Literaire ontwikkeling

1

• Literaire ontwikkeling
• Theo Witte
• UCLO
• t.c.h.witte_at_uclo.rug.nl

2
Inhoud

• onderzoek naar literaire ontwikkeling
• complicerende factoren van boeken en
  (verwerkings)opdrachten
• literaire ontwikkelingsstadia in het studiehuis
  en de derde graad
• ontwikkelingsprincipes

3
Recht doen aan verschillen

• Differentiatie .
• leerlingen
• competentieniveaus
• boeken
• verwerkingspdrachten
• lessen
• docenten
• programmas

4
Onderzoeksvragen
literaire compe-tentie MOTIVATIE / BEKWAAMHEID MOTIVATIE / BEKWAAMHEID MOTIVATIE / BEKWAAMHEID MOTIVATIE / BEKWAAMHEID
literaire compe-tentie willen kunnen - willen kunnen willen - kunnen - willen - kunnen
literaire ontwik-keling niveau 1
literaire ontwik-keling niveau 2
literaire ontwik-keling niveau 3
literaire ontwik-keling niveau 4
literaire ontwik-keling niveau 5
literaire ontwik-keling niveau 6
?.
Wat zijn significante verschillen tussen de
niveaus?
Welke gedrags- verschillen?
Hoeveel fasen kunnen er worden onderscheiden? h4
en v6
Hoe de ontwikkeling stimuleren?
Welke boeken?
Welke opdrachten?
5
literatuuronderwijs ontrafelen

• Afhankelijk van de legenda
• kan kortom alles een kaart zijn
• handpalmen, oogirissen, moedervlekken
• en de vertakkingen in de plooien
• van een opengewoeld bed.
• K. Michel (Waterstudies)

6
medeonderzoekers

• Ilse Bolscher Nijmegen
• Joop Dirksen - Eindhoven
• Josje Hamel - Groningen
• Godfried Hüttenberger - Utrecht
• Monique Metzemaekers - Warffum
• Tom Oud - Veendam

7
literaire ontwikkeling van leerlingen evalueren
en stimuleren

• selectie van vijf h4- of v4-leerlingen (oplopend
  van zwakke naar sterke startcompetentie)
• dertig leerlingen (3 x 5 havo, 3 x 5 vwo)
• havo 2000-2002, vwo 2000-2003

8
Erwin

• Af en toe koop ik een tijdschrift want gewoon
  boeken lezen in mijn vrije tijd vindt ik niet
  veel aan en dat zal nog wel een tijdje zo
  blijven.
• Ik heb niet echt een voorkeur voor bepaalde
  soorten boeken, als het maar een beetje snel
  leest, dan vind ik het wel best omdat ik toch
  geen lezer ben.

9
Derk

• Oorlogswinter van Jan Terlouw vind ik een van
  de mooiste en beste boeken die ik heb gelezen,
  omdat Jan Terlouw de spanning zo goed beschrijft,
  je staat geen moment stil. Dit boek heeft
  daardoor vele verrassende wendingen en een
  verrassend eind.
• Het meest houd ik van oorlogsboeken, waarbij je
  meestal in de hoofdpersoon kruipt en achter hun
  gedachten komt. Voorwaarde is dan ook dat het
  meestal vaart inzit en heel spannend is.

10
Alex

• De boeken die het meeste indruk op mij maakten
  zijn It van Stephen King, De Celestijnse
  Belofte van James Redfield, Duin van Frank
  Herbert en Insomnia van Stephen King.
• Ik vind het absoluut niet leuk dat we boeken
  moeten lezen voor Nederlands, want dat betekent
  dat het van een Nederlandse schrijver moet zijn,
  en geen een schrijft goede boeken (vind ik).

11
Cécile

• Vorig jaar heb ik alle boeken van Grunberg
  gelezen. Zijn schrijfstijl vind ik erg goed. Op
  sommige punten doet hij mij denken aan de manier
  waarop ik zelf schrijf en denk. Giphart las ik op
  aanraden van mijn vriendinnen, maar dat vind ik
  stom gekwul.
• In de afgelopen zomer wilde ik meer en andere
  boeken lezen. Ik kreeg een stapel aanraders voor
  beginners van mijn ouders en broer, en ik heb
  boeken gelezen van o.a. Françoise Sagan en Willem
  Frederik Hermans. Ik ben toen ook nog begonnen in
  Wat is literatuur? van J.P Satre. Grunberg,
  Hermans en Mulisch zijn op dit moment favoriet.

12
De legenda voor literaire ontwikkeling

• (voorlopig) zes ijkpunten, niveaus zie p.1
• van zeer beperkte tot zeer uitgebreide literare
  competentie

13
Cécile

• Vorig jaar heb ik alle boeken van Grunberg
  gelezen. Zijn schrijfstijl vind ik erg goed. Op
  sommige punten doet hij mij denken aan de manier
  waarop ik zelf schrijf en denk. Giphart las ik op
  aanraden van mijn vriendinnen, maar dat vind ik
  stom gekwul.
• In de afgelopen zomer wilde ik meer en andere
  boeken lezen. Ik kreeg een stapel aanraders voor
  beginners van mijn ouders en broer, en ik heb
  boeken gelezen van o.a. Françoise Sagan en Willem
  Frederik Hermans. Ik ben toen ook nog begonnen in
  Wat is literatuur? van J.P Satre. Grunberg,
  Hermans en Mulisch zijn op dit moment favoriet.

14
Alex

• De boeken die het meeste indruk op mij maakten
  zijn It van Stephen King, De Celestijnse
  Belofte van James Redfield, Duin van Frank
  Herbert en Insomnia van Stephen King.
• Ik vind het absoluut niet leuk dat we boeken
  moeten lezen voor Nederlands, want dat betekent
  dat het van een Nederlandse schrijver moet zijn,
  en geen een schrijft goede boeken (vind ik).

15
Derk

• Oorlogswinter van Jan Terlouw vind ik een van
  de mooiste en beste boeken die ik heb gelezen,
  omdat Jan Terlouw de spanning zo goed beschrijft,
  je staat geen moment stil. Dit boek heeft
  daardoor vele verrassende wendingen en een
  verrassend eind.
• Het meest houd ik van oorlogsboeken, waarbij je
  meestal in de hoofdpersoon kruipt en achter hun
  gedachten komt. Voorwaarde is dan ook dat het
  meestal vaart inzit en heel spannend is.

16
Erwin

• Af en toe koop ik een tijdschrift want gewoon
  boeken lezen in mijn vrije tijd vindt ik niet
  veel aan en dat zal nog wel een tijdje zo
  blijven.
• Ik heb niet echt een voorkeur voor bepaalde
  soorten boeken, als het maar een beetje snel
  leest, dan vind ik het wel best omdat ik toch
  geen lezer ben.

17
Haalbaarheid N1 N2 N3 N4 N5 N6
Keuls, Het verrotte leven van Floortje Bloem 2,8 2,7 1,8 1,5 1 1
Oberski, Kinderjaren 3,5 3 2,3 1,5 1,3 1,3
Ruyslinck, Wierrook en tranen 3,7 2,8 2,3 1,5 1,3 1,3
Krabbé, Het gouden ei 4,5 3,5 2,8 2,2 1,3 1,3
t Hart, De kroontgetuige 4,5 4 3 2,2 1,7 1,3
Vandeloo, De vijand 4,5 4 3,3 2,5 1,7 1,5
Grunberg, Blauwe maandagen 4,8 4,3 3,8 3 2 1,5
Hermans, De donkere kamer van Damokles 5 4,8 4,2 3,2 2,3 2
Claus, De Metsiers 5 4,8 4,3 3,5 2,5 2,2
anoniem, Mariken van Nieumeghen 5 5 5 4 3 2,5
Mulisch, De ontdekking van de hemel 5 5 4,7 4 3 2,7
Multatuli, Max Havelaar 5 5 4,7 4,5 3,2 2,5
2,5 optimum 3,5 2,5 optimum 3,5 2,5 optimum 3,5 2,5 optimum 3,5 2,5 optimum 3,5 2,5 optimum 3,5
18
Literaire leesschaal complicerende factoren
voor de lezer

• Wat heeft de lezer nodig om een literaire tekst
  met begrip te kunnen lezen?
• tijd
• vertrouwdheid met literatuur
• literair taalgebruik,
• literaire procédés
• literaire personages
• algemene kennis en levenservaring
• culturele en literaire kennis

19
Waar zijn we gebleven?
literaire competentie type leergedrag type leergedrag type leergedrag type leergedrag
literaire competentie willen kunnen - willen kunnen willen - kunnen - willen - kunnen
literaire ontwik-keling niveau 1
literaire ontwik-keling niveau 2
literaire ontwik-keling niveau 3
literaire ontwik-keling niveau 4
literaire ontwik-keling niveau 5
literaire ontwik-keling niveau 6
?.
Wat zijn significante verschillen tussen de
niveaus?
Welke gedrags- verschillen?
Hoeveel fasen kunnen er worden onderscheiden? h4
en v6
Hoe de ontwikkeling stimuleren?

Welke boeken?
Welke opdrachten?
20
ontwikkeling

• VAN
• beperkt repertoire
• eenvoudige verwerking
• onzelfstandig leren

• NAAR
• uitgebreid repertoire
• complexe verwerking
• zelfstandig leren

21
Ontwikkelingsstadia

• voor de literair-esthetische verwerking
• zie p.5
• criteria dominante waardeoordelen van
  leerlingen
• opvatting literatuuropvatting
• duidt op kenmerken van verwerking

22
ontwikkelingsstadia (in ontwikkeling)

• 0 schools nihil / pragmatisch schools (omdat
  het moet)
• 1 belevend
• 2 toetsend
• 3 identificerend
• 4 analyserend
• 5 letterkundig verdiepend
• 6 academisch beschouwend

23

• In der Beschränkung
• zeigt sich der Meister

24
Waar zijn we gebleven?
literaire competentie type leergedrag type leergedrag type leergedrag type leergedrag
literaire competentie willen kunnen - willen kunnen willen - kunnen - willen - kunnen
literaire ontwikkeling niveau 1
literaire ontwikkeling niveau 2
literaire ontwikkeling niveau 3
literaire ontwikkeling niveau 4
literaire ontwikkeling niveau 5
literaire ontwikkeling niveau 6
?.
Wat zijn significante verschillen tussen de
niveaus?
Welke gedrags- verschillen?
?.
Hoeveel fasen kunnen worden onderscheiden? h4
en v6
Hoe de ontwikkeling stimuleren?
Welke boeken?w
Hoe begeleiden?
Welke boeken?
Welke opdrachten?
25
Verwerkingsopdrachten

• zie werkblad p.2
• literaire competentie met en over literaire
  boeken kunnen communiceren
• 17 zeer beknopt geformuleerde activiteiten
  (verwerkingsopdrachten)
• gewijzigde opdracht
• welke activiteiten zijn stimulerend voor de
  ontwikkeling bij het aan u toegewezen niveau
  (boeken)?

26
literaire activiteitenschaal (p.6)

• onvolledig !
• labels van de rijen (zie ook p.2)
• taal
• inhoud
• personages
• persoonlijke leeservaring
• met anderen
• toegevoegd presentatievormen

27
Hoe verloopt de literaire ontwikkeling?

• Ontwikkelingsprincipes (p.7)
• elke stadium heeft een belangrijke functie in de
  ontwikkeling
• eerder verworven competenties (stadia) blijven
  meedoen (repertoire!)
• ongeveer één stadium per (school)jaar
• goed gedoseerde activiteiten in de zone van
  nabije ontwikkeling stimuleren de literaire
  ontwikkeling

28
samenvattend
literaire competentie type leergedrag type leergedrag type leergedrag type leergedrag
literaire competentie willen kunnen - willen kunnen willen - kunnen - willen - kunnen
literaire ontwikkeling niveau 1
literaire ontwikkeling niveau 2
literaire ontwikkeling niveau 3
literaire ontwikkeling niveau 4
literaire ontwikkeling niveau 5
literaire ontwikkeling niveau 6
?.
Wat zijn significante verschillen tussen de
niveaus?
Welke gedrags- verschillen?
?.
Hoeveel fasen kunnen worden onderscheiden? h4
en v6
Welke opdrachten ?.
Hoe de ontwikkeling stimuleren?
Welke boeken?w
Hoe begeleiden?
Welke boeken?
Welke opdrachten?
29
Het differentiatiemodel is een kaart

• maar niet het gebied!
• wordt vervolgd (HSN 2004)

30

• contact
• t.c.h.witte_at_uclo.rug.nl

31
ontwikkeling - literair

• VAN
• egocentrisch (gesloten)
• subjectief beleven
• ongereflecteerde ervaringen (kreten)
• concreet
• eenduidig
• docentgestuurd

• NAAR
• empathisch (open)
• objectief beschouwen
• sophisticated ervaringen
• abstract
• ambigu
• leerlinggestuurd

32
leesinspanning leesplezier

• Hoe minder mentale inspanning men nodig heeft om
  tot een basisbegrip van de tekst te komen, des te
  meer verwerkingscapaciteit er over blijft om de
  tekst te verrijken.
• Er bestaat een wisselwerking tussen tekstbegrip
  en tekstverrijking, tussen leesinspanning en
  leesplezier.
• (activeringstheorie Daniel Berlyne, 1974
  trance-theorie, Nell 1988)

33
geringe complexiteit (of een arme leeservaring)
gevoelens van welbehagen
tekstbegrip
stress
verveling
mentale inspanning
34
enigszins moeizame leeservaring
gevoelens van welbehagen
zone van nabije ontwikkeling
tekstverrijking
tekstbegrip
stress
verveling
mentale inspanning
35
grote complexiteit (of een gespannen
leeservaring)
gevoelens van welbehagen
tekstbegrip
stress
verveling
mentale inspanning
36
rijke leeservaring (trance, flow)
zone van nabije ontwikkeling
gevoelens van welbehagen
tekstverrijking
tekstbegrip
stress
verveling
mentale inspanning