Geheimtalen in Nederland

1
Geheimtalen in Nederland

• Westfälische Wilhelms-Universität Münster
• Institut für Niederländische Philologie
• Werkcollege Taalverandering
• Docente Dr. T. Kruijt
• Door Sabina Yündem Vincent Vaessen

2

•  Sjnieëpse dabbet
• Doe hoems in mieng klampe,
• mechels sjnieëpse dabbet
• en die mirmke, dat moest noa mechels sies.
• Pój puuëk, pój puuëk,
• mechsels dabbetje, pój mar puuëk.
• Pój die mieëlske vol.
• Pój puuëk, pój puuëk.
• Ich peësj dich in die pölke,
• dieng grannige loekete loeënze mich aa
• en die mirmke, dat grieëmelt noa miene haech.

3

• Baan puuëk, baan puuëk,
• mechsels dabbetje, baan mar puuëk.
• Draj dieng loeketjes tów. 
• Baan puuëk, baan puuëk.
• Doe versjtrunkels nog noeëbes
• van dr mauw óp dizze klauwet.
• Dreum mar van nuuksjkes in dr melm.
• Baan puuëk, baan puuëk,
• mechsels dabbetje, baan mar puuëk.
• Draj dieng loeketjes tów.
• Baan puuëk, baan puuëk.
• Baan puuëk, baan puuëk.
• Ps, ps, t baant.

4

• Sjnieëpse dabbet
• Doe hoems in mieng klampe,
• mechels sjnieëpse dabbet
• en die mirmke, dat moest noa mechels sies.
• Pój puuëk, pój puuëk,
• mechsels dabbetje, pój mar puuëk.
• Pój die mieëlske vol.
• Pój puuëk, pój puuëk.
• Ich peësj dich in die pölke,
• dieng grannige loekete loeënze mich aa
• en die mirmke, dat grieëmelt noa miene haech.

• Klein kind
• Jij ligt in mijn armen,
• Mijn klein kind,
• En je mondje, dat zoekt naar mijn borst.
• Drink goed, drink goed,
• Mijn kindle, drink maar goed.
• Drink je buikje vol.
• Drink goed, drink goed.
• Ik stop je in je bedje,
• Je grote ogen kijken me aan,
• En je mondje lacht naar mij.

5

• Baan puuëk, baan puuëk,
• mechsels dabbetje, baan mar puuëk.
• Draj dieng loeketjes tów. 
• Baan puuëk, baan puuëk.
• Doe versjtrunkels nog noeëbes
• van dr mauw óp dizze klauwet.
• Dreum mar van nuuksjkes in dr melm.
• Baan puuëk, baan puuëk,
• mechsels dabbetje, baan mar puuëk.
• Draj dieng loeketjes tów.
• Baan puuëk, baan puuëk.
• Baan puuëk, baan puuëk.
• Ps, ps, t baant.

• Slaap goed, slaap goed,
• Mijn kindje, slaap maar goed.
• Die je oogjes dicht.
• Slaap goed, slaap goed.
• Je begrijpt nog niks
• Van de ellende op deze wereld.
• Droom maar van schaapjes in het veld.
• Slaap goed, slaap goed,
• Mijn kindje, slaap maar goed.
• Doe je oogjes dicht.
• Slaap goed, slaap goed.
• Slaap goed, slaap goed.
• Ps, ps, het slaapt.

6
Geheimtalen

1. Geheimtalen in het algemeen
2. Het Bargoens
3. Het lexicon van het Bargoens
4. Woordvorming in het Bargoens

7
Wie spraken en spreken nog geheimtalen?

• Zwervers
• Venters
• Leurders
• Kramers
• Veehandelaren, kooplui
• Zigeuners
• Woonwagenbewoners in het algemeen
• Gevangenen
• Criminelen
• Prostituees

8
Het ontstaan van de geheimtalen

• De neiging zich in groepen af te zonderen is een
  oerneiging van de mensen ? leidt ook tot
  afscheiding in eigen taal.
• Als taal een sociale band bij uitstek is, dan is
  aan te nemen dat de vorming van aparte groepen
  ook de vorming van groepstalen tot gevolg heeft
  (Moormann)

9
Definitie van geheimtaal

• Een speciaal geboren taal die men bewust
  geheimhoudt
• De bewuste bedoeling tot geheimhouding kenmerkt
  de geheimtalen alle hier ligt de scherpe
  scheiding tussen geheimtaal en vaktaal.

10
Indeling van de geheimtalen

• Bargoens
• Dieventaal
• Jargon
• Kramertaal
• Lettertaal
• Karakterisering van geheimtalen
• De moedertaal van de spreker meestal dialect van
  zijn streek
• De geheimtaal, bepaald door sociale omstandigheden

11
Definitie van het Bargoens

• Bargoens is
• een geheimtaal
• gesproken door zwervers in woonwagens, venters en
  personen welke tot deze groepen behoord hebben
• speciaal gekleurd door de streektaal van de
  sprekers
• te verdelen in vier grote groepen (A, B, C, D) op
  grond van verschillen
• welke verschillen vooral ontstaan door de
  ontleningen aan vreemde talen Frans, Zigeuners,
  Joods en
• door het gebruik van een afleidingssuffix (-erik).

12
De oudste bekende bronnen van het Bargoens

• Liber Vagatorum (1563)
• Bargoens uit een klucht van Cornelis de Bie te
  Lier (rond 1680)
• De gelukte list (1689-1690)

13
Bargoens

• Het eerste element, de streektaal, bepaalt het
  klanksysteem van de geheimtaalwoorden de sociale
  omstandigheden zijn van invloeed op de soort
  woorden die gebruikt worden.
• Er is geen Bargoensch-spreker, die zóóveel
  geheimtaal-woorden kent. Het grootste aantal, dat
  ik bij één persoon noteerde is Haaksbergen 231,
  Maastricht 222, Nijmegen (drie personen) 242. Ik
  geloof, dat de kennis van 300 Bargoensch-woorden
  bij en spreker al heel zeldzaam is.

14
Bargoens

• Bargoensch is onze gewone gesproken taal, met
  dit verschil, dat de meeste naamwoorden,
  werkwoorden, hoedanigheidswoorden, alsook eenige
  kleinere woordjes (als zipken, zeup, sijne, sine,
  siwus voor ja, nobis, noppe en lauw voor neen)
  (hier voorbeeld van sleutel en hooi)
• Het Bargoensch zelf is geen eenheid. Eigenlijk
  is het Bargoens van elk famili een taal op
  zichzelf . Maar tussen die verschillende
  familiegroepen is wel zoveel overeenkomst dat we
  ze tot grotere lokale verenigen kunnen.

15
Bargoens

• Sorrore!
• Wij zenden u deze flep, om u te doen lenzen, dat
  gij niet de eenigste goocheme vrijer in de
  marwiger taal zijt wij zouden u haast voor een
  wiedensche knul aanzien bij het opstootje dat
  gij in dien babbelaar van Haarlem gemaakt hebt,
  zoudt gij ons den tantel van die taal geven, doch
  gij hebt loensch gegokt gij geeft ons kajumstaal
  in plaats van zuiver marwiegs wij hebben u bot
  op verschut verkrummel u nu niet, wij zullen u
  vertossen wij willen er niet een enkel
  schobbeltje aan verscheren wij laten ons neref
  voor noppis voor de amchen schijnen maar houd u
  stiekem wij zullen u de flodder leenen

• Mijnheer!
• Wij zenden u dezen brief om u te doen zien, dat
  gij niet de eenigste ervaren man in de dieventaal
  zijt wij zouden u haast voor een min kundig man
  aanzien bij de beweging, welke gij in dat boek
  van Haarlem gemaakt hebt, zoudt ge ons den
  sleutel van die taal geven, doch gij hebt valsche
  kaart gespeeld gij geeft ons joodsch in plaats
  van zuivere dieventaal wij hebben u op de daad
  betrapt verschuil u nu niet, wij zullen u
  helpen wij willen er niet een enkelen stuiver
  aan verdienen wij laten ons licht voor niet voor
  de menschen schijnen maar houd u stil, wij
  zullen u de hand leenen

16

• kaart

17
Groep C Veel Joodse woorden 25 Zigeunerwoorden
gering Geen Frans element -erik-vorming gering
Groep D Veel Joodse woorden 30 Zigeunerwoorden
sterk Geen Frans element -erik-vorming gering

• Groep A
• Geen Joods, weinig in N.-Brabant
• Zigeunerwoorden gering
• Sterk Frans element
• -erik-vorming sterk

• Groep B
• Joodse woorden aantal stijgt
• Zigeunerwoorden gering, in Weert meer
• Geen Frans element
• -erik-vorming gering

18
Synoniemafleidingen

• Een bewuste geheimtaalvorming is bij de
  Nederlandse geheimtalen niet bekend.
• Bepaalde wetten kan men niet opstellen of
  afleiden.
• Van de synoniemafleiding zal men sporen in de
  geheimtaal terugvinden.

19
Voorbeelden van synoniemafleiding

• Rat rijksdaalder
• Rad, synoniem met wiel.Nu wordt wiel
  rijksdaalder
• Keilef een misbaksel van een paard. Keilef
  (Hebreeuws, Aramees kêlèw) is hond hond is
  synoniem met beroerd, slecht(hond van een vent
  mieze hond)
• Het aantal synoniemafleidingen is maar zo niet
  in het onbegrensde te vermeerderen. Elk geval
  moet apart, nauwkeurig bezien worden. En
  verschillende van deze gevallen zijn toch nog
  anders dan Schwob ze geeft. De synoniemen zitten
  niet in de geheimtaal, maar in het Nederlands.

20
Voorbeelden van homoniemafleiding

• De Kanis koro koro is hals. Hieruit kan is
  hals.
• Sjuk is markt(Twents uitgesproken mark) mark
  is geldstuk (60 cent9 sjuk is mark (60 cent).
• Mesjokke is gek homoniem met gek verliefd
  hieruit mesjokke verliefd.

21
Voorbeelden van woordvormingdoor klank- en
begripsassociatie

• Geiliken, van Hebr. chêlek samen kopen, winst
  delen. Wordt door klankassociatie tot geilen.
• Jakkes, Aram. jakrîth duur. Geassocieerd met
  tussenwerpsel jakkes!
• Bosschik, bos (Zig. bucimo), geassocieerd met
  bos.
• Germanen, Zigeuners (manúsh), geassocieerd aan
  Germanen Duitsers.

22
Apocope in geheimtalen

• riks is een apocope van rijksdaalder
• afkortingen zijn geen geheimtaalprocédé en tegen
  het wezen van de geheimtalen

23
Woorden uit het Rromanes (ook Rromani)

• Er is een kern van zigeunerwoorden die vrijwel
  overal voorkomt
• Waarschijnlijk heel vroeg ontleend tijdens de
  eerste periode van het zigeunerverblijf in NL
  (1500) en toen in de lokale zwerverstaal
  opgenomen
• Meest gebruikte woorden mangen (vragen), maro
  (brood)
• Het aantal zigeunerwoorden in een geheimtaal
  verschilt van groep tot groep

24
Woorden uit het Rromanes (ook Rromani)

• Zigeunerwoorden getuigen vaak van de zorg en de
  nood van de zwervers, hun sociale leven eten,
  drinken, vee, gevogelte, politie, huishoudelijke
  zaken
• Voorbeelden
• Bare (groot, hoog), bink (man, persoon), drom
  (weg, straat), gajie, galo (boerin, boer), lovie
  (geld), mollen (doodmaken), bal (haar), pavel,
  paba, pahuj (appel, appels), horom (man, nu
  rom), hiromenij (vrouw, nu romnija)

25
Het geheimtaalprocédé

• Een voorwerp wordt vaak naar zijn kenmerken
  benoemd, en kan tussen verschillende geheimtalen
  uitgewisseld worden, bijv.
• Calopani (zou in Rromanes koffie betekenen, maar
  is bestaat niet)
• Koffie in het Bargoens heet sjokkelmajem (majem
  water) of zwartje
• Water zwartje zwart water
• Calopani calo (Sanskr. zwart) pani (Rrom.
  water)

26
Bargoense woorden in het Nederlands

• Habbekrats (gering bedrag)
• Poen (geld)
• Piek (een gulden)
• Geeltje (biljet van 25,- Gulden)
• Pikken (stelen)
• Smeris (een politieagent, van Hebr. sjemiera
  toezicht)
• Bajes (de gevangenis, van Hebr. baït, beth
  huis)
• Nor (de gevangenis)
• Oplazeren, oprotten, opmieteren (weg gaan,
  vertrekken, ook ga weg!)

27
Bibliografie

• Moormann, J.G.M. De Geheimtalen. Het Bargoense
  standaardwerk, met een nieuw, nagelaten deel.
  Amsterdam 2002.
• http//taalschrift.org/reportage/001350.html