DANISMEND-NAME

1
DANISMEND-NAME
2
KONUYA HAZIRLIK YAPALIM1) Daha önce bir
destan metni okudunuz mu? Konusunu hatirliyor
musunuz?
2) Tarih derslerinden Selçuklular Döneminde
var olmus Danismendogullari Beyligi
hakkinda animsadiklarinizi arkadaslariniza
aktariniz.
3
METIN Melik Danismend ve arkadaslari Turas
Ribati çevresinde savasirken, Süleyman ve Eyyüb
de Sivas Kalesini tamir etmektedir.Bir gün
Süleyman, Melik Danismendi merak eder ve onu
aramaya çikar. Tokata ulasir, Turas Ribati
çevresinde kafir askerleriyle savastigini duyar.
O istikamete dogru yoluna devam eder.
Artuhi kolu kopmus bir durumda manastirda
yatarken Allahin inayetiyle Hizir Peygamber
gelir, onun yaralarini iyilestirir, kolunu da
yerine takar. Ayrica sikintiya düstüklerinde
okumak üzere bir de dua verir.Artuhi tekrar savas
meydanina çikar.Onu saglam gören kafir askerler
korkar.Artuhi, savas meydaninda daha önce
kendisini öldürmek için Nastor tarafindan
görevlendirilen Mihrana rastlar, onu ve oglu
Mihrasi öldürür.
4
Aksam tekrar manastira çekilirler.
Melik Danismend, rüyasinda Süleymanin geldigini
görür ve onu karsilamak için yola çikar.
Süleyman, kalabalik kafir askerlerini görür ve
Sivastan yardim getirmek için geri döner.Sabah
olunca savas tekrar baslar. Melik ve arkadaslari
kafir askerlerini iyice perisan eder, ayrica
Mihranin akrabalarindan Iklimayi öldürürler.
Kafir ordusu yenilmek üzereyken Samsun Beyi
Istifanos ve Sinop Beyi Mihriyanos, altmis bin
askerle yardima gelir. Tekrar toparlanan kafir
ordusu serverlere saldirir. Tam bu sirada
Sivastan Müslüman askerleri halife bayragi ve
Ebul Müslim sancagi ile yetisir. Savas sirasinda
çok sayida Müslüman askeri sehit olur. Fakat uzun
bir mücadeleden sonra Efrumiyye, Mihriyanos ve
Istifanosu öldürür. Kafir ordusu bundan sonra
dagilir. Gaziler ganimet malini toplayip bir
kismini halifeye gönderirler, bir kismini da
aralarinda paylasirlar. Tokati fethetmek üzere
oradan ayrilirlar.
5
Melik Danismend ve ordusunun Tokati fethetmek
üzere gelmekte oldugunu duyan Tokat Beyi
Serhayil, kardesleri Mihayil ve Nikola kalelerine
çekilirler. Gaziler,Tokat Kalesini ve
karsisinda bulunan kiliseyi kusatir. Müslümanlar
kafirleri perisan eder. Savas esnasinda Melik
Danismend, Nikolayi öldürür ve ona ait
Derbendpes Kalesini alir. Ganimetlerin bir
kismini Apiyye oglu Osman ile halifeye
gönderirler, geri kalanlari da gazilere
paylastirirlar. Sira Tokat Kalesine gelir. Melik
Danismend, papaz kiliginda kaleye girer.
Askerleri de disardan kaleye saldirir. Melik kale
kapisini açar, Müslümanlardan bes yüz asker içeri
girer. Kafirlerin bir kismi içeride savasirken
bir kismi da disarida Müslümanlara saldirir.Önce
kaçar gibi yapan Müslüman askerleri kafirleri
ortaya alir ve hepsini kiliçtan geçirir. Melik
Danismend deiçerde kale komutani Serhayili
yakalar ve öldürür. Gaziler kaleyi fethettikten
sonra ganimet mallarinin bir kismini yine
halifeye gönderirler. Halife çok memnun olur ve
Melike hediyeler gönderir. Ayrica Rumda ne
kadar kale fethederse Melik Danismendin olsun.
Muhtevali bir ferman gönderir. Gaziler bu
fetihlerden sonra, yine Tokat Kalesinin
karsisinda bir tepe üzerinde bulunan Deryanos
Kilisesini kusatirlar. Burada üç kardes papaz
olarak görev yapmaktadir. Kiliseden ejderhalar
çikip gazilerin üzerine atesler saçar. Çok
Müslüman sehit olur. Gece Melik Danismend uyurken
rüyasinda Abdülvahhab Gaziyi görür. O, Melike
kaledeki ejderhalarin sihir oldugunu, Hizir
Peygamberin Artuhiya verdigi duayi okuyup cenge
öyle baslamalarini söyler. Melik Danismend, sabah
olunca Hizir Peygamberin duasini okur.
Ejderhalar yok olur. Kiliseye gireler, görürler
ki orada bulunan üç papaz, putlari ve kendilerini
yakmislar.
6
O gece Melik Danismend, Battal Gaziyi rüyasinda
görür. Battal Gazi, ona bu kiliseyi yikmasini
söyler. Müslümanlar sabah kiliseyi yikmaya
baslayinca, kilisenin ruhbanlarindan Papas isimli
biri meydana çikar. Artuhi, Efrumiyye ve Osman
onun elinden zor kurtulur. Meydana Melik
Danismend girer, Papas ile vurusmaya baslar.
Aksama kadar hiçri galip gelemez ve
ayrilirlar. Papas gece tekrar Müslümanlara
saldirir ve Artuhiyi esir eder. Onu öldümek
düsüncesindeyken, babasi Baritasin tavsiyesi
üzerine yine Tokatta bulunan Migirdiç Kalesine
gönderir. Savas sirasinda Papas ile Melik
Danismend karsilasir ve birbirlerine sayisiz
hamle yaparlar. Aksam tekrar ayrilirlar. O gece
Gümenekten kafirlere yardim gelir. Gümenek Beyi
Notron ile Melik epeyce mücadele eder. Sonunda
Notronu Melikin elinden kurtarirlar. Bu arada
Osman, Papasin Tokat Kalesini almak için
hücuma geçtigi haberini getirir. Melik hemen
oraya gider.
Kale Beyi Residin kafirleri hezimete ugrattigini
görür. Tekrar Hac Kilisesine gider ve hile ile
içeri girer. Papasin babasi Baritasi kilise
kapisina bogazindan asar. Melik Eyyübü yüz
Müslüman ile orada birakip savas alanina döner.
Papas, kilisenin alindigini duyunca beyninden
vurulmusa döner. Sabah savas tekrar baslar.
Melikle Papas vurusurken, Efrumiyye yetisip onu
öldürür. Arkasindan diger papazlarin hepsini
öldürürler. Gaziler bu arada Artuhinin
kayboldugunu fark ederler.
7
Artuhinin esir düsmesine çok üzülen Melik
Danismend, onu aramaya çikar. Geryas Deresi
civarinda bir saray görür ve kapisina yaklasir.
Oradaki bekçilerin otuzunu öldürür, ikisini de
Tokata getirir. Onlardan Artuhinin bulundugu
yeri ögrenir. Islamiyeti kabul ettikleri için
birine Abdurrahman, digerine Abdullah ismini
verir.Durumu ögrenen Efrumiyye yanina Süleyman,
Osman ve iki bin asker alip Artuhiyi kurtarmaya
gider. Pusuda on bin askerle bekleyen Mihayil
bunlara saldirir. Bu çatismada bes yüz Müslüman
askeri sehit olur. Efrumiyye de yaralanir. Bunu
duyan Melik, askerlerini alip Geryas Deresi
civarinda bulunan saraya saldirir, fakat o da
büyük kayiplar vererek geri çekilmek zorunda
kalir. Abdurrahman ve Abdullah bu saraya giden
gizli bir yol bildiklerini söylerler. Hemen
askerlerini toplayip yola çikan Melik, bir ovaya
gelir ve orada askerleriyle bir gece dinlenir.
Sabah olunca Melik, Abdullahin çocuklarini ve
esini kurtarmak için gece saraya gittigini ve
geri dönmedigini ögrenir. Aramaya çiktiklarinda o
çevrede bir kilise daha oldugunu görürler. Bu
arada kafirler Abdullahi yakalarlar, Melikin
kaleye saldirmak üzere oldugunu ögrenirler ve
hemen pusu kurarlar. Iki ordu karsilasir ve savas
baslar. Mihayil, Melikin elinden kurtularak
kaleye kaçar. Bu arada Müslümanlar kiliseyi
yakar. Bunu gören Mihayil, elli Müslüman esiri
kale burcunda parçalar ve kusatmadan
vazgeçmemeleri halinde Artuhiyi da öldürecegini
söyler
8
Çaresiz geri dönen Melik, yeniden savas plani
yapar ve sabah erkenden kaleye saldirir. Savas
baslar. Müslümanlar kafirleri kirar. Bu sirada
Paniç, Artuhiyi kontrol etmeye gider. Artuhi
Kuran okuyordur. Paniçin gönlü yumusar ve
Artuhi ile sohbet etmeye baslar. Paniç Mihayilin
kizina asik oldugunu söyler.Artuhi, Müslüman
olmasi ve kendini kurtarmasi halinde yardimci
olacagini söyler. Paniç, Artuhiyi ve diger
Müslüman esirleri zindandan kurtarir.
Kurtardiklari esirlerle beraber kale içinde ne
kadar kafir varsa kiliçtan geçirirler. Mihayilin
kizi o gece Hz.Peygamberi rüyasinda görmüs ve
Müslüman olmustur. Disarida ise Müslümanlar geri
çekilerek kafirlere oyun ederler ve onlari
çembere alip kiliçtan geçirirler. Melik,
Mihayili yakalar ve öldürür. Kaleyi alirlar,
mallarini ganimet edrler. Bu arada Melik, Paniçe
Muhammed ismini verir ve onu Mihayilin kiziyla
nikahlar.

NECATI DEMIR Danismend-name
4.,5.,6.meclis özeti
9
DANISMEND-NAMENIN ÖZETI 12. yy. dan beri
Anadolu halkinin agzinda dolasan, hatta halk
arasinda ve sultanlarin saraylarinda kopuz
esliginde söylenegelen ve çesitli nüshalari
bulunan Danismendnamede anlatilan olaylari söyle
özetleyebiliriz Danismend Gazi, 970te Bagdat
Abbasi Halifesinden izin alarak, maiyetinde
bulunan Tursan, Çavuldur, Çaka, Kara-Dogan,
Hasan, Süleyman bin Numan, Eyyüb bin Yunus ve
Kara-Tigin gibi gaza arkadaslarinin ve Malatya
mücahitlerin reisi olarak gazaya çikmis ve uzun
süreden beri yikilmis bir halde bulunan Sivasi
onararak içine yerlesmistir. Danismend Gazi,
daha sonra mücahitlerden bir kismini Tursan ile
Istanbula dogru göndermistir. Bunlar Alemdagi
bölgesine kadar gelmisler ve orada sehit
olmuslardir. Kara-Tigin, Çavuldur, Çaka Beyler de
Karaman yöresine akinlara çikarlar.Artuhi isminde
birisini Müslüman ederek, onunla candan bir
arkadaslik kuran Danismend Gazi ise, birçok
savaslardan sonra Sivastan gelen ordu ile
birlesip Tokati alir. Bu basarilar, Bagdat
Abbasi Halifesine bildirilir. Kendilerine Bagdat
Abbasi Halifesi tarafindan hilatler gönderilir
ve Danismend Gaziye emirlik mensuru verilir.
Danismend Gazi, ardi ardina Kömenek ile Turhali
alarak Frenk, Gürcü, Rum ve Ermenilerin büyük
ordularini yenilgiye ugratir. Amasya ve Çorumu
ele geçirir. Artuhi ile Kara-Tigin ise Menkuriye
ve Mamuriyeyi ele geçirirler. Emir Osman da
Kastamonuyu almak için harekete geçer.
10
Danismend Gazi, kendisine karsi gelen halki
itaat altina almak üzere Niksara geri döner ve
orayi alarak Niksarin ahalisini Müslüman yapar.
Daha sonra Canik ülkesine sefere çikar.
Har-Kümbet Kalesini kusatir. Bu siralarda Ahlat
Beyi ve Ermeni krali ile Rum ve Gürcü beyleri
birleserek Artuhiyi yenerler veNiksar önüne
gelirler. Niksar halki dinden çikarak
Müslümanlari öldürürler. Hristiyanlar, böylece
her yerde basarili duruma geçerler. Bu durum
üzerine Har-Kümbetten dönen Danismend Gazi,
Niksari tekrar ele geçirir. Emir Danismend
Gazi, emirleri öldügü, askerleri de çok azaldigi
halde tekrar Canik üzerine çikar ancak yolda
pusuya düsürülerek çok agir bir sekilde
yaralanir. Niksara dönerek orada ölür, öldügü
yere gömülür. Danismend Gazinin ölümü üzerine
Hristiyanlar her tarafta basarili olurlar.
Amasya, Tokat ve Niksar tekrar düsmanlarin eline
geçer. Danismend Gazinin oglu Emir Gazi,
beraberindekilerle Malatya yöresine çekilir.
Malatyalilar, onu yanlarina alarak Bagdat Abbasi
Halifesinin yanina giderler. Halifeye durumu
anlatirlar. Bunun üzerine halife, Sultan Tugrul
Beyi Anadoluyu almaya çagirir.Tugrul Bey,
amcasinin torunu olan Süleyman Sahi, Anadolunun
fethiyle görevlendirir.Bagdat Abbasi Halifesi,
Süleyman Sahin kiz kardesi ile Emir Gaziyi
evlendirir. Bu siralarda,Malatyanin Rumlarin
eline geçtigi ve yikildigi haberi gelir. Bunun
üzerine Süleyman Sah, beraberinde seraskeri Emir
Gazi oldugu halde Anadoluya yürüyerek, Üsküdara
kadar bütün Anadoluyu ele geçirir. Hikaye bu
sekilde sona ermektedir.
11
ORJINAL METINDEN ÖRNEKLER Melik askerine ki
Sivas kalasin imaret iderlerdi. Melik seyrana
binüp gitmis idi.Çeri mukaddemi Süleyman bin
Numan ve Eyyüb bin Yunus idi. Melik içün kati
tesvise düsdiler. Derhal Süleyman kendüyi ruhban
seklinde düzdi, Meliki isteyü revane oldi.
Dükiyye yani Tokat Kalasina irdi.Gördi kim
Rumiler birbirine söylesürler kimMelik
Danismend Artuhi oldugi yaziya gelmis, Artuhiyi
zebun kilup elinde Müslüman olmis. Ol ikisi Turas
kasrinda ribata girmisler. Çikup alemi haraba
virüp girü ribata gelürler." Diyüp
söylesürler.Çün Süleyman bu haberi bildi, revane
olup Melili isteyü yola girdi.
Biz gelelüm bu yana, Melik hikayetine ve Artuhi
ahvaline ki üç bin kafir seçüp ribati ortaya
almislar idi. Artuhi miskin, yalinuz inileyüp
yaturdi. Razi kilup Tanriya münacat iderdi.
Kafirler bu yana kemend atup ribat tamina çikup
gördiler kim Artuhinun bir koli düsmis
12
Nazm Kim bu diyri nicesi aldi bular Dehr
içinde nicesi oldi bu kar Serh ideyimani dinle
ben sana Kilasin ta kim dualar sen
bana Gazilerun ruhi sad olsun revan Vir salavat
Mustafaya sen heman Aline ashabina göndür
selam Hem sözümüz nazm-ila olsun tamam
13
KELIMELER
INAYET Yardim etme. SERVER Bas, reis,
komutan. GANIMET Savasta düsmandan alinan
malçalismaksizin ele geçen fayda. RUHBAN Hristiy
an din adami. HEZIMET Bozgun.
14
AÇIKLAMALAR 1) Destanlar olaganüstü olaylarin
ifadesidir. Hareketsiz toplumlarin ve milletlerin
destanlari olamaz. Türkler tarih boyunca çok
genis cografyalara yayildiklarindan adeta
hareketin sembolü olmuslardir.Anavatanlarinda ve
gittikleri yerlerin çogunda degisik unsurlara
karsi mücadele etmek zorunda kalmislardir. Bu
mücadelelerin bir kismi destanlasarak tarih
boyunca milletin hafizasindan silinmeyip
ebedilesmistir. 2) KONUSU Edebiyat
tarihlerinde, nüshalarda ve degisik kaynaklarda
Kissa-i Melik Danismend Gazi, Hikayet-i Melik
Gazi, Kitab-i Melik Danismend Gazi, Melik
Danismend Gazi Tarihi, Tevarih-i Melik Danismend
Gazi, Tokat Tarihi, Danismend Gazi Destani, Melik
Gazi Destani, Danismendliler Tarihi olarak
isimlendirilen Danismend-name, 1071 yilinda
kazanilan Malazgirt Savasindan sonra Anadolunun
büyük bir bölümünün Danismendliler tarafindan
Türkler adina fethedilisini ve vatan yapilisini
menkibevi olarak anlatan eserdir. Eserin büyük
bir bölümü, Türk-Bizans ya da Müslüman-Hristiyan
mücadelelerini anlatmaktadir. Ayrica
Danismend-namenin en önemli sahislari içerisinde
yer alan Danismend Gazinin hayati, savaslari,
kerametleri eser içerisinde detaylariyla beraber
yer almaktadir. Danismend-namenin asil konusu
tarihtir. Eserde, Selçuklu dönemi ile ilgili
oldukça önemli bilgiler yer almaktadir. Bunlarin
en önemlilerinden biri o devirdeki Anadolu
cografyasina aittir.
15
3) Danismend-namenin çok zengin bir sahis
kadrosuna sahip oldugunu söylemek mümkündür.
Eserde, yazildigi döneme kadar degisik sebeplerle
meshur olmus çok sayida kahraman
zikredilmistir. Danismend-namede yer yer ismi
geçenler arasinda gazalari manevi olarak yöneten
Hz. Peygamber, dört halife, sahabeler ve çesitli
din büyükleri de vardir. Ayrica Hizir Peygamber
zaman zaman gelip zor islerin basarilmasinda
yardimci olmaktadir. Battal Gazi ve Abdülvehhab
Gazi isimlerinin geçmesi, çogunlukla gazaya
manevi tesvik, savaslarda ve diger meselelerde
yol göstermekle ilgilidir. 4) Türk medeniyet
tarihi içerisinde çok önemli yere sahip olan
gelenek, görenek ve adetlerin 11.-14. yüzyillar
arasindaki seyrinin incelenmesi açisindan eserin
önemli bir yeri vardir. 5) 14. yüzyil nazim ve
nesrinin en güzel örneklerinden biri olarak da
dikkati çeken Danismend-name, sade dille vücut
bulmasindan dolayi asirlardir kendisine çok genis
bir okuyucu kitlesi bulmustur.
16
6) YAZARI VE YAZILMA TARIHI Eser, üç ayri
müellif tarafindan farkli yüzyillarda kaleme
alinmistir Ilk olarak, Mevlana Ibn-i Ala
tarafindan II. Izzeddin Keykavus un emriyle,
1244-1245 tarihinde telif edildigi tahmin
edilmektedir. Eser ikinci olarak, Tokat Kalesi
dizdari Arif Ali tarafindan, Mevlana Ibn-i
Alanin telif ettigi eser yeniden kaleme
alinarak,1360-1361 tarihinde yani I. Murat
devrinde, vücut bulur. Üçüncü olarak da 16.
yüzyil tarihçilerinden Gelibolulu Mustafa Alinin
Arif Alinin kaleme aldigi Danismend-namenin
nüshalarindan birini esas alarak yazdigi
Mirkatül-cihadidir.
17
TÜR ÖZELLIKLERI Okudugunuz metin, bir destan
parçasindan alinmis özettir. DESTANBir milletin
basindan geçen çesitli olaylar,felaketler,
sevinçler, yenilgi ve basarilar, aralarinda
yetisen ve olaylarin meydana gelmesine sebep olan
kahramanlar, dünyanin meydana gelisi, insanlarin
yaradilisi, türeyisleri, ölüm, düsünüs ve
inanislarinin yer aldigi,milletin sözlü ve ortak
edebi ürünleridir. Destanlarin bir kismi
inanilmayacak kadar hayali, mitolojik, bir kismi
da tarihi olaylara dayanan, menkibevi
mahiyettedirler. Destanlarda olay ve kahramanin
millet vicdaninda biraktigi tesirler, cemiyetin
duydugu sevgi, nefret ve saygiya göre anlam
kazandigi için, bir milletin düsünce ve yüksek
duygulari, ülküleri bize yansir. Bundan dolayi
destanlari milletlerin efsanevi tarihi
sayabiliriz.
18
SEKIL ÖZELLIKLERI Danismend-name, ayri ayri 17
meclisten olusan muhtevasi genis bir
eserdir.Eserde bulunan meclisler müstakil olmakla
beraber birbirinin devami niteligindedir. Yani
konular hep birbirini takip etmektedir ve
meclislerin tamami bir bütünü olusturmaktadir.
Ancak Danismend-namenin ilk yazilisinda
meclislerin olmadigi anlasilmaktadir. Bastan
sona kadar nazim nesir iç içe olan eser, bu
yönüyle incelendiginde türünün diger örnekleri
Battal-name ve Saltuk-nameden farklilik
gösterir.Dismend-namenin agirlikli kismi
nesirdir. Sade bir nesirle yazilan Danismend-name
bu türün en güzel örneklerinden
biridir. Manzumelerin son beyitinin, hikaye
kisimlari için hazirlik oldugu görülür. Müellif
böylece eserde bulunan nazim ve nesir kisimlarini
birbirine bagladigi için bu iki tür arasinda
herhangi bir kopukluk görülmez. Buna ek olarak,
bazi manzumelerin bir önceki konuyu özetler
nitelikte olmasi, eseri, nazim ve nesrin
kaynasmasinin en güzel örneklerinden biri
durumuna getirir.
19
DEGERLENDIRME SORULARI VE CEVAPLARI
1)Melik Danismendin arkadasi Artuhinin kopan
kolu nasil yerine gelir? Artuhi kolu kopmus bir
sekilde manastirda yatarken Allahin inayetiyle
Hizir Peygamber gelir, onun yaralarini
iyilestirir, kolunu da yerine takar. Ayrica
sikintiya düstüklerinde okumak üzere bir de dua
verir. 2)Melik Danismend, Tokat Kalesini nasil
fetheder? Melik Danismend, papaz kiliginda kaleye
girer. Askerleri de disardan kaleye saldirir.
Melik kale kapisini açar, Müslümanlardan bes yüz
asker içeri girer. Kafirlerin bir kismi içeri de
savasirken bir kismi da disarida Müslümanlara
saldirir. Önce kaçar gibi yapan Müslüman
askerleri kafirleri ortaya alir ve hepsini
kiliçtan geçirir. Melik Danismend de içerde kale
komutani Serhayili yakalar ve öldürür. Böylece
kale fethedilir. 3)Gaziler, fetihlerden sonra
ganimetleri nasil paylastiriyorlar? Fetihlerden
sonra kalan ganimet mallarinin bir kismi halifeye
gönderiliyor, kalani gaziler arasinda esit olarak
paylastiriliyor. 4)Destandaki kisiler zaman
zaman rüyalarinda Hz Peygamberi, Hizir
Peygamberi, Battal Gaziyi ve diger bazi manevi
büyüklerini görüler. Parçadan bu bölümleri
gösteriniz. Bunlarin neyi ifade ettigini
açiklayiniz. Bu bölümlerde Melik Danismende
Süleymanin gelecegi malum olur yine Melik
Abdülvahhab Gaziyi ve Battal Gaziyi görür,
onlar Danismend Gaziye yol gösterirler ve manevi
destekte bulunurlar. Mihayilin kizi rüyasinda
Hz. Peygamberi görerek Müslüman olur. Bütün
bunlar Türk ve Müslümanlarin manevi destek
gördüklerini ifade eder. 5)Okudugunuz metinde
tarihi olaylara veya olaganüstü durumlara yer
verilmis mi? Verilmisse birer örnek
veriniz. Metinde özellikle tarihi olaylara yer
verilmistir, ancak bir iki yerde olaganüstü
durumlara da rastlanir Tokatin ve Tokat
Kalesinin fethi tarihi özellik tasir. Bununla
birlikte Deryanos Kilisesinden ejderhalarin
çikip gazilerin üzerine ates saçmasi olaganüstü
bir durumdur.
20
KAYNAK DOÇ.DR. NECATI DEMIR DANISMENDNAME A
kçag Yayinlari, 2004, Ankara.
21
TESEKKÜR EDERIM