Iran

1
Iranin Nükleer Programi ve Türkiyenin
Güvenligine Etkileri

• Doç. Dr. MUSTAFA KIBAROGLU
• Bilkent Üniversitesi
• Uluslararasi Iliskiler Bölümü
• 29 Mart 2006
• Kadir Has Üniversitesi
• Istanbul

2
Iranin Nükleer Programi ve Türkiyenin Güvenligi

• A. Iranin Nükleer Teknoloji Kazanma ve Uzun
  
  Menzilli Füze Gelistirme Çabalari
• B. ABDnin Iran Üzerindeki Baskilari Karsisinda
  Iranin Gelecekteki Muhtemel Politikalari
• C. Nükleer Güce Sahip Oldugu Takdirde Iranin
  Yunanistan, Ermenistan ve Suriye ile
  Isbirliginin Türkiyenin Güvenligine Etkileri
• D. Türkiyenin Alabilecegi Tedbirler

3
Iranin Nükleer Programi ve Türkiyenin Güvenligi

• Iranin Demografik Yapisi
• Yüzölçümü 1,648,000 km2 olan
• Iranin nüfusu 70 milyondur
• 15-64 yas gurubu nüfusun
• yüzde 68ni olusturmaktadir
• Nüfusun yaklasik yarisi Farsi,
• üçte biri Azeri, geri kalani Türkmen, Kürt, Beluç
  ve diger etnik guruplardan olusmaktadir
• Agirlikli olarak Farsça ve Türkçe konusulmaktadir

4
Iranin Nükleer Programi ve Türkiyenin Güvenligi

• Iranin Nükleer Programi
• II. Dünya savasi sonrasi dönemde ABD ile gelisen
  stratejik iliskileri Irana nükleer teknoloji
  transferinin önünü açmistir
• Eisenhover Doktirini ile ABD Iranda ilk
  nükleer bilimsel ve teknolojik alt yapiyi
  olusturmustur
• Nixon Doktirini ile ABDnin Irana kapsamli
  nükleer tesisler kurmasi öngörülmüstür (1972)
• B. Almanya ve Fransa da çok sayida nükleer
  reaktör, laboratuvarlar, zenginlestirme ve
  ayristirma tesisleri kurmaya talip olmustur

5
Iranin Nükleer Programi ve Türkiyenin Güvenligi

• Iranin Nükleer Programi (devam)
• 1974te Iran Sahi Pehlevi 20 Yilda 20,000 MWe
  nükleer güç sahibi olma projesini açiklamistir
• Ford ve Carter yönetimlerinde ABDnin Iranin
  nükleer programina destegi sürmüstür (1975-78)
• 1979 Islam Devrimi ile Iran Humeyninin Ne Dogu,
  Ne Bati politikasini izlemis ve nükleer projeler
  askiya alinmistir
• Irak ile yapilan savasta Irakin silah üstünlügü
  ve ülkede yasanan enerji sikintisi nükleer alana
  tekrar yönelinmesine sebep olmustur

6
Iranin Nükleer Programi ve Türkiyenin Güvenligi

• Iranin Nükleer Programi (devam)
• Islam Devrimi sonrasi ABD ile gerilen iliskiler
  ve Iranin Israile yönelik düsmanca tutumu bir
  çok alanda oldugu gibi nükleer alanda da ABDnin
  baskisini ve engellemelerini getirmistir
• Cumhurbaskani Hasimi Rafsancaninin girisimleri
  ile
• hem Doguda hem Batida bir çok kapi çalinmistir
  ancak sonuç çikmamistir
• Çin Halk Cumhuriyeti ve Sovyetler Birligi
  yakinlik göstermis ancak ÇHC Amerikan baskisi,
  SSCB de iç sorunlari sebebiyle çok katki
  yapamamislardir

7
Iranin Nükleer Programi ve Türkiyenin Güvenligi

• Iranin Nükleer Programi (devam)
• Dönüm noktasi Ocak 1995te Rusya Federasyonu ile
  Iran arasinda imzalanan Nükleer Alanda Kapsamli
  Isbirligi Anlasmasi olmustur
• Iran 1970 yilinda yürürlüge giren Nükleer
  Silahlarin Yayilmasinin Önlenmesi Antlasmasina
  (NPT) taraf ülke konumundadir
• Iran 185 ülke ile birlikte NPTde Nükleer Silaha
  Sahip Olmayan Devlet statüsündedir ve nükleer
  teknoloji transferi ya da içeride gelistirme
  hakki vardir ancak bunu sadece barisçil amaçla
  yapmak konusunda baglayici taahhüt altina
  girmistir

8
Iranin Nükleer Programi ve Türkiyenin Güvenligi

• Iranin Füze Programi
• Iran, Kuzey Korenin eski Sovyet yapimi SCUD tipi
  füzelerin menzillerini ve baslik tasima
  kapasitelerini gelistirmesine mali destek
  saglamistir
• Iran 1998 yilindan bu yana 6 kez 1,350 km
  menzilli Sahap-3 füzesi test uçusu
  gerçeklestirmistir. Bu füzeler nükleer baslik
  tasiyabilecek kapasitededir
• Iran menzilleri 2,500 km bulan Sahap-4 ve 5,000
  km bulan Sahap-5 füzeleri üzerinde çalismaktadir
• Iranin uzaya iletisim uydusu atma ve Rusya ile
  Hava Savunma Sistemleri kurma projeleri vardir

9
Iranin Nükleer Programi ve Türkiyenin Güvenligi
10
Iranin Nükleer Programi ve Türkiyenin Güvenligi

• Iranin Nükleer Programi ABDnin Baskisi
• NPT hükümlerine göre Iran nükleer faaliyetlerinin
  yalnizca barisil amaçlarla oldugunun dogrulanmasi
  için UAEAna bütün nükleer tesislerini beyan
  etmek ve onlarin denetlenmesini kabul etmek
  zorundadir
• Yasanmakta olan kriz Iranin Isfahan
  yakinlarindaki Natanzda uranyum zenginlestirme
  tesislerini ve Araktaki Agir Su üretim tesisini
  UAEAna gerekli bildirimi yapmadan insa etmis
  oldugunun anlasilmasindan kaynaklanmaktadir
• Ancak UAEA bu durumu uluslararasi hukukun bir
  ihlali olarak degerlendirMEmektedir

11
Iranin Nükleer Programi ve Türkiyenin Güvenligi

• ABDnin Baskisi (devam)
• ABD Iranin nükleer tesis kurma hakki oldugunu
  kabul etmekle birlikte gizli nükleer silah
  gelistirme niyeti oldugunu iddia etmektedir
• Iran nükleer programinin uluslararasi
  antlasmalara uygun bir sekilde yalnizca barisçil
  amaçli oldugunu iddia etmektedir
• Avrupa Birliginin Ekim 2003te devreye girmesi
  ile Iran uranyum zenginlestirme faaliyetlerini
  tek tarafli, gönüllü ve baglayici olamayan
  sekilde askiya aldigini açiklamistir

12
Iranin Nükleer Programi ve Türkiyenin Güvenligi

• ABDnin Baskisi (devam)
• Iran ile AB arasindaki görüsmeler 2005 Baharinda
  kesilmistir ve Iran uranyum zenginlestirme
  faaliyetlerine Ocak 2006da tekrar baslamistir
• Mahmud Ahmedinejadin Iran Cumhurbaskani
  seçilmesi sonrasi Israil hakkindaki açiklamalari
  sebebiyle AB ile olan iliskileri de bozulmustur
• UAEA, Iranin nükleer faaliyetlerinin tümüyle
  barisçil amaçlarla yapildigini dogrulayacak
  gerekli denetlemeleri yapmasi konusunda yeterli
  isbirligini göstermedigi için konuyu BMGKne
  havale etmistir

13
Iranin Nükleer Programi ve Türkiyenin Güvenligi

• ABDnin Baskisi (devam)
• Iranin nükleer dosyasinin BMGKnde yogun bir
  sekilde tartisilmasi beklenmelidir
• Uluslararasi hukukun Iran tarafindan açik bir
  ihlali söz konusu olmadigi UAEA tarafindan
  açiklanmistir
• BMGKnda Iranin niyetleri yargilanacaktir
• Islam devletleri ve Baglantisizlar Gurubu Iranin
  nükleer kazanimlarini desteklemektedir
• Iran zamanla nükleer teknoloji pazarlayan ülke
  konumuna gelmek istemektedir

14
Iranin Nükleer Programi ve Türkiyenin Güvenligi

• ABDnin Baskisi (devam)
• Rusya Iranda kurulacak nükleer reaktörlere
  taliptir
• ÇHC Irandan büyük miktarlarda petrol ve dogal
  gaz almayi planlamaktadir
• Dünya kamuoyunda ABD ve Israile karsi olumsuz
  duygular güçlenmekte ve Irana destek artmaktadir
  
• Iran nükleer silah yapmak için gerekli bilimsel
  ve teknolojik alt ve üst yapilara büyük oranda
  sahiptir
• Iranin nükleer silah gelistirmesinin Israil ve
  ABD için kabul edilemez oldugu ifade edilmektedir
  

15
Iranin Nükleer Programi ve Türkiyenin Güvenligi

• Iranin Nükleer Gücü Türkiyenin Güvenligi
• Ülkeleri nükleer silah gelistirmeye sevk eden
  gerekçeler (tehdit algilamasi, uluslararasi
  prestij, elit ve bürokrasinin destegi, ülkenin
  içindeki siyasi ortam, ekonomik avantajlar)
  Iranda mevcuttur
• Iran özellikle tarihten güç alan Fars
  milliyetçiligi çerçevesinde nükleer silah
  gelistirmek istemektedir
• Türkiye ile Iran arasindaki dengeler nükleer
  silah sahibi oldugu takdirde Iran lehine
  bozulabilir
• Bu durum Türkiyenin iç ve dis güvenligini,
  bölgesel konumunu ve Orta Asyaya açilimini
  olumsuz etkiler

16
Iranin Nükleer Programi ve Türkiyenin Güvenligi

• Türkiyenin Güvenligi (devam)
• Iranin Yunanistan, Ermenistan ve Suriye ile
  gelistirmis oldugu ittifak iliskileri Türkiyenin
  aleyhine bir yönde artarak gelisebilir
• Iran-Yunanistan ittifaki Türkiyenin Yunanistana
  karsi olan stratejik derinligini ortadan
  kaldirabilir
• Iran-Ermenistan ittifaki Ermenistanin haksiz
  taleplerini güçlendirebilir
• Iran-Suriye ittifaki Suriyenin sinirasan sular
  ve Hatay konusundaki eski (aslinda degismeyen)
  tutumuna dönmesine yol açabilir

17
Iranin Nükleer Programi ve Türkiyenin Güvenligi

• Türkiyenin Alabilecegi Tedbirler
• Türkiyenin Iranin nükleer programi konusundaki
  stratejisi Iranin nükleer silah sahibi
  olmamasini saglamak seklinde olmalidir
• Bu hedefe askeri araç ve yöntemler ile ulasmaya
  çalismak Iranin nükleer silah edinme çabalarini
  geciktirebilir ancak iç ve dis destegi
  arttirabilir
• Iranin objektif güvenceler verme önerisi
  ciddiyetle ele alinmali ve daha ileriye
  götürülmelidir
• Türkiye Hava Gücünü arttirmalidir ve ek olarak
  Hava Savunma Sistemlerini de düsünülmelidir

18
Iranin Nükleer Programi ve Türkiyenin
Güvenligine Etkileri

• Doç. Dr. MUSTAFA KIBAROGLU
• Bilkent Üniversitesi
• Uluslararasi Iliskiler Bölümü
• 29 Mart 2006
• Kadir Has Üniversitesi
• Istanbul