DOZIMETRIJA JONIZIRAJUCEG ZRACENJA

1
DOZIMETRIJA JONIZIRAJUCEG ZRACENJA
2
Dozimetrija jonizirajuceg zracenja je postupak
mjerenja energije, koju jonizirajuce zracenje
preda ozracenom tijelu. Stepen jonizacije i
štetnih bioloških efekata zavisi od kolicine
energije koju apsorbuje ozraceno ljudsko tijelo .
Doze su velicine kojima se izražava energija
apsorbovanog zracenja u ljudskom
tijelu. Apsorbovana doza D je mjera povecanja
unutrašnje energije po jednom kilogramu tkiva
gdje je dE energija apsorbiranog zracenja u
tijelu mase dm.
3
Integralna apsorbovna doza Di je ukupna energija
apsorbovnog zracenja u ozracenom tijelu mase m
DiD m (J).
Apsorbovna doza se teško mjeri jer je promjena
unutrašnje energije sistema koju ona uzrokuje i
odgovarajuca promjena temperature veoma malena,
cak i kada se radi o smrtonosnoj apsorbovanoj
dozi. Zato se uvodi ekspoziciona doza.
Ekspoziciona doza X je mjera jonizacije koju
fotonsko zracenje uzrokuje u zraku mase 1kg pri
normalnim uslovima.
4
dq ukupan naboj svih jona istog znaka nastalih
jonizacijom suhog zraka mase dm pri normalnim
uslovima. Jedinica za ekspozicionu dozu u SI je
C/kg. Veza izmedju ekspozicione i apsorbovane
doze je
f zavisi od energije fotona jonizirajuceg
zracenja i vrsti ozracenog tkiva (energiji
jonizacije materijala, f Ai /e) U suhom zraku
apsorbovanoj dozi od 1Gy odgovara ekspoziciona
doza od 0,26 C/kg.
5
Efekat jonizirajuceg zracenja na organizam ne
zavisi samo od velicine apsorbovane ili
ekspozicione doze vec i od vremena boravka
organizma u polju zracenja. Nije svejedno da li
jedna osoba prima odredenu dozu u toku jednog
sata, dana ili godine. Zbog toga je uvedena
velicina koja se zove brzina doze ili jacina
doze, a koja predstavlja priraštaj doze u
jedinici vremena. Jacina apsorbovane doze
dD priraštaj apsorbovane doze u vremenu dt
jacina doze ? jacina jonizirajuceg zracenja
6
Jacina ekspozicione doze
dX priraštaj ekspozicione doze za vrijeme dt
Pošto u ozracenom tkivu jednake apsorbovane
doze, primijenjene u toku jednakih vremenskih
intervala, razlicitim vrstama zracenja, izazivaju
razlicite biološke promjene, uvedena je
ekvivalentna doza
H DQN Ona je dimenzionalno jednaka
apsorbovanoj dozi, a izražava se u sivertima,
1Sv1J/kg

7
H DQN D - apsorbovana doza, Q -
bezdimenzionalni faktor kvaliteta kojim se
izražavaju razlike u biološkom efektu razlicitih
zracenja. On ima vrijednosti 1 za fotonska x i ?
zracenja, 10 za ß zracenje, 20 za ? zracenje i
druge višestruko nabijene cestice, N - takoder
bezdimenzionalni faktor, obuhvata sve druge
okolnosti pri zracenju, specificiran od strane
medunarodne komisije za radiološku zaštitu
(ICRP).
8
Jacina ekvivalentne doze
Za odredivanja stepena ozracenosti ljudskog
organizma kao cjeline, uvedena je efektivna
ekvivalentna doza
Wi predstavlja "težinski
faktor za i-ti organ Hi ekvivalentna doza za
i-ti organ
9
TEŽINSKI FAKTORI Wi ZA ORGANE COVJEKA ORGAN Wi gonade 0,25 dojka 0,15 crvena krvna zrnca 0,12 pluca 0,12 tiroidna žlijezda 0,03 kosti 0,03 ostali organi (zajedno) 0,30
"Težinski faktor" je vjerovatnoca ocekivanog
biološkog efekta u nekom organu kada je taj organ
ozracen istom dozom kojom je ozraceno cijelo
tijelo. Vrijednosti Wi su izmedu 0 i 1 pri
cemu je
10
Maksimalna dozvoljena jacina ekvivalentne doze za
covjeka u prosjeku iznosi 1,710-3 Sv godišnje.
Odavde se izuzimaju djeca i žene u reproduktivnom
dobu i u toku trudnoce. Gravidnim ženama se
zabranjuje rad sa izvorima zracenja ili boravak u
neposrednoj blizini izvora zracenja u toku
cijelog perioda trudnoce.