Fix your Vowels: Onderzoek in taalverwerving

1
Fix your Vowels Onderzoek in taalverwerving

• Carmen Lie Lahuerta (UvA)
• Vincent J. van Heuven (UL)

2
UvA-project

• Aanleiding
• Uitspraakproblemen in Spaans bij NL studenten
• Problemen vooral bij Spaanse klinkers
• Oplossing
• Experimenteel trainingsprogramma
• Opscherpen waarneming en productie van subtiele
  kleurverschillen tussen klinkers
• Automatische feedback mbv KlinkerMikken

3
UvA-project

• Probleem
• Carmen LL is ziek, onderzoek is vertraagd.
• Voorstel
• Een algemene inleiding op het programma
  KlinkerMikken
• Demonstratie van KlinkerMikken
• Uitbreidingen in progress

4
KLINKERMIKKEN

• Prof. dr. Vincent van Heuven
• Fonetisch Laboratorium
• Leiden University Centre for Linguistics

5
(No Transcript)
6
ARTICULATIE
7
(No Transcript)
8
(No Transcript)
9
(No Transcript)
10
(No Transcript)
11
hoog
halfhoog
halflaag
laag
voor
achter
12
DE IPA KLINKER-KAART

• De International Phonetics Association stelt het
  fonetisch alfabet vast
• De IPA klinkerkaart is ingericht volgens het
  Cardinal Vowel systeem van Jones
• Extreme articulatorische targets voor ?,?,?,?
• Tussen-targets op 1/3, 2/3 (en 1/2)

13

2
3
5
6
1
4
9
7
8
11
10
12
13
15
14
16
18
17
20
22
19
21
24
23
28
27
25
26
14
(No Transcript)
15
VOORBEELDEN

• Klinkerdiagrammen van
• Arabisch (3)
• Turks (8)
• Nederlands (12)
• Amerikaans Engels (11)
• Zweeds (16)

16
Arabisch
17
Turks
18
Nederlandse zuivere klinkers
19
Nederlandse verglijdende klinkers
20
Amerikaans-Engels
21
Zweeds
22
AKOESTIEK
23
Resonantie

• Waarom is vernauwingsplaats zo belangrijk?
• Verdeelt aanzetstuk in voorste en achterste holte
  (volgende dia)
• Keelholte gt laagste resonantie
• Knippen tegen keel
• Mondholte gt op één na laagste resonantie
• fluiten
• Samen kleurcomponenten van klinkers

24
(No Transcript)
25
RESONATOREN IN SPRAAK

• De keel versterkt een smalle frequentieband
  ergens tussen 200 en 800 Hz (gemiddeld 500 Hz)
• De mond versterkt een smalle frequentieband in
  het bereik tussen 600 en 2400 Hz (gemiddeld 1500
  Hz)
• Zulke smalle frequentiebanden die worden
  versterkt via resonantie in het spraakkanaal
  heten formanten

26
BRON/FILTER MODEL

• Filterdeel
• Een reeks filters/resonatoren die ieder
  specififieke frequentiecomponenten versterken
• Binnen een bepaalde bandbreedte
• Rond een voorkeursfrequentie
• Bronnen en filter werken onafhankelijk van elkaar

27
(No Transcript)
28
BELANG voor de LUISTERAAR

• Informatie over de laagste twee formanten (F1,
  F2) is voldoende om een klinker te kunnen
  herkennen
• De derde formant (F3) draagt nog wel bij aan een
  betere identificatie
• Hogere formanten dragen niet meer bij aan
  identificeerbaarheid maar wél aan de
  natuurlijkheid (menselijkheid) van het geluid

29
ACOUSTISCH KLINKERDIAGRAM

• Gebruikelijke F1 en F2 waarden voor puntklinkers
  (mannenstem, hertz)  F1 F2i 200 2200u 2
  00 800a 800 1200
• Bij vrouwenstem 15 wegens kleinere
  resonantieholtes

30
ACOUSTISCH KLINKERDIAGRAM

• Teken de klinkers in in een 2-dimensionele kaart
  met
• F1 van boven naar onder
• F2 van rechts naar links
• Opmerkelijke overeenkomst tussen traditioneel
  articulatorisch klinkerdiagram en akoestisch
  klinkerdiagram
• Vernauwingsplaats verantwoordelijk voor
  overeenkomst

31
(No Transcript)
32
Van hertz naar Bark

• Perceptieve schaling
• Omzetten zodat visuele afstanden in
  klinkerdiagram beter overeenkomen met hoorbare
  verschillen in klankkleur
• Bark-transformatie, empirische formule
• Tot 1000 1 Bk is ong 100 Hz
• Daarboven steeds meer Hz per Bk
• Maakt overigens niet zo veel uit

33
(No Transcript)
34
ACOUSTISCH KLINKERDIAGRAM

• Fonetische details van klinkerarticulatie zonder
  röntgen- of MRI-technieken
• Let op flinke verschillen in preciese plaats van
  klinkers tussen individuele sprekers
• Relatieve verschillen (verhoudingen tussen
  formanten) belangrijker voor klinkerherkenning
  dan absolute verschillen
• Klinkerherkenmechanisme nog niet helemaal
  doorgrond

35
ACOUSTISCH KLINKERDIAGRAM

• Diagrammen zijn nuttig gereedschap bij
  vreemde-talenonderwijs
• Automatische klinkerherkenning is mogelijk en kan
  dienen als hulpmiddel bij uitspraakonderwijs
  (klinkercorrector)
• Dit is wat KlinkerMikken beoogt

36
SERVICE

• Installeer eerst Praat (gratis)
• Auteurs Paul Boersma David Weenink (UvA)
• Aanvragen en downloaden van
• www.praat.org
• Download dan KlinkerMikken (en KlankKleuren)
• www.hum.leidenuniv.edu/lucl
• gt Researchgt Technical supportgt Downloads

37
Demonstratie KlinkerMikken

• Systeem ijken (normeren) met ie, oe aa
• Zelf klinkerpositie aanwijzen en proberen na te
  spreken
• Systeem speelt een modelklinker, probeer die na
  te maken
• Nieuw Tweeklanken maken (maar kunnen nog niet
  geëvalueerd worden)

38
Ontwikkelingen

• Goedkope automatische feedback op
• Klinkerarticulatie in lopende spraak
• Temporele organisatie
• Zinsmelodie
• Programma LORRE
• Kleine subsidie van LUF/Gratama-fonds
• Gebruiker/docent zorgt voor eigen content