Denken en geloven

1
Denken en geloven
2
Overzicht denken en geloven

• Denken vs. geloven?
• Een vooroordeel van onze tijd? De verhouding
  denken geloven in historisch perspectief
• Parallellen tussen denken en geloven, filosofie
  en theologie
• De verhouding tussen filosofie en theologie

3
A. Denken vs. geloven?

• Denken en geloven twee uitersten?
• Een voorlopige typologie van denken en
  geloven
• Denken vooroordelen
• Geloven tweede naïviteit
• Besluit kritisch staan t.o.v. vooroordelen

4
I. Denken en geloven twee uitersten?

• Ofwel denk je, en geloof je niet ofwel geloof
  je, en denk je niet
• denken
• modern
• wetenschappelijk
• nuchter
• intelligent
• kritisch

5

• geloven
• achterhaald
• irrationeel
• naïef
• dom
• irrelevant
• zelfbegoocheling
• het zijn gewoon allemaal even erg labiele
  medemensen
• gevaar radicalisme
• sciëntisme
• fundamentalisme

6
II. Een voorlopige typologie

• denken
• verstand
• rede
• vooroordelen
• verstand
• premissen van redenering
• rede
• mensen als sociale wezens
• structureel
• weerlegbaar
• denken vs. geloven

7
(No Transcript)
8

• geloven
• fides quae
• fides qua
• tweede naïviteit
• eerste naïviteit

9

• de ark van Johan Huibers
• http//player.omroep.nl/?aflID8307611
  (1840-2330)

10

• kritiek
• tweede naïviteit
• M. Chagall, De schepping van de mens

11
Besluit

• denken geloven
• kritisch staan t.o.v. vooroordelen
• rede, verstand sociale en structurele
  vooroordelen
• tweede naïviteit (letterlijk)geloof

12
(No Transcript)
13
B. Een vooroordeel van onze tijd?De verhouding
denken-geloven in historisch perspectief

• Oudheid
• Middeleeuwen
• Nieuwe tijd
• Hedendaagse tijd

14
I. Oudheid

• vera philosophia christiana
• één te midden van vele
• filosofie wijsheid (ltgt systeem)
• leven (ltgt intellect)
• christenen
• God wijsheid
• christendom filosofie
• geloof noodzakelijk om tot waarheid te komen
• denken noodzakelijk om de waarheid te begrijpen
• denken en geloven harmonisch vervlochten

15

• Rafaël, Paulus in Athene (1515)

16
II. Middeleeuwen

• opleiding
• artes
• dialectiek (filosofie)
• theologie
• ? philosophia ancilla theologiae
• leer van de twee boeken
• Zoals andere wetenschappen argumenteert de
  theologie uitgaande van principes om andere
  waarheden aan te tonen. (Thomas van Aquino)

17

• ? christendom als alles overkoepelend
  zingevingssysteem

• Kerk

economie
kunst
wetenschap
politiek
symbiose van denken en geloven credo ut
intelligam
18
(No Transcript)
19
III. Nieuwe tijd

• moderniteit
• nieuwe wetenschappen
• waarneming
• strikte methodologie
• enorm succes!
• ? werkelijkheid als geheel van feiten die aan
  onveranderlijke natuurwetten beantwoorden

20

• nieuw mensbeeld
• relativering antropocentrisme
• mens en aarde niet langer middelpunt van de
  wereld
• ontvoogding religieuze onderworpenheid

21

• ontstaan van verschillende levenssferen
• drie wijzen van werkelijkheidsbenadering
• filosofisch
• religieus druk
• wetenschappelijk
• filosofie Verlichting (Kant)
  dienstmaagd die voorop loopt om de weg van de
  theologie te verlichten
• theologie historisch-kritische exegese

economie
kunst
godsdienst
wetenschap
politiek
22
IV. Hedendaagse tijd

• postmoderniteit breuk t.o.v. moderniteit
• einde van de grote verhalen

23
(No Transcript)
24

• radicalisering moderniteit
• groot verhaal
• individualisme
• pluralisering

econo-omie
kunst
gods-dienst
weten-schap
poli-tiek
politiek
economie
kunst
godsdienst
wetenschap
25
(No Transcript)
26
C. Parallellen tussen denken en geloven

• Filosofie en theologie woordvoerders van denken
  en geloven
• Stijlen van denken en geloven
• Conservatisme en progressivisme
• Analytisch en synthetisch
• Praktisch en synthetisch
• Concreet en abstract
• Kritisch en irenisch
• Vindplaatsen van denken en geloven
• Gemeenschap
• Traditie
• Geschriften
• Grote namen
• Ervaring

27
I. Filosofie en theologie woordvoerders van
denken en geloven

• denken
• filosofie
• ll
• wijsbegeerte

• geloven
• theologie
• ll
• godgeleerdheid

paradox? denken begeerte geloven
geleerdheid denken geloven
filosofie kan niet zonder passie en verlangen
theologie kan niet zonder kritische reflectie
28

• illustraties
• scientia (wetenschap) - sapientia (wijsheid)
• mogen nooit volledig van elkaar loskomen
• vgl. moet/mag alles wat kan?
• credo ut intelligam intelligo ut credam
• geloof en inzicht veronderstellen elkaar
  wederzijds

29
II. Stijlen van denken en geloven1.
Conservatisme en progressivisme

• conservatieven

• progressieven

• conservare bewaren
• bv. Roger Scruton
• bv. priesterbroederschap Sint Pius X

• progredi vooruitgaan
• bv. Michel Foucault
• bv. bevrijdingstheologie

30
2. Analytisch en synthetisch

• analyse

• synthese

• uit elkaar halen
• bv. scheikunde
• waterH2O
• bv. Wat betekent kerk in de preken van
  Augustinus?

• bij elkaar brengen
• bv. fysische wetten
• water kookt op 100C
• bv. Wat kan kerk betekenen voor hedendaagse
  parochies?

31
3. Praktisch en theoretisch

• praktijk

• theorie

• handelen
• bv. toegepaste ethiek
• (Welke criteria mogen een rol spelen bij het
  bepalen welke werknemer je voor een bepaalde job
  aanwerft?)
• bv. praktische theologie
• (Hoe als pastoraal werker omgaan met de vraag om
  euthanasie van een bewoner in een rusthuis?)

• reflecteren
• bv. metafysica
• (Het zijn van het zijnde is zelf geen zijnde.)
• bv. dogmatische theologie
• (God is Vader, Zoon en Geest drie personen, die
  dezelfde goddelijke natuur delen Jezus Christus
  is één persoon, met twee naturen goddelijk en
  menselijk)

32
4. Concreet en abstract

• concreet

• abstract

• vergroeid met de materie
• bv. (theologische) ethiek
• (Was het voor christenen verantwoordbaar geweest
  Hitler te vermoorden als daarmee de dood van
  miljoenen mensen had vermeden kunnen worden?)

• onttrokken aan de materie
• bv. (theologische) ethiek
• (Mag men een mens doden?)

33
5. Kritisch en irenisch

• kritisch

• irenisch

• oordelend
• bv. sociale filosofie
• (De recente hervormingen in het onderwijs vinden
  hun basis in een neoliberaal denkmodel)
• bv. dogmatische theologie
• (De argumenten die worden aangevoerd om de
  priesterwijding te beperken tot mannen zijn
  theologisch niet houdbaar.)

• bevestigend, verdedigend
• bv. moraalfilosofie
• (Er zijn goede, ook niet-religieuze, redenen om
  erg bedachtzaam om te gaan met abortus)
• bv. liturgiewetenschappen
• (Hoewel ze er zelf niet voor kunnen kiezen is
  het goed verdedigbaar babys te dopen.)

34
II. Vindplaatsen van denken en geloven1.
Gemeenschap

• groep van mensen
• structureren en bediscussiëren van ervaringen
• taal

35
2. Traditie

• mensen zijn historische wezens verbonden door
  een gemeenschappelijk verleden
• heden tussen verleden toekomst

36
3. Geschriften

• schriftelijke neerslag van de bevindingen van een
  gemeenschap of een traditie
• denken
• canon (sleutelgeschriften)
• geloven
• geschriften van theologen
• Bijbel
• ? achtergrond en gesprekspartner voor elke
  hedendaagse discussie

37
4. Grote namen

• voor de gemeenschap cruciale ideeën
  geconcentreerd bij en door één persoon
• denken
• Plato, Aristoteles, Kant, Heidegger,
• geloven
• theologie Augustinus, Thomas van Aquino,
  Schleiermacher, Rahner,
• spiritualiteit Antonius, Benedictus, Franciscus
  van Assisi, Ignatius van Loyola

38
5. Ervaring

• denken en geloven ontstaan steeds uit ervaringen
• ervaring en interpretatie zijn niet te scheiden
  gebeuren in hetzelfde ogenblik

39
D. De verhouding tussen denken en geloven,
filosofie en theologie

• modellen van interactie tussen filosofie en
  theologie, denken en geloven
• subordinatie
• assimilatie
• polemiek
• coëxistentie
• concurrentie
• vriendschap
• besluit denkend geloven en gelovend denken

40
I. Modellen van interactie tussen filosofie en
theologie, denken en geloven

• 1. Subordinatie
• ongelijkheid
• model van dienstmaagd
• filosofie (theologie) heeft enkel maar waarde
  voor zover ze iets bijdraagt aan theologie
  (filosofie)
• vandaag zowel filosofie als theologie hebben
  waarde in zichzelf

41
2. Assimilatie

• opgaan in elkaar
• E. Munch, De kus
• geen relatie meer (relatie steeds tussen twee
  verschillende partners)
• in de praktijk steeds één die de ander opslorpt
• vandaag filosofie en theologie als twee
  duidelijk verschillende disciplines

42
3. Polemiek

• polemos oorlog
• gericht op het te gronde richten van de ander
• filosofie en theologie vandaag erkennen elkaars
  bestaansrecht

43
4. Coëxistentie

• naast elkaar bestaan
• onverschilligheid
• achterliggende reden ingehouden vijandigheid
• Churchill, Roosevelt en Stalin op de
  conferentie van Jalta
• filosofie en theologie geen relatie vanuit
  ingehouden vijandigheid

44
5. Concurrentie

• elkaar overtreffen
• verheerlijking van vooruitgang en onrust
• filosofie en theologie andere finaliteit
• geen vooruitgang,
  maar diepgang

45
6. Vriendschap

• respect voor elkaars eigenheid
• oprechte interesse
• gemeenschappelijke én onafhankelijke activiteiten
• meningsverschillen zijn mogelijk, maar ook
  vruchtbaar en hebben nooit het laatste woord
• ? subordinatie geen slavinnen van elkaar
• ? assimilatie geen versmelting
• ? polemiek kritiek is constructief
• ? coëxistentie geen onverschilligheid
• ? concurrentie er niet op gericht elkaar te
  overtreffen

46
Besluit denkend geloven en gelovend denken

• denken is steeds een beetje geloven
• geloven is steeds een beetje denken
• cf. Fides et Ratio (encycliek 1998)
• Geloof en rede (Fides et Ratio) zijn als twee
  vleugels waarmee de menselijke geest zich verheft
  om de waarheid te beschouwen.