Digitaliseren%20Wat,%20Wanneer,...

1
Digitaliseren Wat, Wanneer,...
2
Inhoud

• Inleiding
• Algemene regel
• Deterioratie factoren
• Bewaring
• Fotografische houdbaarheid
• Omgevingen
• Zolder
• Kameromgeving
• Kelder
• Schuur
• Gallerij
• De voorwerpen
• Schilderijen
• Fotografisch materiaal
• Metalen voorwerpen
• Porcelijn
• Hout en fineer
• Papier en leder

3
Algemene regel

• De meest geschonden documenten eerst.
• Uitzonderingen
• Speciale collecties
• Er zijn nog personen die nu kunnen ontsluiten
• Wanneer documenten te veel beschadigd zijn, kan
  de prijs momenteel buiten budget liggen.
• Hoe recenter hoe sneller beschadigd.

4
Deterioratie factoren

• Vocht (zo min mogelijk schommelingen, niet te
  hoog)
• Temperatuur (hoe warmer hoe slechter)
• Omgevingsschommelingen (slechter dan stabiel)
• Schimmel (vochtige omgeving)
• Luchtvervuiling (diesel partikels)
• Zelf-deterioratie (bvb Cellulose acetaat film)
• Brand
• Mensen
• ....

5
Ideale bewaring

• Koele droge ruimte
• Afhankelijk per type artefact
• Goede vuistregel 10C - 30RH
• Kouder is veel duurder maar beter
• Droger is niet goed, vb. wegens het krakkeleren
  van sommige emulsies

6
Houdbaarheid fotografisch materiaal

• Jaren
• 30 Dye fading)

• Data Image Permanence Institute Rochester

7
Time-out-of-storage-table

• Jaren
• 30 Dye fading)

8
Zolder

• Zolder is meestal ongeïsoleerde ruimte met grote
  temperatuurschommelingen
• Gemiddelde temperatuur 19C
• Gemiddelde vochtigheid 43 RH

9
Zolder

• Hoge zomertemperaturen beschadigen de objecten
  het meest
• Tijdens de zomermaanden stijgt de temperatuur.
  Warmte is een energievorm die chemische
  veranderingen en het natuurlijk
  verouderingsproces versnellen.
• De hoge temperaturen versnellen de deterioratie
  van organisch materiaal zoals papier
• De aftakeling is recht evenredig met temperatuur,
  vochtigheid en tijd.
• vb. Papier vergeelt

10
Kameromgeving

• Kameromgeving is meestal verwarmd in de winter
  maar niet gekoeld in de zomer
• Gemiddelde temperatuur 21C
• Gemiddelde vochtigheid 48 RH

11
Kameromgeving

• Grootste probleem zijn de warme vochtige
  zomermaanden die chemische deterioratie met zich
  meebrengen
• Sommige materialen deterioreren zelfs onder deze
  normale omstandigheden (bvb glas, film)
• Mechanische stress door variërende vochtigheid en
  biologische schade door schimmels en insecten
  kunnen ook voorkomen
• Biologische schadevorming kan worden veroorzaakt
  door slechte ventilatie

12
Kelder

• Kelder is meestal koel en vochtig
• Gemiddelde temperatuur 15C
• Gemiddelde vochtigheid 61 RH

13
Kelder

• Hoge relatieve vochtigheid zorgt voor biologische
  schade insecten, schimmels (meeldauw) voelen
  zich hier schitterend
• Foxing door de hoge vochtigheid in vb. papier
• Schimmels verzwakken het materiaal en zijn de
  oorzaak van vlekken en verkleuringen

14
Schuur

• Een schuur heeft extreme temperatuur en RH
  schommelingen zelfs grote dagelijkse
  schommelingen
• Gemiddelde temperatuur 7C
• Gemiddelde vochtigheid 69 RH

15
Schuur

• Onnodig te zeggen dat de extreme vochtigheid en
  temperatuur en de extreme schommelingen de
  voorwerpen zowel mechanisch, biologisch en
  chemisch zwaar zal aantesten

16
Gallerij

• Een gallerij heeft meestal een stabiele omgeving
• Gemiddelde temperatuur 21C
• Gemiddelde vochtigheid 40 RH

17
Gallerij

• Zelfs onder gecontroleerde, stabiele
  omstandigheden is de chemische aftakeling niet te
  stoppen. De temperatuur is te hoog.
• Dark fading en papier aftakeling gaan gewoon door.

18
Schilderijen

• Stijgende temperaturen in de zomer zorgen dat de
  canvas uitzet en dus uitzakt. In de winter krimpt
  deze weer en wordt dus meer opgespannen. Hierdoor
  komt er wisselende spanning op de verflagen die
  dan beginnen te kraken en eventueel afbladderen.
  De canvas verliest tevens zijn stijfheid en zal
  doorzakken wat naast afgebladderde verf ook tot
  scheuren kan leiden.

19
Schilderijen

• Stijgende temperaturen in de zomer zorgen dat de
  canvas uitzet en dus uitzakt. In de winter krimpt
  deze weer en wordt dus meer opgespannen. Hierdoor
  komt er wisselende spanning op de verflagen die
  dan beginnen te kraken en eventueel afbladderen.
  De canvas verliest tevens zijn stijfheid en zal
  doorzakken wat naast afgebladderde verf ook tot
  scheuren kan leiden.

• Hoge temperaturen doen de vernis (chemisch)
  versneld aftakelen. De vernis wordt donkerder met
  de jaren.

20
Schilderijen

• Stijgende temperaturen in de zomer zorgen dat de
  canvas uitzet en dus uitzakt. In de winter krimpt
  deze weer en wordt dus meer opgespannen. Hierdoor
  komt er wisselende spanning op de verflagen die
  dan beginnen te kraken en eventueel afbladderen.
  De canvas verliest tevens zijn stijfheid en zal
  doorzakken wat naast afgebladderde verf ook tot
  scheuren kan leiden.

• Hoge temperaturen doen de vernis (chemisch)
  versneld aftakelen. De vernis wordt donkerder met
  de jaren.

• Extreme schommelingen in temperatuur leiden tot
  trekken en kraken van het frame, de canvas en
  de verflagen tevens zal de plaaster onder het
  bladgoud kraken en loskomen.

21
Schilderijen

• Stijgende temperaturen in de zomer zorgen dat de
  canvas uitzet en dus uitzakt. In de winter krimpt
  deze weer en wordt dus meer opgespannen. Hierdoor
  komt er wisselende spanning op de verflagen die
  dan beginnen te kraken en eventueel afbladderen.
  De canvas verliest tevens zijn stijfheid en zal
  doorzakken wat naast afgebladderde verf ook tot
  scheuren kan leiden.

• Hoge temperaturen doen de vernis (chemisch)
  versneld aftakelen. De vernis wordt donkerder met
  de jaren.

• Extreme schommelingen in temperatuur leiden tot
  trekken en kraken van het frame, de canvas en
  de verflagen tevens zal de plaaster onder het
  bladgoud kraken en loskomen.

• Vochtigheid doet biologische materialen
  uitzetten, zullen schimmelgroei in de hand werken
  en insecten kunnen zich te goed doen aan het
  materiaal

22
Schilderijen

• Stijgende temperaturen in de zomer zorgen dat de
  canvas uitzet en dus uitzakt. In de winter krimpt
  deze weer en wordt dus meer opgespannen. Hierdoor
  komt er wisselende spanning op de verflagen die
  dan beginnen te kraken en eventueel afbladderen.
  De canvas verliest tevens zijn stijfheid en zal
  doorzakken wat naast afgebladderde verf ook tot
  scheuren kan leiden.

• Hoge temperaturen doen de vernis (chemisch)
  versneld aftakelen. De vernis wordt donkerder met
  de jaren.

• Extreme schommelingen in temperatuur leiden tot
  trekken en kraken van het frame, de canvas en
  de verflagen tevens zal de plaaster onder het
  bladgoud kraken en loskomen.

• Vochtigheid doet biologische materialen
  uitzetten, zullen schimmelgroei in de hand werken
  en insecten kunnen zich te goed doen aan het
  materiaal

23
SchilderijenSchade na 50 jaar
Zolder Woonkamer Kelder Schuur Gallerij
Chemisch ! ! ! ! OK
Mechanisch ! ! OK ! OK
Biologisch OK ! ! ! OK
24
Fotografisch materiaal

• De hoge zomertemperaturen versnellen de chemische
  deterioratie.
• Dark fading van kleurenfotos onstaat door het
  verbleken van minder stabiele kleuren (cyaan en
  geel). Aldus blijft het meer stabiel magenta over
  als de overheersende kleur

25
Fotografisch materiaal

• De kleurstoffen in de foto verbleken op zolder
  terwijl ze in een donkere plaats weg van het
  zonlicht bewaard zijn.
• Met hogere temperaturen en de matige vochtigheid
  zal een kleurstof met 30 verminderen na een
  tiental jaren.
• Blootstelling aan licht versnelt de
  depigmentering van fotos

26
Fotografisch materiaal

• Hoge temperatuur zorgt ook voor chemische en
  mechanische aftakeling van het papier
• Het afbreken van de kleurstof is cumulatief en
  versnelt enorm met stijgende temperatuur
• Veel fotografische film bestaat uit cellulose
  acetaat. Het acetaat breekt af in de film op
  kamertemperatuur binnen 50 jaar

• Azijn syndroom (vinegar syndrome)

27
Fotografisch materiaal

• Zelfs glas is onderhevig aan deterioratie onder
  gewone kameromgeving.
• Hieronder een voorbeeld van glas op dit 19th
  eeuws Daguerrotype
• Het lijkt op stof maar is werkelijk een
  degradatieproduct van het glas

• 10x vergroot

28
Fotografisch materiaal

• Papier als drager van de emulsie is onderhevig
  aan schimmelgroei bij hogere temperaturen.
• Een eenmalige vochtopstoot is voldoende om de
  emulsie weker te laten worden de fotos zullen
  daarna aan elkaar kleven.

29
Fotografisch materiaal

• De gelatine binder van carbon prints kan kraken
  door variërende temperaturen en vochtigheid

30
Fotografisch materiaal

• De binder van albumen print is gemaakt van eiwit.
  Bij vergroting is duidelijk de klassieke
  craquelure van albumineafdrukken te zien.

31
Fotografisch materiaal Schade na 50 jaar
Zolder Woonkamer Kelder Schuur Gallerij
Chemisch ! ! ! ! !
Mechanisch OK ! ! ! OK
Biologisch OK ! ! ! OK
32
Metalen voorwerpen

• Ijzer blijft stabiel bij hogere temperaturen
• Onbehandeld gietijzer is ruw en kan putjes met
  roestplekken vertonen. Deze corrosie is gestart
  tijdens het gebruik in het verleden.

33
Metalen voorwerpen

• Corrosie blijft binnen de perken bij relatief
  lage vochtigheid maar versnelt met stijgende
  relatieve vochtigheid
• Bij extreme corrosie door langdurige
  blootstelling kan de structuur zelf aangetast
  worden

34
Metalen voorwerpen Schade na 50 jaar
Zolder Woonkamer Kelder Schuur Gallerij
Chemisch OK ! ! ! OK
Mechanisch OK OK OK OK OK
Biologisch OK OK OK OK OK
35
Porcelein

• Porcelein is een fijnmazig netwerk van klei,
  gebakken op zeer hoge temperatuur wat tot een
  zeer sterk doch breekbaar materiaal leidt
• Het grootste gevaar voor porcelein is slijtage
  van het glazuur en breuk

36
PorceleinSchade na 50 jaar
Zolder Woonkamer Kelder Schuur Gallerij
Chemisch OK OK OK OK OK
Mechanisch OK OK OK OK OK
Biologisch OK OK OK OK OK
37
Hout en fineer

• De beschadiging van houten voorwerpen is hier
  meestal mechanisch van aard. Het fineer zal
  vervormen, krullen en breken met stijgende
  temperaturen
• Bij stijgende vochtigheid kan het fineer zelfs
  van het voorwerp afvallen

38
Hout en fineer

• Chemische veroudering van de vernis en van het
  hout zelf
• Grotere houten oppervlakken zullen krom trekken
  en splitsen
• Insecten kunnen het hout opvreten

39
Hout en fineer Schade na 50 jaar
Zolder Woonkamer Kelder Schuur Gallerij
Chemisch ! ! OK ! OK
Mechanisch ! ! ! ! OK
Biologisch OK ! ! ! OK
40
Papier en Leder

• Blootstelling aan hogere temperaturen versnelt de
  chemische aftakeling van papier het wordt geler.

41
Papier en Leder

• Papier wordt steeds breekbaarder en verkleurt
  (vergeelt).
• Hoge temperaturen en wisselende vochtigheid
  zorgen voor mechanische schade aan de bindingen.
• Het leder wordt steeds fragieler en wordt door
  gewoon gebruik beschadigd.

42
Papier en Leder

• Door hoge vochtigheid kan er schimmel optreden en
  zullen ook de insecten hoogtij vieren
• Ook foxing is voor gewoon papier een probleem

43
Papier en Leder Schade na 50 jaar
Zolder Woonkamer Kelder Schuur Gallerij
Chemisch ! ! ! ! !
Mechanisch ! ! OK ! OK
Biologisch OK ! ! ! OK
44
Zolder

• Gemiddelde temperatuur 19C /- 13C
• Gemiddelde vochtigheid 43 RH /- 13
• Natuurlijke veroudering middelmatig
• Schimmel risico geen
• Zeer slecht voor papier, hout, leder
• Matig slecht voor kleurenfotos en schilderijen

45
Kameromgeving

• Gemiddelde temperatuur 21C /- 8C
• Gemiddelde vochtigheid 48 RH /- 32
• Natuurlijke veroudering snel
• Schimmel risico ja
• Zeer slecht voor hout met fineer,
  kleurenfotos, schilderijen
• Matig slecht voor metalen voorwerpen, leder
  gebonden boeken, papier

46
Kelder

• Gemiddelde temperatuur 15C /- 6C
• Gemiddelde vochtigheid 61 RH /- 24
• Natuurlijke veroudering matig
• Schimmel risico veel
• Zeer slecht voor schilderijen, papier
• Matig slecht voor metalen voorwerpen, leder
  gebonden boeken, kleurenfotos, hout

47
Schuur

• Gemiddelde temperatuur 7C /- 23C
• Gemiddelde vochtigheid 69 RH /- 27
• Natuurlijke veroudering matig
• Schimmel risico ja
• Zeer slecht voor hout met fineer, schilderijen,
  kleurenfotos
• Matig slecht voor metalen voorwerpen, leder
  gebonden boeken

48
Gallerij

• Gemiddelde temperatuur 21C /- 2C
• Gemiddelde vochtigheid 40 RH /- 9
• Natuurlijke veroudering matig
• Schimmel risico geen
• Zeer slecht voor
• Matig slecht voor kleurenfotos, leder gebonden
  boeken

49
Conclusie

• Fotografisch materiaal en boeken moeten dringend
  gedigitaliseerd worden
• Het is niet zo dat ouder altijd dringender is
• Hoe kouder hoe langer houdbaar
• Relatieve vochtigheid van 40 is algemeen een
  goede regel
• Zo stabiel mogelijke omgeving nodig