Nie znajdziesz w Bibliotece? Znajdziesz w E-Bibliotece! Repozytorium instytucjonalne

1
Nie znajdziesz w Bibliotece? Znajdziesz w
E-Bibliotece!Repozytoriuminstytucjonalne

• Emilia Karwasinska, Malgorzata Rychlik
• Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu

2
Jakie zagadnienia

• Co to jest repozytorium
• Jak powstala idea repozytorium otwartego
  (komunikacja w nauce, open access, kryzys
  czasopism)
• Jakie sa typy repozytoriów
• Co to jest repozytorium instytucjonalne
• Na jakich zasadach dziala
• Co mozemy w nim znalezc
• Jakie przynosi korzysci
• Ile kosztuje i kto ma za to placic

3
Repozytorium

• Repozytorium (lac. repositorium) to miejsce
  uporzadkowanego przechowywania dokumentów, z
  których wszystkie sa przeznaczone do
  udostepniania.
• Jest to równiez magazyn glówny, centralny,
  zaprojektowany jednak w taki sposób, aby dostep
  do wszystkich jego zasobów byl równie latwy.
• Niegdys szafa na ksiegi i akta urzedowe.
• Dzis terminem tym okresla sie elektroniczne
  serwery dystrybuujace publikacje naukowe, które
  dostarczane sa do repozytoriów przez samych
  autorów, a uzytkownicy wyszukuja je poprzez
  interfejs Web.

4
Komunikacja w nauce

• Rozwój wspólczesnych repozytoriów wiaze sie z
  ewoluujacym systemem komunikacji naukowej.
• Komunikacja naukowa to system, w ramach którego
  badania naukowe sa prowadzone, poddawane ocenie,
  rozpowszechniane oraz przechowywane z mysla o
  przyszlych badaczach.

5
Komunikacja w nauce rozwija sie dwutorowo
poprzez

• formalne srodki komunikacji, takie jak
  publikacje w recenzowanych czasopismach,
• nieformalne kanaly komunikacyjne, takie jak
  elektroniczne listy dyskusyjne

6
Pierwsze czasopisma naukowe

• Wiek XVII poczatek komunikacji w nauce.
• W Anglii, Niemczech, Francji i we Wloszech
  rozwinela sie siec klubów i towarzystw naukowych,
  które wydawaly pierwsze czasopisma naukowe
• W 1665 r. ukazaly sie
• francuski Journal de Scavans (pózniej Journal des
  Savants)
• angielski Philosophical Transactions wydawane
  przez Royal Society of London (czasopismo to
  ukazuje sie do dzisiaj)

7
Dystrybucja wyników badan

• Od prawie 350 lat uczeni przekazuja wyniki badan
  publikujac je w czasopismach naukowych
• Zasada wymiany darów
• Lata 70-te XX wieku to okres przejmowania od
  towarzystw naukowych praw do wydawania czasopism

8
Kryzys czasopism (ang. serials crisis)

• Wzrost cen periodyków. W latach 1986-2002 w USA
  ceny czasopism wzrosly o 227
• Budzety bibliotek nie nadazaly za wzrostem cen i
  wzrostem liczby tytulów
• Dochodzi do zjawiska zwanego kryzysem czasopism
• Rodzi sie ruch Open Access (Wolny Dostep),
  którego glównym zadaniem jest walka ze wzrostem
  cen czasopism

9
Kamienie milowe w rozwoju idei OA

• 2000 r. Tempe Principles Zasady dla nowo
  powstajacych systemów publikowania w nauce
• 2002 r. Budapest Open Access Initiative
  Budapesztanska Inicjatywa Wolnego Dostepu
• 2003 r. Berlin Declaration on Open Access to
  Knowledge in the Sciences and the Humanities -
  Deklaracja berlinska w sprawie otwartego dostepu
  do wiedzy w naukach scislych i humanistycznych

10
Rozwiazania budapesztanskie

• W Budapeszcie zarekomendowano dwie drogi sluzace
  uwolnieniu artykulów naukowych

autoarchiwizowanie prac naukowych w
repozytoriach
wydawanie czasopism Open Access
11
Zgodnie z deklaracja OA kazdy uzytkownik zyskiwal
prawo do

• czytania,
• pobierania,
• kopiowania,
• drukowania,
• przeszukiwania pelnych tekstów artykulów w
  Internecie bez finansowych, prawnych lub
  technicznych ograniczen, z wyjatkiem prawa autora
  do zachowania integralnosci jego pracy, uznania
  autorstwa i wlasciwego uzytkowania

12
Typy repozytoriów

• Repozytoria narodowe
• Repozytoria instytucjonalne
• Repozytoria wydzialowe
• Repozytoria dziedzinowe
• Repozytoria osobowe

13
Repozytoria narodowe DIR - Domena Internetowych
Repozytoriów Wiedzy (http//dir.icm.edu.pl/dirw/)
- jest to nowy projekt Interdyscyplinarnego
Centrum Modelowania Matematycznego Uniwersytetu
Warszawskiego (ICM) stanowiacy kontynuacje
Biblioteki Wirtualnej Nauki.
14
Repozytoria dziedzinowe ArXiv
(http//arxiv.org/) - jest to preznie dzialajace
repozytorium preprintów z takich dziedzin jak
matematyka, fizyka, informatyka. Zostalo zalozone
przez Paula Ginsparga w 1991 r. w Los Alamos,
obecnie funkcjonuje przy Cornell University
15
E-LIS (E-prints in Library and Information
Science) (http//eprints.rclis.org/) - to
repozytorium pelnych tekstów z zakresu
bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Jest
ono rozwijane dzieki wloskiemu konsorcjum CILEA
(Consorzio Interuniversitario Lombardo per la
Elaborazione Automatica)
16
Repozytorium instytucjonalne - DAEDALUS
(http//www.lib.gla.ac.uk/daedalus/) repozytorium
powstalo w 2004 r. przy University of Glasgow.
Gromadzi m. in. preprinty, szara literature,
prace doktorskie i magisterskie
17
Repozytorium instytucjonalne

• definiujemy jako kolekcje cyfrowe gromadzace i
  przechowujace dorobek intelektualny spolecznosci
  naukowej jednej lub wielu uczelni

18
Cechy repozytorium instytucjonalnego

• Zasób jest okreslany przez instytucje macierzysta
• Tresc ma charakter
• Naukowy
• Kumulacyjny
• Permanentny
• Uniwersalny wyszukiwawczo (zgodnosc z Open
  Archives Initiative Protocol for Metadata
  Harvesting - OAI-PMHdostepna jest w trybie Open
  Access

19
Zasady dzialania repozytoriumjaka droge
wybierzemy?

• Zawartosc repozytorium
• Materialy do których prawa autorskie juz wygasly
• - zabytki dziedzictwa kulturowego,
• - manuskrypty
• Materialy do których prawo ma wydawca
• - artykuly naukowe (postprinty, preprinty)
• - rozdzialy z ksiazek

20
SHERPA (dawniej Romeo) http//www.sherpa.ac.uk/ro
meo.php, mozna sprawdzic warunki umieszczania w
repozytoriach materialów, opublikowanych
wczesniej u wydawcy komercyjnego. Portal
rejestruje 294 wydawców podzielonych na 4 grupy

• Pelna zgoda na publikacje preprintów i
  postprintów
• Zgoda na publikacje tylko postprintów
• Zgoda na publikacje tylko preprintów
• Brak zgody na archiwizacje

21
Zasady dzialania repozytoriumjaka droge
wybierzemy?

• Materialy do których prawa sa oczywiste i naleza
  do naukowców lub ich rodzimych instytutów
• - sprawozdania,
• - raporty,
• - analizy,
• - wyniki badan,
• - skrypty,
• - materialy dydaktyczne
• - materialy konferencyjne
• - rozprawy doktorskie

22
(No Transcript)
23
Typy dokumentów w repozytoriach na swiecie
24
Zasady dzialania repozytoriumjaka droge
wybierzemy?

• 2. Deponowanie prac w repozytorium
• Kto moze deponowac prace?
• Autoarchiwizacja czy archiwizacja przez
  specjaliste-bibliotekarza?
• Prace deponowane dobrowolnie czy obligatoryjnie?
• Prace dostepne dla wszystkich czy tylko dla osób
  zwiazanych z instytucja?
• Tylko pelnotekstowe prace czy równiez same opisy?
• Czy sa mechanizmy weryfikujace jakosc prac?
• Czy mozna wycofac prace z archiwum?

25
Repozytorium instytucjonalne pozwala na

• powszechnosc i szybkosc dostepu do badan
  naukowych,
• zwiekszenie wskaznika cytowan w zaleznosci od
  dziedziny od 36 do 172 a nawet 250,
• pomoc w ocenie parametrycznej jednostki i
  sprawozdawczosci,
• dlugoterminowe przechowywanie prac,
• wspieranie edukacji studentów poprzez ulatwienie
  im dostepu do prac naukowych, jest elementem
  promocji uczelni i badan.

26
Zasady dzialania repozytoriumjaka droge
wybierzemy?

• 3. Umowy licencyjne stosowane w repozytoriach
  europejskich charakteryzuja nastepujace cechy
• Sa one niewylaczne
• Autor deklaruje, ze jego dzielo nie narusza
  niczyich praw autorskich
• Autor deklaruje, ze przysluguje mu autorskie
  prawo majatkowe do przesylanego tekstu
• Zawieraja klauzule dot. wykorzystania materialów
  tylko do celów niekomercyjnych
• Jesli autor nie zgadza sie na otwarty dostep do
  jego publikacji w umowie zastrzega sie, ze pelen
  tekst jest dostepny tylko dla okreslonej grupy
  odbiorców
• Za udzielenie licencji autorowi nie przysluguje
  wynagrodzenie
• Twórcom repozytorium przysluguje prawo do
  zachowania dodatkowej kopii publikacji w celu jej
  archiwizowania

27
Ile to kosztuje?

• 1. Za darmo!
• Oprogramowanie darmowe Dspace (19821),
  Eprints(19321)
• 2. Prawie za darmo!
• Instalacja,
• Testowanie,
• Wprowadzanie poprawek,
• 3. Coraz mniej za darmo!
• Oprawa graficzna
• Tlumaczenia
• Szkolenia
• Promocja
• Dodatkowe etaty

28
Kto bedzie placil?

• Kiedys wolontariat (np. E-LIS)
• Programy unijne
• Jedna z opinii glosi ze to autor powinien
  zaplacic za opublikowanie swojej pracy w o a na
  przyklad z gruntu przeznaczonego na badania
• Sponsoring, reklamy
• Moze byc finansowane przez pojedyncza instytucje
  lub konsorcjum
• Wazne jest, aby projekt nie stanowil
  dlugofalowego przedsiewziecia z krótkofalowym
  finansowaniem!!!

29
Rozklad repozytoriów w poszczególnych krajach
Polska 9 Bibliotek Cyfrowych
30
Wazniejsze adresy

• http//www.opendoar.org/index.html - Directory of
  Open Access Repositories katalog repozytoriów
  akademickich. Dostepne sa statystyki dotyczace
  rozkladu repozytoriów w poszczególnych krajach,
  na kontynentach. Informacje o repozytoriach mozna
  wyszukiwac wg róznych kryteriów, np. typu
  repozytoriów, typu gromadzonych materialów,
  jezyku dokumentu.
• http//www.oaister.org/ - Union Catalog of
  Digital Resources katalog przeszukujacy
  dokumenty znajdujace sie w repozytoriach.
  Wyszukiwanie odbywa sie wg róznych kryteriów,
  np.autora, tytulu, dyscypliny, jezyka czy typu
  dokumentów.
• http//roar.eprints.org/index.php - Registry of
  Open Access Repositories rejestr repozytoriów.
  Tutaj mozna a nawet trzeba zarejestrowac nowe
  repozytorium. Mozna wyszukiwac repozytoria wg
  róznych kryteriów, np. kraju, typu repozytorium
  czy typu gromadzonych dokumentów.