  • Flexibel verdelen van aandacht over twee of meer
    activiteiten tegelijk
  • Schrijven en nadenken over spellingregels
  • Overschrijven bord en luisteren naar juf
  • Pas eind lagere school ontwikkelt zich nog
    verder doorheen adolescentie
  • geautomatiseerd raken van bepaalde activiteiten

17
Andere vormen van aandachtscontrole
  • 1ste-2de graad rekening mee houden
  • Klas opdrachten één na één
  • Thuis nodige rust en ruimte, spellingregels
    achteraf nakijken,

18
Noot systematisch vergelijken
  • Gaat bij het vergelijken van twee tekeningen,
    woorden, letters, systematisch (scannend) te
    werk

19
Systematisch vergelijken
  • Begin lager onderwijs
  • Voorheen arbitrair vergelijken en slechts letten
    op bepaald opvallend aspect (centreren)
  • Verklaart heel wat problemen bij die jongere
    kinderen
  • Bv. vooral kijken naar globale gelijkenis van
    twee letters, niet onderscheidende kenmerken
    (FE, DO)
  • Bv. niet systematisch, letter na letter scannen
    van woorden (poot pook, pallap)

20
Conclusie aandachtsprocessen
  • Heel wat ontwikkelingsgebonden beperkingen in
    aandachtsprocessen
  • gt aandachtsproblemen niet automatisch linken met
    kindstoornissen
  • Ook afvragen Kan men dit al verwachten van een
    doorsnee kind van die leeftijd ?

21
Hoe kunnen opvoeders kind ondersteunen ?
  • Gunstige leercondities scheppen door rekening te
    houden met die beperkingen
  • Kleuters korte, afwisselende activiteiten
  • Lagere school zelfstandig werk afbakenen,
    structureren aandacht focussen op relevante
    aspecten door vooraf vragen te stellen,
  • Geduld niet verliezen en eisen niet te hoog
    stellen
  • Monitoring, toezicht houden bij huiswerk

22
Ontwikkeling van geheugen
  • Minder directe klachten
  • Doch geheugen speelt een belangrijke rol in
    leerprestaties vanaf begin LO
  • En steeds meer naarmate kind ouder wordt
  • Kan dus ook belemmerende invloed hebben

23
Ontwikkelingsgebonden tekorten in geheugen ?
  • Zeker !
  • Hoeveelheid beschikbaar werkgeheugen bij (jonge)
    kinderen kleiner

24
Mean Number of Symbols Recalled
adults
Age
Improvement with age in memory span for numbers
and letters source after Dempster (1981)
25
Ontwikkelingsgebonden tekorten in geheugen ?
  • Zeker !
  • Hoeveelheid beschikbaar werkgeheugen kleiner bij
    jongere kinderen
  • Geheugenstrategieën om informatie langer te
    onthouden en te transformeren naar het lange
    termijn geheugen worden minder gebruikt door
    jongere kinderen
  • Ophalen uit lange termijngeheugen gebeurt minder
    systematisch bij jongere kinderen geven sneller
    op

26
Geheugenstrategieën
  • Eenvoudige herhaling
  • Organiseren van informatie, bv. groeperen in
    grotere, zinvolle gehelen
  • Elaboreren, verwerken van informatie, bv. schema,
    beeld aan koppelen, in eigen woorden omzetten,
    concrete voorbeelden zoeken
  • ? Steeds diepgaander leren

27
GeheugenstrategieënHerhalen
  • Gaat informatie spontaan herhalen wanneer die
    onthouden moet worden

28
GeheugenstrategieënHerhalen
  • Gaat informatie spontaan herhalen wanneer die
    onthouden moet worden
  • Overgrote meerderheid (85 ) in 5de leerjaar
  • Kleine meerderheid (60 ) in 2de leerjaar
  • Slechts 10 van de kleuters (5-jarigen)
  • gebrekkige kennis over het geheugen

29
Complexere geheugenstrategieënzoals elaboreren
  • Kernideeën in tekst samenvatten

30
Complexere geheugenstrategieënzoals elaboreren
  • Kernideeën in tekst samenvatten of notas
    nemen, onderlijnen, ideeën linken, in eigen
    woorden beschrijven ?
  • pas eind lagere school en ontwikkelt zich nog
    sterk in adolescentie (bv. goede samenvatting
    maken)

31
Complexere geheugenstrategieënzoals elaboreren
  • DUS Pas vanaf 10 à 12 jaar spontaan gebruiken en
    ontwikkelt zich nog voor een groot stuk tijdens
    de adolescentie
  • ? informatie persoonlijk betekenisvol maken,
    diepgaand leren pas einde lagere school

32
Implicaties ?
  • Wanneer lagere school kinderen (1-2 gr.) les
    moeten leren ? heel oppervlakkig ? weer vlug
    vergeten
  • Vaak gewoon lezen
  • Hoogstens herhalen
  • Maar niet verwachten spel van maken, voorbeelden
    zoeken, andere volgorde, parafraseren, enz.

33
Implicaties ?
  • Opvoeders kunnen wél het gebruik van
    geheugenstrategieën stimuleren ? wel toepassen
  • Echter
  • Geen spontane transfer verwachten
  • Niet forceren
  • Scholen geen zin te hoge eisen aan
    geheugenprestaties te stellen

34
Ontwikkeling van metacognitie en zelfregulatie
  • Wat ?
  • Metacognitie kennis en begrip en eigen
    cognitieve mogelijkheden en denkprocessen
  • Zelfregulatie vermogen om eigen
    leeractiviteiten te reguleren/controleren
    plannen, doelen stellen, organiseren, opvolgen,
    evalueren

35
Ontwikkeling van metacognitie en zelfregulatie
  • Belangrijk ?
  • JA, want processen leren leren
  • Eindtermen lager onderwijs
  • De leerlingen kunnen uitleggen dat plannen
    belangrijk is dat gewoon herlezen of kopiëren
    meestal niet effectief is
  • De leerlingen kunnen, eventueel onder
    begeleiding, hun lessen, taken en opdrachten
    plannen en organiseren hun eigen leerproces
    controleren en bijsturen

36
Ontwikkelingsgebonden beperkingen in metacognitie
?
  • Metacognitieve vaardigheden ontwikkelen zich
    vooral tussen 5 en 10 jaar
  • Ontwikkeling traag want vereist dat men eigen
    denkprocessen als voorwerp van denken kan nemen
  • Bv. Weten dat men dingen kan vergeten

37
Ontwikkelingsgebonden beperkingen in metacognitie
?
  • Weten dat het sneller gaat wanneer je iets een
    tweede keer leert (3de gr)
  • Weten dat men beter kan onthouden naarmate men er
    langer op studeert (3de gr)
  • Weten wanneer men welke strategie moet toepassen,
    waarom effectief in bepaalde situaties (3de gr)
  • ? Beïnvloedt manier van omgaan met schooltaken

38
Implicaties ?
  • Kinderen 3de lj bv. kunnen nog niet inschatten
    hoeveel tijd ze nodig hebben om les te leren en
    hoe best aanvatten ? ouders moeten huiswerktijd
    voor stuk organiseren
  • Trend in lagere scholen om huistaken steeds
    vroeger te laten plannen door kinderen ? kinderen
    kunnen dat nog niet alleen ! Niet abnormaal. Niet
    ongemotiveerd of slechte studiehouding.

39
Ontwikkelingsgebonden beperkingen in
zelfregulatie ?
  • Self-regulated learners can plan, set goals,
    self-monitor, self-evaluate at various points
    during the process of knowlegde acquisition
    (Zimmerman, 1990)
  • ? vermogen om onafhankelijk te leren ? succes op
    school
  • Maar wanneer kan men dat verwachten van kinderen ?

40
Ontwikkelingsgebonden beperkingen in
zelfregulatie ?
  • Gaat zijn werk vooraf plannen, doelen stellen
  • Controleert zijn eigen leerproces

41
Ontwikkelingsgebonden beperkingen in
zelfregulatie ?
  • Gaat zijn werk vooraf plannen, doelen stellen
  • vooral tussen 5de lj en 2de middelbaar
  • Controleert eigen leerproces (bv. moeilijke
    stukken herlezen, woord opzoeken)
  • ? Vanaf 3de graad en ontwikkelt zich verder
    tijdens adolescentie

42
Implicaties ?
  • Niet verwachten dat doorsnee kind 3de lj bv.
    plannen maakt, doelen stelt, zelf fouten
    controleert,
  • Kan wel gestimuleerd worden
  • Doch telkens opnieuw nodig ! Dus zelfs met de
    Beertjes van Meichenbaum gt niet spontaan doen

43
Conclusie
  • Focus op ontwikkelingsgebonden beperkingen
  • Grote denkmogelijkheden op elke leeftijd !
  • Bij klachten m.b.t. aandacht, leerhouding, ?
    kijken of de verwachtingen van de omgeving
    ontwikkelingsniveau van kind
  • Kan verklaren waarom onderzoek uitwijst dat er
    niks mankeert, terwijl betrokkenen toch
    problemen ondervinden

44
Schoolrijpheid
45
Situering
  • Meeste onderwijssystemen start formeel onderwijs
    rond 6 jaar
  • Transitie van kleuter-lager onderwijs
    veranderingen in leeromgeving

46
First grade vs. Kindergarten (LaParo,
Rimm-Kaufman, Pianta, 2006 Sink, Edwards,
Weir, 2007)
  • Bereiken leerdoelen niet meer vrijblijvend
  • Meer prestatiegeoriënteerd
  • Klasorganisatie
  • Meer bankwerk en
  • groepsinstructie

47
  • Factoren die succesvolle overgang
  • KO-LO belemmeren/bevorderen?

Schoolrijpheid
48
Overzicht
  • Vroegere opvatting
  • Kritiek
  • Huidige opvatting
  • Implicaties voor diagnostiek en interventies

49
Vroegere visie
  • School readiness
  • Arnold Gesell
  • Biologische ontwikkelingsmodellen
  • Ontwikkeling verklaren in termen van biologische
    processen
  • Voorspelbare en invariante ontwikkelingsstadia

50
Vroegere visie
  • Leren is pas mogelijk als het kind er biologisch
    rijp voor is
  • Implicaties
  • Diagnostiek bv. Head-proef
  • Adviesverlening wachten tot het kind rijp is

51
Visie van leerkrachten(Smith Shepard, 1988)
  • 40 interviews met kleuterleidsters
  • Ongeveer helft maturatievisie
  • Schoolonrijpheid vooral te wijten aan
    onvoldoende rijping. Leerkrachten of ouders
    kunnen kind daarom het beste meer tijd geven om
    verder te ontwikkelen. Laten overgaan zou te
    frustrerend zijn.
  • SLB-beslissingen

52
Kritiek
  • Ontwikkeling (ook) beïnvloed door context
  • ? bio-ecologische of contextuele
    ontwikkelingsmodellen
  • Leervoorwaarden ook beïnvloedbaar door
    instructie (bv. Morrison et al., 1995)

53
Resultaten Auditieve Analyse correcte
antwoorden (Morrison et al., 1995)
Noot 2 groepen ongeveer even oud
54
Kritiek
  • Kenmerk van kind (lagere) school buiten schot
  • ? Is deze school wel rijp voor dit kind ?

55
 Remediërende visie (Smith Shepard, 1988)
  •  Schoolonrijpheid is gevolg van ervaring, de
    leeromgeving, Ouders en leerkrachten kunnen
    mits extra inspanningen het verschil maken.
    Leerkrachten 1ste leerjaar moeten zich kunnen
    aanpassen aan diversiteit. 

56
Huidige wetenschappelijke visie compromis
  • Rol van (school)omgeving niet vergeten!
  • Rol van kindfactoren niet ontkennen
  • biologische factoren zijn wel degelijk van belang
    (risicofactoren)
  • grenzen aan draagkracht van scholen
  • kindfactoren in kaart te brengen ? leerkracht kan
    aanbod erop afstemmen
  • maar vaardigheden van kind steeds resultaat
    van wisselwerking kind-omgeving

57
School readiness
  • Resultaat van interactie of wisselwerking tussen
    kind en omgeving (Ladd et al., 1999 Mashburn
    Pianta, 2006)

58
Huidige visie
  • Interactionistisch
  • Multidimensioneel verschillende domeinen van
    functioneren
  • ? welke?

59
Welke kind- en omgevingsfactoren voorspellen
schoolprestaties 1ste leerjaar?
60
Gebaseerd op Downer Pianta (2006) Bossaert,
Verschueren, et al. (2008) Verachtert (2007)
61
Gebaseerd op Downer Pianta (2006) Bossaert,
Verschueren, et al. (2008) Verachtert (2007)
62
Specifieke leervoorwaarden
  • Prestaties voor taal/rekenen in 1ste leerjaar
    worden het beste voorspeld door prestaties voor
    taal/rekenvoorwaarden in 3de KK
  • Afname van (betrouwbare en valide!) toetsen
    leervoorwaarden heeft predictieve waarde ?
    informatief

63
Recent onderzoek in Vlaanderen
  • SIBO-onderzoek (Verachtert, 2008) (N 3 055 uit
    122 scholen)
  • r .65 tussen voorbereidend rekenen begin 3de
    KK en rekenen einde 1ste leerjaar
  • Eigen onderzoek (Bossaert, Verschueren et al.,
    2008) (N 169 uit 26 scholen)
  • r .54 tussen voorbereidende vaardigheden taal
    rekenen 1ste trim. 3de KK en taal en rekenen
    einde 1ste leerjaar

64
Meting specifieke leervoorwaarden
  • Algemene screeningstoetsen en meer gerichte
    toetsen
  • Leertestvorm  proeflessen 

65
Specifieke leervoorwaarden
  • Aanknopingspunten voor preventieve stimulering
    bij bepaalde risicogroepen
  • In klas/school (niet bij àlle kinderen,
    Ruijssenaars, 1997)
  • Thuis (spelenderwijze !)
  • Buitenschoolse hulpverlening
  • gt gunstiger startpositie

66
Algemene cognitieve vaardigheden
  • Betekenisvol effect, grotendeels indirect via
    voorbereidende vaardigheden 3e KK
  • r .47 (p lt .001) van scores Coloured
    Progressive Matrices begin 3de KK met
    voorbereidende reken- en taalvaardigheden en r
    .37 (p lt .001) met prestaties eind 1ste leerjaar
    (Bossaert, Verschueren et al., 2008)
  • ? beperkte cognitieve vaardigheden plausibele
    verklaring voor uitval screening leervoorwaarden

67
Algemene cognitieve vaardigheden
  • Meting algemene cognitieve vaardigheden vaak
    intelligentietest
  • ? let op meer gevaar voor meetfouten bij
    jongere kinderen (vooral lt 5 jaar) (Chen
    Siegler, 2000 Resing, 2007)

68
Algemene cognitieve vaardigheden
  • Minder informatief voor gerichte
    remediëring/begeleiding (tenzij voor verwachte
    vooruitgang)
  • Wel voor globale indicatiestelling aangepaste
    vorm van onderwijs nodig? (Van den Broek, 1997)

69
Werkhouding en taakgericht gedrag
  • leergerelateerde gedragingen
    onafhankelijkheid, betrokkenheid bij
    klasactiviteiten, attitude t.o.v. schooltaken,
  • ? bijkomende voorspellende waarde voor succes
    1ste leerjaar
  • Bv. SIBO-onderzoek r .43 met rekenprestaties
    1ste leerjaar

70
Klasparticipatie(Ladd, 1992 bewerking door
Cornelissen Verschueren, 2002)
  • Coöperatieve participatie
  • Doet wat de leerkracht vraagt
  • Maakt verantwoordelijk gebruik van klasmateriaal
  • Is goed handelbaar voor de leerkracht
  • Aanvaardt het gezag van de leerkracht
  • Onafhankelijke participatie
  • Zoekt uitdagingen
  • Is zelfbepalend, stelt eigen doelen
  • Werkt onafhankelijk
  • Heeft veel hulp en leiding nodig (-)

71
Sociaal-emotioneel functioneren
  • Sociale competentie interpersoonlijk sociaal
    gedrag, zelfwaardering,
  • bijkomende voorspellende waarde, hoewel op zich
    beperkter
  • Wel via relaties met klasgenoten en leerkrachten

72
Dus
  • Verschillende domeinen van functioneren van kind
  • algemene cognitieve ontwikkeling
  • specifieke leervoorwaarden
  • leergerelateerde gedragingen
  • sociaal-emotioneel functioneren
  • ? product van kind x omgevingsinvloeden

73
Omgevingsinvloedenthuisomgeving
  • Lage SES, lage opleiding moeder, allochtone
    herkomst,
  • ? meer risico op schools falen ook na overgang
    KO-LO

74
.18
.34
.38
Gebaseerd op Bossaert, Verschueren et al., 2008
75
Omgevingsinvloeden
  • Vroegtijdige selectieve preventieve interventies
    ( gericht op risicogroepen) om negatieve traject
    tijdig om te buigen (bv. Instapje)
  • Kostelijk maar weegt niet op tegen negatieve
    gevolgen

76
Aandachtspunten onderzoek naar schoolrijpheid
  • Jonge kinderen ? op meerdere tijdstippen
    observeren, onderzoeken
  • Continue en vroegtijdige signalering doorheen
    kleuterschool ? voldoende tijd om preventief te
    werken (maar ook keerzijde)
  • Schoolloopbaanbeslissingen samenwerking met
    ouders, zij beslissen (maar geïnformeerd)
  • Belang van ondersteuning door team van deskundige
    diagnostici
Write a Comment
User Comments (0)
About PowerShow.com