De integratie van Europa. Een historische balans

1
De integratie van Europa. Een historische balans

• Ehsal
• Politieke Geschiedenis,
• Academiejaar 2006-2007

2
Praktisch

• Handboek Boxhoorn en Jansen, De integratie van
  Europa. Een historische balans (Bussum, 2002,
  Coutinho)
• Politieke geschiedenis
• 1ste semester hoorcolleges
• 2de semester VOP
• Examen begrippen, inhoudsvraag en
  verbandenvraag, actualiteit!!

3
Praktisch

• Spreekuur op dinsdag oneven weken (10u30 tot
  12u30) of woensdag even weken (8u30 tot 10u30)
• Lokaal 4307 (Ehsal 3)
• Yves.segers_at_icag.kuleuven.be of
  yves.segers_at_ehsal.be

4
Inleiding

• Wat is integratie?
• Waarom integratie na WOII?
• Kanttekeningen bij integratie
• Sterkste partij
• Veranderende machtsverhoudingen
• Niet onomkeerbaar

5
Inleiding

• Formele en substantiële integratie
• Voorwaarden substantiële integratie

6
1. Europa 1815-1914

• Inleiding
• Europese eenheid geen topic
• Liberalisme, socialisme, nationalisme (doctrines)
• Eeuw van revoluties
• Nationalisme veelkoppig monster

7
1. Europa 1815-1914

• 2. Het Europese concert
• Congres van Wenen (1815)
• Nieuw statensysteem Europa
• 3. Italiaanse en Duitse eenwording
• Liberale revolutiegolf 1830
• Nieuwe golf van 1848
• Krimoorlog (1852-1856)
• Eenmaking

8
1. Europa 1815-1914

• 4. Tijdperk van de ententes
• Van collectief systeem naar ententes
• Internationale politieke en economische
  rivaliteit
• Balkan kruidvat
• Triple Alliantie versus Entente Cordiale
• Resultaat Wereldoorlog I

9
1. Europa 1815-1914

• 5. Idee Europa als eenheid
• Afwezig, op enkele visies na (cfr. Duroselle)
• Diversiteit
• Geweld
• Consentement mutuel
• Eerste stappen internationale samenwerking
• Haagse vredesconferentie (1899)

10
1. Europa 1815-1914

• Conclusie
• Europese eenheid nog geen dominant thema
• Ordening echter niet voldoende nood aan
  georganiseerde samenwerking (cfr. Volkenbond)

11
2. De onttakeling van Europa

• 2.1. Inleiding
• WOI richt ware ravage aan
• WOI zorgt voor achteruitgang Europa inzake
  economie, ook op politiek en militair vlak,
  kortom als wereldmacht
• Grote winnaars zijn Japan en vooral VS
• Doemdenken Untergang des Abendlandes (Sprengler)
• Pessimisme na-oorlogs Duitsland, cfr.
  Weimar-republiek

12
2. De onttakeling van Europa

• 2.2. Het Verdrag van Versailles
• Overwinnaars samen in 1919 zonder Rusland en
  verliezers
• Woodrow Wilson (VS), David Lloyd George (UK),
  Georges Clemenceau (F) elk eigen agenda, geen
  rekening met andere landen
• F wil strenge vrede
• UK overheid is soepel, maar publieke opinie niet
• VS gaat voor zelfbeschikking en democratie
  mondiale visie (niet Europees)

13
2. De onttakeling van Europa

• 14-punten plan Wilson
• Elk volk recht op eigen staat
• Zelfbeschikking Europese kolonies
• Principe van neutraliteit
• Verbod op geheime diplomatie
• Internationale vrijhandel
• Oprichting Volkenbond
• Maar finaal zal VS het Verdrag van Versailles
  niet ondertekenen! (partijtegenstellingen en
  isolationisme)

14
2. De onttakeling van Europa

• Bepalingen Verdrag van Versailles (28 juni 1919)
• Duitsland verliest grondgebied kolonies worden
  mandaatgebieden Volkerenbond
• Militaire slagkracht ingeperkt en dienstplicht
  afgeschaft
• Enorme schuldaflossing 269mio goudfrank in 42
  jaar
• Duitsland krijgt morele schuld oorlog
• Oprichting Volkenbond bevorderen internationale
  samenwerking en bewaken wereldvrede
• Reactie diktat von Versailles te streng

15
2. De onttakeling van Europa

• Bepalingen Verdrag van Saint-Germain (1920)
• Einde dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije drie
  nieuwe staten O, H, Tsj andere delen naar nieuwe
  staten, bv. P en Y.
• Herverkaveling Europa geen succes
• Niemand tevreden, ook overwinnaars niet (bv.
  It)
• Kolonies?
• Zelfbeschikking volkeren niet gerealiseerd
• Te weinig concrete aandacht voor minderheden
• Staatsnationalisme primeerde

16
2. De onttakeling van Europa

• Volkenbond
• nooit meer oorlog
• Wereldorganisatie van nationale staten
• Dubbeldoel samenwerking en vrede/veiligheid
• Maar belangrijke spelers zijn geen lid
• VS wil niet
• Duitsland omwille van oorlog en Rusland omwille
  van communisme
• Gaan militaire toenadering zoeken, via Verdrag
  van Rapallo (1923)
• Acteert zwak, uitzonderingen zijn spanningen
  Bulgarije-Griekenland en minderheden vraagstuk

17
2. De onttakeling van Europa

• Betere relaties in Europa
• Dawes-plan, 1924 (later Young-plan) regelt
  herstelbetalingen Duitsland
• Reorganisatie Rijksbank
• Herstelbetalingen op lange termijn
• Amerikaans geld voor Duitse economie
• Conferentie van Locarno (1925)
• Duitsland erkent grenzen met B en Fr niet in
  Oosten
• Bijstandsverdragen
• Duitsland lid Volkenbond
• Economische groeitijden

18
2. De onttakeling van Europa

• 2.3. Mars naar de afgrond
• Economische crisis jaren 1930 Duitsland meer dan
  andere landen getroffen
• Duitsland in handen van Hitler
  nationaal-socialisme
• Italië in handen van Mussolini fascisme
• Europese landen geen antwoord appeasement
  politiek Chamberlain faalt Frankrijk te zwak
  rol pacifisme
• Concrete stappen naar en tijdens oorlog, zie pp.
  47-52

19
2. De onttakeling van Europa

• 2.4. Europa als eenheid
• Meer ideeën in die richting dan vroeger
• Ortega y Gasset De opstand der horden
• Europa verliest wereldhegemonie, cultureel
  overwicht massacultuur, nationalisme,
  desocialisatie
• Oplossing meer Europese eenheid
• Coudenhove-Kalergi Pan-Europa
• Oprichting Europese Unie, zonder Rusland en UK
• Veiligheid, economisch beleid, angst communisme

20
2. De onttakeling van Europa

• Plannen Briand passen hierin vindt gehoor bij
  Stresemann (Erfüllungspolitik). Resulteert in
  Frans-Duitse toenadering 1926-1929
• Politieke federatie voor veiligheid en
  stabiliteit, tegen economische dominantie VS,
  gemeenschappelijke Europese markt
• Memorandum Briand en Franse regering in 1930 door
  andere landen slecht onthaald, refus poli
• Hitler geen interesse in Europese eenheid
• Mussolini koketteert met pan-Europese eenheid
• Spinelli en Rossi Ventotene-manifest voor een
  vrij en verenigd Europa meer dan economische
  samenwerking

21
2. De onttakeling van Europa

• 2.5. Conclusie
• Ander Europa, andere internationale verhoudingen,
  rol VS
• Slechte afhandeling WOI aanleiding WOII
• Te weinig overleg in Europa, zwakke Volkenbond
• Jaren 1930 herlevend agressief nationalisme
• Plannen Europese eenheid weinig concreet
  hoofdthema is economische samenwerking

22
3. De deling van Europa

• 3.1. Ontstaan Koude Oorlog
• Mei/september 1945 vrede
• Weinig eenheid bij geallieerden USSR vs. Rest
  cfr. vaagheid Jalta en Potsdam
• Democratie in Oost-Europa?
• Poolse kwestie
• VS willen weg uit Europa
• Plannen USSR veiligheid, interne machtsstrijd,
  psyche Stalin

23
3. De deling van Europa

• Koude Oorlog
• ideologisch conflict of machtsconflict rond
  Europese ruimte?
• Europese landen kiezen kamp bevrijden probleem
  Oostenrijk en Duitsland

24
3. De deling van Europa

• 3.2. Bevrijden en bezetten
• Deel VS, deel Rusland
• Oostenrijk en Duitsland samen bezetten
• Speciale gevallen Finland, Italië, Joegoslavië
• Herstellen democratie in Westen in het oosten
  volgt Sovjetmodel (veiligheid)

25
3. De deling van Europa

• 3.3. De Duitse kwestie
• 4 geallieerden bezetten Duitsland en Oostenrijk
• Weinig problemen in Orijk
• Duitsland is problematisch
• 4 zones olv Geallieerde Beheersraad
• Berlijn apart en afzonderlijke regeling
• Elke regio eigen beleid
• Problemen Polen, migratie voedsel, ontmanteling

26
3. De deling van Europa

• Verwijdering vanaf 1947-1948
• Duitse Mark betaalmiddel, 1948
• Blokkade Berlijn door USSR oplossing is
  luchtbrug westen (11m)
• 1949 geallieerden dragen bevoegdheden over aan
  regering BRD sovjetzone wordt DDR

27
3. De deling van Europa

• 3.4 VS en samenwerking West-Europa
• Europa verzwakt na WOII, ook GB (leningen,
  organisatie bezettingszone, Griekenland)
• Andere landen ook economische problemen
• VS in de bres voor Europa
• Griekse kwestie
• Truman doctrine containment
• European Recovery Programme (ERP) of
  Marshall-plan 1947) samenwerking,
  liberalisering wereldhandel, USSR doet niet mee
• Oprichting OEES in 4 jaar 13 miljard dollar

28
3. De deling van Europa

• VS steun ook voor BDR Frankrijk eist
  veiligheidsgaranties, VS vraagt Europese
  militaire samenwerking
• Conferenties en akkoorden
• (1948) Verdrag van Brussel, militaire
  samenwerking tussen Benelux, F, GB
• (1949) NAVO, VS-Canada-Westerse Unie, plus Y, N,
  D, P vanaf 1952 ook G en T
• artikel 5
• OEES en NAVO belangen lidstaten primeren, geen
  overdracht bevoegdheden

29
3. De deling van Europa

• 3.5. Federatie of Unie?
• Zoektocht naar samenwerking/eenwording Europa
  (vrede en economie)
• Federatie om nationalisme in bedwang te houden
  supranationaal gezag
• Unie respect voor verleden diverse staten
• Europese Beweging en Congres van Den Haag (1948)
• Europese Assemblee F, GB, Benelux. Ieder eigen
  visie
• Compromis Raad van Europa (weinig impact, wel
  democratie en rechten van de mens) assemblee en
  comité van ministers in 1949 tien leden

30
3. De deling van Europa

• Einde jaren 1940 in Europa 3 intergouvernementele
  organisaties
• Economie OEES (rol VS)
• Militair NAVO (olv VS)
• Politiek RvE

31
3. De deling van Europa

• 3.6. Vorming van het Oostblok
• Oost-Europa meer buffer dan bondgenoot USSR
• Economisch beleid ifv USSR monocultuur
• Oost-Europa in communistisch gareel, cfr
  strategie Volksfront en Volksrepubliek
• Elk land eigen verloop Bul (1947), Roe (1948),
  Hon (1949), Polen (1952), Ts-S (1948), Albanië
• Uitzondering Joegoslavië (Tito)

32
3. De deling van Europa

• Comecon (1949) voor economisch samenwerking
  Warschaupact voor militaire bijstand (1955)
• Communistische regimes betrouwbare bondgenoten?
  Strategie USSR
• Militaire aanwezigheid
• de rechte leer, cfr Kominform (1947) ook
  Italiaanse en Franse communisten lid Joegoslavië
  en China weg in 1948-1949
• Bilaterale verdragen ipv multilaterale
  samenwerking

33
3. De deling van Europa

• 3.7. Slotopmerkingen
• Westen vs. Oosten kapitalisme vs. Communisme
  vrijheid vs. Onderdrukking
• Gewapende vrede, tot 1990
• Ijzeren gordijn gescheiden werelden
• Verschillen oost en west
• In Westen samenwerking oiv VS
• Pluriformiteit westen
• Klemtoon in westen op economische samenwerking
  niet zozeer op politieke eenmaking
• Westerse eenheid beperkt

34
4. De Koude Oorlog van 1950 tot 1970

• 4.1. Koude oorlog breid zich uit
• Bipolair wereldstelsel VS en USSR
• Europese invloed minder
• Dekolonisatie
• Deling Duitsland Ijzeren gordijn NAVO versus
  Warschaupact
• Spanning en ontspanning (détentes) diplomatie,
  overleg
• VS en USSR verschillende mening vreedzame
  coëxistentie versus buitenlands beleid

35
4. De Koude Oorlog van 1950 tot 1970

• Einde jaren 1940 tal van spanningen in Europa
• Vredesverdrag en deling Duitsland
• Communistische machtsgreep in Tsjech-Slov
• Crisis rond Berlijn
• Dominantie USSR in Oost-Europa
• Ook in China
• Tjang Kai-sjek verdreven door Mao Zse Dong
• Conflict in Korea (38ste breedtegraad)
• Ingreep VN
• Amerikaanse/Europese en Chinese troepen

36
4. De Koude Oorlog van 1950 tot 1970

• 4.2. Crises in Europa en Midden-Oosten
• Koreaanse oorlog zorgt voor herbewapening in
  Europa en militaire samenwerking
• Frans plan voor Europese Defensiegemeenschap
  (EDG)
• Brits plan voor West-Europese Unie (WEU, 1954)
  veiligheid en intergouvernementeel
• Britse en Amerikaanse troepen in Dtl.
• BRD lid NAVO in 1955
• Warschaupact (mei 1955), olv sovjetcommando
• Speciale rol voor Tito en Joegoslavië
  ondernemingsvrijheid

37
4. De Koude Oorlog van 1950 tot 1970

• Amerikanen kiezen vanaf 1953 voor nucleaire
  strategie, omwille van hoge uitgaven Koreaanse
  oorlog
• Eisenhower kiest voor strategie Massive
  retaliation afschrikkingseffect. Cfr. Conflict
  in Korea
• Overleiden Stalin in maart 1953
• In USSR ontstaat machtsvacuüm later Nikita
  Chroetsjov op de voorgrond
• Ontdooiing vredesverdrag voor Oostenrijk in
  1955 land word neutraal en souverein
  conferentie van Geneve (juli 1955)

38
4. De Koude Oorlog van 1950 tot 1970

• Maar vanaf 1956 opnieuw spanningen
• Situatie in Hongarije onlust nav destalinisatie
• Situatie in Midden-Oosten
• 14 mei 1948 onafhankelijke Staat Israël tegen
  zin Arabische landen
• Oktober 1956 vallen Israëlische troepen Egypte
  binnen (cfr. Suez-kanaal) blamage voor Fransen
  en Britten via VN
• Olievoorraden cruciaal
• Nieuw conflict in juni 1967 zesdaagse veldtocht
  tegen Egyptische, Jordaanse en Syrische legers
  Israël bezet veiligheidszone

39
4. De Koude Oorlog van 1950 tot 1970

• 4.3. De wapenwedloop
• Spanning over technologische vorderingen
• Ruimtesatelliet intercontinentale raketten
  second strike capability
• Plaatsen raketten in VK, It, Turkije
• Race in de ruimte, race naar de maan
• Protest van de straat
• Nieuwe NAVO strategie vanaf 1967 flexible
  response (in functie van aard agressie) geen no
  first use verklaring

40
4. De Koude Oorlog van 1950 tot 1970

• 4.4. Berlijn, Cuba en ontspanning
• Augustus 1961 bouw Berlijnse muur
• April 1961 invasie Varkensbaai Cuba
• Oktober 1962 sovjet-raketinstallaties in Cuba
• Maar hierop volgt ontspanning
• Installatie hot line
• Wapenbeheersingsmaatregelen
• Afzien bovengrondse kernproeven
• Non-proliferatieverdrag (1968)
• SALT-verdrag (1972) Strategic Arms Limitation
  Treaty
• Alhoewel niet zichtbaar in Vietnam (1961-1975) en
  Praagse Lente (1968) cfr. Brezjnev-doctrine
• Ook Ostpolitik van Willy Brandt, Min Buitenl.
  Zaken BRD

41
4. De Koude Oorlog van 1950 tot 1970

• 4.5. Slotopmerkingen
• Geen collectief Europees optreden in westerse
  Alliantie
• Grootmachten kampen in jaren 1960 met problemen
  VS in Vietnam en USSR in relatie met China
• West-Europese partners kunnen vrijer optreden
  (cfr. Frankrijk, West-Duitsland)
• In jaren 1960 minder strak bipolarisme De Gaulle
  spreekt zelfs over polycentrisch stelsel

42
5. Een netwerk van verdragen

• 5.1. Internationale context, jaren 1950
• Supranationale integratie W-E omwille van drie
  internationale evoluties
• Koude Oorlog Koreaanse oorlog of VS versus USSR
• Duitsland herbewapenen tegen dreiging USSR
  Frankrijk niet mee opgezet
• Dekolonisatie verzwakking Europa, vooral
  Frankrijk en Groot-Brittannië
• Visie op W-E verschillende ts. Frankrijk en GB

43
5. Een netwerk van verdragen

• 5.2. De hoofdrolspelers
• Frankrijk
• Vierde republiek vele partijen in parlement,
  coalitieregeringen, politiek instabiel, zwakke
  partijdiscipline (gem. levensduur regering 6m)
• Sterke economische groei
• Buitenlands beleid (cfr. De Gaulle)
• Fr. Is wereldmacht
• herstel imperium, bv. permanente zetel
  Veiligheidsraad VN en eigen bezettingszone
  Duitsland
• onafhankelijkheid tov andere landen
• Duitsland onder controle houden

44
5. Een netwerk van verdragen

• Afbrokkeling koloniale rijk, in Indo-China (1954)
  en Egypte (1956), Noord-Afrika
• Frankrijk gebruikt Europa als basis voor eigen
  invloed in wereld
• Europa minder afh. VS
• Duitsland opnemen in dit systeem
• Frankrijk is woordvoerder

45
5. Een netwerk van verdragen

• Engeland
• Districtenstelsel, alleen grote partijen in
  parlement, politieke stabiliteit
• Beperkte economische groei na WOII
• Grote afhankelijkheid Commonwealth
• Drie invloedssferen
• Commonwealth
• Atlantische samenwerking met VS (Special
  relationship) maar crisis met Suez conflict
• Europa (maar eerder bedreiging!)
• Britten geloven te lang in eigen superioriteit op
  politiek, economisch, koloniaal vlak

46
5. Een netwerk van verdragen

• Britten blijven buiten Europese eenwording
  (ondanks voorkeur VS om dit te doen) geen
  interesse voor (conservatieven én Labour)
• West-Duitsland
• Kiesdrempel 5, parlementaire democratie (1949)
• CDU, SPD en liberale FDP
• Aanvankelijk beperkte vrijheid inzake buitenlands
  beleid, defensie, zware industrie (Adenauer
  kanselier)
• Economische problemen, maar snel herstel

47
5. Een netwerk van verdragen

• Doelstellingen Adenauer
• Herstel Duitse eenheid
• Herstel gelijke buitenlandse betrekkingen
• Oplossing samenwerking met VS en W-E, verzoening
  met Frankrijk
• Frankrijk hapt toe, 1950
• In Duitsland is SPD tot 1956-1957 tegen Europese
  integratie (zou hereniging met Oost-Duitsland
  tegenwerken)
• Duitsland low profile internationaal (geen lid
  VN, geen contacten met sovjetblok)

48
5. Een netwerk van verdragen

• 5.3. Integratie volgens Frans recept
• Het Schuman plan
• Initiatief Monnet en voorstel Schuman voor
  samenbrengen Duitse en Franse steenkool- en
  staalsectoren
• Stond open voor andere landen
• Ingegeven door functionalisme sectorgewijze en
  apolitieke aanpak (dan evolueren politici wel
  naar internationale samenwerking)
• Maar Schuman-plan meer dan dat

49
5. Een netwerk van verdragen

• Steenkool en staal belangrijke sectoren, ook
  politiek
• Richting Europese federatie!
• Middel om controle op West-Duitsland te
  vergroten
• Reacties West-Duitsland en Benelux positief,
  Britten negatief (Labour-regering) en ook
  Scandinavische landen ook Italië positief (maar
  geen steenkool)
• Is een mijlpaal de Zes gaan samenwerken
• Resultaat EGKS, 1952
• Hoge Autoriteit
• Europees Hof
• Raad van Ministers met advies
• Raadgevende Vergadering

50
5. Een netwerk van verdragen

• Een Europees leger
• Koreaans conflict aanleiding tot discussie
  herbewapening West-Duitsland
• VS en GB voorstander, andere landen niet
• Frans voorstel Europese Defensiegemeenschap
  (EDG), oktober 1950
• Supranationaal, elk land levert bijdrage
• Gros leger onder nationaal gezag
• Ook West-Duitsland in EDG alle nieuwe eenheden
  onder EDG
• Fr, W-Dtl, Benelux, Italië doen mee
• Nood aan politieke autoriteit (EPG)

51
5. Een netwerk van verdragen

• Maar EDG niet goedgekeurd door Frans parlement
  (schrik voor Duitse overmacht)
• Kader politieke gemeenschap uitgetekend door
  Raadgevende Vergadering van EGKS maar leidt tot
  niets
• Conclusie overdracht nationale bevoegdheden aan
  supranationale organisaties is zeer moeilijk
• groeiende samenwerking en integratie vooral
  mogelijk op economisch vlak gesprekken in
  Messina juni 1956

52
5. Een netwerk van verdragen

• Verdragen van Rome
• Zes gaan op zoek naar nauwere economische
  banden Engeland wordt uitgenodigd aan tafel
• Comité Spaak opgericht Britse vertegenwoordiger
  huiswaarts gestuurd
• Geen integratie per sector, maar alomvattend
• Raamverdrag EGK
• Intentieverklaring over economische sectoren
• Principes gemeenschappelijke markt
• Instellingen en besluitvorming

53
5. Een netwerk van verdragen

• Rapport comité Spaak aanvaard in 1956
• Één economische ruimte, één markt (vrij verkeer
  goederen, personen, diensten)
• Vrije concurrentie (maar wat met landbouw,
  transport?)
• Doel binnen 12 jaar een douane-unie
• Structuur Europese commissie, Raad van Ministers
  (unanimiteit), Hof, Raadgevende Vergadering of
  Europees parlement
• Concrete kwesties geregeld na ratificatie verdrag
  (uitzondering Frans imperium)
• Ondertekening verdrag, Rome, 25 maart 1957 /
  start op 1 januari 1958

54
5. Een netwerk van verdragen

• Een sector niet in EEG nucleaire energie
• Spoed mee gemoeid duur weinig expertise
  (uitzondering Frankrijk)
• Deel oorlogsvoering lag dus gevoelig
• Oprichting Euratom alleen bevoegd voor
  vredesdoeleinden kernenergie
• Grote controle door Frankrijk
• Weinig ontwikkeld, bij gebrek aan middelen

55
5. Een netwerk van verdragen

• Samenwerking volgens Engels patroon
• Intergouvernementeel (OEES, NAVO, Raad van
  Europa) maar niet supranationaal (EGKS, EDG)
• Stellen voor om controle EGKS en EDG onder Raad
  van Europa te brengen de Zes weigeren dat
• WEU, opgericht 1955, leidde onder meer tot
  herbewapening West-Duitsland
• Brits antwoord op EEG is EFTA met beperkte
  vrijhandelszone voor industriële producten (GB,
  Scandinavische landen, Portugal, Zwitserland en
  Oostenrijk), mei 1960

56
5. Een netwerk van verdragen

• Combinatie economische en politieke voordelen
• Bewijzen dat alternatief zonder superstructuren
  kan werken
• Positie deelnemende landen tov EEG landen
  versterken
• Voorkomen van isolement

57
6. West-Europa in het gaullistische tijdperk

• 6.1. Inleiding
• U2 incident (mei 1960)
• Bouw Berlijnse muur
• Cuba crisis
• Eerst spanningen, later détente
• Antwoord op USSR dreiging
• Meer West-Europese integratie
• Meer Atlantische samenwerking
• Maar De Gaulle niet pro VS
• Werken via EEG (niet RvE of EFTA)

58
6. West-Europa in het gaullistische tijdperk

• 6.2. De hoofdrolspelers
• 6.2.1. De Gaullistische visie
• 1 juni 1958 president, einde 4de republiek
• Steun van leger, centraliseert macht bij
  president
• Kiesstelsel wordt veranderd
• Visie op buitenlands beleid idem als anno 1945,
  maar met minder glans
• Eigen visie op EEG
• Te uitsluitend economisch
• Waarom geen militaire component
• Supranationaal karakter uitholling economische
  macht landen
• Geen draagvlak bij bevolking

59
6. West-Europa in het gaullistische tijdperk

• De Gaulle wil meer samenwerking, zonder échte
  supranationaliteit wil politieke eenheid met
  intergouvernementeel karakter (cfr. ook RvE, EEG,
  EDG)
• De Gaulle kan wil niet echt doordrukken (wel
  inzake GB)
• Kritiek vooral van binnenuit
• Verwaarlozing binnenlandse noden (1965-)
• Mei 1968, gevolgd door aftreden in april 1969
• Visie doet sterk denken aan Unie vandaag?

60
6. West-Europa in het gaullistische tijdperk

• 6.2.2. Britse koerswijziging
• Niet plots, waren al eerder stemmen (Suez, EFTA)
• Vooral economische stagnatie belangrijk
• MacMillan zoekt concurrentie
• Banden met Gemenebest verminderden
• Visie Kennedy op rol GB in EEG
• EFTA geen valabel economisch succes
• 1ste vraag op 31 juli 1961 maar intern veel
  tegenstand en eisen (Labour)
• Bescherming Gemenebest
• Bescherming Britse landbouw
• Regeling EFTA-partners
• Economisch beleid en buitenlandse politiek in
  eigen handen
• Militaire samenwerking met VS mogelijk

61
6. West-Europa in het gaullistische tijdperk

• 2de vraag in 1967 door Labourregering Wilson
  maar De Gaulle weigert
• 6.2.3. Duitse herbezinning
• Adenauer wil Fr. én VS te vriend houden
• Is moeilijk onder De Gaulle duale situatie met
  Elysée-verdrag (1963) en Multilateral Force (MLF)
• Adenauer opgevolgd in 1963 door Erckhardt
• Ostpolitik Willy Brandt normaliseren contact met
  Oostblok is bewijs toenemende zelfstandigheid
  W-D
• Wordt zichtbaar in conflicten met Fr
• ingegeven door sterke economische heropbloei

62
6. West-Europa in het gaullistische tijdperk

• 6.3. Systemen van integratie
• Altijd verschillende visies
• Intergouvernementeel of supranationaal (en hoe?)?
• Op welke manieren zoeken naar integratie?
• Federalisme
• Duidelijke verdeling bevoegdheden ts. Federale
  organen en deelstaten
• High politics
• Cfr. Raad van Europa
• Functionalistische benadering
• Kleine stappen, apolitieke themas (cfr. EGKS,
  Euratom)
• Maar leidt tot versnippering en alles is politiek!

63
6. West-Europa in het gaullistische tijdperk

• Neo-functionalisme
• Combinatie vorige twee
• Klein beginnen met overhevelen functies en zo
  verder
• Cfr. EEG-verdrag van economische gemeenschap
  naar federatie
• MAAR
• willen politici hun fiat geven aan elke stap in
  dit proces?
• wat zal het eindresultaat zijn?
• De Gaulle wou dat vooraf vastleggen cfr.
  activiteiten Franse diplomaat Fouchet

64
6. West-Europa in het gaullistische tijdperk

• 6.4. Onderhandelingen politieke unie
• Commissie Fouchet had sterke stempel De Gaulle
  (politieke unie, met klemtoon buitenlands beleid,
  defensie)
• Veel kritiek zeker op nieuwe versies (te
  politiek)
• Nederland wil Atlantisch beleid grote, open
  markt in Europa (met GB), supranationaal EEG
• België (Spaak) Atlantisch/NAVO, EEG
  supranationaal, wel voor meer politieke
  integratie
• Italië NAVO, EEG, willen Europese federatie
• Duitsland geneigd tot compromissen
• Begin 1962 krijgt De Gaulle Duitsland en Italië
  mee, maar B en N verzetten zich (willen GB erbij
  en De Gaulle weigert)
• Wel nog Elysée-verdrag (januari 1963), maar
  voorlopig lege doos

65
6. West-Europa in het gaullistische tijdperk

• 6.5. Ontwikkelingen in de EEG
• 6.5.1. Economie
• sterke economische groei douane-unie voltooid op
  1 juli 1968
• Intracommunautaire handelsstromen succes (cfr.
  tabellen handboek)
• Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB)
• 6.5.2. Institutionele kwesties
• Financiering GLB via invoerheffingen aan
  buitengrens
• Nederland wil op besteding parlementaire
  controle maar De Gaulle weigerde
• Leidde tot discussie over meerderheidsbesluiten
  in Raad van Ministers vanaf 1966
• Oplossing Compromis van Luxemburg
  bewegingsvrijheid Commissie beperkt door
  vetorecht elk land
• Fusie instellingen 1967, naar 1 Raad van
  Ministers, 1 Europese Commissie (ipv EGKS, EEG en
  Euratom) Rey nieuwe voorzitter

66
6. West-Europa in het gaullistische tijdperk

• 6.6. De EEG en de wereld
• 6.6.1. Europa
• 1961/1963 GB, Ierland, DK, N kloppen aan de
  deur. Maar De Gaulle negatief tov GB
• 1967 nieuwe mogelijkheid, maar geen opening
• Oostenrijk, Zweden en Zwitserland interesse voor
  associatie-overeenkomst
• Associatie-overeenkomst met Griekenland (1963
  22j) en Turkije (1965 27j)

67
6. West-Europa in het gaullistische tijdperk

• 6.6.2. Arm en rijk
• Associatieregeling met overzeese gebieden (5j)
  velen worden onafhankelijk Europa wil daar
  invloed bewaren
• Conventie van Yaoundé (1963)
• Met 18 Franstalige Afrikaanse landen 5 jaar
• 730 miljoen ECU
• Vanaf 1975 Lomé conventie, nu ook met
  Engelssprekende landen (twee jaar na Britse
  toetreding)
• Handelsconflicten met VS steun van VS voor
  geïntegreerd Europa neemt af

68
6. West-Europa in het gaullistische tijdperk

• 6.6.3. Balans van de jaren 1960
• EFTA succes, maar landen kijken naar EEG
• Frankrijk probeert Europa te sturen onder
  meer uit NAVO gestapt
• Economie op volle toeren
• Plannen politieke unie opgedoekt na Fouchet
  commissie
• De Gaulle boeman of real politiker?

69
7. Het drieluik van Den Haag

• Inleiding
• Pompidou onderneemt stappen voor krachtig Europa,
  cfr. conferentie Den Haag (december 1969)
• Financiering GLB, systeem eigen inkomsten EG en
  controle door parlement
• Starten onderhandelingen lidmaatschap GB,
  Ierland, DK, N in 1970
• Meer samenwerking inzake monetair beleid en
  buitenlandse politiek
• het drieluik van Den Haag

70
7. Het drieluik van Den Haag

• 7.1. De hoofdrolspelers
• 7.1.West-Duitsland en Willy Brandt
• 1969, eerste Duitse regering socialisten en
  liberalen buitenlandse politiek belangrijk
• Ostpolitik, eerst via individuele landen
  (Tsj-Slo), dan via Moskou. Betere contacten met
  Oost-bloklanden, maar niet met DDR.
• Opvolger Schmidt start met Westpolitik
• 7.2. Frankrijk en Pompidou
• Sociale instabiliteit en economische vertraging,
  maar rechts beleid houdt stand
• Wordt GB de nieuwe Franse bondgenoot tegen sterk
  Duitsland?

71
7. Het drieluik van Den Haag

• 7.3. GB onder Heath
• Wilson vervangen als PM door Edward Heath
  (conservatief)
• GB opnieuw kandidaat-lid Labour tegen nipt
  goedgekeurd door Brits parlement, zie tabel
  handboek
• Wilson opnieuw PM in 1974 herbekeek voorwaarden
  Brits lidmaatschap eerder schijn
• In juni 1975 zijn 67 Britten pro EG

72
7. Het drieluik van Den Haag

• 7.2. Uitbreiding
• 7.2.1. Engeland
• Toetreding niet eenvoudig overgangsperiode
• Discussies over Britse financiële bijdrage,
  Gemenebest-problematiek (Afrika, Azië), GLB,
  pound sterling
• Britse regering doet veel toegevingen kritiek
  Labour te duur, controle kapitaalbewegingen EG,
  regeling Nieuw-Zeeland, Caribische
  gemenebestlanden en suiker
• In 1974 geheime heronderhandelingen weinig
  toegevingen wel belangrijk Regionaal
  Ontwikkelingsfonds (28 voor GB)
• Nefast voor Britse publieke opinie in 1981 circa
  50 tegen

73
7. Het drieluik van Den Haag

• 7.2.2. Ierland, Denemarken en Noorwegen
• Ierland afhankelijk van GB sterk gericht op
  landbouw voor- en nadelen verbonden aan
  lidmaatschap
• Denemarken volgt GB en Noorwegen wel linkse
  oppositie wel 63 bevolking voor
• Noorwegen uiteindelijk tegen toetreding (politiek
  en bevolking)
• 7.2.3. Vrijhandel met EFTA
• Isolement dreigt Zweden, Oostenrijk en
  Zwitserland
• Eerste idee associatie, maar dan weer niet
  mogelijk voor EG

74
7. Het drieluik van Den Haag

• 7.3. Verdieping
• 7.3.1. Politieke samenwerking
• Wat is politieke eenheid/integratie? Cfr.
  Schuman, Fouchet, De Gaulle
• Den Haag duidt Commissie Davignon aan wegen
  politieke samenwerking onderzoeken
• Enig optimisme, maar lidstaten verdeeld
• Kader wordt Europese Politieke Samenwerking
  (EPS)
• Niets moet, alles mag, mits unanimiteit
• Los van EG, geen verdrag, geen hoofdkwartier
• Rol bij Conferentie voor Veiligheid en
  Samenwerking in Europa (CVSE) eensgezindheid
• Minder het geval inzake Midden-Oosten

75
7. Het drieluik van Den Haag

• Cfr. olie-boycot (zie tabellen 7.5 en 7.6)
• Europa pro Arabische Staten? Wat met VS?
• Toenemende spanningen met VS, zie Verklaring
  over Atlantische Betrekkingen en Verklaring
  over de Europese Identiteit
• 7.3.2. Monetaire integratie
• Wat eerst monetaire integratie of eenheid
  economisch beleid (economen en D, N, It)?
• Commissie Werner bereidt EMU voor Economische en
  Monetaire Unie
• Drie fasen in de tijd, kern is monetaire
• Maar net op dat ogenblik monetaire en economische
  crisis (VS lost gouden standaard olieboycot)
• EMU wordt voorlopig niets

76
7. Het drieluik van Den Haag

• 7.4. De kater
• Goed begonnen, maar zwalpend schip met vele
  kapiteins (9 ipv 6)
• Oplossing Europese Raad, waarin regeringsleiders
  elkaar ontmoeten. Maar probleem unanimiteit
• Veranderingen in besluitvorming dienden zich aan!

77
8. De EG van Tindemans tot Delors

• Inleiding
• Oorzaken moeilijkheden EG
• Energiecrisis (1973)
• Unanimiteitsbeginsel
• Onduidelijkheid lange termijndoelstellingen EG
• 8.1. Van Tindemans tot Dooge
• 8.1.1. Blauwdrukken voor een Europese Unie
• Rapport Tindemans (1975) over invulling
  integratie
• Rondgang bij alle spelers
• Gemeenschappelijk beleid op diverse terreinen
• Meerderheidsbesluiten mogelijk supranationaal
  karakter
• Europees parlement
• Dus richting federatie, met gedifferentieerde
  integratie
• Maar veel kritiek, rapport aan de kant geschoven
• Steun publieke opinie daalt andere initiatieven
  halen niets uit

78
8. De EG van Tindemans tot Delors

• Franse socialisten focussen op interne problemen
  nationaliseren belangrijke industrieën, maar is
  fiasco (inflatie, werkloosheid), dus opnieuw
  richting Europa
• Eerste direct verkozen EP in 1980 onderneemt
  actie
• Olv Altierro Spinelli
• Hoeven geen rekening te houden met unanimiteit
• Ontwerpverdrag erg Tindemans, richting
  communautair beleid, supranationaal
• Willen via nationale parlementen goedkeuring,
  maar mislukt
• Europese Raad neemt initiatief

79
8. De EG van Tindemans tot Delors

• 8.1.2. De Europese akte
• Commissie-Dooge voorstel tot verdrag Europese
  Unie (Via EEG verdrag), maar uiteindelijk focus
  vooral op markt
• Tussen Tindemans en Europese Akte 11 jaar
  overleg
• Belangrijke stap richting constructie Europa.
  Opende weg naar economische en monetaire unie
• Doelstellingen
• Voltooiing grote interne markt met vrij verkeer
  van goederen, diensten, personen, kapitaal
• Institutionele verbeteringen gekwalificeerde
  meerderheid in Ministerraad voor meeste
  beslissingen mbt interne markt
• Bijkomende bevoegdheden voor Commissie en
  Parlement
• Nauwer samenwerken inzake buitenlands beleid

80
8. De EG van Tindemans tot Delors

• 8.2. Institutionele ontwikkelingen
• 8.2.1. Europese Raad
• Europese Raad van Regeringsleiders, opgericht in
  1974 en officieel in 1986 via EA
• Uitstippelen grote lijnen en langetermijn
  doelstellingen
• Richting geven aan EPS
• Moeilijke interne EG-zaken, waar Ministerraad
  geen oplossing had (hier veel werk)
• Rol voorzitter belangrijk (halfjaarlijks)
• Stuwende rol voor Ministerraad

81
8. De EG van Tindemans tot Delors

• 8.2.2. Directe verkiezingen Europese Parlement
  (1974)
• Als tegengewicht voor grotere rol
  regeringsleiders
• Cfr. Verdrag van Rome, maar zonder eenvormige
  procedure
• Beperkte bevoegdheden getouwtrek rond aantal
  vertegenwoordigers kleine landen
  oververtegenwoordigd
• gelijktijdige verkiezingen
• Ontstaan Europese fracties
• Teruglopende opkomst (cfr. figuur 8.2.)

82
8. De EG van Tindemans tot Delors

• 8.2.3. Begrotingsperikelen
• Parlement probeert impact op begroting te
  vergroting zorgt voor spanning met Raad
• Verplichte en niet-verplichte uitgaven (in
  laatste wel een rol)
• Financiering EG geëvolueerd, o.a. door GLB
  (inkomsten) vanaf jaren 1980 ook relatie met BNP
  (cfr. figuur 8.3.)
• 1 totaal budget vrij voor Parlement
• Groot deel bijdragen terug naar lidstaat er zijn
  verdieners en betalers (cfr. figuur 8.4.)

83
8. De EG van Tindemans tot Delors

• 8.3. De douane-unie voorbij
• Doel EEG gemeenschappelijke markt waarin
  productiefactoren vrij kunnen bewegen
• Had impact op beleid lidstaten
• Jaren 1960 douane-unie impliceert
  gemeenschappelijk handelsbeleid landbouw zeer
  belangrijk
• Onderlinge handel stijgt sterker dan handel met
  niet-lidstaten
• VS en ACP-landen vooral verliezen marktaandeel
• Japan, EFTA en niet-associatielanden winnen
  aandeel
• Handel in landbouwproducten vooral interne
  EG-aangelegenheid

84
8. De EG van Tindemans tot Delors

• 8.3.1. Landbouwbeleid
• Schaalvergroting landbouw en toename productie
• Productie-overschotten boterberg, melkplas,
  wijnmeer, koelcellen vol vlees
• Vanaf einde jaren 1970, begin jaren 1980
  geleidelijke koerswijziging
• Braak, inkomenssteun ipv productiesteun
• 8.3.2. Structuurfondsen
• Verschil arme en rijke regios economisch
  ontwikkeld of niet
• Britten willen solidariteit voor achtergestelde
  regios (hadden verouderde industrie)
• 1975 Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling
  (EFRO) geld vooral naar GB, Italië,
  Griekenland, (Cfr. figuur 8.5)

85
8. De EG van Tindemans tot Delors

• Vroeger ook al Europese Investeringsbank en
  Europees Sociaal Fonds
• 1986 hervorming na toetreding P en SP 5
  prioriteiten worden vastgelegd
• Regios met ontwikkelingsachterstand
• Regios met teruglopende industrie
• Bestrijding langdurige werkloosheid
• Werkgelegenheid voor jongeren
• Modernisering landbouw en visserij economisch
  herstel platteland
• Vanaf 1993 ook Cohesiefonds, alleen voor G, IRL,
  SP, P

86
8. De EG van Tindemans tot Delors

• 8.3.3. Voor elk wat wils
• Op sociaal vlak weinig vooruitgang (sociale
  zekerheid, loonkosten) Mitterand probeert,
  Tatcher blokkeert
• Fiscale harmonisatie moeilijk politiek gevoelig
  alleen overeenkomst rond 15 BTW, uitzonderingen
  wel nog mogelijk
• Communautaire regeling transportwezen nog niets
  wezenlijks gedaan
• Nieuwe stappen ook op vlak van energie (besparen,
  nieuwe richting), milieu (normen en
  transnationale zaken) en technologische
  ontwikkeling (o.a. electronica en informatica
  slechts 2 BNP)

87
8. De EG van Tindemans tot Delors

• 8.4. De Gemeenschap in de wereld
• VS alomtegenwoordig Relaties met VS belangrijk
  voor ene al meer dan voor andere
• Aanvankelijk weinig contact USSR (cfr. Comecon)
• Wel vanaf jaren 1980 (energie)
• Zorgt voor spanningen met VS
• Relatie ACP-landen (Lomé-conventie, 1975)
• Franse Britse voormalige kolonies
• Vrije toegang markt, financiële en technische
  steun
• Frankrijk hoofdmoot associatie
• Maar nationale ontwikkelingssteun veel
  belangrijker

88
8. De EG van Tindemans tot Delors

• EPS
• Weinig slagkracht
• Reageren op gebeurtenissen in de wereld weinig
  eensgezindheid
• Voorbeeld inval USSR in Afganistan (1979)
• Jaren 1980 structurele hervorming, maar beperkt
• Semi-permanent
• Beperkte staf
• Klassieke terreineverdeling blijft nog
• Economie EG
• Politiek lidstaten
• Militair NAVO

89
8. De EG van Tindemans tot Delors

• 8.5. Tweede uitbreidingsperiode
• 8.5.1. Griekenland en Turkije
• 12 juni 1975 Griekenland wil lid worden
• 1 jaar na militair bewind
• Commissie stemt toe na aarzelen
• 1 januari 10de lidstaat
• Eerst geïsoleerd na Cyprus (1974) stappen
  onder meer uit NAVO (omwille van rol VS)
• Socialisten eerst contra, maar vanaf premierschap
  Papandreou positief wel eigen koers onder meer
  in EPS
• Lidmaatschap niet echt meevaller inzake economie
  en welvaart

90
8. De EG van Tindemans tot Delors

• Turkije moeilijk geval associatieovereenkomst
  sedert 1963
• Wel economische en politieke probelemen (deel
  regering anti EG)
• Bezet deel Cyprus in 1974
• Militaire staatsgreep in 1980 maar EG
  veroordeelt niet
• 1987 vraagt lidmaatschap aan
• EG niet enthousiast wel douane-unie en steun in
  1996
• Vandaag opnieuw zeer actueel

91
8. De EG van Tindemans tot Delors

• 8.5.2. Portugal en Spanje
• Aanvraag lidmaatschap in 1977
• Portugal
• Sedert 1926 autoritair regime
• Neutraal in WOII, maar pro GB
• Geen isolement na WOII EFTA, OEES, NAVO
• 1974 anjerrevolutie door militairen (cfr.
  Angola)
• 1975 sociaal-democraten winnen verkiezingen
• Linkse oppositie tegen EG
• Pas lid in 1985, omwille van koppeling met Spanje
  en hoge kostprijs
• Integratie en economische resultaten wel positief

92
8. De EG van Tindemans tot Delors

• Spanje
• Staatsgreep Franco in 1936
• Harde strijd tussen links en rechts
• Na WOII isolement compleet
• Via steun VS wel binnen OESO (1960),
  onderhandelingen EG (1967)
• 1975 herstel monarchie en democratie
• Lange gesprekken met EG (wijnbouw, visserij)
• Bevolking zeer pro EG
• In jaren 1980-1990 eerste stappen naar Europese
  Unie
• interne markt in 1992 EMU
• ondergang communisme vorming Politieke Unie