Si

1
Siðfræði III

• Nytjastefnan

2
Helstu fulltrúar

• Jeremy Bentham (1748-1832)

• John Stuart Mill (1806-1873)

3
Hvað er nytjastefna?

• Hið góða er ánægja og hamingja
• Ef um tvo eða fleiri kosti er að ræða ber okkur
  að velja þann sem mesta hamingju veitir
• Það er beinlínis siðferðileg skylda okkar
• Ekki er nóg að við hámörkum eigin hamingju
• Nauðsynlegt er að reikna með hamingju allra
  þeirra sem athöfnin varðar

4
Boðorð nytjastefnunnar

• Siðferðilegt gildi athafnar vex í réttu
  hlutfalli við þá hamingju eða ánægju sem hún
  skapar

5
Fjölhyggja um gildi

• Hið góða er ekki hægt að leggja til grundvallar
• Menn geta haft á því misjafnar skoðanir hvað sé
  gott og hvað vont
• Ýmsir hlutir hafa þó gildi í sjálfum sér
  eigingildi
• T.d. frelsi, ást, bókmenntir, heimspeki o.s.frv.

6
Fjölhyggja um gildi (frh.)

• Þessir hlutir hafa gildi fyrir okkur, þó í
  mismiklu mæli fyrir hvern og einn
• Gildi þeirra felst ekki í því að þeir veki með
  okkur ákveðna tilfinningu t.d. ánægju
• Sú athöfn er siðferðilega rétt sem hámarkar þessi
  eigingildi, sama hvaða nafni þau nefnast

7
Skilgreining nytjastefnunnar

• Nytjastefnan er sjálfri sér samkvæm
  afleiðingasiðfræði sem byggist á nautnahyggju
  (hámörkun hamingjunnar) eða fjölhyggju (hámörkun
  eigingilda) og hefur almannaheill að markmiði

8
Gagnrýni á nytjastefnuna

1. Afleiðingavandinn
2. Mælingarvandinn
3. Skiptingarvandinn
4. Innsæisvandinn/níðingsverk

9
Gagnrýni Afleiðingarvandi

• Er mögulegt að sjá fyrir allar afleiðingar gjörða
  sinna?
• Við hvaða hóp á að miða?
• Við hvaða tímabil á að miða?
• Svar nytjahyggjunnar
• Leiða má líkur að ákveðnum niðurstöðum við
  ákveðnar aðstæður
• Líkur eru á að nytjastefnan færi okkur
  ásættanlegar niðurstöður í ásættanlegum fjölda
  tilfella

10
Gagnrýni Mælingarvandi

• Er mögulegt að mæla ánægju, hamingju eða
  eigingildi?
• Mælihvarði Benthams Sú ánægjutilfinning skal
  tekin fram yfir aðra sem er djúpstæðari,
  áreiðanlegri, varanlegri, hreinni og meira
  gefandi
• Er mögulegt að bera saman vellíðan og vanlíðan?

11
Gagnrýni Skiptingarvandi

• Samkvæmt nytjastefnunni skiptir ekkert annað máli
  en að hámarka hamingjuna
• Það er aukaatriði hvernig hamingjan skiptist
  milli manna
• Svar nytjastefnunnar
• Réttlát skipting skiptir að sjálfsögðu máli vegna
  þess að allar líkur eru á að slík skipting valdi,
  þegar á allt er litið, meiri hamingju en ranglát

12
Gagnrýni Níðíngsverk

• Réttlætir nytjastefnan níðingsverk?
• Má t.d. réttlæta morð, pyntingar, þjófnaði
  o.s.frv. með því að vísa til þess að þessar
  athafnir hafi veitt meiri hamingju en óhamingju?
• Hver er réttur einstaklingsins gagnvart
  útreikningum af þessu tæi?
• Má fórna einstaklingum fyrir heill fjöldans?

13
Gagnrýni Níðingsverk (frh.)

• Svar nytjastefnunnar
• Dæmi um siðferðileg vandamál af þessum toga eru
  fátíð og ekki er réttlátt að ætlast til þess af
  nokkurri kenningu að hún eigi svör við
  öfgafyllstu vandamálunum
• Reglunytjastefna
• Að öllu jöfnu skulu athafnir metnar eftir
  afleiðingum en þó skal hafa vissar reglur til
  hliðsjónar. Þessar reglur eru rökstuddar með
  nytjareglunni, þ.e. hámarks hamingja fyrir sem
  flesta

14
Kostir nytjastefnunnar

• Þegar almennt samkomulag er um það hvað er rétt
  og hvað rang virðist nytjastefnan ganga upp
• Meginhugmyndin, að hámarka beri hamingju sem
  flestra, getur gengið upp þó að erfitt geti verið
  að beita nytjareglunni á einstök atvik

15
Hamingjuregla Mills

• Þar sem hamingja er það eina sem menn sækjast
  eftir er hún það eina sem er eftirsóknarvert í
  sjálfu sér

16
Spurningar

• Er hamingja það eina sem við sækjumst eftir?
• Af hverju eru stundvísi, sannsögli og hjálpsemi
  siðferðileg hugtök?
• Ef þetta eru dygðir hverjir eru þá lestirnir?
• Er skynsamlegt að hafa hamingjuna sem markmið
  siðferðis?
• Eru til önnur og jafngóð markmið?