BI

1
BIÇIMSEL OLMAYAN ORGANIZASYON
2
Biçimsel Organizasyon ve Isletmeler Için Önemi

• Organizasyonu, belirli amaçlara ulasmak için,
  birden fazla bireyin ya da birimin bir araya
  gelerek, düzenli ve bütünlesik faaliyetlerde
  bulundugu bir yapi olarak tanimlanabilir.
• Tanimi basit görünmekle birlikte, gerçek
  anlamiyla organizasyon karmasik bir bütünü ifade
  eder.
• Karmasik olma niteliginin temel nedeni,
  organizasyon kavraminin içinde biçimsel ve
  biçimsel olmayan organizasyonun bir arada
  olmasidir.
• Biçimsel organizasyonun olusturulma süreci,
  örgütleme ve bölümlere ayirma konularinda
  etraflica incelenmistir. Organizasyonun
  isleyisiyle ilgili yönetim ve organizasyon
  ilkeleri, yetki kavrami biçimsel organizasyonun
  diger önemli konularidir. Bu ve diger konular
  kuramsal olarak, organizasyonlarda biçimsel
  düzeni saglamaya yöneliktir.

3
Biçimsel Organizasyon ve Isletmeler Için Önemi

• Biçimsel yapi, isletmenin hedeflerine ulasmasi
  için gerekli alt yapiyi hazirlar.
• Birimlerin olusturulmasi, yönetim kadrolarinin
  hazirlamasi, yetki v sorumluluk iliskilerinin
  belirlenmesi, faaliyetlerin sürdürülmesi için
  gereken iletisim kanallarinin isletilmesi, kisaca
  emir-komuta düzeninin kurulmasi biçimsel
  organizasyon yapisi ile saglanir.
• 21. yüzyil isletmecilik anlayisi, biçimsel
  organizasyonun önemini yadsimamaktadir. Ancak,
  isletmelerin hedeflerine ulasmasi için gerekli
  bir temel unsur öncelik kazanir insan ve onunla
  birlikte ortaya çikan biçimsel olmayan
  organizasyon

4
Biçimsel Olmayan Organizasyonun Tanimi ve
Isletmeler Için Anlami

• Biçimsel olmayan organizasyon, isletmelerde temel
  üretim unsurlarindan biri olan insani temel alir.
  
• Organizasyon kavraminin taniminda insanin var
  oldugu göz önüne alindiginda her biçimsel
  organizasyon içinde veya her isletmede, biçimsel
  olmayan organizasyonu varligindan söz edilebilir.
• Biçimsel olmayan organizasyon, bir isletmede ya
  da bir çalisma ortamindaki insanlarin birbiriyle
  iletisimi ve etkilesiminden dogan bir toplumsal
  iliskiler agidir.

5
Biçimsel Olmayan Organizasyonun Özelikleri

• Toplumsal iliskiler biçimsel olmayan
  organizasyonun özüdür.
• Biçimsel olmayan organizasyon, biçimsel
  organizasyon içinde ortaya çikan biçimsel olmayan
  gruplardan meydana gelir.
• Biçimsel organizasyonun üyeleri, degisik
  nedenlerle çalisma iliskileri disinda bir araya
  gelebilirler.
• Birden fazla kisinin biçimsel faaliyetlerin
  disinda ortak konular için bir araya gelmesi ile
  biçimsel olmayan gruplar olusur.
• Biçimsel olmayan organizasyon, ayni ortamda bu
  sekilde olusan biçimsel olmayan gruplarin ve
  iliskilerin toplamidir.
• Bir isletmede süreklilik kazanmis dostluk ve
  arkadaslik iliskileri, paylasilan ayni hobiler,
  ayni yöreden olanlarin bir grup olusturmasi
  biçimsel olmayan organizasyonun varligini ortaya
  koyar.

6
Biçimsel Organizasyon-Biçimsel Olmayan
Organizasyon Iliskisi

• Biçimsel organizasyon komuta birimleri,
  emir-komuta iliskilerini, hiyerarsik basamaklari,
  biçimsel çalisma ekiplerini kapsar.
• Biçimsel organizasyonu ve biçimsel çevreyi
  yöneticiler sekillendirir. Ancak her zaman,
  yöneticilerin belirledigi biçimsel çerçevenin
  disina çikilmasi söz konusu olabilir.
• Organizasyonlarda biçimsel yapinin ve biçimsel
  iliskilerin disina çikilmasinda, biçimsel olmayan
  iliskilerin etkisi vardir.
• Yani her biçimsel organizasyonda ikili bir
  faaliyet yapisi vardir bir tarafta yöneticilerin
  belirledigi ilke, politika, yetki ve sorumluluk
  iliskileri ile biçimsel faaliyet yapisi diger
  tarafta organizasyon üyelerinin birbiriyle
  etkilesimi sonucunda olusan biçimsel olmayan
  organizasyon.

7
Biçimsel ve Biçimsel Olmayan Organizasyonun
Karsilastirmasi

• Her biçimsel organizasyonun içinde bir biçimsel
  olmayan organizasyon vardir.
• Biçimsel olmayan organizasyon en az bir, çogu
  zaman birden fazla biçimsel olmayan gruptan
  olusur.
• Biçimsel organizasyonun boyutlari ve
  niteliklerine bagli olarak, biçimsel olmayan
  organizasyonun yetki boyutlari ve içerdigi
  biçimsel olmayan gruplarin sayisi degisir.

8
Biçimsel ve Biçimsel Olmayan Organizasyonun
Karsilastirilmasi
Biçimsel Olmayan Organizasyon Biçimsel Organizasyon
Insanlarin karsilikli etkilesimi ve iletisimi ile olusur Yöneticilerin biçimsel hedefe yönelik çabalari ile olusur
Çogu kez kendiliginden, bazen bilinçli olarak olusturulur Planlayarak ve sistemli bir biçimde olusturulur
Biçimsel olmayan grubun kendi çikarlarina uygun amaçlar Biçimsel organizasyonun çikarlarina uygun amaçlar
Yönetim ve denetim kaynagi, güç Yönetim ve denetim kaynagi, yetki
Gücün kaynagi, iliskiler ve kisilik özelligi Yetkinin kaynagi, bulunulan hiyerarsik pozisyon
Güç sahibi lider Yetki sahibi yönetici
Grup normlarina uyum önemli Biçimsel ilke, politika ve süreçlere uyum önemli
Grup iliskileri Emir-komuta, ast-üst iliskileri
Bireyler üzerindeki denetimin kaynagi, grupta kalma veya dislanma Bireyler üzerindeki denetimin kaynagi, ödüller veya cezalar
Dayanismayi saglama amaciyla Sürekli büyüme egilimi baskin
Biçimsel olmayan iletisim kanallari Biçimsel iletisim kanallari
9
Biçimsel Olmayan Iliskiler

• Isletmelerde biçimsel olmayan gruplarin varligi
  önlenemez. Insanlarin çesitli gereksinmelerine
  dayanarak bir araya gelmesi kaçinilmaz bir
  davranistir.
• Yöneticiler biçimsel olmayan davranislari önlemek
  yerine, öncelikle bu iliskilerin hangi amaç ve
  gereksinmelere dayandigini ögrenmelidir. Bunlar
  arasinda isletmeyi ve çalisanlari olumsuz
  etkileyen iliskiler varsa, yönetici bunlarin
  üzerinde durmali ve mümkünse önlemeye
  çalismalidir.
• Biçimsel olmayan iliskilerin ve gruplarin
  varligi, içinde bulunulan biçimsel organizasyonun
  amaçlarina zarar vermeyecek boyutlarda olmalidir.
  Bunu saglamak için yöneticilerde biçimsel olmayan
  organizasyonun varligini baskici olmayan biçimde
  gözleyebilme yetenegine sahip olmasi gerekir.

10
Biçimsel Organizasyon Içindeki Biçimsel Olmayan
Organizasyon Örnegi
11
Örgütsel Buzdagi

• Biçimsel organizasyon ile biçimsel olmayan
  organizasyon birlikte bir buzdagi gibidir.
• Biçimsel organizasyonun yapisi, iliskiler, yetki
  ve sorumluluklar buzdaginin su üzerinde
  görülebilen kismi gibi açiktir.
• Organizasyonun biçimsel olmayan yönü, buzdaginin
  suyun altindaki kismina benzetilebilir açikça
  görülemeyen, boyutlari belirlenemeyen, olumlu
  veya olumsuz etkileri tam olarak bilinmeyen ve
  asil üzerinde durulmasi gereken kisimdir.
• Bu nitelikleri nedeniyle, biçimsel olmayan
  organizasyonu olusturan biçimsel olmayan
  iliskiler, biçimsel olmayan gruplar, bunlarin
  yapisi ve amaçlari iyi ögrenilmelidir.

12
Örgütsel Buzdagi
Biçimsel Organizasyon
(Hiyerarsik yapi, biçimsel iliskiler, yetki ve
sorumluluklar, planlar, politikalar, vb. )
Biçimsel olmayan organizasyon
(Gruplar, liderlik, biçimsel olmayan iliskiler,
güç, rol algilamalari, vb.)
13
Biçimsel Olmayan Organizasyon Yapisi

• Biçimsel olmayan organizasyon, degisik amaçli
  biçimsel olmayan iliskilerden ve gruplardan
  olusur.
• Biçimsel olmayan iliskiler çesitli nedenlerden
  kaynaklanir. Bu nedenler ortaya çiktiginda
  insanlar bir araya gelerek, biçimsel olmayan
  gruplari olustururlar.

14
Biçimsel Olmayan Gruplari Olusturan Etkenler
Gereksinimlerin doyurulmasi Arkadaslik, güvenlik, kendini gelistirme, grup üyesi olma
Fiziksel yakinlik ve etkilesim Ayni adayi ya da çalisma araçlarini paylasma, bir isin parçalarini yapma
Ayni amaci paylasma Ögrenme, yönetime yakin olma, yönetimi gelistirme
Benzerlik Karakter veya zevkler, inançlar, din, dil, yetenek, ayni yöreden olma
15
Biçimsel Olmayan Grup Türleri

• Biçimsel olmayan gruplar degisik ölçüler temel
  alinarak gruplandirilabilir. Olusma etkenleri ya
  da bulunulan hiyerarsik basamak ölçü alinabilir.
  Asagidaki gruplandirma, biçimsel olmayan
  gruplarin ortaya çikardigi örgütsel basamaklari
  ölçü almaktadir
• Dikey Gruplar
• Yatay Gruplar
• Karma Gruplar

16
Biçimsel Olmayan Grup Türleri
Biçimsel Olmayan Organizasyon
Kisiler
Dikey gruplar
Yatay gruplar
Karma gruplar
17
1. Dikey Gruplar

• Biçimsel olmayan dikey gruplar, biçimsel
  organizasyonun farkli hiyerarsik basamaklarindan
  bireylerin bir araya geldigi gruplardir.
• Bu gruplar genellikle ayni çalisma alanindaki
  bireyleri, ast-üst iliskilerini kapsar.
• Bu tür iliskiler sayesinde üstler, daha alt
  basamaklarin kendilerine iliskin görüsleri
  hakkinda bilgi edinebilir.
• Biçimsel kanallardan üstlere yansimayan olumlu ya
  da olumsuz konular, bu yolla üst basamaklara
  iletilir.
• Akilli yöneticiler, biçimsel olmayan dikey
  gruplari, biçimsel organizasyonun etkinligini
  arttiran birer araç olarak kullanabilir. Ancak,
  bu tür biçimsel olmayan iliskiler, ast-üst
  arasindaki biçimsel ve hiyerarsik çalisma çalisma
  düzenini bozmamalidir.

18
2. Yatay Gruplar

• Biçimsel organizasyonun, ayni hiyerarsik
  düzeyinden bireylerin bir araya gelmesiyle olusan
  gruplardir.
• Bu tür biçimsel olmayan grup üyeleri yönetici ve
  yönetilen olabilir. Üretim, pazarlama, finans
  bölümlerinin yöneticileri ya da çalisanlari,
  biçimsel is iliskilerinin ötesinde isletme içinde
  veya disinda toplanip çesitli etkinliklerde
  bulunabilirler.
• Yatay biçimsel olmayan gruplarin belirgin
  niteligi, biçimsel çalisma iliskilerini
  destekleyici olmasidir. Bu tür iliskiler, dikey
  biçimsel olmayan iliskilere göre daha kolay ve
  kendiliginden bir süreç içinde ortaya çikar.
• Dikey biçimsel olmayan gruplarda, insiyatif daha
  çok üstlerin elinde gibidir. Yatay gruplarda ise
  üyeler daha rahattir, tartisma ya da sohbetler
  daha esnek bir ortamda sürdürülür.
• Yatay gruplarin olusmasinda en önemli etken,
  üyelerin degisik açidan benzerliklere sahip
  olmasidir.

19
3. Karma Gruplar

• Karma gruplarda, farkli hiyerarsik düzeylerden ve
  farkli çalisma alanlarindan olanlar bir araya
  gelir.
• Biçimsel organizasyon içinde birbiri ile çalisma
  iliskisi olmayan bireylerin biçimsel olmayan
  gruplar içinde bulusmasi, yine iç disinda ortak
  noktalarinin olmasindan kaynaklanir.
• Karma gruplar bize biçimsel olmayan
  organizasyonun, biçimsel organizasyonun herhangi
  bir noktasinda, degisik hiyerarsik düzeylerde
  etkili olabilecegini gösterir.

20
Biçimsel Olmayan Organizasyonun Olusumu

• Biçimsel olmayan gruplar daha önce de
  belirtildigi gibi kendiliginden ancak belli bir
  süreç içinde olusur. Biçimsel olmayan gruplarin
  olusumu dört asamadan geçer. Bunlar
• Biçim kazanma
• Kaynasma
• Norm belirleme
• Faaliyet

21
Biçimsel Olmayan Gruplarin Gelisimi
Norm Belirme
Faaliyet
Biçim Kazanma
Kaynasma
22
Biçimsel Olmayan Organizasyonun Olusum Süreci

• Ilk asamada, grup üyeleri ilk kez bir araya
  geliyor, karsilikli olarak, benimsenen ve
  benimsenmeyen davranislar, düsünceler ortaya
  konulur ve degerlendirme yapilir.
• Ikinci asamada, degerlendirme süreci devam eder
  ve sonucunda görüs ayriliklari belirir. Grubun
  amaçlari, öncelikleri, davranis biçimleri
  konusunda farkli görüsler ortaya çikar. Grup
  içinde karsit olanlar ortaya çikar. Bu asamada
  çogunlukla uzlasma saglayacak biçimsel olmayan
  liderler kazanilir.

23
Biçimsel Olmayan Organizasyonun Olusum Süreci

• Üçüncü asamada, grup içinde uzlasma ortami
  saglanir, gruba uyum saglayanlar dislanir ya da
  kendisi ayrilir. Kalan üyeler arasinda, grubun
  fonksiyonlari, normlari ya da davranis biçimi,
  üyelerin rolleri ve sorumluluklari konusunda
  görüs birligine varilir.
• Son asamada, grup belirlenen çerçevede ve
  amaçlari yönünde faaliyete geçer. Dayanisma,
  bilgi edinme, yemekli toplantilar, sorunlari
  tartisma gibi.
• Biçimsel olmayan gruplarin varligi, üyeler gruba
  tutundugu sürece devam eder.

24
Biçimsel Olmayan Gruplarin Içindeki Unsurlar

• Biçimsel olmayan gruplarin varligini sürdürmesini
  ve amaçlarini gerçeklestirmesini saglayan birkaç
  önemli unsur vardir.
• Bunlar ayni zamanda, gruplarin yapisini ve
  faaliyet biçimini ortaya koyar.
• Biçimsel olmayan gruplarin varliginda etkili olan
  bu unsurlar Normlar, grup içinde roller ve
  karsilikli iliskiler ve grup liderligi olarak
  siralanabilir.

25
Normlar

• Normlar, bir grubun tüm üyelerince kabul edilen
  davranis standartlaridir. Grup üyeleri için yol
  göstericidir.
• Belirli kosullar altinda uygun olan ve olmayan
  davranislari belirler. Üyelerin birbiriyle
  iliskileri, giyim tarzi, çalisma yogunlugu,
  eglenme tarzi, ise gelis-gidis saatleri grup
  normlarina birkaç örnektir.
• Biçimsel olmayan gruplarin üyeleri için
  belirledigi normlar, üyelerin biçimsel
  organizasyona yönelik tutum ve davranislarini
  etkiler.
• Normlar, grup üyeleri için baglayicidir. Grubun
  içinde kalmak ve grubun katkilarindan yararlanmak
  isteyenler, normlara uymalidir. Uymayanlar, diger
  üyeler tarafindan grubun disina itilir veya
  kendisi gruptan ayrilir.
• Normlar, grup üyelerini bir arada tutarak,
  gruplarin güçlü ve kalici olmasini saglayan
  unsurlardir. Normlar ayni zamanda, üyeler
  üzerinde bir denetim araci olarak islev görür.

26
Grup Içinde Roller ve Karsilikli Iliskiler

• Rol kavrami, bir grup içindeki bireylerin
  birbirinden beklentilerine uygun olarak
  girdikleri tutum ve davranis biçimini ifade eder.
• Biçimsel olmayan bir grup içinde, üyelerin
  birbirinden farkli roller üstlenmistir. Bazi
  üyeler grubu amaçlarina ulastirmada yönlendirici,
  digerleri izleyici durumundadir.
• Grup içindeki roller, üyelerin birbiri ile
  iliskileri açisindan önemlidir. Yöneticiler
  biçimsel olmayan grup içindeki rolleri ve
  üyelerin karsilikli iliskilerin niteligini
  ögrenmeye çalismalidir.

27
Yönetici grup üyeleri arasindaki karsilikli
iliskileri nasil ögrenebilir?

• Yöneticinin sahip olmasi gereken özelliklerinden
  biri, gözlem yetenegidir.
• Astlarini ve çalisma arkadaslarini, degisik
  kosullar altinda, hissettirmeden ve baski unsuru
  olmadan izleyebilir. Ancak bu, her kosulda
  geçerli olabilecek ve net sonuçlar verebilecek
  bir yöntem degildir.
• Gruplarin yapisini ögrenebilmek için kullanilan
  bilimsel araçlardan biri sosyogramdir. Sosyogram,
  1960li yillarda J.L. Moreno tarafindan
  gelistirilmis ve günümüzde de kullanilan bir
  araçtir.
• Gözlem yöntemine göre daha uzun bir çalisma
  gerektirir.,belirlenen grubun üyelerine, birbiri
  hakkindaki görüsleri, duygulari, kimlerle çalisip
  kimlerle çalismak istemedikleri sorulur.

28
Sosyogram Örnegi
R
K
T
G
M
N
A
Y
S
Çekme
Itme
29
Yönetici grup üyeleri arsindaki karsilikli
iliskileri nasil ögrenebilir?

• Bu yöntem, grup içindeki karsilikli
  davranislarin, üyelerin birbirleri hakkindaki,
  düsüncelerinin bir sonucu oldugu yolundaki görüse
  dayanir.
• Üyelerin her biri ile soru-cevap çalismasi
  yapildiktan sonra sekilde görülen sosyogram elde
  edilir.
• Biçimsel organizasyon içindeki yetki ve
  sorumluluk iliskileri, organizasyon semalarinda
  gösterilir. Sosyogram ise, biçimsel olmayan
  organizasyon içinde, grup üyelerinin karsilikli
  etkilesimlerini gösterir.
• Biçimsel organizasyon ile bir bütün oldugu
  düsünüldügünde, sosyogram organizasyon
  semalarinda görülmeyen bilgileri içerir ve onlari
  tamamlayicidir.

30
Sosyogramin Yöneticiler Için Tasidigi Önem

• Sosyogrami okuyacak yönetici, kendine bagli
  çalisanlar arasindaki olumlu ve olumsuz
  iliskileri ögrenebilir.
• Çesitli faaliyetlerde uyum içinde çalisabilecek
  ya da birlikte verimli olamayacak astlari
  saptayabilir.
• Üyeler arasindaki hosnutsuzluklar, biçimsel
  faaliyetleri etkiliyorsa, bunlari belirleyerek
  gerekli önlemleri alabilir.
• Daha da önemlisi, sosyogram, biçimsel olmayan
  gruplarin içine sizabilmede ve onlari amaçlara
  yöneltmede birer araç olarak kullanilabilir.

31
Grup Liderligi

• Biçimsel olmayan organizasyonlar pek çok açidan
  biçimsel organizasyonlara benzer. Nasil biçimsel
  organizasyonu yönetecek, denetleyecek yönetici
  kisilere gereksinme varsa, biçimsel olmayan
  organizasyonlarda da ayni islevi görecek liderler
  ortaya çikar.
• Liderligin kazanilmasi kendi çabalari ile veya
  diger grup üyelerinin zorlamasi ile
  gerçeklesebilir. Özellikle amaçlari belirgin
  biçimsel olmayan bir lidere gereksinme duyulur.
• Bir grup içinde bir tek lider her konuda
  izleyebilecegi gibi, farkli amaçlar için farkli
  liderler izlenebilir. Toplumsal iliskilerde
  öncülük eden bir kisi, ayni grup içinde bilimsel
  konularda bir baskasinin liderligini
  benimseyebilir. Benzer biçimde, bir grubun
  liderligini üstlenen bir kisi, bir baska grupta
  izleyen üye olabilir.

32
Grup Liderligi

• Biçimsel olmayan grup liderinin, biçimsel
  yöneticilerin sahip oldugu gibi, yetkisi yani
  emir verebilme hakki yoktur. Ancak güç sahibidir.
• Güç sahibi olmak kisiye, yönetebilme yetenegini
  kazandirir.
• Grubun amaçlariyla ilgili konularda, diger
  üyelerden daha olumlu özelliklere sahip olan kisi
  gücü de elinde tutar.
• Biçimsel olmayan gruplarda üyeler, grubun üyesi
  olmayi sürdürmek için lidere ve kararlarina
  isteyerek uyarlar.
• Dikey tür biçimsel olmayan gruplarda, liderin
  biçimsel hiyerarsiden dogan bir gizli gücü de
  vardir.

33
Biçimsel Olmayan Organizasyonun Etkileri

• Biçimsel ve biçimsel olmayan organizasyonlar
  birbirinin içindedir. Buzdagindan hatirlanacagi
  gibi bir bütünün parçalaridir.
• Biçimsel olmayan organizasyon insanlarin
  gereksinmelerini karsilar, buna karsilik biçimsel
  organizasyon üzerinde de bir takim etkilere
  sahiptir.
• Biçimsel olmayan organizasyonun etkileri,
  amaçlarina ve üyelerin, biçimsel organizasyon ile
  iliskilere göre degisik boyutlar kazanir. Yapici
  amaçlar pesinde ve üyelerinin biçimsel yapiyi
  destekledigi bir biçimsel olmayan organizasyonun
  olumlu etkileri baskindir.
• Yönetimi desteklemeyen görüslerin yogunlastigi
  gruplar ise, yöneticiler için önemli sorunlar
  yaratabilir.

34
Biçimsel Olmayan Organizasyonun Biçimsel
Organizasyon Üzerindeki Etkileri
Olumlu Etkiler Olumsuz Etkiler
Ilave iletisim kanallari açar Dedikodu ve yanlis haber yayilir
Yöneticiyi çalisanlara yöneltir Yönetime karsi hareket olusabilir
Yönetime destek saglar Biçimsel olmayan amaçlar öncelik kazanir
Biçimsel amaçlar desteklenir Çatisma yaratir
Örgüt kültürü pekistirilir Üyelerin biçimsel organizasyona bagliligi zayiflar
Biçimsel sistem etkinlik kazanir Gruplar ve üyeleri arasinda huzursuzluk ortaya çikar
Üyelerin doyum ve moral kazanmasina yol açar Degisime karsi direnç artar