KRIZ EKONOMISI

1
KRIZ EKONOMISINDE TÜRKIYEDoç.Dr. Güray
KÜÇÜKKOCAOGLUBASKENT ÜNIVERSITESIIKTISADI VE
IDARI BILIMLER FAKÜLTESIISLETME
BÖLÜMÜgurayk_at_baskent.edu.tr
2
1980ler

• Özalli yillar 1983-1987
• 1989 yilinda Türkiye serbestlestirme asamasinin
  doruguna ulasti.
• Finansal serbestlesme sürecinden üç olumlu sonuç
  beklenirdi.
• Kredi hacmi genisleyecek, ulusal faiz orani
  düsecek,
• Sermayenin reel maliyeti düsecek ve uluslararasi
  düzeye yakinsayacaktir.
• Yatirimlar da dolayisiyla genisleyecektir.

3

• 1990lar Türkiyesinden 2002 yili sonuna kadar
  mevduat bankalarinin kredilerinin GSMHya oranina
  bakarsak, yüzde 15 ile 20 arasinda bir büyüklük
  görmekteyiz.
• Bu oranin Dünya ortalamasi yüzde 130dur.
• Türkiyenin de arasinda bulundugu orta derecede
  gelismis, kalkinmakta olan ülkeler ortalamasi
  yüzde 64tür.
• Sonuçta, 1990li yillarda Türkiye kredi hacmini
  genisletememistir.
• Dolayisiyla finansal serbestlestirmede
  Türkiyenin olumlu edinimler edinmedigini
  görüyoruz.

4
Kriz Ekonomisinin Baslangici

• Ekim 1987 Kara Ekim
• - ABD ekonomisindeki durgunluk,
• - Dolarin dünya piyasasinda özellikle mark
  karsisinda deger kaybetmesi,
• - ABD ve Avrupa arasinda yasanan faizlerin
  yönündeki farklilik,
• - Sirket birlesme ve devralma furyasi
• 1993-1994 Krizi Ekonomik Kriz
• 5 Nisan kararlari
• Sadece faiz ödemelerine ayrilan bütçe, istihdamin
  neredeyse yarisini karsilayan tarim kesiminin
  yarattigi katma degerden daha fazlasidir.

5

• 1997 Güneydogu Asya Ekonomik Krizi
• Yabanci sermaye yatirimlarinin verimli alanlara
  yönlendirilememesindeki sorunlar ve kisa vadeli
  borçlardaki artislar, dis faktörler, tutarsiz
  makroekonomik büyüme ve döviz kuru politikalari
  ile finans kesimindeki yapisal zayifliklardir.
• Tayland, Endonezya ve Güney Korenin IMF ile
  istikrar programlari talep kisilacak, üretim
  düsecek ve issizlik ortaya çikacaktir. AMAÇ
  alacakli Batili finans kurumlari almis olduklari
  risk karsiligini ödemeden krizden
  kurtulacaklardir.
• 1998 Rusya Krizi
• Rusya Güneydogu Asya Krizine hazirliksiz yüksek
  iç ve dis borç yüküyle yakalanmistir. Krizin
  Brezilyaya siçramasi üzerine IMF devreye girmis
  ve kurtarma operasyonu baslamistir.
• Önemli Bilgi . Haziran 1997 ile Agustos 1998
  tarihleri arasinda petrol fiyatlari 30 oraninda
  düsmüstür.

6
1990larda TÜRKIYE

• Türkiyenin 90lar boyunca bütün inis çikislarina
  ragmen reel ortalama büyüme hizi yüzde 3.5tir.
• Milli gelirden en fazla paya sahip olan yüzde
  5lik grup, milli gelirin neredeyse üçte birinden
  fazlasini götürüyor.
• Yüzde 20lik grup milli gelirin yüzde 50sinden
  fazlasini alip götürüyor.
• 1990lar Türkiyesinden 2002 yili sonuna kadar
  mevduat bankalarinin kredilerinin GSMHya oranina
  bakarsak, yüzde 15 ile 20 arasinda bir büyüklük
  görmekteyiz.
• Bu oranin Dünya ortalamasi yüzde 130dur.
• Türkiyenin de arasinda bulundugu orta derecede
  gelismis, kalkinmakta olan ülkeler ortalamasi
  yüzde 64tür.
• Sonuçta, 1990li yillarda Türkiye kredi hacmini
  genisletememistir.

7
Dolayisiyla finansal serbestlestirmede
Türkiyenin olumlu edinimler edinmedigini
görüyoruz.

• Yasanan bu krizlerde dissal etkenlerin de rolü
  olmakla beraber krizlerin baslica nedenleri
• (i) sürdürülemez bir iç borç dinamiginin olusmasi
  ve
• (ii) basta kamu bankalari olmak üzere mali
  sistemdeki sagliksiz yapinin ve diger yapisal
  sorunlarin kalici bir çözüme kavusturulamamis
  olmasidir.
• 1999 Ulusal Program 2001 Krizi
• Kendi içinde iyi düsünülmüs, ancak degisen
  sartlara göre esnekligi bulunmayan ve Türkiyenin
  gerçekleriyle bagdasmayan bir yapiya sahipti.
• Programin getirdigi yapay büyüme 2001de tikandi
  ve krize sürüklendik.
• Burada kusur nerede?
• Türkiyenin siyasetçilerinde mi, Merkez
  Bankasinda mi, yoksa IMFde mi?

8
Su an ki durum

• 'Yasananlar önce Asya Krizi'ni kriz büyüdükçe
  1929 buhranini hatirlatti'
• Eski Fed Baskani Greenspan, ABD ekonomisinin
  durgunluga dogru ilerledigini söyleyerek, önce
  "Yasananlar Asya ve Rusya Krizi ile benzerlik
  tasiyor" dedi, ardindan Bu 50 yilda hatta 100
  yilda bir yasanabilecek bir olay dedi.
• Savasa bagli Sebepler.
• ABDnin Iraka demokrasi getirmesi ve maliyetini
  Iraka yüklemesi
• ABDnin Irak harekatindaki harcamalarinin
  beklenenden fazla olmasi
• Irak harekatinin ABD ekonomisinde büyümeyi
  tetikleyememesi, 1. ve 2. Dünya savaslarinin
  ardindan beklenen ekonomik büyüme bu sefer
  gerçeklesmedi. Nedeni harcamalarin tabana
  yayilamamasidir.
• Savasin getirdikleri sonuç, petrol fiyatlarinda
  artis, ardindan ortaya çikan global likidite
  bollugu ve bu likiditenin riskli risksiz herkese
  kullandirilmasi

9

• Ekonomiye ve Finansal Uygulamalara bagli Sebepler
• Faiz oranlarinin uzun süre düsük tutulmasi,
• Subprime rate mortgagelarda artis,
• Credit Debt Obligations, Credit Default Swaps,
  Hedge Funds
• Greenspanin FED Baskanligi döneminde Finansal
  Deregülasyona gitmesi ve Kredi Türevlerini öven
  açiklamalarda bulunmasi,
• Cumhuriyetçilerin (Bush Yönetimi) vergi
  indirimleri,
• Kredi Derecelendirme Kuruluslarinin (SP,
  Moodys, Fitch) Kredi Türevlerini derecelendiren
  kuvvetli istatistiki yöntemlerinin bulunmamasi,
  Junk Bondlara verilen AAA notlar,
• Yatirim Bankalarinin Ticari Banka Iliskileri,
• CEO bazli sorunlar,
• Sirketlerin (Finansal ve Reel Sektör) 31.12.2008
  Finansal Tablolari

10
Türkiye'nin Durumu

• Bu dalgalanmadan Türkiye su an göreli olarak az
  etkilenmis durumda. Tipki, Asya Krizi'ndeki gibi
  en büyük etki borsamizdaki düsüs, kurlarda
  artis... Gelismekte olan diger ülkeler de bu
  krizden az etkilenmis durumda yine en büyük etki
  borsalarindaki düsüs, kurlardaki artis olarak
  görülmekte, ancak gelecekte durum çok daha
  problemli.
• Türkiyenin Krizden su an göreli olarak az
  etkilenmemizin nedenleri
• Bankacilik sektöründe yapisi itibariyle saglam
  durumda,
• Türkiye'de mortgage kredi sistemi daha hayata
  geçmedi, TOKInin konut edindirme sistemi
• Dünya finansal sisteminde kirilmalara yol açan
  mortgage kagitlarina dayali türev ürünlere
  Türkiye'den yatirim da yok denecek kadar az.
  Dolayisiyla direk etkilenen sirket ve kurum yok,
  ancak dolayli etki borçlanma faiz oranlarindaki
  artis olarak görülmektedir.
• Kisa ve orta vadeli düsünüldügünde, dünyada
  dolarin deger kazanmasi Euro'nun deger kaybetmesi
  Türkiye'nin aleyhine. Çünkü (bütün sirketler için
  geçerli olmasa da) genelde Türk sirketleri
  ihracatinin daha büyük kismi Euro'yla ithalatini
  ise dolarla yapmaktadir... Kamu ve Özel kesim Dis
  borçlari da daha çok dolar üzerindendir. Ancak
  uzun vadede, cari açik büyük problem olarak
  karsimizda

11
ABDnin krizinden kurtulmak için neler yaptigina
bakarsak

• Özellikle büyük bankalarin batisini engellemek
  ortaya çikan likidite krizini yatistirmak için
  FEDin ve diger büyük merkez bankalarinin
  (Avrupa, Ingiltere, Japonya, Isviçre, Kanada)
  piyasaya likidite pompaliyorlar...
• Ancak, burada dikkat etmemiz gereken bir konu
  var, FED gecen 1 yillik sürede ekonomiyi
  canlandirmak için faiz oranlarini 1 lere kadar
  indirdi.
• Bu indirimlerdeki amaç ekonomiyi canlandirmakti,
  aslinda teknik olarak piyasada likidite yaratmak
  ve bu likiditeyi tüketime yönlendirmek isteginde,
  ancak piyasadaki repo, mortgage faiz oranlari 6
  düzeyinde
• 700 milyarlik kaynak paketi, dagilimi genelde
  finans sektörüne, reel sektör dislandi
• Ancak gerek ABDde yatirim bankalari disinda
  yasanan likidite bollugu (ki krize sebep olan
  unsurlarin basinda bu bollukta var), gerekse
  dünyada yasanan likidite bollugu (faiz
  indirimlerinin sürmesi durumunda likidite daha da
  bollasacak) ileriki zamanlarda ABD enflasyon
  oranini artiracak ve buna bagli olarak dolarin
  degerini düsürecektir.

12
Dolarin degeri daha da düserse

• Bazi analistlere göre bu kisa vadede ABDyi
  krizin esiginden kurtarabilir, (özellikle ABD
  Otomotiv, demir-çelik, makine-teçhizat,
  elektronik ve yapi sektörlerini canlandirabilir)
  ???
• Ancak uzun vadede uluslar arasi ticari sistemde
  yatirim olarak duran 3.8 trilyon dolarlik parasal
  büyüklügü arti ABDnin son kaynak paketi ile
  büyüyen bütçe açiklarinin etkileri, ne olur? Bu
  dolarlar yatirim araci olmaktan çikar, ve
  kitlesel bir satisa maruz kalir, böylece dolarin
  degeri daha da düser
• Seçilmis Baskan Obamayi bekleyen sorunlar
• 2008de son iki ayda Dolar neden birden yükseldi?

13

• Türkiyenin mevcut durumunu sürdürebilme sansi -
• (1) Dünyadaki likidite bollugundan Türkiyede
  yararlandi. Özellikle özel sektör yüksek
  meblaglarda borçlandi.
• (2) Türkiyenin satisa çikardigi KITler, Türk
  bankalari, sigorta sirketleri  ve özel sektör
  sirketlerini vardi.
• (3) IMKB cosmustu, ancak Hazinede tahvil ve
  bonoya diger ülkelerin ödediginden fazla faiz
  ödüyordu.
• (4) Dolar fiyati artmiyor, tersine azaliyordu. Bu
  nedenle döviz getiren, dövizi götürürken kazançli
  çikiyordu. CARRY TRADERS
• (5) Gayrimenkul fiyatlarindaki balondan
  Türkiyede nasibini aldigindan yabancilar
  gayrimenkul için para getiriyordu.
• (6) Gida ve Enerji Fiyatlari makul seviyelerde
  seyrediyordu.
• (7) Enflasyon tek haneli rakamlarda seyrediyordu.
• (8) Bütçe açiklari manipüle edildigi için fazla
  Bütçe fazlasi görünüyordu.
• (9) Cari açik sürdürülebilir oldugu sürece sorun
  degil deniyordu.