Atomi, Molekuli

1

• Atomi, Molekuli
• i Joni

2
Kako to vidovme prethodno, Atomite i molekulite
se sostaven del od materijata. Ogromnata bila
elbata ute od damneni vremiwa da se osoznae od
to e izgradena materijata i kakva e nejzinata
struktura.Ako pred 20tina godini bee teko ili
nevozmono da se nabquduvaat atomite, denes
postojat tehniki, kako Scanning Tunneling
Microscopetehnika so koja moat da se gledaat
atomi
3
Scanning Tunneling Microscopy
Atomi od zlato atsorbirani na grafit Gulaboski et
al. J. Phys Chem. 2005
4
Atomi i Molekuli

• Atomi
• Najmalata nedelliva estika od eden hemiski
  element
• Moat da egzistiraat kako individualni edinki ili
  da vlezat vo hemiska kombinacija
• Molekuli
• Se kombinacija od povee atomi

5
Struktura na atomot i materijata-Istoriski
pregled-

• Starogrkite filozofi veruvale deka materijata se
  sostoi od sitni nedelivi estiki nareeni atomi
  (atomos -nedeliv)
• Atomsko molekulska teorija na anglianecot Xon
  Dalton (prva polovina na XIX vek) e prva teorija
  so sovremeni gledita za materijata i atomite
• Postulati
• Materijata se sostoi od sitni, neunitivi i
  nedelivi estiki nareeni atomi.
• Atomite na eden ist element se identini.
• Atomite na razlinite elementi imaat razlini
  svojstva i razlini masi.
• Hemiskite soedinenija se obrazuvaat so svrzuvawe
  na atomi na razlini elementi.
• Pri hemiskite reakcii doaa do pregrupirawe na
  atomite i dobivawe na novi supstanci. Pri toa
  nema nitu sozdavawe, nitu unituvawe na atomite.

6
Otkrivaweto na Strukturata na Atomot- e edna od
najgolemite misterii, voopto
7
Vtora polovina na XIX vek-znaajni nastani to
dovele do otkrivaweto na strukturata na atomite

• 1877 god. Johnstone Stoney, elektrinata struja e
  sostavena od sitni estiki nareeni ELEKTRONI
  koi se delovi od atomot
• 1895 god. germanskiot fiziar Wilhelm Konrad
  Rondgen gi otkriva X-zracite koi se nareeni
  rendgenski zraci 1896 god. Henry
  Becquerel-radioaktivnost
• 1897 god. J. Thomson-katodnite zraci se estiki
  so negativen elektrien polne (elektroni) ija
  masa e 1836 pati pomala od masata na najlesnoto
  atomsko jadro-jadroto na vodorodot
• 1908 god. novozelandskiot fiziar Ernest
  Rutherfod utvrdil deka radioaktivnoto zraewe se
  sostoi od a (heliumovi jadra) i b (struja od
  elektroni) zraci
• 1909 god. R. A. Millikan-polneot na elektronot
  iznesuva 1,602 ? 10-19 C (kuloni). Ova koliestvo
  elektriestvo se smeta za edineen elektrien
  polne
• 1919 god. Rutherfod so bombardirawe na atomi od
  azot so a estiki se obrazuvaat vodorodni jadra,
  nareeni PROTONI
• 1932 god. James Chadwick -vo atomskoto jadro
  postojat estiki koi nemaat polne i se nareeni
  NEUTRONI.

8
Radioaktivnost-fenomen to enormno pridonesuva za
otkrivawe na strukturata na atomite
Radioaktivnost - e spontana emisija na zraewe
od jadrata na nekoi hemiski elementi
Razdvojuvawe na
a, b. i g zraci
9
Vidovi na zraewe

• Alfa zraci-jadra na helium-sostaveni od dva
  protoni i dva neutroni
• Beta-elektroni so golema energija
• Gama-energija to se osloboduva pri premin od
  edna vo druga nuklearna sostojba

• Ra226 ? Rn222 He4(a)

10
Eskperimentot na Rutherford Najbitniot
eksperiment to dovel do otkrivawe na
strukturata na atomot
Rutherford izvel eksperiment vo koj na patot na
izvor od alfa zraci stavil pare od zlato i so
pomo na mikroskop staven zad povrinata na
metalot nabquduval to se sluuvalo so
prvobitnite alfa zraci koi paale na povrinata
od zlatoto-dali tie bile odbieni pod nekoj
agolili pak go zadrale svojot pravec. Toj
zabeleal deka najgolem del od alfa zracite
(pozitivni estiki) ne go smenile svojot pravec,
to impliciralo deka pozitivnite zraci bez
problem pominuvale niz atomite na zlato na
metalnata folija, a samo mal del od zracite bile
odbieni i go smenile pravecot. Zakluok delot
od koj se odbivaat pozitivnite alfa estiki mora
da e pozitiven, i toj del od atomot e mnogu
mnogu mal!
Podvien mikroskop
Zlatna ploka
Izvor na a zraci
11
(No Transcript)
12
Prostor kade se dviat elektronite
Izvor na alfa zraci
jadro
zlato
13
Rutherford-ov model za atomot Glavni zakluoci

• Atomot generalno gledano e prazen prostor
• Celiot pozitiven polne i skoro celokupnata masa
  e smestena vo mnogu mal prostor nareen jadro.
• Elektronite se smesteni vo eden takanareen
  elektronski oblak to go opkruuva jadroto

14
Atomot se sostoi (glavno) od

• Protoni
• -se smesteni vo jadroto
• relativen polne 1
• relativna masa od 1.0073 amu

• protoni
• neutroni
• elektroni

• neutroni
• -se smesteni vo jadroto
• -Nemaat polne
• -relativna masa od 1.0087 amu

• elektroni
• Se smesteni vo elektronskata obvivka
• relativen polne -1
• relativna masa od 0.00055 amu

15
Golemina na jadroto vo odnos na atomot
Ako jadroto ima dijametar 1 cm,
toga dijametarot na atomot ke bide 2.5 km.
Skoro celata masa na atomot e koncentrirana vo
atomskoto jadro. Gustinata na atomskoto jadro e
okolu 1014 g/cm3. (1 cm3 ispolnet so atomski
jadra bi teel okolu 100 milioni toni!!)
16
Vrz baza na eksperimentite na Rutheford, Bohr ja
razvil prvata sovremena teorija za strukturata na
atomot
Planetaren model na Atom
Niels Bohr
17
-Atomsko jadro- Sonce-vo koe se smesteni
protonite i neutronite -Orbiti-pateki po koi
kruat -planetite-t.e. Elektronite Modelot na
Bohr bil vo toa vreme vizuelno dobar,
ama...neodrliv. Eve zoto -sekoja estika
(pa i elektronot) to se dvii, postepeno gubi od
svojata energija, i eden moment-treba da padne vo
jadroto- -Posledicata od toa bi bila-Kolaps na
atomot, a toa ne se sluuva vo prirodata
18
Denes postoi Sovremenata teroija za strukturata
na atomot, razviena vo 20tite godini na minatiot
vek-Kvantnomehanika teorija
Spored nea-atomot e sostaven od -Jadro-vo koe
se smesteni protoni, neutroni i ute avol i pol
estiki od poznat i nepoznat vid...
-Elektronska obvivka, vo koja sostojbata na
elektronite e opredelena preku etiri kvantni
broja. Glavnite zakluoci na kvantno-mehanikata
teorija se -elektronite se smesteni vo
energetski nivoa i sekoj elektron ima tono
opredelena energija. -Za da se napravi premin na
elektronot od edno na drugo nivo potrebno e da
se dovede koliestvo na energija to odgovara na
razlikata vo energiite pomeu tie dve energetski
nivoa. -ne postojat dva elektroni vo eden ist
atom koi to imaat identna energija-toa znai
deka -vo eden ist atom site elektroni se
razlini!!! -Za ovaa tema vo narednite lekcii
povee...
19
Zapamti vo nivnata osnovna sostojba site atomi
seelektroneutralni, t.evo elektroneutralnite
atomi, brojot na protoni vo jadroto e sekoga
ednakov so brojot na elektronite vo obvivkata
A to e se slui koga eden atom e isputi, ili
e dobie eden elektron? -toga se dobivaat
naelektrizirani atomi ili grupa od atomi
nareeni JONI jonite koi imaat pozitiven neto
polne se nareeni KATJONI-primer Na, Li, NH4,
Fe3, U6... jonite koi imaat negativen neto
polne se nareeni ANJONI-primer Cl-, NO3-,
PO43-, ... Atom na Natrium
vo osnovna sosotjba
katjon
na Na1

20
(No Transcript)
21
Hemiski elementi, izotopi, atomska masa... Sekoj
atom od bilo koj hemiski element si ima sopstveno
ime i simbol -Simbolot najesto e kratenka od
latinskoto ili grkoto ime na elementot, ili
pak -kratenka od imeto na toj to go otkril
hemiskiot element, ili od nekoj zasluen
naunik, zemja na poteklo, mineral...
Primer Natrium- Na Thalium- Tl Einstainium-
Es Polonium- Po Bohr- B, Europium-Eu
Vkupno se poznati do sega 118 hemiski elementi,
vo tena cvrsta i gasovita agregatna Sostojba.
Mnogu od niv se vetaki. -Ute kolku e bidat
sintetizirani? ...
22
Glavni karakteristiki na atomite seAtomski
(reden) broj, Z (ili A)

• a toa e brojot na protonite vo atomskoto jadro
• ili pak brojot na elektronite vo elektronskata
  obvivka na neutralen atom
• toa e redniot broj na sekoj element vo periodniot
  sistem na elementite

Masen broj, Me vkupniot broj na protoni i
neutroni vo jadroto na sekoj atom (tie ja
opredeluvaat skoro celokupnata masa na sekoj
atom)
Masen broj
Atomski broj
23
Ima sluai da atomot na eden ist hemiski element
vo jadroto ima ist broj na protoni, a razlien
broj na neutroni. Takvite atomi se nareeni
IZOTOPI

• e gi razlikuvame po toa to imaat ist atomski
  (reden) broj, a razlien masen broj

protium
deuterium
tritium
Atomite, pak, (koi pripaaat na na razlini
elementi) koi imaat ist masen a razlien atomski
broj se narekuvaat IZOBARI.
24
Praawe
Kolku neutroni ima radioaktivniot izotop na
jaglerod 14C, ako se znae deka negoviot atomski
broj e 6? 6, 8, ili...
25
Relativna atomska masa

• Edinicata za merewe na masite na atomite se
  narekuva atomska edinica za masa.
• Atomskata edinica za masa se definira kako
  edna dvanaesettina od masata na atomot na
  jaglerod Simbolot na atomskata edinica za
  masa e u.
• - masa na eden atom jaglerod so masen broj A
  12.
• Vrednosta na atomskata edinica za masa izrazena
  vo grami e
• u 1,992 ? 10-24 g
• Relativna atomska masa (Ar) e broj koj pokauva
  kolku pati masata na nekoj atom e pogolema od
  atomskata edinica za masa.
• Ar-bezdimenzionalna veliina.
• Elementite vo prirodata se javuvaat kako smesi od
  izotopi. Spored toa, relativnata atomska masa na
  nekoj element e prosena relativna atomska masa
  na site izotopi to vleguvaat vo sostavot na
  elementot.
• xi-koliinski udel na izotopot iE

26
Relativna molekulska masa-se sreava kaj
molekulite

• Relativnata molekulska masa (Mr) e zbir od
  relativnite atomski masi na elementite, to
  vleguvaat vo sostavot na opredelena molekula
  (formulskata edinka), pomnoeni po soodvetnite
  stehiometriski indeksi.
• Primer
• Mr(CO2) Ar(C)
  2Ar(O) 12 2x16 44

Ar(H) 1 Ar(C) 12 Ar(O) 16 Ovie podatoci
gi gledame i gi zemame od periodniot sistem

Mr(H2O) 2Ar(H) Ar(O)2x1 16 18
27
Koncept za Koliestvo supstanca
Fizikata veliina koliestvo supstanca (n) e
edna od najznaajnite veliini vo hemijata.
Koliestvoto supstanca e veliina to go
pokauva brojot (mnoestvoto) na ist vid edinki
vo odreden sistem. Veliinata koliestvo
supstanca dava odgovor na praaweto Kolku ima
od nekoja supstanca?. Primeri Vo tawirot ima
tri jabolka Vo uilnicata ima 39 studenti Vo
aata so voda ima 7 ? 1024 molekuli
voda. Edinicata na fizikata veliinata
koliestvo supstanca e mol (mol). Eden mol e
koliestvo supstanca to sodri ist broj edinki
kolku to ima atomi jaglerod vo masa od 12
grama12C. Edinkite moe da bidat atomi,
molekuli, joni, elekroni, ili proizvolni grupacii
od estiki koi ne mora samostojno da postojat.
28
Brojot na edinki to se sodrat vo 1 mol
koliestvo supstanca e 6,022045 ? 1023. Ovoj
broj ja opredeluva brojnata vrednost na
Avogadrovata konstanta, NA. NA 6,022045 ?
1023/mol ili NA 6,022045 ? 1023 mol-1.
Brojnata vrednost na Avogadrovata konstanta se
vika Avogadrov broj. Avogadrov broj 6,022 ?
1023 Kolku e golem avogadroviot broj?
OOOoogromen!!!600 miljardi trilioni atomi!!! Ako
site graani na SAD (300 milioni) brojat po 12
asa dnevno, broeji eden atom vo sekunda, 365
dena vo godinata, toga e im trebaat okolu 127
milioni godini da gi izbrojat na primer
molekulite na voda vo eden mol na voda (t.e. vo
18 g voda)!!! Vnimanie! Avogadrova konstanta i
Avogadrov broj ne e isto! Avogadrovata konstanta
e veliina so edinica mol-1, a Avogadroviot broj
e bezdimenzionalna veliina. 1 mol koliestvo
supstanca sodri ist broj definirani edinki kolku
to iznesuva brojnata vrednost na Avogadrovata
konstanta.
29
Molarna masa

• Masata na eden mol definirani edinki pretstavuva
  molarna masa na opredelenite edinki, M.
• Edinici na molarnata masa se M kg mol-1.
• Molarnata masa na opredelen element izrazena vo
  edinici g mol-1 brojno e ednakva so relativnata
  atomska masa na elementot, Ar
• M(element) Ar g mol-1
• Primer M(O) 15.999 g mol-1, M(H) 1.008 g
  mol-1, M(C) 12,011 g mol-1
• Molarnata masa na opredeleno soedinenie izrazena
  vo edinici g mol-1 brojno e ednakva so
  relativnata molekulska masa na soedinenieto, Mr
• M(soedinenie) Mr g mol-1
• Primer M(H2O) 18.015 g mol-1, M(CO2) 44.009
  g mol-1, M(CuO) 79,539 g mol-1

30
Vrska pomeu koliestvoto supstanca, masata i
brojot na edinki vo sistemot

• Masata na 1 mol opredeleni edinki (B) e molarna
  masa na tie edinki, M(B). Spored toa, odnosot na
  opredelena masa od edinkite m(B) i nivnata
  molarna masa M(B) e ednakov na brojot na molovi,
  odnosno na koliestvoto na opredelenata supstanca
  n(B).
• 1 mol koliestvo supstanca sodri Avogadrov broj
  edinki, ili onolku edinki kolku to iznesuva
  brojnata vrednost na Avogadrovata konstanta NA.
  Spored toa, odnosot na opredelen broj edinki od
  supstancata N(B) i Avogadrovata konstanta e
  ednakov na brojot na molovi, odnosno na
  koliestvoto na opredelenata supstanca n(B).
• So kombinacija na dvete gorni ravenki se dobiva
  nova ravenka koja ja definira relacijata pomeu
  masata i brojot na edinki na opredelena supstanca
  so poznata molarna masa.

31
Primeri za masi na eden mol od nekolku razlini
supstanci Sulfur, Jaglerod, iva, i elezo
32
Praawa?
33
Perioden sistem na elementite Istoriski pregled
Otkako bile otkrieni dovolen broj na hemiski
elementi, naunicite ponale da razmisluvaat kako
tie elementi da gi klasificiraat i
sistematiziraat. Postoele opredeleni svojstva kaj
razlinite elementi koi bile mnogu slini, pa
ponalo da se upotrebuva terminot-periodinost vo
svojstvata na elementite Newlands - predloil
vo 1864 -Zakon na oktavi -svojstvata na
elementite se povtoruvaat posle sekoj osmi
element
34
Dmitri Mendeleev - ruski naunik 1869
periodien zakon - mu ovozmoil da
gi predvidi svojstvata na dotoga
nepoznatite elementi.
Mendeleev uvidel deka
svojstvata na
elementite periodino se menuvaat posle
opredelen broj na atomi
Elementite vo periodniot sistem se podredeni
spored zgolemuvaweto na nivnite Atomski masi
35
Perioden Sistem na Mendeleev
Elementi to nedostasuvaat se so maseni broevi
44, 68, 72, i 100 amu
36
Svojstva na Ekasilicon-predviden a toga
nepoznat element (sega Germanium)
Predvieni svojstva na
Otkrieni svojstva na
37
Moderen Perioden Sistem
Moseley, Henry Gwyn Jeffreys 18871915, -Gi
studiral soodnosite na liniskite spektri na razni
elementi -gi opredelili ATOMSKITE BROEVI od
frekvenciite na vibraciite na X-zracite emitirani
od sekoj element. -Moseley utvrdil deka
svojstvata na elementite glavno se zavisat od
atomskiot broj. -toa ja objasnilo malata razlika
so rabotata na Mendeleeviot perioden sistem, kade
Mendeleev gi koristel atomskite masi
38
Periodic Table of the Elements- elementite se
podredeni spored atomskiot broj 118 elementi
39
Organizacija na Periodniot Sistem

• periodi -horizontalni redovi

GRUPI V E R T I K A L N I
40
Struktura na periodniot sistem

• Sedum horizontalni nizi-periodi.
• Osum vertikalni koloni-grupi.
• Sekoja grupa se sostoi od dve podgrupi podgrupa
  A i B (A-glavna podgrupa, B-sporedna podgrupa)
• VIII-B grupa e nareena nulta grupa (inertni
  gasovi).
• Na levata strana-tipini metali
• Na desnata strana-tipini nemetali
• Elementite vo ramkite na edna grupa imaat slini
  svojstva zaradi identinite tipovi na valentni
  elektroni.
• Maksimalnata vrednost na oksidaciskiot broj
  (valentnosta) se sovpaa so brojot na grupata.

41
Imiwa na pooddelnite familii

• Group IA alkalni metali
• Group IIA zemjoalkalni metali
• Group VIIA halogeni elementi
• Group VIIIA plemeniti gasovi
• Preodni metali
• vnatreni preodni metali
• Lantanidi (retki zemji)
• Aktinidi (serija na trans-uraniumi)

42
Vidovi na Hemiski Elementi
Cs
metali nemetali metaloidi - semimetali
Br
C
Fe
Hg
43
(No Transcript)
44
Elementi, Soedinenija, i Hemiski Formuli

• Elementi
• Moat da postojat kako poedineni atomi ili kako
  molekuli
• Soedinenija -se kombinacija od dva ili povee
  elementi
• Sostavot na soedinenijata se izrazuva preku
  hemiski formuli

45
Vidovi na hemiski formuli -Empiriski i
molekularni formuli -ni pokauvaat od koi
elementi i vo kakov odnos na tie elementi e
sostaveno opredeleno soedinenie Empiriskata
formula ni go dava najmaliot odnos na elementite
vo edno soedinenie, dodeka Molekularnata
formula ni go kauva toniot odnos na tie
elementi -strukturni-ni ja pokauvaat
strukturata na edno soedinenie
Primer C6H6 e Molekularna Formula na Benzen
(vistinskiot odnos na C i H vo ova soedinenie e
66). Empiriskata formula pak, na benzen e
bide CH
Empiriska formula
Strukturna formula

46
Hemiski formuli
-Kakva informacija ni dava molekularnata
hemiskata formula? -kvalitativna-od koi elementi
e sostaveno edno soedinenie i -kvantitativna-kolk
av e brojot na atomite od sekoj element vo toa
soedinenie
H2O voda NH3 amoniak NO azot
monoksid CO jaglerod monoksid CS2 jaglerod
disulfid
SO3 sulfur trioksid CCl4 jaglerod
tetrahlorid PCl5 fosfor pentahlorid SF6 sulfur
hexafluorid
H-simbol za vodorod O-simbol za
kislorod 2-stehiometriski indeks
47

• Hemiskata formula nudi
• kvalitativni i
• kvantitativni informacii za hemiskoto soedinenie.
  
• Primer H2O2
• Kvalitativni informacii Soedinenieto vodorod
  peroksid e izgradeno od vodorod i kislorod.
• Kvantitativni informacii Edna molekula vodorod
  peroksid sodri dva atomi vodorod i dva atomi
  kislorod. Odnosot na koliestvata na vodorodot i
  kislorodot e opredelen od odnosot na
  stehimetriskite indeksi i iznesuva 2 2. Ovie
  kvantitativni informacii moat da se prikaat i
  vo oblik na matematiki formuli.

Edna molekula vodorod peroksid sodri dva atomi
vodorod.
Edna molekula vodorod peroksid sodri dva atomi
kislorod.
Odnosot na koliestvata na vodorodot i kislorodot
e opredelen od odnosot na stehimetriskite indeksi
i iznesuva 2 2.
48
Za da znaeme kako da gi napieme hemiskite
formuli za opredeleni soedinenija, potrebno e da
znaeme to e toa Valanentnost polne na
jonite Valentnosta na nekoj atom e opredelena od
brojot na elektroni to atomot gi angaira za
obrazuvawe na hemiski vrski. Pravila pri
piuvawe na hemiskite formuli nasoedinenijata

• Metalite obino formiraat pozitivni monoatomski
  joni
• nemetalite glavno formiraat negativni monatomski
  joni

49
Valentnost na Metalnite Joni
Grupa IA gt 1 Grupa IIA gt 2
Maksimalnata pozitivna valentnost na metalnite
joni e ednakva na Grupa A
Valentnost na nemetalnite Joni
Monatomski Joni Grupa VIA gt -2 Grupa VIIA gt
-1 Maksimalnata negativna valentnost na anjonite
e (8 - Grupa A )
50

• Soedinenijata se elektroneutralni, odnosno
• Zbirot na proizvodite od oksidaciskite broevi i
  stehimetriskite indeksi na elementite vo edno
  soedinenie e ednakov na nula.
• Primer 3 3(-1) 3 - 3 0

51

• Najesti tipovi na Soedinenija i
• Pravila za itawe na soedinenijata
• Oksidi se soedinenija na elementite so
  kislorodot.
• Vo oksidite, valentnosta na kislorodot e -2
• -Oksidaciskata sostojba na metalite od prvata
  grupa (alkalnite
• metali) e sekoga 1
• -Oksidaciskata sostojba na metalite od
  vtorata grupa
• (zemnoalkalnite metali) e sekoga 2
• -Ako elementot to gradi oksid ima edna
  valentnost, toga
• negovata valentnost ne mora da se ita, bideji
  taa se podrazbira
• -Vo sluaj da elementot to gradi oksid ima
  povee valentni sostojbi,
• toga mora da se naglasi i negovata valentnost
• Prvo se ita imeto na elementot, se kauva
  negovata valentnost
• i na kraj se dodava zborot oksid
• Primer CaO kalcium oksid Na2O natrium oksid
• FeO elezo (II) oksid Fe2O3 elezo (III)
  oksid

52
Hidroksidi se soedinenija na metalite so OH-
grupata. -Vo hidroksidite, polneot na OH
grupata e sekoga -1. -Imiwata se itaat taka
to prvo se kauva imeto na metalot, potoa
negovata valentnost i na krajot se dodava zborot
hidroksid. Primer NaOH natrium hidroksid
Mg(OH)2 magnezium hidroksid Fe(OH)2 elezo II
hidroksid Fe(OH)3 elezo III hidroksid U(OH)6
uranium VI hidroksid
53
Kiselini se soedinenija to vo voda disociraat i
davaat H (vodoroden proton) kako katjon i
kiselinski ostatok kako anjon Primer HA H
A- Pravilo Vo kiselinite valentnosta na
vodorodot e sekoga 1

• Bezkislorodni kiselini se kiselini to ne
  sodrat kislorod vo svojot sostav
• -Imiwata na ovie kiselini se dobivaat koga na
  imeto na elementot to ja gradi kiselinata se
  dodava terminot -IDNA KISELINA (ili -OVODORODNA
  KISELINA)
• Primer Bezkislorodna kiselina na Hlor e se vika
  
• hlorIDNA ili hlorOVODORODNA KISELINA, a hemiskata
  formula e HCl
• HCl e kiselina to disociruva vo voda i pritoa
  dava
• HCl H Cl- Kiselinskiot ostatok Cl- se
  narekuva HLORID (nastavkata e ID)
• HF fluorIDNA kiselina HF H F- F- e fluorID
• H2S sulfIDNA kiselina H2S 2H S2- S2- e
  SULFID
• HCN e CIJANIDNA kiselina HCN H CN- CN-
  CIJANID

54
B. Kislorodni kiselini -se kiselini to pokraj
vodorod i nekoj drug element, sodrat i
kislorod Pravilo 1 Imeto na osnovnata
kislorodna kiselina na sekoj element se
dobiva koga na imeto na elementot to ja gradi
kiselinata se dodade nastavkata -ATNA KISELINA
(ili -NA ili -OVA KISELINA) Primer Osnovnata
kislorodna kiselina na HLOR ima formula HClO3 i
se vika HLORATNA KISELINA (ili HLORNA
kiselina) HClO3 disocira vo voda i pri toa se
dobiva HClO3 H ClO3- Kiselinskiot
ostatok (anjonot) ClO3- se narekuva HLORAT
55
Osnovnata kiselina na azot e HNO3 Nitratna
kiselina (opasna) Osnovna kiselina na sulfurot
e H2SO4 Sulfatna kiselina (opasna) Osnovnata
kiselina na hromot e H2CrO4 hromatna kiselina
(opasna) H3PO4 fosfatna kiselina
Praawe Napiete gi i imenuvajte gi osnovnite
kislorodni kiselini na Se, Te, F, I, Br ako se
znae deka Se i Te se vo ista grupa vo periodniot
sistem so sulfur, a F, I i Br vo ista grupa so Cl
56
Pravilo broj 2 za nomenklatura na Osnovnite
kislorodni kiselini

• HClO3 hlorna kiselina
• HIO3 jodna kiselina
• HBrO3 bromna kiselina,
• H2SO4 sulfurna kiselina
• H2SeO4 selenova kiselina,
• H6TeO6 telurna kiselina
• HNO3 azotna kiselina,
• H3PO4 fosforna kiselina
• H3AsO4 arsenova kiselina,
• H3SbO4 antimonova kiselina
• H2CO3 jaglerodna kiselina,
• H4SiO4 siliciumova kiselina
• H2SnO3 kalajna kiselina,
• H3BO3 borna kiselina
• H2CrO4 hromna kiselina,
• H2MnO4 manganova kiselina

Nazivite na osnovnite kislorodni kiselni se
formiraat od imeto na elementot to ja gradi
kiselinata, pri to se dodava nastavka na ili ova.
Vnimanie! Imeto na kiselinata i zborot kiselina
se piuvaat razdvoeno.
57
Kislorodnite kiselini koi imaat eden kisloroden
atom povee od osnovnata kislorodna kiselina go
dobivaat prefiksot PER pred imeto na osnovnata
kislorodna kiselina Primer HClO3 bee osnovna
kiselina na hlorot- HLORATNA (ili HLORNA)
KISELINA HClO4 se vika PERHLORATNA ili
PERHLORNA KISELINA Kiselinskiot ostatok od
perhloratnata kiselina e ClO4- i se narekuva
perhlorat Vnimanie Mnogu opasna kiselina!!!
58
Kislorodnite kiselini koi imaat eden kisloroden
atom pomalku od osnovnata kislorodna kiselina
dobivaat nastavka ITNA (ili ESTA) KISELINA kon
imeto na elementot to ja formira
kiselina Primer HClO3 bee osnovna kiselina na
hlorot HLORATNA (HLORNA) KISELINA HClO2 se
vika HLORITNA ili
HLORESTA KISELINA Kiselinskiot ostatok
od hloritnata kiselina e ClO2- i se narekuva
hlorit.
59
Soli se soedinenija to se dobivaat pri reakcija
na kiselinite i bazite. Vo solite uestvuvaat
metalnite joni od bazite i kiselinskite
ostatoci od kiselinite Nomenklatura Primer
AgCl srebro nitrat FeCl2 elezo II
hlorid Ca(NO3)2 kalcium nitrat Y(ClO4)3
itrium III perhlorat Na2SO4 natrium
sulfat (NH4)2S amonium sulfid
60
E sega, obratna situacija kako e postapime ako
go imame imeto na solta, oksidot ili bazata, a
treba da ja napieme Hemiskata formula? Primeri
Mangan IV oksid? Aluminium hidroksid Stroncium
sulfat Bakar I selenat Olovo II
perjodat elezo III sulfid Amonium fosfat
61
Primer Mangan (IV) oksid
Najprvo gi piuvame hemiskite simboli za mangan i
za kislorod
4
4
2-
MnO
2
Od dadenoto ime, znaeme deka manganot treba da
bide so valentnost 4, a znaeme deka vo oksidite
kislorodot ima valentnost 2-. Znai, gi piuvame
nad simbolite za mangan i kislorod nivnite
valentni broevi 4 i 2-. Bideji znaeme deka
soedinenijata treba da bidat elektroneutralni, tre
ba da najdeme najmal zaedniki sodratel za 4 i
za 2, a toa e 4. Potoa so najmaliot zaedniki
sodratel gi delime valentnostite na mangan i na
kislorod, so cel da gi dobieme sehiometriskite ind
eksi kaj mangan i kislorod, a toa e ni ovozmoi
da ja napieme tonata formula na mangan IV
oksid.
62
Praawa?