Griek tegen barbaar

1
Medea thema 1

• Griek tegen barbaar

2
Griek tegen barbaar

• thematische les bij medea

3
Waar komt barbaar vandaan?

• Homerus, Ilias 2.867
• En Nastes was de aanvoerder van de
  barbaars- klinkende Kariërs...
• taal als belangrijkste criterium

4
Homerus geen moreel onderscheid

• Trojanen geen barbaren in ethische zin

Achilles offert twaalf jongens op de brandstapel
van Patroclus (Darius schilder, c. 330 v.C.)
5
Grieken niet militair superieur

• Aan beide kanten laffe boogschutters
• Strijd gaat gelijk op
• Trojanen kunnen alleen door een list verliezen

Scène uit Troy (Warner 2004)
6
De archaïsche Ander

• Mythische monsters symboliseren alles wat
  cultureel en moreel fout is
• Monsters later symbool voor historische Ander

Herakles verslaat de Stier van Kreta (links) en
krijgt de Appels van de Hesperiden
7
Ontstaan van de barbaar

• Groeiende Grieksheid in archaïsche tijd door
• kolonisatie
• Griekse taal
• Panhelleense gedichten
• Panhelleense festivals en instellingen

De Olympische Spelen brachten de Griekse Wereld
bijeen!
8
De Perzische Oorlogen

• 499-94 Ionische Opstand
• 492 Eerste Perzische Oorlog
• 490 Tweede Perzische Oorlog (Marathon)
• 480-479 Derde Perzische Oorlog (Thermopylae,
  Salamis, Plataeae)

De Slag bij Thermopylae (480)
9
Polarisatie in Herodotus

• Grieken

• Perzen

• weinig grondstoffen
• hard en grimmig volk
• weinig inmenging van de staat
• giften en diefstal
• stabiliteit door tevredenheid

• rijke omgeving
• volk zacht en verwend
• veel staatsbemoeienis en belasting
• markten en handel
• expansiedrift door gierigheid

10
Athene, het èchte Griekenland
De Grieken hakken de Perzen in de pan in de Slag
bij Marathon. De democratie zegeviert!
11
Tragedie en de barbaar

• Eerste echte barbaren in tragedie
• Aeschylus Perzen (472)
• Grote Dionysia als podium voor uitdragen Atheense
  ideologie

Op het hoogtepunt van de Zeebond maakten alle
roze gebieden op deze kaart deel uit van het
bondgenootschap.
12
Aeschylus Perzen

• Perzen
• onderworpen aan hiërarchisch systeem
• mateloos luxueus
• ongeremd emotioneel

• Grieken
• vrij en democratisch
• geremd en gematigd door wetten
• gedisciplineerd

13
Een blijvende tegenstelling

• Perzen

• Grieken

• amathia
• deilia
• akolasia
• adikia

• sophia
• andreia
• sophrosyne
• dikaiosyne

14
Buig voor de koning!
Voor Macbeth (ca. 1030)
Voor Darth Vader (lang, lang geleden... etc.)
Voor de Assyrische koning Shalmanezar (ca. 850
v.C.)
15
Nomos is koning
De Griekse wetgevers Solon links) en Lycurgus
werden in hun respectievelijke stadstaten Athene
en Sparta als helden en beschermers van de
beschaving beschouwd
16
De zegeningen van de democratie

• Grieken gehoorzamen door logos en peitho aan hun
  wetten
• Alleen in de democratie kan ware philia bestaan

De Atheense Pnyx waar de volksvergadering
bijeenkwam
17
Iasons rede
Griekenland Barbarije
recht geweld
wetten emoties
reputatie redeloosheid
18
Medea vergriekst
Iason
breekt eed
volgt goden niet
respecteert wetten niet
is onrechtvaardig
is laf
19
Iason als barbaar?

• Medea
• wordt begrijpelijk en sympathiek voor het publiek
• is een waardige opponent voor Iason
• morele winnaar eerste confrontatie

Iason wordt gebarbariseerd!
20
Wat betekent dat?

• Euripides is misschien wel pro-Medea. Maar
• Euripides is misschien wel contra-Korinthe
• Medea bedriegt ook de Atheense good guy Aigeus
• Medea als uitzondering die de regel bevestigt?

21
Medea thema 2

• Man tegen Vrouw

22
Man tegen vrouw

• Thematische les bij Medea

23
Dubbele standaard in mythe
De immer stralende Dageraad met haar steeds ouder
wordende Tithonos
24
Epos de vrouw als object

• prijs bij onderlinge spelen
• buit in tijden van oorlog
• mannen mogen slapen met slavinnen

Agamemnon haalt Chryseïs weg bij Achilles (J.-L.
David, 1819)
25
Sterke vrouwen in epos
Greta Scacchi als Penelope in de tv-film The
Odyssey (1997)
Kirke (Waterhouse 1891)
26
De archaïsche periode

• Vrouwen afhankelijk van mannelijke familie
• Vrouwen alleen in economische moeilijkheden
• Lage levensverwachting
• Infanticide (?)

27
Vrouwen volgens Semonides

• 1) Zeug (smerig)
• 2) Vos (sluw)
• 3) Hond (nieuwsgierig)
• 4) Sukkel
• 5) Zee (grillig)

• 6) Ezel (koppig)
• 7) Wezel (amoreel)
• 8) Merrie (ijdel)
• 9) Aap (lelijk)
• 10) Bij (perfect)

28
Sparta, een uitzondering
De kroon op de opvoeding een Spartaanse moeder
geeft een schild aan haar zoon (Le Barbier, 1805)
29
Inzoomen op Athene
De helden uit de bronstijd
De helden uit de bronstijd
Dionysustheater, klassieke periode
30
Een vrouw in Athene

• Taak productie van wettige kinderen
• Voortdurend onder mannelijk toezicht
• Nauwelijks recht op zelfbeschikking
• Nauwelijks bezit
• Huwbare leeftijd 14 jaar
• Huwelijken gearrangeerd
• Bruidsschat-systeem

31
Vrouwelijke onmacht

• Geen participatie in staatszaken of militaire
  aangelegenheden
• Religieuze rol beperkt

Het Thesmoforiënfeest was alleen voor vrouwen
toegankelijk. Het feest duurde drie dagen en werd
begonnen met het offeren van een big.
32
Dom en onhandig

• Ideale vrouw werpt kinderen, loopt niet in de weg
  en doet niet te veel fout

Twee vrouwen bij een weefgetouw, Attische
lekythos (ca. 540 v.C.)
33
Macht vrouwen aangezet
Attische roodfigurige krater, ca. 460
Klytaimnestra (Collier 1882)
34
Vrouwen in opstand

• Rebelleren tegen gevestigde normen en regels
• Mannelijk sterk

Antigone versus Kreon in de beroemde tekening van
Cocteau
35
Euripides vrouwen

• vrouwen zijn een bron van verdriet (Orestes)
• vrouwen zijn wel mooi maar richten een man te
  gronde (Hippolytus)
• stiefmoeders zijn slechte wezens (Alkestis)
• vrouwen zijn vaak met hekserij bezig (Ion)
• vrouwen zijn de beste bedenkers van kwaad (Medea)

36
Ook Euripides

• Vrouwen zijn intelligent en daadkrachtig
• Aristoteles vrouw moet niet te deinè of andreia
  zijn
• Aristophanes Euripides
• vrouwen te los en vrij

Hekabe neemt wraak voor de moord op haar zoon en
verblindt de dader Polymnestor (G.M. Crespi, ca.
1720)
37
Medeas dubbele gezicht

• Medea gebruikt de vooroordelen over de vrouw in
  haar eigen voordeel
• ... ik heb er nu beter over nagedacht
• ... ik was dom en boos
• ... natuurlijk weet mijn man het beter
• ... ik ben ook maar een vrouw

38
Een schilderij van de moderne kunstenares Jaimee
Todd.
39
Medea thema 3

• Held tegen heks

40
Held tegen heks

• Thematische les bij Medea

41
Het belang van de Held

• Mythische tijd beschreven door twee epici,
  Homeros en Hesiodos
• Heroïsch ideaal uit heldenepos nog steeds leidend
  voor klassieke Griek

Iedere Griek in de Oudheid wilde Achilles zijn!
42
De Griekse hèroos

• Figuur uit mythische tijd
• (Bijna altijd) van adel
• Uitzonderlijk door prestaties
• Overleden
• Vereerd in chthonische cultus
• Geenszins moreel
• perfect

De tombe van Achilles bij Troje, op dit
schilderij bezocht door Alexander de Grote
ongetwijfeld om inspiratie op te doen.
43
Helden de eerste generatie
Theseus
Herakles
Perseus
44
1. De shame-culture
guilt culture modern westers christelijk geweten w
etten en regels
shame culture primitief niet-westers heidens i
mago gedrag van voorouders
VS.
45
Voorbeeld Achilles

• Jij, Pelide, houd op met de koning te twisten en
  ga geen
• strijd met hem aan. Een skepterdragende koning
  krijgt immers
• niet dezelfde eer (ou... homoiês timês), omdat
  Zeus hem roem heeft gegeven. Als jij al
• sterker (krateros) dan hij bent, - jou schonk een
  godlijke moeder het leven.
• Hij heeft een grotere macht (pherteros esti),
  want heerst over heel wat meer mensen.
  (Il. 2.277-281)

46
Wat is goed?

• Goed is het halen van je doelen
• Doel zelf is niet goed of slecht
• Intenties zijn onbelangrijk

Agamemnon beledigt Achilles (Tischbein, 1776).
Later verklaarde de generaal verblind te zijn
geweest door de godin Ate.
47
De focus van de held

• Goed zijn vooral de competitieve deugden, dus
• prestaties op het slagveld
• prestaties als spreker

Achilles kreeg van huis uit de opdracht mee boven
alle anderen uit te steken in het doen van daden
en het spreken van woorden.
48
Help Friends Harm Enemies

• Gedragscode wordt norm van dikè
• Lex talionis oog om oog, tand om tand

De lex talionis levert genoeg stof voor tragedie
Atreus doodt de zoon van Thyestes, Thyestes zoon
Aigisthos doodt Atreus zoon Agamemnon,
Agamemnons zoon Orestes doodt Aigisthos (zie
vaasschildering)...
49
Vrienden en Vijanden

• Philia meer dan vriendschap
• Vijanden krijgen, erven of overnemen
• Vrienschap kan omslaan in vijandschap
• Wie begint is erg belangrijk!

Wanneer de Trojaan Glaukos en de Griek Diomedes
elkaar willen aanvallen, komen ze er plotseling
achter dat hun vaders philoi zijn. Ze stoppen
meteen met vechten en wisselen in plaats daarvan
geschenken uit.
50
Iason, een andere held

• Atypisch
• geen godenzoon
• geen krachtpatser
• geen enkeling
• Maar
• spreker en organisator
• aanvoerder van een groep
• afhankelijk van een vrouw

De charmeur Iason (Jason The Argonauts, 1963)
51
Medea, een geval apart

• Geen traditionele helper maiden
• Groot aandeel in overwinning Iason
• Claimt door gedrag heroïsche status

Zonder Ariadne was Theseus nooit levend uit het
labyrint gekomen (scène uit de korte film
Ariadnes draad, Attila Bertóti 2010).
52
De woede van Medea

• Klaagt over oneer en onrecht
• Koestert hevige wrok
• Vrees voor verlies van status en respect
  (uitgelachen worden)
• Geen gebroken hart maar
• gekrenkte trots

Dezelfde redenen voor Achilles om te stoppen met
vechten!
53
Van vriend tot vijand

• Medea altijd goede philè geweest
• Iason is begonnen
• Wraak Medea volledig gerechtvaardigd
• Wrekende Medea schiet heroïsch door

Ook Achilles ging in zijn wraakzucht te ver!
54
Medea, overwinnaar