ISTANBUL ESNAF VE SANATK

1
ISTANBUL ESNAF VE SANATKÂRLAR ODALARI BIRLIGI
EGITIM MÜDÜRLÜGÜ SUNUMU
2
GEÇMISTE VE GÜNÜMÜZDE ESNAF VE SANATKÂRLARIN
SOSYAL DAYANISMA VE VAKIF KÜLTÜRÜ
3
GIRIS

• Insanlar yardimlasma, dayanisma ve kalkinmak
  için tarihin en eski dönemlerinden bugüne kadar
  hizmet amaciyla birçok örgütler kurmuslardir.
  Bunlardan bir tanesi de vakiftir.
• Türk tarihine baktigimizda Uygur Türklerinden
  beri vakiflarin oldugunu görmekteyiz.
  Peygamberimiz Hz. Muhammed döneminde de vakif
  müesseseleri vardir.
• "Vakif", kelime olarak "habsetmek, alikoymak,
  durdurmak" manalarina gelmektedir. Hukukî manada
  ise "bir seyin faydalanma hakkinin veya
  mülkiyetinin kamu yararina tahsis edilerek
  devamli olarak baskalarinin mülk edinmelerini
  engellemek, yani mülkiyetin Allah'in rizasini
  kazanmak ve insanlara faydali olmak gayesiyle
  kamu yararina tahsisi" demektir.

4
Islâm'da vakif müessesesinin ortaya çikmasi ve
gelismesini saglayan âmiller konusunda ileri
sürülen farkli fikirler vardir. Islâm hukukçulari
Kuran'da "vakif" ve onun es anlamlisi "habs"
kelimeleri bulunmamasina ragmen karsilikli
yardimlasma ve dayanisma, fakir-fukaraya yardim
etme, malini Allah yolunda harcama, malini gönül
hoslugu ile ödünç verme, hayir-hasenât yapma gibi
mefhumlari içine alan âyetleri dikkate alarak
vakfin menseini Islâm prensiplerine
dayandirmaktadirlar. Kuran'da Müslümanlarin
mallarini nerelere teberrû edebilecekleri
ayrintili olarak belirtilmis ve sadakanin her
çesidi tavsiye edilmistir. Kuran'da vakifla
ilgili üzerinde ittifakla durulan âyet
"Sevdiginiz seylerden Allah yolunda harcamadikça
tam hayra nâil olamazsiniz" meâlindeki Âl-i Imrân
sûresinin 92. âyetidir.
5

• Nakledildigine göre bu âyet geldiginde
  sahabeler âyetin manasini anlayamamislar,
  Peygamber'e sorduklarinda da Peygamber tarafindan
  "vakif" ile ilgili açiklama getirilmistir.
  Nakledildigine göre Ebu Talha isimli sahabe bu
  âyet geldiginde "Rabbimiz bizden mallarimizi
  istiyor sahit ol ey Allah'in Peygamber'i, ben en
  sevdigim arazimi Allah rizasi için hayra tahsis
  ettim" demis, Hz. Peygamber ise yakin hisimlari
  olan Hasan ve Übeyye'ye tahsis etmesini tavsiye
  etmistir. Bu âyetin vakifla ilgili delil oldugunu
  tefsircilerin çogunlugu kabul etmektedirler.
• Selçuklular ve Osmanlilar döneminde de çok
  çesitli amaç için vakiflar kurulmustu. Yoksullar
  için imaretten, kuslarin bakimina kadar köprü,
  han, hamam, tekke, camii, medrese, okul, hastane,
  kervansaray, kütüphane vb. gibi çok islevli
  vakiflar vardir.

6

• Selçuklular ve Osmanlinin kurulus dönemlerinde
  kurulan zaviyeler, vakif seklinde olusmus daha
  sonra buralarda köy yerlesim alanlari meydana
  gelmistir.
• Devlet yöneticilerinden bazilari da degisik
  maksatla vakiflar kurmuslardir. Acaba vakif
  kurmalarinin sebebi ne idi?
• Çünkü Islâmiyette zekât farzdir. Çok zekât
  vermek için çok çalismak gerekir. Ayrica
  zihniyetin ilahi prensibi Kuran'da
  belirtilmistir. Kanaat bitmeyen maldir, tükenmez
  hazinedir. Mesela Bir sanatkâr çok para
  kazandi, fazla parayi kullanamayacagi için vakif,
  zaviye, imaret gibi sosyal hizmetlerde
  kullanirdi. Ustalik, ahlâk ve sosyal
  sorumluluklarini birinci is olarak görürdü.

7

• Iyi mal üretmis olmak, iyi ustalar yetistirmis
  olmak esnafin en büyük gayesi idi. Kim çok iyilik
  ederse, sosyal ve manevi statüsü böyle yücelirdi.
  
• Batidaki esnaf ve sanatkâr için ise servet ve
  zenginlik statü idi. Para her seydi. Bunun için
  Batida sosyal siniflar olusmus, sahipsiz kitleler
  büyümüstür.
• Osmanlilardan Cumhuriyet dönemine 27.000 vakif
  devredilmistir. Mayis 2000 tarihli verilere göre
  Cumhuriyet döneminde ise 7924 vakif kurulmustur.
  Osmanlidan devreden vakiflari Vakiflar Genel
  Müdürlügü yönetmektedir. Tüzel kisiligi olan
  vakiflari ise yine ayni Genel Müdürlük
  denetlemektedir.

8
OSMANLI DÖNEMINDEKI ESNAF VAKIFLARI

• Ahi teskilatinin en önemli yönlerinden birisi
  de, yönetim faaliyetlerinin ifa edilebilmesi ve
  sosyal dayanismanin saglanabilmesi için gerekli
  özelliklere sahip mali hususlara malik olmasidir.
  Ahilerin ilk önce kurduklari zaviyeler ve daha
  sonralari olusturduklari birliklerin mali
  yönlerini de düsünmüslerdir. Basta zaviye
  masraflari ile ayende ve revendeye hizmet için
  yapilan harcamalar Ahilerin kazançlarindan
  zaviyeler için ayirdiklari meblag ve zaviyeler
  için vakfedilen mülklerin gelirlerinden
  ibarettir.

9

• Belirtilen iki kaynaktan elde edilen
  gelirlerle zaviyeler, gelen gidenler ve diger
  sosyal ihtiyaçlar için harcamalar yapilirdi.
  Zamanla ahi teskilatinin esnaf yönünün agirlik
  kazanmasi ve yönetim seklinin yeniden tanzimi
  neticesinde mali yapida yeni bir yapilanmaya
  gidildigi görülür. Yeni yapilanmada hem yönetim
  giderlerinin düzenli bir sekilde karsilanmasi hem
  de esnaf arasinda sosyal dayanismayi saglamak ve
  artirmak üzere esnaf sandiklari olusturulmustur.

10
ESNAF SANDIGI VE ÖZELLIKLERI

• Osmanli Devleti'nde esnaf cemiyetleri ayni
  meslekten olanlar arasinda yardimlasmayi temin ve
  cemiyetin çesitli ortak masraflarini karsilamak
  için "avâriz sandiklari"na sahiptiler. Yeniçeri
  teskilatinda da her ortanin (bölügün) bir
  tasarruf ve yardimlasma sandigi mevcuttu. Avâriz
  vakiflarinin konusunu çogunlukla vakif paralari
  teskil ederdi.
• Her esnaf zümresinde yönetim giderleri ile
  aralarinda yardimlasma ve dayanismayi saglamak
  üzere bir sandigin olusturuldugu görülür.
  Sandigin gelir ve giderleri belirli bir murakabe
  ile gerçeklesir. Sandik, mütevelli veya sandik
  vakfi yöneticisinin yönetiminde faaliyetini
  sürdürür. Sandik yönetimi olan mütevelli, idari
  heyetine karsi sandigin gelir ve giderlerinden
  dolayi sorumlu idi.
• Esnaf sandiginin bünyesinde kese tabir edilen
  ve sandiga ait malzeme, akar para v.s menkul veya
  gayrimenkule ait evrakin saklandigi bölümler
  bulunmaktadir.

11

• Sandikta bölümleri olusturan ve departmanlarin
  faaliyetlerini gösteren keseler sunlardir.
• Atlas kese senetler ve kiymetli evrakin
  saklandigi bölüm
• Yesil kese esnaf ait mülkün ve vakfin tapu
  senetlerinin saklandigi bölüm
• Örme kese belirli bir miktar paranin, yedek
  akçenin muhafaza edildigi yer
• Kirmizi kese nemaya, islemeye verilen paranin
  senetlerinin muhafaza edildigi kese
• Beyaz kese her türlü gider belgeleriyle cari yil
  hesaplarinin bulundugu kese
• Siyah kese vadesinde tahsil edilmeyen alacaklar,
  tahsili imkânsiz hale gelmis senetler ile bunlara
  ait evrakin bulundugu kese. Sandigin
  faaliyetleri, bölümlerden anlasilacagi üzere
  belirli bir nizam dahilinde icra edilirdi.

12
Sandikla ilgili yönetim ve bölümler su sekilde
semalandirilabilir

• SANDIGIN GELIR KAYNAKLARI
• Esnafin teberrulari
• Çirakliktan kalfaliga ve kalfaliktan ustaliga
  yükselirken ustanin çiragi veya kalfasi için
  verdigi teberru. Çiragin, kalfanin babasi da
  yapabilirdi.
• Haftalik veya aylik olarak, esnafin gücüne göre
  toplanan hisseler. Beri nevi aidat durumundadir.
• Orducu esnafi olarak ayrilan sahsin, çoluk çocugu
  için toplanan paralar
• Nemadan elde edilen gelirler. Paranin
  isletilmesinden elde edilen gelirler,
• Müteferrik gelirler.

13
SANDIK GELIRLERININ HARCANMA SEKILLERI

• Ticaret veya isyerini genisletmek isteyen esnafa
  verilen borçlar
• Ramazan aylarinda ahali için yapilan masraflar
• Esnafin hali vakti yerinde olmayanlara yapilan
  karsiliksiz yardimlar,
• Vefat eden esnaf için yapilan cenaze giderleri
• Felakete ugrayan esnafa yapilan yardimlar
• Esnaftan fakir olanlarin hastalik masraflari
• Evlenecek olan fakir ve kimsesiz gençlere yapilan
  yardimlar
• Devlet merasimlerine katilan esnafin tezyini için
  yapilan yardimlar
• Müteferrik masraflar
• Onarim giderleri, alimlere diger din adamlarina
  yapilan yardimlar, vergiler, yaz mevsiminde
  kullanilan sebil sular ve kar bedelleri

14
ESNAF TESKILATININ ÜYELERI

• Esnaf birliklerine kayitli yani esnaf
  teskilatinin üyeleri olup, yönetilen
  durumundakiler iki ana gruba ayrilmaktadir.
  Birinci grup herhangi bir sebepten dolayi fiili
  olarak çalisma hayatinin disinda kalanlar ki,
  bunlara hariciler denilir. Ikinci grup ise fiili
  olarak çalisma hayati içinde bulunanlar, bunlara
  da dâhililer denilir.

15
Hariciler

• Üç gruba ayrilmaktadir emekliler, malüller,
  sakatlar.
• Emekliler esnafin ihtiyar kesimi olup, hali
  vakti yerinde olanlar dükkânlarini kalfalari
  vasitasiyla idare etmeye devam edenlerdir.
• Malül bunlar da esnafin ihtiyar üstatlaridir.
  Yalniz bunlarin kalfalari vasitasi ile isletecek
  dükkânlari bulunmadigindan, muhtelif masraflari
  esnaf sandigi tarafindan karsilanir.
• Sakatlar Esnafin herhangi bir kesime mensup
  (üstat, kalfa, çirak) iken, sakat kalan veya
  iyilesemeyecek bir hastaliga yakalananlarin
  olusturdugu gruptur. Bunlara esnaf sandigindan
  yardim edildigi gibi diger üstat ve kalfalar da
  yardim ederler.

16
Dâhililer

• Bunlar dört gruptan olusur yamak, çirak, kalfa,
  üstat.
• Yamak On yasindan küçüklerin olusturdugu kesim.
  Bunlar ücretsiz çalistirilir ve ise
  devamliliklari aileleri tarafindan saglanir.
• Çirak belirli bir müddet yamak olarak çalisanlar
  bir törenle çirakliga kabul edilir ve bunlara
  haftalik verilir.
• Kalfa üç yil çirak olarak çalisanlar,
  çalistiklari sanat dalinda maharet kazanmaya
  baslarlar. Bunlar idare heyetinin odasinda
  debdebeli bir merasimle kalfaliga alinir. Bu
  merasim de idare heyetinin tamami hazir bulunur.
  Diger üstadlar da davet edilir ve en kidemli
  kalfa bu merasimde rehberlik ve hizmet eder.
• Üstat Üstat olabilmek için kalfanin üç yil
  kalfalik etmis olmasi ve bu zaman zarfinda
  herhangi bir sikâyetin vaki olmamasi, kendisine
  tevdi edilmis vazifeleri zamaninda tam yapmis
  olmasi, sanata bagli olmasi, müsteriye iyi
  muamelede bulunmasi, diger kalfalarla iyi
  geçinmesi ve özellikle çirak yetistirmeye ehil
  olmasina dikkat edilir. Bu sartlari tasiyan
  belirli bir merasimle ustaliga yükseltir.

17
ULU ÖNDER ATATÜRKÜN VAKIFLAR HAKKINDAKI GÖRÜSLERI

• Evkaf mesailine gelince Malumdur ki evkaf,
  memleketimizin mühim bir servetini teskil eder.
  Bu servetten millet ve memleketi hakkiyle
  müstefit edebilmek için Ser'iye Vekâletiyle
  beraber bütün Heyeti Vekile'nin ve hatta Meclisi
  âlinin bu hususu ehemmiyetle tetkik ile bu büyük
  müessesenin harabiden vikayesini ve memleket -
  semerebahs bir hale vaz'ini temenni eylerim.
• Efendiler Evkafin hikmet-i mevzuu nazar-i
  dikkate alininca bunun müessesat-i diniye ile
  beraber hizmet ve muavenet-i içtimâiyeyi istihdaf
  eyledigi tahakkuk eder.
• Vakiflarin imarethaneler, bîmarhaneler,
  hastahaneler, misafirhaneler, kütüphaneler,
  kervansaraylar, hamamlar, çesmeler, mektepler,
  medreseler vesair irfan müesseselerine samil
  bulunmus olmasi evkaf meselesinin hallinde
  riayeti elzem olan esasati göstermektedir.
• Mustafa Kemal ATATÜRK

18

• Yukarida belirtilen amaçlara uygun olarak
  Istanbul Esnaf ve Sanatkârlar Odalari
  Birligimizde de 1986 yilinda Esnaf ve Sanatkâr
  Vakfi adi altinda bir vakif kurulmustur.

19
ESNAF VE SANATKÂRLAR VAKFININ AMACI

• Yasli kimsesiz, korunmaya muhtaç esnaf ve
  sanatkârlarla bunlarin bakmakla yükümlü oldugu
  kimselere, maddi ve manevi yardimda bulunmak,
• Dogal afetlere ugrayan vatandaslarimiza esnaf ve
  sanatkâr olmasina bakilmaksizin maddi ve manevi
  yardimda bulunmak
• Esnaf ve sanatkârlarla bunlarin bakmakla yükümlü
  oldugu kimselerin sagligi ile ilgili yurt içi ve
  yurt disinda yapilacak bilumum muayene, tedavi ve
  bakim ücretleriyle teshis için gerekli her türlü
  tetkik, tahlil ve inceleme giderleri ve ilaç
  bedellerini karsilamak,
• Öncelikle esnaf ve sanatkârlarin ve bunlarin
  bakmakla yükümlü olugu kimselerin istifadelerinde
  kullanilmak üzere poliklinik, dispanser, hastane,
  huzurevi ve kresler yaptirmak, satin almak,
  isletmek ayni amaçla çalisan tesis, kurum ve
  kuruluslara ayni ve nakdi yardimda bulunmak,

20

1. Meslek hastaligina yakalanan veya mesleki kazaya
   ugrayan esnaf ve sanatkâra maddi ve manevi
   yardimda bulunmak
2. Mesleginde maddi ve manevi zarurete düsmüs esnaf
   ve sanatkârlarla bunlarin bakmakla yükümlü oldugu
   kimselere maddi ve manevi yardimda bulunmak, bu
   cümleden olmak üzere isi bozulan esnaf ve
   sanatkâra islerini düzeltmesi için düsük faizli
   veya faizsiz borç vermek, gereginde bagista
   bulunmak,
3. Esnaf ve sanatkârlarin maddi imkânsizliklari
   nedeniyle okutamadigi çocuklarina ilk, orta ve
   yüksek ögrenimle, yurtiçi ve yurtdisinda
   lisanslarini yapabilmeleri için burs veya kredi
   vermek, kanunlarimizin izin verdigi ölçüde egitim
   ve ögretim kurumlarini ( okul, fakülte,
   kütüphane, kurs, konferans, salonu vs.)
   yaptirmak, satin almak, isletmek, ayni amaçli
   tesis, kurum ve kuruluslara maddi ve manevi
   yardim saglamak,

21

1. 3308 sayili Mesleki Egitim Kanunu geregince çirak
   kalfa ve usta yetistirmek, bu hizmeti yerine
   getiren kurum ve kuruluslara maddi ve manevi
   yardim saglamak, bu konularla ilgili egitim
   merkezleri kurmak ve giderlerini karsilamak,
2. Esnaf ve sanatkârlarla bunlarin bakmakla yükümlü
   olduklari kimselerin istifadelerine tahsis
   edilmek üzere kislik ve yazlik tesisler, kamplar
   ve konutlar insa etmek, isletmek, lokaller açmak,
3. Esnaf ve sanatkârin ekonomik, sosyal ve kültürel
   anlamda kalkinmasi, milli birlik ve beraberlik
   ruhunun gelismesi için arastirma ve yayin yapmak,
   ayni amaçla çalisan resmi kurum ve kuruluslara
   ayni ve nakdi yardimda bulunmak,
4. Vakfin amaçlarini gelistirmede yardimci olmak ve
   vakfin gelirini arttirmak için sirketler kurmak,
   isletmek

22

• Istanbul Esnaf ve Sanatkârlari Odalari
  Birligi ile bu birlige bagli odalarin ve Istanbul
  Madeni Esya Sanatkârlari Odalari Birligi ile
  bagli odalarin ve vakif sube açarsa sube
  merkezinin bulundugu il birlik ve bagli odalarin
  birlik memur ve hizmetlileri ile bakmakla yükümlü
  oldugu kimseler, bu vakif senedinin yukarida
  belirtilen amaçlarindan esnaf ve sanatkârlarla
  onlarin bakmakla yükümlü oldugu kimselerin
  istifade ettikleri esas oran ve sartlarda aynen
  istifade ederler. Keza vakif kuruculari ile
  bakmakla yükümlü olduklari kimselerde bu
  haklardan hayatlari boyunca istifade ederler.
• Vakfin yapacagi her türlü yardimin usul,
  esas ve ölçüsü ile uygulama sekli yönetmeliklerle
  belirlenir. Keza vakfin kuracagi tesis ve
  sirketlerle her türlü sosyal ve kültürel
  çalismalarin usul, esas ve ölçüsü ile uygulama
  sekli ve yönetimi yönetmeliklerle belirlenir.

23

• Vakfimizin kurulusunda büyük emegi geçen
  basta Birlik Baskanimiz Sayin Suat YALKIN olmak
  üzere emegi geçen tüm kurucu yönetim kurulu
  üyelerine tesekkür ederken, aramizdan ebediyete
  intikal edenlere Allahtan rahmet ve magfiret
  dileklerimizi arz ediyor, vakfimizin yeni yönetim
  kurulunun yararli hizmetlerinin artarak devam
  edeceginin bilinci ile basarilarinin devamini ve
  her esnaf ve sanatkârin imkânlari ölçüsünde
  vakfimiza nakdi yardimlarini bekliyoruz.

24
TESEKKÜR EDERIZ