Les 3 : Ontwikkeling van de muziek gedurende de Middeleeuwen

1
Les 3 Ontwikkeling van de muziekgedurende de
Middeleeuwen

• Kerkelijke Muziek in de 11e 12e eeuw
• Romaans
• Kerkelijke muziek
• In de 13e 14e eeuw
• Gotiek

2
Kerkelijke Muziek in de 11e 12e eeuw

• Romaans

3
Dag uit het leven van een monnik

• Leven volgens vaste regels een vaste
  dagindeling

4

• In de oudste regels de regula Benedicti
• tijden in vast dagrooster
• De getijden (gebedsdiensten op vaste momenten)
• Iedere week alle 150 vaste psalmen gezongen
  omlijst met andere gezangen en gebeden
• Gezangen gebeden Latijn

5
Gregoriaans
Paus Gregorius de Grote en de duif die hem de
kerkelijke gezangen influistert, miniatuur, ca.
800
6

• Voor de standaard mis missa ordinarium, werden
  altijd dezelfde standaard gezangen gebruikt
• kyrie, gloria, credo, sanctus, agnus dei en ite
  missa est.
• Daarnaast waren er gregoriaanse gezangen die
  hoorden bij een speciale mis de missa proprium
• Bijv. Het requiem, de mis ter nagedachtenis van
  een overledene
• In de kloosters ook gregoriaanse gezangen bij de
  dagelijkse 8 gebedsuren.

7
Gregoriaanse gezangen 3 manieren gezongen

• Solo door voorzanger
• Responsoriaal in wisselzang tussen voorzanger en
  koor
• Antifonaal in wisselzang tussen 2 koren

8
Gregoriaans

• http//www.youtube.com/watch?v9FUCZl9dytM
• Alleluja Melismatisch
• gtgt benoem kenmerken

9
Kenmerken Gregoriaans

• Eenstemmig (monodisch 1 melodielijn)
• A capella (gezongen zonder begeleiding van
  instrumenten)
• niet maatgebonden ritme (vrije ritmiek)
• Liturgische teksten in Latijn (taal van de kerk)
• Het lied eindigt veelal op grondtoon
• Psalmen, vaak sober, iedere lettergreep op 1 toon
  gezongen Syllabisch
• Ook soms melodieën met een reeks van tonen op 1
  lettergreep
• zoals bij uitbundige Alleluja (nr. 1)
  Melismatisch
• Beide vormen in 1 gezang Neumatisch

http//www.youtube.com/watch?v9FUCZl9dytM Alleluj
a Melismatisch
10

• Zuivere klank van het Gregoriaans is een echo van
  de Goddelijke harmonie
• Menselijke stem
• geschikt om Gods heil te loven
• Staat in hoger aanzien dan de instrumentale
  muziek

11
Muzieknotatie

• 1e stap in de ontwikkeling van de muzieknotatie
• 9e eeuw neumennotatie

12
monnik Hucbald van St. Amand

• Rond 900
• 1e nauwkeurige muzieknotatie door monnik
  Hucbald tekens en toonhoogte
• Ideeën in boek harmonica institutione (over de
  harmonieleer)

13
Guido van Arezzo (ca. 990-1050)

• Gele lijn de toon C
• Rode lijn F

14
JohanneshymneGuido van Arezzo (ca. 990-1050)
Solmisatie
15
Solmisatie
ut queant laxisresonare fibrismira
gestorumfamuli tuorumsolve pollutilabii
reatumSancte Iohannes! C-d-e-f-g-a-b ut-re-mi-fa
-sol-la-si, dit is de basis van onze huidige
toonladder maar dan nog echt in zijn
beginfase.Later is si er aan toegevoegd en is ut
vervangen door do. http//www.youtube.com/watch?
viTn18D5QON4
Dat uw vereerders met volle stemUw wonderdaden
mogen zingenWis schuld van hun besmette lippen
wegHeilige Johannes
16
Guido van Arezzo toont bisschop Theobald de
werking van het monochord.13e-eeuwse miniatuur
Citaat p. 21 Beschrijf de gevolgen van deze
ontwikkeling van muzieknotatie.
17
Gevolgen

• Muziek kan op ieder tijdstip en op iedere plaats
  herhaald worden.
• Scholing wordt eenvoudiger.
• De muziek kan meerstemmig worden.
• Er ontstaat een scheiding tussen uitvoering en
  bedenken de componist, de dirigent zijn dan ook
  nieuwe beroepen.

18
Guidonische hand

• De Guidonische hand was een hulpmiddel om zangers
  duidelijk te maken welke toon ze moesten zingen,
  dit wees de dirigent met zijn rechterhand aan op
  zijn linkerhand.
• http//www.youtube.com/watch?vRlleweQuq14

19
Kerkelijke muziek 13e 14e eeuwGotiek

• Musica Mundana het idee van de hemelse muziek
• Het dichtst benaderd door de menselijke stem
  musica humana
• Eerste vormen van meerstemmigheid
• Polyfone gezangen engelengezangen, hemels

Roosvenster, Notre Dame, Parijs
20
Polyfonie

• Meerstemmigheid
• Meer emotie
• 9e eeuw 1e meerstemmigheid
• volledig parallel aan 1e stem, net erboven of
  eronder qua toon ( organum)
• Langzamerhand gaat 2e stem zich vrijer bewegen,
  ook qua ritme trage melodie (tenor) met een
  bovenstem in versierde stijl

Notre Dame, Parijs
21
Ars Antiqua ( oude kunst)KapelmeestersLeonius
Perotinus Notre Dame Parijs

• Notre-Dameschool legt basis voor polyfonie
• Hoge lage contratenor (2e 3e stem)
• naast de bestaande gregoriaanse tenorstem
• de cantus firmus

Dardant desir, (cd 1, nr2) http//www.youtube.com
/watch?vZKfU7y15A_g
Westgevel, Notre Dame, Parijs
22
Perotin(rond 1200) Kapelmeester Notre Dame de
Paris

• Viderunt omnes (1198) (cd1 nr 3)
• http//www.youtube.com/watch?vbpgaEFmdFcM
• 1e twee woorden ( 4 minuten) liedtekst uitgerekt
  als een extreme slow motion
• Contratenoren variëren met snelle beweeglijke
  melodielijnen rond deze langgerekte tonen
• Volgende 5 woorden in 20 seconden

23
Perotin

• Componeerde als 1 van de eerste
• 3- 4- stemmige organa
• ( oude manier van meerstemmigheid)
• Mogelijk was dat iedere stem een eigen tekst had,
  
• soms in de eigen taal. Wereldlijke zaken,
  liefdesliedjes, etc. (Motet)
• Religieuze teksten waren dan niet meer te
  verstaan. Kerk grijp daarop in.
• Traditionele zang ( Cantus Firmus)
• 2e stem een melodielijn
• Soms een 3e en 4e stem
• Alle stemmen stapelden zich op elkaar om in de
  muziek net als in de gotische architectuur tot
  grote hoogten te komen vingerwijzing naar de
  hemel

24
Ars Nova

• http//www.youtube.com/watch?vAKpexxzR4Ak
• Agnus Dei
• La Messe de Notre Dame (1363)Guillome de Machaut
• Welke veranderingen hoor je?

25
Ars Novanieuwe stijl vanaf de 14e
eeuwingewikkeld verfijnd

• Compositie moest meer eenheid gaan vertonen, de
  stemmen moesten beter bij elkaar gaan passen
• Gregoriaanse melodie blijft basis
• Voor de bovenstemmen langere melodieën, met
  verfijnder ritme
• Er werden motetten geschreven waarbij de tenor
  dezelfde tekst en ritme had als de bovenstemmen,
  waardoor alle stemmen gelijkwaardig werden. (qua
  melodie ritme)
• Consonant dissonant ontdekt
• Vaak wereldlijke melodie
• Sommige stemmen instrumentaal vertolkt
• In vergelijk met Ars Antiqua minder statisch,
  wereldlijker en ritmisch complexer

26
Guillaume de Machaultca. 1300-1377

• Dichter componist
• Cantor van de Notre Dame in Reims
• Zowel wereldlijke als kerkelijke muziek

27
La Messe de Notre Dame (1363)Guillome de Machaut

• Meest beroemde compositie
• 4 stemmige mis (zeldzaam), 4 stemmen
  gelijkwaardige rol
• Voor het eerst dat een componist een hele mis
  schreef
• Hechte eenheid
• Mis vaste onderdelen
• Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Agnus Dei
• http//www.youtube.com/watch?v1Y1O-BcZQwY
• Kyrie
• Notre Dame te Reims

28
Agnus Dei

• Agnus Dei,qui tollis peccata mundi,dona nobis
  pacem.
• Lam Gods, dat de zonden der wereld wegneemt,
  ontferm U over ons en geef ons vrede

Complexe zangpartijen die aansluiten bij de
architectuur ten tijde van de Gotiek http//www.y
outube.com/watch?vAKpexxzR4Ak
29
Trecento Benaming 14e eeuw (de jaren 1300)

• Italië Franse polyfonie ingezet voor
  niet-kerkelijke muziek
• Francesco Landini (ca. 1330-1397) musicus
  Italiaanse Trecento muziek
• Organist San Lorenzo in Florence

30
Francesco Landini

• Geen kerkelijke muziek geschreven
• Traditie troubadours verbinden met franse
  polyfonie
• Repertoire in Codex Squarcialupi
• Vooral Madrigalen en Ballate
• Ecco, la primavera cd 1, nr5
• http//www.youtube.com/watch?vnHXtzNxzOYs
• Teksten van Dante op muziek

31

• Tot eind 16e eeuw ontwikkeld de polyfonie, de
  meerstemmige muziek zich en wordt steeds
  complexer.
• Verzet Paus Johannes XXII in 1323
• opeenstapeling van noten alleen voor zeer
  speciale gelegenheden
• anders de godsvrucht opzij gezet en de wellust
  bevorderd wordt