ARDTEISTIM

1
ARDTEISTIMÉIREACHT EOLAÍOCHT TALMHAÍOCHTA
Rangú Plandaí
2
Aitheantas Plandaí agus Ainmhithe

• Cuirtear na h-aimneacha ar na speiceas le córas a
  thosaigh Linnaeus i 1750 ón tSualainn.
• Tá dhá ainm ag gach speiceas.
• Is é géinéas an céad ainm.
• I gach géineas tá roinnt mhaith speiceas atá
  gaolmhar.
• Mar shampla Cam an Ime I géineas Rannunculus.
• Tá ainmneacha speicéas difrúila ag na saghas Cam
  an Ime m.s. Fearbán - Rannunculus repens agus
  Fearbán féir - Rannunculus flutans.
• Bíonn an géineas agus speiceas scríofa i gcló
  iodálach ach nuair a scríobheann tú iad cuir líne
  fúthu.
• Tug CEANNLITIR don géineas agus litir beag don
  speiceas.

3
(No Transcript)
4
Caonaigh- Bryophyta

• Is plandaí neamhshoithíoch iad na Caonaigh ní
  féidir leo sreabhán a iompar ina choirp.
• In áit seo, tá orthu an taise mór thimpeall orthu
  a úsáid.
• Tá siad beag ach tá caonaigh an-tábhachtach san
  éiceachóras.
• Cuireann siad síos na bunsraithe chun fás plandaí
  eile , chun stop a chur le crimeadh, agus
  cabhraíonn siad leis an dath glas sna foraoise
  agus a leithéad.

5
Caonaigh
6
An Raithneach- Pteridophyta

• Tá córas soithíoch ag Raithní chun sreabhán a
  iompar timpeall an choirp ach cósúil le na
  caonaigh, síolraíonn siad ó spóir in áit síolta.
• Sa phríomh fíleam, Raithní (Pteridophyta) tá
  beagnach 12,000 speiceas.
• Tá trí fíleameanna eile mar comhghuaillí na
  raithní an Scuab eich ghoirt, Garbhógaí agus
  Raithneach greadtóir
• Bíonn céim gaiméitifít agus spóraifít ag an
  raitneach, ach tá an céim gaiméitifít níos
  laghdaithe.

7
(No Transcript)
8
Buaircínigh - Gymnosperms

• Tugann na gimnispeirme léibhéal níos coimpléasc
  déabhlóid plandaí síolraíonn siad ó síolta in
  áit spóir.
• Tá na síolta "nocht" (Gréigis gummnos) -- níl
  ubhagán mór thimpeall orthu.
• De gnáth, bíonn an síol déanta istigh i sórt
  cinéal buaircín mar caor phéine agus sin a fuair
  séa an t-ainm buaircíneach.
• Le cúpla de na buaircínigh - Iúr agus Ginko,
  déanann siad a shíolta istigh i sórt caor.
• Is easca buaircínigh a aithint mar aon leis na
  buaircínigh, tá duille spíonach acu, duille
  gainne nó duille meana.
• Níl bláthanna acu riamh.

9
(No Transcript)
10
Angaispeirm

• Is iad plandaí a tháirgeann bláthanna.
• Táirgeann siad síolta istigh i torthaí nó cnónna.
• Angaispeirm gach crann leathanduilleach, féara,
  rósanna agus glasraí san áireamh
• Tá siad tábhachtach mar garraí talmhaíochta
  freisin!

11
Angaispeirm Monacotailéadóin agus Déchotailéadóin

• Tá na plandaí a bhreitheann síolta ón Órd
  Angaispeirm rangaithe i dhá ghrúpaí
  Monacotailéadóin agus Déchotailéadóin.
• Fásann na h-Angaispeirme sa rang Dicotyledoneae
  dhá cotailéadóin (dhá duillí síolta).
• Leis seo, bíonn féith amháin brainseáil a thagann
  ó bhun an duille, nó trí nó níos mó brainseáil a
  thagann ó bhun an duille.
• Is iad déchotailéadóin an chuid is mó de na
  plandaí. Is leis an ghrúpa seo an chuid is mó de
  na chrainn, toir, fíniúna agus bláthanna -
  beagnach 200,000 speiceas.
• Tagann an chuid is mó torthaí, glasraí agus
  léagúim ón rang seo.
• Tá na ghrúpaí seo roinnte i CLAINNE.

12
Angaispeirm Monacotailéadóin agus Déchotailéadóin
13
Angaispeirm Monacotailéadóin agus Déchotailéadóin
14
Cruciferae

• Sa fine seo tá lus an bhalla agus roinnt glasraí
  Brassica cosúil le cabáiste, bachlóga Bruiséile,
  cóilís, tornapaí, an mustard agus a leithéid.
• Tá siad rangaithe de réir páirteanna a bláthanna,
  iad ina ceathrar. (4 seipil, peitil staimín).
• Tá na bláthanna i cruth cros, sin an fáth a hfuil
  an t-ainm, Cruciferae, orthu.

15
(No Transcript)
16
Rosacae

• Tugtar Fine an Rós orthu freisin.
• Tá an úll, piorra, péitseog, pluma, prúna, silín,
  aibreog, almóinn, neachtairín, sú talún, sú
  craobh, sméar dubh agus eithreog go léir sa
  chalnn seo.
• Siad na tréithe ná cúig seipeáil, peitil chuid
  mhaith staimín agus cairpéil).

17
(No Transcript)
18
Leguminosae

• Ainm eile ar Leguminosae ná an Fine Pis, tá cuig
  peitil acu (Ceann mór, dhá ceann beaga agus dhá
  ceann atá níos beaga sciatháin).
• Tréith coiteann sa chlann seo ná baictéir ón
  géineas Rhizobium istigh i nóidíní ar na
  fréamhacha.
• Athraíonn na baictéir seo N ón atmaisféar, nach
  bhfuil na plandaí ábalta a úsáid, go níotráit
  (NO3-), sórt a bhfuil na plandaí ábalta a úsáid.
• Tar éis féir is é an fine seo an fine is
  tábhachtach ar bhonn eacnamaíoch le 18,000
  speiceas.
• Speiceas tábhactach - piseanna, seamair,
  piseánach, mar aon le aiteann, fiaile ar cúpla
  feirmeacha.

19
(No Transcript)
20
Liliaceae

• Is ea seo fine Monacotailéadón, le h-oinniúin,
  gairleog, lilí, tiúilipí, cloigíní gorma agus
  hiasaintí mar baill de.
• Is tréith den fine seo na peitil agus seipeáil
  comhleáite.
• Tharlaíonn páirteanna a bláthanna, i dtrí iolraí
  - (6 seipil, 6 peitil, 6 staimín agus 3
  cairpéil).

21
(No Transcript)
22
Gramineae

• Is é seo an fine féar, agus tá gach speiceas
  féar, go léir le cruithneacht, coirce, eorna,
  arbhar indiach, rís (agus bambú) san áireamh.
• Tá bláthanna ag an speiceas féar a úsáideann
  gaothphailniú.
• Mar sin níl peitil dathannach acu chun feithidí a
  aomadh, níl sé seo ag teastáil.
• Déanann féar a lán pailin i gcomhair atáireadh
  is é an leibhéal árd pailin is cúis le fiabhras
  léanann.
• Tá na bláthanna féar déghnéasach tá na
  páirteanna fireannach and baineannach acu.
• Tá siad seo déannta ar bláthra.

23
(No Transcript)
24
Compositae

• Is é seo an fine is mó nóiníní, caisearbháin,
  feochadáin, leitís agus lus na gréine san
  áireamh.
• Tugtar Compositae ar an chlann mar is í gach
  bláth cumaisc de go leor bláthóige.
• Má bhreathann tú ar nóinín, feicfidh tú bláthóige
  difriúila ( an bláthóg bán ga agus an bláthóg
  buí teasc) .

25
(No Transcript)
26
Umbelliferae

• Ag na baill den chlainn seo tá bláthra
  saintréitheach acu (bailiú bláthanna) cruth scáth
  fearthainne.
• Tá na bláthanna go léir beag ach tá 5 seipil,
  peitil agus staimín agus 2 cairpéil acu.
• Siad peirsil, lus mín, soilire, caréidí agus
  meacan bán baill den chlainn seo san áireamh.
• Is iad feabhrán capaill agus pléascán (peirsil)
  fiailí atá mar bhaill den chlainn seo.

27
(No Transcript)
28
Fine Eile

• Raunculaceae
• Fine Cam am Ime.
• Solanaceae
• Sa Fine seo tá prátaí, trátaí, tobac agus lus na
  h-oíche.
• Polygonaceae
• Fine biabhóg biabhóg, copóg agus ruán.

29
(No Transcript)
30
(No Transcript)
31
(No Transcript)