TЬRK EGITIM TARIHI

1
TÜRK EGITIM TARIHI

• Doç. Dr. Selçuk UYGUN

2
IÇERIK

• Islamdan Sonra Türklerde Egitim
• a)Türk Müslüman Devletlerinde Egitim
• Egitimin Genel Özellikleri
• Bazi Önemli Kisiler ( Farabi, Ibni Sina,
  Balasagunlu Yusuf, Kasgarli Mahmut)
• b)Selçuklularda Egitim
• Egitimin Genel Özellikleri
• Egitim Kurumlari( Örgün ve Yaygin)
• Bazi Kisiler ( Nizamülmülk, Mevlana, Nasrettin
  Hoca)

3
Islamdan Sonra Türklerde Egitim

• Talas Savasi(751- Arap/Çin) nda Türkler Araplara
  destek olarak bu savasi kazanmalarini
  saglamislardir. Bu savastan sonra Türkler
  arasinda Islamiyet yayilmaya baslamistir.

4
Ancak Türkler 10. y.yda Karahanlilar döneminde
kitleler halinde Müslüman olmuslardir.
5
Türklerin Müslümanligi kolay benimseme sebepleri,

• Türklerde var olan Müslümanligin
  dogasi
• Tek Tanri Düsüncesi
  Allah inanci
• Savasçi Ruh Cihat Anlayisi
• Yoksullara Yardim Sadaka
• Kurban Kurban
• Bilim Anlayisi Bilim Aski

6
Ilk Müslüman Türk Devletinin Itil Bulgar
Devleti oldugu ileri sürülmüstür.
7

• Itil Bulgar Devleti Hükümdari Almus (Cafer) Han
  921de kendisinin ve halkinin bir kisminin
  Müslümanligi kabul ettigini bildirip Abbasi
  Halifesinden Islami ögretecek ögretmen, mescit
  ve kale yapimini bilen ustalar istemistir.
  Halifenin gönderdigi heyet Mayis 922de
  ulasmistir. Bu tarih Karahanlilarin Müslüman
  olmalarindan az önceye rastlamis fakat bu
  konudaki bilgiler kesinlik kazanmamistir.

8
TÜRKLERIN ISLAMIYETI BENIMSEMELERININ EGITIM
ANLAYISLARINA ETKISI

• 1) Düzenli, planli, güçlü bir egitim-ögretim
  kurumu medreselerin ortaya çikisi.

9

• 2) Islam Dünyasinda Arap, Iranli v.b. düsünürler
  egitim-ögretim konularinda eserler yazmislar
  Türkler düsünür ve egitimcileri hem bunlardan
  etkilenmis hem de bu görüslere katkida
  bulunmuslardir.

10

• 3) Düsünürler, din adamlari v.b araciligiyla Türk
  toplumu yeni din ve degerler bakimindan
  egitilmistir.
• 4) Alp insan tipinin özelliklerine yenileri de
  eklenerek Gazi ve Veli insan tipi ortaya
  çikmis.

11

• 5) Türkler Islamiyetin bilimi üstün tuttugunu
  görmüs. Bilime gereken önemi vermislerdir.

12

• 6) Batiya ilerledikçe Araplar ve Iranlilarla
  iliskiler artmis buna bagli olarak aydinlarin
  dili üzerinde Arapça ve Farsça etkili olmus ancak
  halkin dili bu etkiden uzak kalmistir. Fakat orta
  ve yüksek ögretim dili ile bilim dili Arapça
  olmustur.
• 7) Türkler Islamiyete geçerken Arap yazisini da
  almislardir.

13
IÇ ASYA TÜRKLERI, KARAHANLILAR

• 840ta Uygur Devleti sona erince,Uygurlar ve
  baska toplumlar Karahanli Devletini kurdular ve
  930lu yillarda SATUK BUGRA HAN zamaninda
  müslüman oldular.

14
KARAHANLILAR (840)

• Devlet 11. yüzyilda ikiye ayrildi.

Dogu Karahanli Devleti Baskenti Kasgar En Ünlü
Hükümdari Hasan Bugra Han Yikilis Tarihi 1130
Bati Karahanli Devletinin baskenti Semerkant En
ünlü hükümdarlarindan biri Ebü Ishak
Ibrahimdir. Yikilis Tarihi 1212
15
Iç Asya Müslüman Türkleri ve Karahanlilarda
Egitimin Temel Özellikleri

• Bu toplumlarin Müslüman olmalari ve yerlesik
  hayata geçmeleri onlarin egitimini olumlu yönde
  etkileyen iki temel etken olmustur.
• Bu toplumlarin devlet adamlari egitim-ögretim ve
  bilimin gelismesine önem vermisleridir.
• Medreseler kurulmus ve yayginlastirilmistir.
• Farabi,Ibni Sina gibi dünya egitim ve bilim
  tarihi için önemli isimler yetismistir.
• Egitim tarihimizde, egitim bilimine iliskin ilk
  görüsler basta Farabi olmak üzere bu düsünürler
  tarindan ileri sürülmüstür.

16
Karahanlilarda Egitim, Medreseler ve Ögretim

• Medreseler, Islam Egitim Tarihinde mescitlerin
  ögretim için yetersiz kalmasi gibi sebeplerle
  ortaya çikmistir. Bu kurumlarin ortaya çikisinda
  Uygur Budist kurumlarinin etkisi oldugu da
  düsünülmektedir. Ilk medreselerin Orta Asya Islam
  kentlerinde ortaya çiktigi düsünülür.

17
Karahanlilar baslica medreseleri,

• Buraya Göktürk haritasi düzenlenip adi geçen
  sehirlerle ilgili yerler yapistirilacak

Taskent, Yarkent, Buhara, Kasgar,
Semerkant,Balasagun gibi önemli kentlere
kurmuslardir. Bu sehirler bilim, kültür ve sanat
merkezi halini almislardir.
18

• Film

19
(No Transcript)
20
Bu Egitsel ve Kültürel Zenginligi Saglayan Bazi
Türkler ve Uzmanlik Alanlari Söyledir

• Farabi, Belhli Ebu Zeyd Felsefe,Egitim v.s.
• BiruniTabiiyat Ibni Sina
  Tip,Felsefe,Egitim

21

• Ebu Süleyman Mehmet, Ebü Hayr Ibni Baba Tip
• Musa Kardesler, Buzicanli Ebuvefa, Türkoglu
  Ebulfadl, Ebü Belze Matematik.
• Belhli Ebü Maser, Ferganeli Ibni Kesir
  Astronomi, Geometri.

22

• Türkçe ile Türk kültürünün en eski ve en önemli
  eserlerini veren isimler arasinda Balasagunlu
  Yusuf, Kasgarli Mahmut,
• Ahmet Edip ve Ahmet Yesevi sayilabilir.

23

• Karahan hükümdarlarinin bilimseverligi ülkede
  bilim adamlarinin çogalmasi için uygun bir ortam
  olusturdu.Karahan hükümdarlari ülkenin her
  yerinde medreseleri yayginlastirmaya
  çalismislardir. Bunun bilim sevgisinin yani sira
  2 sebebi daha vardi.
• Türk boylarinin yeni inanislarini pekistirme ,
• Medreselerden Siilere karsi Sünni Hanefi
  inançlari pekistirme konusunda yararlanma.
• Bugra Kara Han Ebu Ishak Ibrahimin Semerkantta
  kurdugu bir medresenin vakif belgesi günümüze
  kadar ulasmistir.

24

• Peki medreselerin yapisi ve isleyisi nasildi?
• Medrese bilim ve din adamlari için toplanti yeri,
• Bir camisi,
• Çalisma Odalari,
• Kütüphanesi,
• Edeb ögretmeni için bir odasi,
• Ögrenciler için küçük odalari,
• Avlusu,
• Bahçesi olan bir yapiydi.

25

• Medreselerde görevlilere maas verildigi
  gözlenmektedir. Ayrica Karahanlilarda BURSLU
  ÖGRENCI sistemine geçildigi de karsimiza
  çikmaktadir.
• Medreselerde çalisan baslica kisiler olarak,
• Hanifi Müderris,
• Kuran ögreten ögretmen,
• Ögrencilere burs dagitan biri,
• Iki hademe,
• Bekçi,
• KÜTÜPHANECI siralanabilir.
• Medreselerde ihtiyaci olanlari doyurma, kurban
  sadaka, özel dini günlerdeki yardimlara para
  ayrildigi bilinmektedir.
• Bu kurumun Sünni-Hanifi ögrencilere hizmet
  verdigi belirtilmektedir. Ancak siilerde kendi
  mesheplerinin propagandasini yapmak için Darüllim
  denen okullar kurmuslardir.

26
FARABI(780-950)

• Farabi felsefe ve diger bilimlerde
  gösterdigi çalismalar ve söhrete, paraya önem
  vermeyen üstün kisiligiyle Aristodan sonra
  kendisine ikinci ögretmen(muallim-i sani)
  denilmistir.Felsefe, mantik, ahlak, psikoloji,
  geometri v.b konularda yüzden fazla eser
  yazmistir.

27
FARABININ EGITIM GÖRÜSLERI

• Türk egitim tarihinde dogrudan egitim
  bilimine yönelik görüsler ileri sürdügü bilinen
  ilk düsünür olmasi önemlidir.
• Farabiye göre egitimin amaci Mutlulugu bulmak
  bireyi topluma yararli hale getirebilmektir.
• Üç tür egitimci vardir. Aile reisi, aile
  fertleriniögretmen, çocuk ve gençleri devlet
  baskani milleti egitmekle görevlidir.

28

• 3) Farabi ögretim ve egitimi ayirir. Ona göre
  egitim milletlerdeki ahlaki erdemleri ve is
  sanatlarini var etme yöntemiyken ögretim,
  milletler ve sehirlerde kurumsal erdemleri var
  etmektir. Bu ayrima göre, ögretim kuramsal,
  egitim de davranis degistirmeye agirlik veren bir
  ugrasidir anlayisina uygundur.

29

• 4) Ögretimde kolaydan zora ilkesini ortaya
  atmistir ki bu günümüzde de kabul görmektedir.
• 5) Bir sey ögretilmeden digerine geçilmemelidir
  ilkesini kabul etmistir.
• 6) Ögretmen ögrencilerle Sokrat gibi tartismayi
  bilmelidir.
• 7) Ögretimde mantik ve felsefeye yer
  verilmelidir.

30

• 8) Ögrencinin ögrenme isteginin sürdürülmesine
  çalisilmalidir.
• 9) Çocuklara karar verme ve sorumluluk alma
  yetisi kazandirilmalidir.
• 10) Disiplin ne sert ne yumusak olmalidir. Iliman
  bir ortam olusturulmalidir. Çocuk sözle anlamazsa
  zora basvurulabilir.

31
FARABININ BILIMSEL YÖNTEME BAKISI

• Her meselede aranan kesin gerçegi elde
  etmektir. Ama çok defa kesinligi elde edemeyiz.
  Aradigimizin bir kismina dair kesinlik, geri
  kalanlara dair de zan ve kanaat elde edebiliriz.
  Tek yöntem bizi sorunlar hakkindaki çesitli
  kanaatlere götüremez.
• Süphe bir arastirma yöntemi olmalidir.

32
FARABININ SIYASI EGITIME ILISKIN GÖRÜSLERI

• Hükümdar bazen ikna bazen zorlama yöntemine
  basvurabilir fakat bu bilgi beceri gerektirir.
• Ona göre hükümdarin dogustan sahip olmasi gereken
  özellikler Vücudunun tam, organlarinin saglam
  olmasi, zeki, uyanik ,iradeli olmasi, dogru
  sözlü,adil, ilimli olmasi v.b.
• Sonradan kazanmasi gereken özellikler ise
  Bilgeligi, önceki kanun ve kurallari bilmesi,
  güzel konusma sanatini ögrenmesi,savas sanatini
  bilmesi v.b.

33
IBNI SINA (980-1037)

• Dünya düsünce, tip ve egitim tarihinde çok önemli
  bir yeri vardir.Egitim alanindaki görüslerinin
  Batiyi etkiledigi ve yeni egitim akimina temel
  olusturdugunu kabul eden görüsler vardir.

34

• Ibni Sinaya Aristo ve Farabiden sonra gelen
  anlaminda üçüncü ögretmen yani mualim-i salis
  denilmistir.
• Samanogullari devletinin Buharadaki
  kütüphanesinde çalisirken oradaki çok degerli
  kaynaklara ulasma firsati yakalamisti.

35
IBNI SINANIN EGITIME ILISKIN GÖRÜSLERI

• 1) Kanun ve Sifa adli eserleriyle tip dünyasinin
  en önemli isimlerinden olmus, psikanalist metodun
  temelini atmis yillarca Avrupa ve Osmanlida
  kitaplari okutulmustur.

36

• 2) Ibni Sinaya göre ahlak ve fazilet, zenginlik
  ve söhretten çok daha önemlidir. Ahlaki
  davranislara ve fazilete ulasmak için belirledigi
  baslica ilkeler sunlardir
• Nefsin isteklerine uymamak.
• Gazap,sehvet, hirs, korku eseri ortaya
  çikabilecek davranislari engellemek.
• Yalandan kesinlikle uzaklasmak.
• Iyilik yapmak, iyileri sevmek ve kötülükten men
  etmek.

37

• 3) Ibni Sinaya göre devlet adamlari filozof ve
  bilim adamlarindan yararlanan, erdemli hayat
  süren, kadinlardan uzak duran bir yol
  izlemelidir. Kendisi de vezirlik yapmistir.
• Ibni Sinanin bilim, mutluluk ve egitim
  arasinda kurdugu iliski akli tasavvuf denen
  sistemin unsurlarindan biridir.Ona göre egitim ve
  bilim insanin kendini mükemmellestirmesi ve
  Allahi bulmasi için gereklidir.

38
IBNI SINAYA GÖRE EGITIMIN TEMEL AMAÇLARI

• Insanin yeteneklerini en üst düzeye kadar
  gelistirip yeteneklerden arinmasi,
• Allahin varligini bilmesi ve etkisini her an
  hissetmesi.

39

• 4) Ibni Sina hijyen konusuna ve bilinçli hareket
  etmenin önemine deginerek beden egitimine katki
  saglamistir.
• 5) Ibni Sina bebeklik ve çocukluk dönemi bakimla
  ilgili önemli noktalara deginmistir.
• Bunlar, 2 yil boyunca bebegin düzenli
  emzirilmesi, banyo yaptirilmasi ve temizliginin
  saglanmasi, oyun oynamasinin önemini vurgulamasi,
  ailenin asiri olmayan ilgisine olan ihtiyacinin
  vurgulamasi, ninni dinletilmesi ve küçüklükten
  itibaren hareket ettirilmesine yönelik
  söylevleridir.

40

• 6) Ahlak egitimi çok önemlidir. Iyi insanlarla
  beraber olmasini saglama, hatalarini baskici
  olmadan düzeltme, gerektiginde azarlama fakat
  dayaga en son çare olarak basvurmayi önerir.
• 7) Çocuklar 6-14 yas arasinda okutulmalidir.
• 8) Ögretmenin tasimasi gereken özellikler
• Dindar
• Dürüst
• Bilgili
• Insafli
• Temiz
• Kibar
• Çocuk egitim ve gelisimini bilen
• Ne asiri yumusak ne de çok sert olan bireyler
  olmalidir.

41

• 9) Çocuklar arasindaki dogal rekabeti faydali
  bulur ve birbirlerinden çok fazla sey
  ögreneceklerini kabul ettigi için zengin
  çocuklarinin özel ders alarak yetismelerini uygun
  bulmaz.
• 10) Okulun programinda Kuran, Seriat, Dil ve
  Ahlaki siireler, Beden Egitimi, Sanat ve Meslek
  Ögretimi yer alir.

42

• 11) Egitim ve ögretmenlik bir UZMANLIK ALANIdir
  ve herkes ögretmen olamaz örüsünü benimsemistir.
• 12) Egitim ve ögretim yöntemlerinin baslicalari
  söyledir.
• Nezaket, yumusaklik,nasihat,
• Ödül ve övgüye yer verme, egitimsel amaçli ceza
  verme ve dayaga en son çare basvurma,
• Kolaydan zora, basitten karmasiga yol izleme,
• Sinif ortamindan faydalanma,
• Örnekleme,
• Tekrar.

43
IBNI SINAYA GÖRE EGITIM ÖGRETIM TÜRLERI

• Zihni Ögretim Ögretmen genel konuyu açik bir
  sekilde örnekler vererek anlatir.
• Sinai Ögretim Ögretmen araç-gereç kullanmasini
  ögretir.
• Telkini Ögretim Ögretmen tekrar ettirerek
  ögretir.
• Taklidi Ögretim Ögretmenin güvenilirligi sonucu
  ögretmenin söylediklerinin hemen ve aynen
  benimsenmesidir.
• Tenbihi Ögretim Ögretmenin ögrenciye çevresinde
  karsilastigi olaylari , bunlarin nedenlerini ve
  etkilerini ögretmesidir.
• Tedibi Ögretim Ögüt ve nasihat yoluyla
  gerçeklesen ögretimdir.

44

• 13) Ibni Sina, egitimi anne babanin görevi olarak
  görmüs bu sorumlulugu devlete yüklememistir.
• 14) Ibni Sina egitim ve bilimi herkese açik
  olarak görmüstür.
• 15) Din ve meslek egitimine önem vermis her
  çocugun istegine yönelik egitim almasini
  desteklemistir.
• 16) Çocugun yasit ve arkadaslariyla beraber
  egitilmesi üzerinde durmustur.

45

• 17) Çocuklar arasindaki bireysel farkliliklara
  önem vermistir.
• 18) Çocugun ilgisinin önemin vurgu yapmistir.
• 19) Oyunun önemi üzerinde durmustur.
• 20) Deneye, gözleme ve nedenleri arastiran bir
  egitime önem vermistir.
• 21) Egitimi baskinin olumsuz etkiledigini ve
  disiplinin ne çok kati ne de çok yumusak olmamasi
  gerektigini vurgulamistir.
• 22) Egitimde araç gereç kullanimini sinai
  ögretimde açikça belirterek egitim teknolojisinin
  kurucusu sayilmistir.

46
BALASAGUNLU YUSUF (1018-1069)

• Kutadgu Bilig adli eseriyle Türk egitim tarihinde
  önemli yer tutar.
• Farabi ve Ibni Sinanin etkisinde kalmistir.
• Kutadgu Bilig, Türkçe Uygur yazisi ile manzum
  olarak yazilmistir.(6645 beyit)Mutluluk veren
  bilgi anlamini tasir.

47

• Kutadgu Biligde devlet yönetimi ve insanlarin
  ahlaki davranis kurallariyla ilgili ögütler yer
  almaktadir.
• Balasagunlu Yusufun Kutadgu Bilig adli
  eserinden anlayabildigimiz bazi görüsleri söyle
  siralanabilir.

48

• Hükümdar bilgiyle donanmali ve adaletli
  davranmalidir.
• Hükümdarin kanuna saygi duymasi ve onu dogru
  uygulamasi , hükmetme yetkisinin önünde
  görülmüstür.Bu HUKUK DEVLETI anlayisinin
  temelidir.
• Ahlaki davranislar Bilgiyi arttirmaya çalismak,
  az konusmak, aceleci olmamak, sabirli olmak,
  öfke, kibir ve kinden kaçinmak, dindar olmak
  seklinde görülmüstür.

49

• 4) Ahlaki davranis mutlulugun sartidir. Ahlakli
  olmak ise bilgili olmaktan geçer.
• 5) Çocuklara anne ve özellikle baba tarafindan
  siki bir egitim verilmelidir.
• 6) Çocuklari aileler kendi elleriyle egitmelidir.
• 7) Erkeklere kizlardan daha fazla önem
  yüklenmistir. Fakat bunu Müslümanliga degil Yusuf
  Has Hacipe yüklemek gerekmektedir.

50
KASGARLI MAHMUT

• Kasgarli Mahmut, 1072-1074 yillari arasinda
  Araplara Türkçe Ögretmek amaciyla yazdigi Divan-ü
  Lügat-it Türk adli esriyle Türkçenin ilk
  lügatini düzenleyen ve ögreten olarak Türk Egitim
  Tarihimizde önemli bir yer tutar.

51

• Bilim dili olarak Arapçanin kullanildigi bir
  dönemde Türkçenin daha zengin oldugu
  gerekçesiyle Araplarin bu dili ögrenmesi
  gerektigini ileri sürmüstür. Kitabini bu amaçla
  Bagdatta Abbasi Halifesine sunmustur. Türkçenin
  dilbilgisini de yazmis fakat bu kitabi
  bulunamamistir.

52

• Divan yalnizca zengin bir sözlük degildir.
  Toplumlarin lehçeleri, yasayislari, inanislari,
  töreleri ve atasözlerini de kapsar. Türklerin ilk
  dünya haritasi da buradadir. Türklük bilgisinin
  en eski ve en köklü abidelerinden birisi olarak
  kabul görür.
• Kasgarli Mahmuta göre Türk adi Tanri tarafindan
  verilmistir ve Tanri tarafindan Türk
  egemenliginin uzun sürecegi belirtildigi için
  Türkçeyi herkes ögrenmelidir.

53
KASGARLI MAHMUT A GÖRE EGITIM

• Aile çocuk bakimi ve yetistirilmesinde önemlidir.
• Anne bebegi besikte sallayarak ve ninni
  söyleyerek uyutmalidir.
• Bebek altini fazlaca islatip hasta olmasin diye
  besik delinir ve idrar bir kamisla disari
  atilirdi bu kamisa da sibek denirdi.
• O dönemde çocuklarin korkutulduklari
  anlasilmaktadir.
• Oyunun çocuk için önemi üzerinde durmustur.
• Bilime çok önem verdigini eserinde
  belirtmektedir. Ayrica bu eser bize Türklerde
  yaygin bir okuma, yazma ve bilgi edinme
  geleneginin varligini göstermesi bakimindan da
  önem tasimaktadir.

54
KASGARLI MAHMUTUN TÜRKÇEYI ÖGRETIM YÖNTEMI

• Çok sayida örnekten hareket edip kurala ulasma
  yöntemini benimseyerek günümüz yabanci dil
  ögretiminde benimsenen bir yöntemi uygulamistir.
• Örnekleri günlük hayattan, atasözleri ve
  siirlerden derlemistir.
• Dil ögretirken Türk Kültürünü ögretmeye özel bir
  önem vermistir.
• Tekrara yer vermistir.
• Eserini 4 kere yazarak eser yazma konusunda titiz
  davranilmasi gerektigini göstermistir.

55
(No Transcript)
56
Selçuklu devleti
57
BÜYÜK SELÇUKLU

• Bati Göktürk Devletinin yikilmasindan sonra
  Yedisu Bölgesinde Türgis Devletini kuran
  Oguzlarin bir kismi Araplarin, Karluk ve diger
  Oguz boylarinin baskilarina dayanamayarak
  yikilmis ve kuzeybatiya ilerleyerek baskenti
  Yenikent olan Oguzlar(Hazar) Devletini kurdular.

58
SELÇUKLULAR VE ANADOLU BEYLIKLERI
59
SELÇUKLULARA ILISKIN BAZI ÖNEMLI BILGILER

• Selçuklular, hükümdarlari Selçuk Bey zamaninda
  1000 yillarinda Müslüman olmuslardir.
• Dandanakan Savasinin sonunda Gazneli Mesut
  yenilince 1040 yilinda Tugrul Beyin yönetiminde
  Büyük Selçuklu Devleti kuruldu.
• 1071 Malazgirt Savasini Bizansa karsi kazanan
  Alparslanin bu zaferinden sonra Anadolu
  Türklesmeye baslamistir.
• Sultan Sancarin ölümüyle ise Büyük Selçuklu
  Devleti parçalanmis ve yikilmistir.

60
SELÇUKLULARDA EGITIMIN TEMEL ÖZELLIKLERI

• Selçuklu devlet adamlari egitime ve bilimin
  gelismesin önem vermislerdir.
• Medreseler gelismis ülkenin her tarafina
  yayilmistir.
• Ahilik gibi bir yaygin egitim kurumu ve atabeglik
  gibi sehzadelerin yetistirilmesi için bir
  uygulama ortaya çikmistir.
• Selçuklularda zamanla bazi Türk degerleri
  unutulmaya yüz tutmustur. Bu durumu Kasgarli
  Mahmut üzüntüyle elestirmistir. Zamanla Farsça ve
  Arapça kullanilmaya baslanmistir. Bunu sebebi
  Fars edebiyatinin güçlenmesi ve Kurannin Arapça
  olusudur.
• Selçuklularda alp,gazi veli insan tipi bir arada
  görülmüs bunlardan Dede Korkut kitabinda
  bahsedilmistir.

61
SELÇUKLULARDA ÖRGÜN VE YAYGIN EGITIM KURUMLARI

• Selçuklularda Tugrul Bey, Alparslan, Meliksah,
  Nizamülmülk, Sancar gibi devlet adamlari bilim
  adamlarina, sanatkarlara saygi göstermis, egitim
  ve ögretimin yayginlasmasina çalismislardir.
• Selçuklularda Örgün ve Yaygin Egitim Kurumlari
  ayri ayri incelenebilinir.

62
SELÇUKLULARDA ÖRGÜN EGITIM KURUMLARI

• MEDRESELER
• Ilk Selçuklu medreseleri 1040 yillarinda
  Nisaburda Tugrul Bey tarafindan kurulmustur.
  Alparslan döneminde 1067de Bagdatta Nizamiye
  Medreseleri adiyla önemli kurumlar açilmis, bu
  adi tasiyan baska kurumlarda görülmüstür.

63
MEDRESELERIN SELÇUKLULARDA ÖNEM KAZANMASI VE
YAYILMASININ BASLICA SEBEPLERI

• Sünni-Hanefi olan Selçuklularin, çevrelerindeki
  Sii ve Fatimilerin asiri mezhep propagandalarina
  karsi koyma ihtiyaci.
• Genisleyen imparatorluk için memur yetistirme
  ihtiyaci.
• Islamiyeti yeni benimsemis Oguz topluluklarinin
  yeni ihtiyaçlarini pekistirme.
• Din adami yetistirme ihtiyaci
• Yoksul ve yetenekli ögrencileri okutup topluma
  kazandirma ihtiyaci
• Bilginleri maasa baglayip devlete bagli kilmak ve
  gizli hareket etmelerini engellemek
• Devlet adamlarinin egitim ve bilimseverligi.

64

• Bagdat Nizamiye Medreseleri Yüksekögretim
  Kurumlaridir. Öteki medreseler müderrislerinin
  durumuna göre orta ve yüksek ögretim
  sayilmislardir.

65
MEDRESE PROGRAMLARI VE GAZALI

• Bagdat Nizamiye medreselerinde okutulan baslica
  dersler

66

• Nizamiye Medreseleri esas olarak din,hukuk, dil
  ögretimi yapmistir. Tip ögretimi ise daha çok
  hastanelerde yapilmistir. Bu tip okullarin
  Darüsifa denir.
• Felsefe ile ilgili bilimler çok geçmeden
  kaldirilmistir. 1091-1095 yillari arasinda
  Nizamiye Medreselerinde rektörlük ve müderrislik
  yapan Gazalinin bu bilimlere tepkisinin çok sert
  oldugu bilinmektedir. O felsefenin süpheci
  yönteminin inanci sarstigini düsünerek karsi
  çikmis benzer bir sebeple akli bilimlerinde fazla
  ilgilenilmemesi gereken alanlar oldugunu
  savunmustur.Gazali gibi saygin bir din bilginin
  bu tutumu felsefe, müsbet bilim ve bilimsel
  düsünce üzerinde çalismak isteyenlere ket
  vurmustur.

67
ÖGRETIM DILI VE YÖNTEMI

• Ögretim, bilim ve kitap yazma dili ortaçagda esas
  olarak Arapça olsa da kitap kenarlarinda Türkçe
  açiklamalara da yer verilmekteydi.
• Medreselerde ezber yöntemi kullaniliyordu. Süre
  belirli degil belirlenen kitaplarin bitirilmesi
  ve müderrisin takdiri esasti.
• Fakat yüksekögretim en az 5 yil sürüyordu.

68
MÜDERRISLER

• Hükümdar veya vezir tarafindan atanirlar,
• Ölünceye kadar görevde kalirlar,
• Cübbe ve sarik giyerler,
• Maaslarini devletten alirlardi.
• Müderrisler Safiiligi savundular.
• Kitaplar devlet tarafindan veriliyor ve disina
  çikilamiyordu. Bu da resmi ideolojiyi destekleme
  amacinin ötesine geçmiyordu.

69

• MUID Müderris yardimcisiydi. Ögrencileri
  çalistirir, onlara rehberlik yapar, müderrisin
  onlari tanimasina yardimci olurdu.
• ÖGRENCILER Ögrencilik için yas siniri yoktu.
  Bursla ve medreselerde kalarak egitim ögretime
  katilirlardi.
• MALI KAYNAKLAR Esas olarak vakiflar geliri
  sagliyor ancak zaman zaman bazi medreselere
  devlet yardimi da saglaniyordu.

70
MEDRESELERIN ETKILERI VE ORTADAN KALKISLARI

• Medreselerin baslica etkileri
• Sii propaganda ve faaliyetlerinin önlenmesinde,
• Sünni mezhepler arasinda dayanisma saglanmasinda,
• Toplumda ortak düsünce ve amaçlarin
  güçlenmesinde,
• Devlet adami yetistirmede önemli katkilar
  saglamislardir.
• Diger Islam ülkeleri medreselerine örnek
  olmuslar, hatta Bati Avrupa üniversitelerini de
  onlardan esinlendigi ileri sürülmüstür.

71

• ORTADAN KALKISLARI
• Büyük Selçuklunun 12. y.y.da parçalanmasi,
• 1258de Mogollarin Bagdati isgal ve tahrip
  etmeleri gibi nedenlerle Nizamiye medreselerinin
  önemleri kayboldu.
• Bazi yöneticilerin gelirlerine el koymalari
  baslica sebeplerdir.
• MEKTEPLER Haklarinda çok fazla bilgi olmasa da
  genellikle camilere bitisik yapildiklari, Kuran,
  din, aritmetik egitimi verdikleri bilinmektedir.

72
B) YAYGIN EGITIM KURUMLARI

• Cami ve mescidler,
• Bilginlerin evleri,
• Ilim ve edep toplantilari,
• Saraylar,
• Kitapçilar,
• Kütüphaneler
• Dinleyici kabul edildigi, halka da okuma yazma
  Kuran ögretildigi için medreseler,
• Ahilik teskilati.

73
ATABEGLIK KURUMU

• Selçuklularda sehzadelere savas ve siyaset
  islerini ögretmekle görevli olan kisilere lala,
  atabeg, lalabeg kullaniliyordu.
• Atabegli çok üst bir mertebeydi. Sehzadeler bir
  atabeg rehberliginde valilige atanir ve yönetim
  ögrenirlerdi.
• Atabegler sultana bagliydi ancak basinda
  bulunduklari yörelerde genis yetkileri vardi.
  Atabeglerin görevleri arasinda sehzadelerin
  hükümdara karsi ayaklanmalarini engellemek olsa
  da zaman zaman kendi destekledikleri sehzadeyi
  tahta çikarma suretiyle yönetime geçmek için
  kargasa çikardiklari görülür.

74
SELÇUKLULARLA ÇAGDAS AVRUPA EGITIMININ DURUMU

• Bati Roma imparatorlugu yikildiktan sonra Bati ve
  Orta Avrupa karanliklara gömüldü.
• Kilise basit bir ilkögretim sürdürmeye ve bazi
  eski bilgi ve kitaplari sürdürmeye çalisiyordu.
• Dogu Roma Imparatorlugunda ise, egitim ögretim
  devam etti.
• Bizans Sirp, Bulgar ve Ruslarin Hiristiyanlasip
  ortak yaziya sahip olmalarini sagladi.

75

• Orta ve Bati Avrupada Karl Sarlman bir devlet
  kurup soylu çocuklarini ilerde merkeze bagli
  kalmalari amaciyla egiten Saray Okullarini açti.
• Batili bilgin Alcuinde burada dersler verdi.
  Sarlman kendisi de dersler aldi.
• Din adamlarinin iyi yetismelerini ve halk
  çocuklarina ilkögretim vermelerini de istiyordu.

76

• Abbasi hükümdari Harun Resid ile iliski kuran
  Sarlmanin ondan kismen etkilendigi
  görülmektedir.
• Sarlman öldükten sonra Avrupada gerileme görülse
  de onun fikirleri unutulmadi,12. y.ydaki egitim
  ve bilimsel gelismede etkisi oldu.
• 10. ve 12. yüzyillar arasinda Türkler egitim ve
  bilimde parlak bir dönem içindeydi.

77

• Avrupalilar 12. yüzyilda egitim ve bilim
  alaninda Islam Dünyasiyla 3lü bir iliskiye
  girdiler.
• Avrupa'dan bir çok ögrenci Ispanya ve Sicilyada
  Müslüman medreselerinde ögrenim gördü.
• Bu ögrencilerin bazilari kendi ülkelerinde
  üniversite açtilar. Örn Oxford,1214
  Cambridge,1229
• Avrupalilar Müslümanlarin felsefi ve bilimsel
  eserlerini Latinceye çevirdiler. Talas zaferi
  sonucunda Araplar Çinlilerden ögrendikleri kagit
  yapma teknigini 1150 de Müslümanlar Avrupaya
  tasidilar.

78

• 12. yüzyil Rönesanssi olarak bilinen bu dönem
  felsefe ve bilim Rönesansi olarak da bilinir.
• Avrupalilarin temizlik ve sagliga iliskin
  tutumlari da geriydi.
• 1095lerde Avrupalilarin Selçuklu ve Islam
  Dünyasina baslattiklari haçli seferleri de bilgi
  edinmelerini sagladi.
• Üniversiteler özel okullar ve kiliselerin
  birlesmesinden olustu.Medreselerden
  etkilenmislerdir. Ögretim dili Latince ve baslica
  dersler Ilahiyat, Felsefe, Hukuk, Tip,
  Matematikti. Profesörler basta din adim olsalar
  da sonradan laik bir yapi olustu.Egitim yöntemi
  skolastikti.Üniversitelerde doktora imkani
  saglandi. Millet olma ve Avrupali olma bilinci
  gelisti.

79

• Avrupalilarin bu yenilikleri kabulünde uzlasmaci
  yorumlar önem kazanir. Örnegin Saint Thomas
  dAquin gerçeklerin Tanridan geldigini söyler,
  Aristoyu ve felsefeyi de reddetmez fakat
  çeliski durumunda dinin üstün görülmesi
  gerektigini söyler. 1200lerde üniversiteler
  kurulurken Engizisyon Mahkemeleri de kuruldu.
  Kiliseyle çelisenler iskence gördü. 1492den
  sonra Müslümanlar da iskenceye ugradi.

80
AHILIK VE TÜRK EGITIM TARIHINDEKI YERI

• Ahilik,Ahi Evran Hazretleri tarafindan Haci
  Bektasi Veli hazretlerinin tavsiyesiyle kurulan
  Esnaf dayanisma teskilatidir. Aslen Horasan
  Kökenli olup Selçuklu ve Osmanli dönemlerinde
  Anadoluda yasayan Türkmen halkin sanat, ticaret,
  ekonomi gibi çesitli meslek alanlarinda
  yetismelerini saglayan, onlari hem ekonomik hem
  de ahlaki yönden yetistiren, çalisma yasamini iyi
  insan meziyetlerini esas alarak düzenleyen bir
  örgütlenmedir. Kendi kural ve kurullari vardir.
  Günümüzün esnaf odalarina benzer bir islevi olan
  Ahilik iyi ahlakin, dogrulugun, kardesligin,
  yardimseverligin kisacasi bütün güzel
  meziyetlerin birlestigi bir sosyo-ekonomik
  düzendir.

81
AHILIGE ÜYE SARTLARI

• Ahi olmak ve pestamal kusanmak için kisinin bir
  Ahi tarafindan önerilmesi zorunludur. Üye olmak
  isteyenlerden yedi fena hareketi baglamasi ve
  yedi güzel hareketi açmasi beklenmektedir
• Cimrilik kapisini baglamak, lütuf kapisini açmak
• Kahir ve zulüm kapisini baglamak, hilim ve
  mülâyemet kapisini açmak
• Hirs kapisini baglamak, kanaat ve riza kapisini
  açmak
• Tokluk ve lezzet kapisini baglamak, riyazet
  kapisini açmak
• Halktan yana kapisini baglamak, Hak'tan yana
  kapisini açmak
• Herze ve hezeyan kapisini baglamak, marifet
  kapisini açmak
• Yalan kapisini baglamak, dogruluk kapisini açmak
• Kafirler, çevresinde iyi taninmayanlar, kötü söz
  getirebilecegi düsünülenler, zina ettigi
  ispatlananlar, katiller, hayvan öldürenler
  (kasaplar), hirsizlar, dellallar, cerrahlar,
  vergi memurlari, avcilar, vurguncular örgüte
  katilamaz.

82

• Is basinda uygulanan egitim, namaz saatlerinde
  dükkani kapatma sonrasinda açma, dürüst çalisma
  v.b ilklerin ögretilmesini kapsardi.
  Yapilmadiginda selami kesme, kurban kesmeye
  zorlama gibi yaptirimlari olurdu.
• Ahilik teskilati Selçuklular döneminde ekonomik
  ve ticârî faaliyetlerinin yani sira, askerî ve
  siyasî faaliyetlerde de bulunmus,aynen Bektasi ve
  Yeniçerilerin Ocaklarinin oldugu gibi Osmanli
  Beyligi'nin kurulusunda ve güçlenmesinde etkin
  rol oynamislardir. Osmanlinin kurulmasinda etkin
  olan 4 unsur arasinda Ahiligi de belirtmistir.
  Ilk Osmanli padisahlarinin ve vezirlerinin çogu
  Ahi Teskilati'na mensup seyhlerdir

83

• Ahilik geleneginin unutulmamasi için Türkiye
  Esnaf ve Sanatkarlar Odalari tarafindan bazi
  sehirlerde her yil Ahilik haftasi ve kutlamalari
  yapilmaktadir. Ahilik teskilati, gençlerin iyi
  yetismesini ve meslek kazanmasini saglardi.
  Savas, afet vs. kötü durumlarda da kuruma üyeler
  ve halk arasinda dayanisma olurdu. Padisahlar ve
  diger yöneticiler de ahilik teskilatini
  destekleyerek gelismesini istemislerdir.

84
NIZAMÜLMÜLK

• Büyük Selçuklu Devleti'nin
• veziri ve Siyasetname adli
• ögütler kitabi yazan
• devlet adami ve siyaset
• bilimcisidir. Devlet yönetiminde
• hayli etkili olan Nizamülmülk'ün vezirligi
  Alparslan ve Meliksah dönemlerinde ün salmistir.

85

• Nizamülmüke göre devlet yönetiminin temel ilkesi
  adalettir. Devlet adamlari kiyamet gününde
  yapilan tüm adaletleri bizzat kendileri
  ödeyeceklerdir bu yüzden sürekli takipte
  olmalidir.
• 4 tür suç kesinlikle affedilmemelidir.
• Ülkeyi yikmaya çalisma,
• Harama karisma,
• Devlet sirrini korumama,
• Hükümdara riyakar davranma.
• Hükümdar dindar olmali zaman zaman din
  adamlarina danismalidir. Is bölümüne dikkat
  etmelidir.

86
MEVLANA CELALETTIN (1207-1273)

• Mevlânâ Celaleddin-i Belhi Rumi Islam ve tasavvuf
  dünyasinda taninmis bir Fars sair, düsünce adami
  ve Mevlevi yolunun öncüsüdür.
• Eserleri
• Mesnevi
• Büyük Divan "Divan-i Kebir"
• Fihi Ma-Fih "Ne varsa Içindedir"
• Mecalis-i Seb'a
• "(Mevlana'nin 7 vaazi)"
• Mektubat "(Mektuplar)"

87

• Mesnevî çok yönlü, zengin bir eserdir.
  Muhtevasinda tefsir, hadis, fikih, kelam,
  tasavvuf, tarih, tip gibi ilimlere ait konular,
  zamanin örf ve âdetlerine dair bilgi ve birçok
  hikâye mevcuttur.
• Mevlâna, bu eserde gerçek bir rehber olarak iyi
  ve kötü, dogru ve yanlis karsilastirmasi ile
  sebep-sonuç iliskisi içinde egitici niteligini
  gösterir. Bu mukayeseler melek-seytan,
  adalet-zulüm, alçak gönüllülük-kibir,
  dogruluk-hile ve yalan, cömertlik-cimrilik,
  çalismak-tembellik, kanaat-hirs, baskalarinin
  kusurlariyla ugrasmak-hosgörü, öfke/acele-sabir
  gibi onlarca konuya dairdir.

88

• Mesnevi okutabilmek için Darülmesneviler
  Kalenderhaneler kurulmus. Mesnevi okuyanlara bu
  kitabi okutabilme hakki verilmistir.
• Mevlana egitimin gücüne inanir. Ona göre insan
  egitilebilir bir varliktir.
• Ögretimi küçük adimlarla ve incitmeden
  gerçeklestirmek gerekir.
• Alimlik ise kisinin kendisinde vardir sonradan
  ipek giysiyle kazanilmaz.

89

• MEVLÂNÂNIN VASIYETI
• Sevgide günes gibi ol,
• Dostluk ve kardeslikte Akarsu gibi ol,
• Hatalari örtmede gece gibi ol,Tevazuda toprak
  gibi ol,
• Öfkede ölü gibi ol,Her ne olursan ol,
• Ya oldugun gibi görün,
• Ya göründügün gibi ol.

90
(No Transcript)
91
müzik
92
NASRETTIN HOCA (1208-1284)

• 13. yüzyilda Haçli Mogol istilalari nedeniyle
  yoksulluga ve sikintilara düsmüs Orta Anadolu
  halkinin içinde yasamis bir halk
  egitimcisidir.Hocanin verdigi temel derslerin
  baslicalari sunlardir.
• Iyimser olma,
• Sagduyu ile düsünme,
• Elestirerek içini bosaltma.

93
TESEKKÜRLER ?
94
KAYNAKLAR

• Akyüz, Y. (2006). Türk Egitim Tarihi. Pegem A
  Yayincilik.Ankara.
• Sakaoglu,S. (2008). Akademik Sayfalar
  Dergisi,8(23).Kâsgarli Mahmûd ve Dîvâni Üzerine.
• http//tr.wikipedia.org/wiki/Nasreddin_Hoca
• Akyüz,Yahya. Farabinin Türk ve Dünya Tarihindeki
  yeri erisim adresi http//dergiler.ankara.edu.tr/
  dergiler/40/512/6288.pdf .
• Çilenti, K. Bilimin Gelisimi Içinde Ibni Sina ve
  Egitim Teknolojisi. Erisim Adresi
  http//dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/40/512/6288
  .pdf
• Güven,I. Büyük Selçuklu Devletinde Egitim
  Ögretime Genel Bakis. Erisim Adresi
  http//dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/40/501/6024
  .pdf
• Bekirtas. I. Türkçenin Gelisim Tarihçesi ve
  Türkçe Bilim Terimleri Türetilmesi. Erisim
  Adresi bayrambas.googlepages.com/i.bakirtas-TRKEN
  NGELMTARHESVETRKEBLM.pdf
• Sönmez,V.(2002).Egitim Felsefesi.Ani
  Yayincilik.Ankara