Asbestos

1
Asbestos

• Darlith 10

The worlds most wonderful mineral A.L.
Summers, Asbestos and the Asbestos Industry (1919)
2
Amcanion

• Erbyn diwedd y ddarlith dylech
• ddeall y mathau gwahanol o asbestos au
  strwythurau cemegol
• wybod sut mae nodweddion cemegol unigryw asbestos
  wedi arwain at ddefnydd eang mewn diwydiant
• wybod pam maen berygl iechyd difrifol, a pha
  glefydau a achosir ganddo
• fod yn gyfarwydd â deddfwriaeth bresennol y DU ac
  yn gwybod eich hawliau ach cyfrifoldebau

3
Beth yw Asbestos?

• Paradocs Ffisegol mwn naturiol a chanddo
  briodweddau ac ymddangosiad sidan
• Yn digwydd yn 2/3 o gramen y Ddaear
• Yn cael ei ffurfio o dan y Ddaear ar wasgeddau a
  thymereddau eithafol
• Enw masnachol a roddir ar silicadau hydradol
  ffibrog syn digwydd mewn ffurfiannau craig
• Defnyddir y term asbestiffurf i ddisgrifio
  llawer o fwnau ffibrog eraill, ar wahân i asbestos

4
Tarddiad yr enw

• Tarddiad Hen Roegaidd yn golygu anniffoddadwy
  yn llythrennol, ond hefyd yn gyfystyr â chalch
  brwd
• a dim
• sbennunai o sbes yn golygu diffodd
• Lladin mwn neu gem
• asbestos

5
Mathau o Asbestos

• Amffibolau ywr grwp mwyaf niferus
• Crysotil, math o sarff-faen, ywr math o asbestos
  a ddefnyddir amlaf (dros 90 or holl asbestos
  diwydiannol)

6
Strwythur Amffibolau
Wediu trefnu mewn cadwyn lle mae pob atom
silicon yn rhannu dau atom ocsigen (cadwyn
byrocsen)
Atom ocsigen (coch) wedii glymu i bedwar atom
silicon (glas) mewn strwythur tetrahedrol
7
Strwythur Amffibolau (parhad)
Mae pob cadwyn wedii chlymu ochr yn ochr â
chadwyn arall, gan ffurfio cadwyn silicad ddwbl
uned strwythurol sylfaenol yr holl amffibolau
8
Strwythur Sarff-faen

• Yn llai cymhleth nag amffibolau o ran cemeg, ond
  yn fwy cymhleth o ran strwythur
• Yn cynnwys
• Dalen detrahedrol (dychmygwch gadwyn silicad
  ddwbl yr amffibolau wediu hehangu i greu dalen)
• Dalen octahedrol (magnesiwm ywr atom sylfaenol)
• 2 ddalen wediu cysylltu drwy atomau ocsigen
  brigol y dalen detrahedrol yn cymryd lle grwpiau
  hydrocsyl yng ngwaelod y ddalen octahedrol
• Mg6Si4O10(OH)8

9
Strwythur Sarff-faen (parhad)

• Mae cyfuniad y ddwy ddalen yn achosi misffit y
  mae iddo dri datrysiad strwythurol posibl, gan
  arwain at tri math gwahanol o sarff-faen
• Mae crysotil yn ffurfio pentyrrau silindrig crwn
  syn ymddangos yn debyg i roliau o bapur wal

Maer edeifion gwyn yn y garreg hon yn edeifion o
ffibr crysotil
10
Ffurfiant sarff-feini mewn craig
Craig letyol yn ffurfio magnesia-silica-dwr syn
crisialun ffibrau (1 i 40 mm o hyd)
Peridotit (craig letyol) - Fe, Mg Si
3MgO.2SiO2.2H2O
Maer llun hwn yn dangos natur sidanaidd ffibrau
crysotil
11
Priodweddau Cemegol

• Yn inswleiddio (ynysu) yn dda iawn
• Mae pob ffibr fel sgrôl arwynebedd mawr
• Miloedd o ffibrolion i bob edefyn
• Cryfder tynnol uchel
• Arwynebedd mawr yn gwneud asbestos yn gryfach na
  dur, fesul arwynebedd uned
• Yn gwrthsefyll
• Tymereddau uchel
• Cemegolion cryf
• Micro-organeddau
• Dargludedd trydanol isel

12
Tabl Priodweddau
13
Defnydd Asbestos Hanes

• 4000 CC wedii ddefnyddio yng Ngroeg i wneud
  wiciau canhwyllau
• 3000 CC Pharoaid wediu lapio ar ôl marwolaeth
  mewn lliain o asbestos
• tua 850 AD cliriodd Siarlymaen fwrdd drwy losgi
  lliain bwrdd a oedd yn cynnwys asbestos dim ond
  yr asbestos oedd ar ôl wedir tân
• tua 1350 Marco Polo yn ymweld â mwnglawdd yn
  Tsieina
• 1939 yn The Wizard of Oz, cyrhaeddodd y
  Wicked Witch of the West ar goes ysgub asbestos

14
Defnyddiau - Sment

• Crysotil yn cael ei ychwanegu at sment (110)
• Cost effeithiol yn pwyso dim ond 70 o gyfaint
  cyfwerth
• Yn anllosgadwy, yn gwrthsefyll craciau, a dim
  ymyrraeth â thonnau radio
• Sment yn cynrychioli 70 or holl ddefnydd

Blocdwr yn Wisconsin lle mae asbestos wedii
ddefnyddio
15
Defnyddiau Papur a Ffelt

• Gellir ychwanegu ffibrau crysotil at bapur i roi
  gwrthsafiad yn erbyn
• lleithder
• llwydni a phydredd
• Pan fydd yn cael ei ychwanegu at ffelt neu bapur,
  ceir isgarped inswleiddio effeithiol ar gyfer
  llorio (amosit)

Papur wedii drwytho ag asbestos, yn cael ei
ddefnyddio fel defnydd inswleiddio
16
Defnyddiau Cynhyrchion ffrithiant

• Cafodd ei ddefnyddion helaeth mewn padiau
  breciau disg ac wynebynnau cydwyr
• Gwnaethpwyd o liain asbestos wedii drwytho â
  resin neu edafedd wediu dirwyn o amgylch gwifrau
  metel
• Priodweddau anllosgadwy yn ei wneud yn addas ar
  gyfer ceir rasio a throswisgoedd raswyr

17
Cloddio am Asbestos
Maer rhan fwyaf or cloddio asbestos graddfa
fawr wedi dod i ben, er y bu cloddfeydd drwyr byd

• 1712 sefydlu cloddfeydd Rwsiaidd
• 1805 darganfod crocidolit (glas) yn Orange (De
  Affrica)
• 1870 sefydlu ffatrïoedd drwyr byd i greu
  cynhyrchion asbestos
• 1907 darganfod amosit (brown) yn Transvaal (De
  Affrica)
• 1920 gwehyddu crysotil (gwyn) i mewn i liain ar
  raddfa fawr

18
Y Broses Gloddio

• Cloddio
• Defnyddiwyd mwngloddiau agored gan amlaf
• Prosesu
• Dim ond 5 or graig letyol syn cynnwys asbestos
  felly mae angen ei wahanu oddi wrth y graig mewn
  cyfres o falwyr
• Maer rwbel yn cael ei sychu wedyn ai ddirgrynu
  nes bydd ffibrau asbestos yn codi ir wyneb
• Maent wedyn yn cael eu tynnu i ffwrdd gan bwmp
  allsugno
• Dosbarthiad
• Yn cael ei sgrinio yn tua 150 o raddau, ai bacedu

19
Y Perygl Iechyd

• 1897 Meddyg o Vienna yn credu bod asbestos yn
  achosi teneuder a phroblemau anadlu
• 1898 Arolygwyr ym Mhrydain yn dweud bod
  asbestos yn berygl iechyd
• 1931 Rheoliadau diwydiannol yn cael eu sefydlu
  am y tro cyntaf ym Mhrydain
• 1960 Y perygl asbestos yn cael sylw mawr yn y
  wasg, gan achosi pryder mawr a phanig

20
Maint y Niwed

• Rhwng 1968 a 1998, bu farw 50,000 o bobl yn y DU
  o glefydau a oedd yn gysylltiedig ag asbestos
• Bob blwyddyn, mae 3000 o bobl yn y DU yn marw
  oherwydd asbestos
• Mae un ffynhonnell or Llywodraeth yn credu y
  gallair gyfradd godi i 10,000 erbyn 2010
• Mae 25 or sawl sydd wedi marw wedi bod yn
  weithwyr yn y diwydiant adeiladu

21
Pam maen beryglus?

• Maer ffibrau mân iawn yn gallu cael eu hanadlu i
  mewn yn hawdd fel llwch, ac fellyn gallu tyllur
  ysgyfaint gan achosi clefyd ysgyfeiniol
• Mae pathogenedd yn dibynnu ar ddimensiynaur
  ffibrau (gt5 micron o hyd a theneuach nag 1.5
  micron)
• Felly, amffibolau ywr ffurf fwyaf niweidiol (yn
  enwedig crocidolit)
• Achosir tri phrif glefyd
• Niwmoconiosis (clefyd y llwch)
• Mesothelioma
• Canser yr ysgyfaint

22
Niwmoconiosis

• Term cyffredinol a ddefnyddir ar gyfer niwed ir
  ysgyfaint oherwydd anadlu i mewn gormod o lwch
• Os oedd y llwch yn asbestos fei gelwir yn
  asbestosis
• Yn achosi creithio, a ffibrosis helaeth
• Symptomau anadl byr oherwydd diffyg ocsigen yn
  cyrraedd y gwaed, a pheswch sych
• 1924 y person cyntaf i farw o asbestosis, yn ôl
  y cofnodion, oedd Nellie Kershaw. Roedd hin
  gweithio i Turner Newall, DU.

23
Ystadegau Niwmoconiosis

• Mae achosion budd-dal anabledd oherwydd
  asbestosis wedi cynyddun raddol yn y DU ers yr
  1980au
• Cyrhaeddodd frig yn 2002 gyda 563 o achosion
• Gweithwyr yn y diwydiant adeiladu wediu
  heffeithio fwyaf

24
Mesothelioma

• Y mesotheliwm ywr meinwe mesodermaidd o amgylch
  mur y selom
• Gall asbestos achosi mesothelioma tyfiant
  niweidiol ar y mesotheliwm
• Cyfnod cêl o 15 i 40 mlynedd
• Amffibolau ywr mwyaf peryglus

25
Ystadegau Mesothelioma

• Cyfnod cêl yn golygu bod nifer yr achosion wedi
  cynyddu o 153 ym 1968 i 1843 yn 2001
• Rhagwelir y bydd yn dal i gynyddu ac yn cyrraedd
  brig yn 2011 gyda thua 2000 o achosion

26
Canser yr Ysgyfaint

• 50 i 80 achos bob blwyddyn o ganser yr ysgyfaint
  syn gysylltiedig ag asbestos
• Mae ysmygu yn gwaethygur niwed ir ysgyfaint yn
  synergyddol
• Mae ysmygwyr mewn perygl 4-gwaith yn fwy o gael
  canser yr ysgyfaint os ydynt yn dod i gysylltiad
  ag asbestos
• Credir fod y crafiadau a achosir gan asbestos yn
  ei gwneud hin haws i gemegolion carsinogenig
  sigaréts fynd i mewn i feinweoedd yr ysgyfaint

27
Bygythiad ir Cyhoedd

• Maer rhan fwyaf o bobl yn dod i gysylltiad ag
  asbestos
• Ar gyfartaledd, bydd unigolyn yn anadlu i mewn
  tua 23 biliwn o ffibrau yn ystod ei oes
• Yn beryglus ddim ond os bydd cryn dipyn yn dod yn
  rhydd maer rhan fwyaf wedii selio mewn
  matrics
• Felly, mae angen ei symud yn ofalus a pheidio
  âi dorrin ddarnau

28
Ymwybyddiaeth yn Codi

• 1970 1972 Sweden Denmarc yn deddfu i
  gyfyngur defnydd o asbestos
• 1968 William Tait (peiriannydd ffôn) yn marw o
  fesothelioma
• 1976 Ysgrifennodd ei weddw, Nancy Tait, y
  pamffled dylanwadol Asbestos Kills
• 1975 Grwp gweithredu asbestos yn cael ei
  ffurfio yn Hebden Bridge
• 1982 Granada yn darlledu Alice a fight for
  life

29
Deddfwriaeth

• The Health Safety at Work Act (1974)
• The Asbestos (Licensing) Regulations 1983
• Rhaid i bawb sydd dan gontract i symud asbestos
  gael trwydded gan yr HSE
• The Asbestos (Prohibitions) Regulations 1992
• Gwahardd mewnforio a gwahardd defnyddio
  defnyddiau hen neu newydd
• The Construction Regulations Act 1994
• Iechyd a diogelwch yn elfen hollbwysig mewn
  cynllunio

30
Trefniant Iechyd a Diogelwch
Llywodraeth y DU
EMSU
LAU
Health Safety Executive (HSE)
Technical Divisions
Construction Division
Asbestos Licensing Unit (ALU)
Asbestos Policy Unit
Arolygwyr Gweithredol
31
Cyfrifoldeb y Cyflogwr

• Mai 2004 bydd deddfwriaeth yn newid
• Bydd cyfrifoldebau newydd gan gyflogwyr
• Maen bwysig iawn darganfod a ydy adeiladaun
  cynnwys defnyddiau syn cynnwys asbestos
  (asbestos containing materials neu ACM)
• cyn 1985 defnyddiwyd crocidolit ac amosit
• Hyd at 1999 crysotil
• Edrych ar gynlluniau adeiladu, archwiliwch y tu
  mewn ar tu allan, ymgynghorwch â phenseiri
  a.y.y.b.
• Cymryd mai asbestos ywr defnydd, nes bydd
  gennych dystiolaeth i brofir gwrthwyneb

32
Cyfrifoldeb (parhad)

• Arolygu a Samplu
• Gall fod achos cyflogi arbenigwr i samplu
  defnyddiaur adeilad ar gyfer asbestos
• Rhaid iddynt fod yn gyfarwydd ag arweiniad yr HSE
  (MDHS 100)
• Gwnewch yn siwr bod ganddynt yswiriant
  atebolrwydd addas
• Mae gan yr United Kingdom Accreditation Service
  (UKAS) gynllun achrediad asbestos

33
Cyfrifoldeb (parhad)

• Asesu Cyflwr ACMs
• ACMs sydd wediu difrodi ywr perygl mwyaf, ac
  mae rhaid asesu eu cyflwr
• Cofnodi
• Mae angen paratoi cynllun i ddangos lle maer
  asbestos yn yr adeilad, a chadw cofnod och
  arolwg
• Dylai hwn gael ei ddiweddarun barhaol, gydag
  arolygiadau rheolaidd o unrhyw ACMs i asesu
  unrhyw ddifrod

34
Cyfrifoldeb (parhad)

• Asesur Perygl
• Ym mha gyflwr maer asbestos?
• Oes llawer o bobl yn gweithion agos at yr
  asbestos?
• Ydyr asbestos yn debygol o gael ei aflonyddu?
• a). Gweithredu Cyflwr da
• Os ywr asbestos mewn cyflwr da maen well ei
  adael yn llonydd
• Maen bwysig iawn ei labelu a gwneud yn siwr bod
  yr holl weithwyr yn deall lle mae e, ac yn deall
  y peryglon oi aflonyddu

35
Cyfrifoldeb (parhad)

• b). Gweithredu Cyflwr gwael
• Atgyweirio, selio, amgáu neu symud
• Symud ywr opsiwn mwyaf peryglus, ond mae angen
  ei wneud os ywr asbestos mewn cyflwr gwael iawn
• Dim ond ymgymerwyr sydd wediu trwyddedu gan yr
  HSE y dylai gael eu defnyddio
• DS Yn achos ysgolion, bydd y daliwr dyletswydd
  yn amrywio

36
Iawndal Cefndir

• Daeth yr Asbestos Scheme âr diwydiant o fewn y
  Workmens Compensation Act (1931)
• 1943 Niwmoconiosis yn cael ei gynnwys
• 1948 Yr Industrial Injury Fund, cronfa yr
  oedd cyflogwyr a gweithwyr yn cyfrannu ati, yn
  darparu budd-daliadau gwladol i gymryd lle
  taliadaur cwmnïau
• Dim yn newid tan 1969 pan basiwyd deddfau newydd
  i daclor defnydd o asbestos

37
Iawndal

• 1972 Cafodd y gwneuthurwr asbestos Fibreboard
  ei erlyn gan weddw Clarence Borel am 79,000
• 600,000 o hawliadau ers hynny
• 300 miliwn yn y DU a 200 biliwn yn fyd-eang
• 67 o gwmnïau wediu gyrru ir wal
• Yr achos hawliadau yswiriant mwyaf mewn hanes

38
Iawndal (parhad)

• Mae nifer enfawr yr hawliadau wedi achosi i lawer
  o gwmnïau yswiriant fethu
• Mae yswirwyr UDA wedi cynyddu cronfeydd o 10
  biliwn
• Medi 2003 Bu raid i Royal Sun Alliance
  ddosrannu 800 miliwn ou cyfranddaliadau
  cyfalafiad o 960 er mwyn talu hawliadau
• Yn UDA, Senator Frist (TN) yn arwain ymgyrch i
  roi diwedd ar achosion cyfreithiol drwy gychwyn
  cronfa 114 biliwn yn cael ei gwrthod gan
  gyfreithwyr ac undebau

39
Diwylliant Iawndal
Our tort system is completely out of control -
Hank Greenberg, Chief Executive AIG, 2003

• Hawliadaun cael eu gwneud gan bobl nad ydynt
  wedi cael unrhyw afiechyd
• Wedi gweithio mewn diwydiannau lle defnyddiwyd
  asbestos neu wedi cerdded i mewn i adeilad oedd
  yn cynnwys asbestos
• Cwmnïau yswiriant y DU ar hyn o bryd yn talu dim
  ond y sawl sydd â symptomau

Need to save money for genuinely hurt
people - David Williams, Head of Claims Axa, 2003
40
Casgliadau

• Mae asbestos yn fwn unigryw a chanddo briodweddau
  sydd wedi arwain at ei ddefnydd helaeth mewn
  adeiladu modern
• Mae asbestos yn beryglus iawn ac fe ddylid ei
  drin mewn difrif a chyda gofal mawr
• Maer deddfau newydd yn golygu bod gan gyflogwyr
  gyfrifoldeb mwy i gofnodi unrhyw asbestos syn
  bresennol yn y gweithle ac i leihaur perygl
  gymaint â phosibl

41
Cyfeiriadau Dethol

• Asbestos Canadian Government Publication (Hugh
  Owen TA 455.A6.A7.)
• Cyflwyniad cyffredinol da iawn
• Magic Mineral to Killer Dust, G. Tweedale (Hugh
  Owen RC 965 A7 T9)
• Astudiaeth or cwmni asbestos mawr Turner
  Newall
• Government website www.gov.uk
• Yn dangos deddfwriaeth bresennol
• Jstor Synergy
• Mae teipio asbestos yn rhoi ystod eang o
  gyfnodolion meddygol a chemegol

42
Cyfeiriadau Lluniau
Sleid 9 - Crysotil mewn craig letyol
http//wshiivx.med.uoeh- Sleid 10 Llun o
ffibrau, o wefan bersonol myfyriwr o Youngstown
State University http//cc.ysu.edu/eohs/bulletin
s/images/thumbs/thumbnails.htm Sleid 14 Llun o
wefan University of Milwaukee http//www.uwm.edu
Sleid 15 Llun o ynysydd papur, University of
Milwaukee http//www.uwm.edu/Dept/EHSRM/
ASB/acmimages.html Sleid 16 Llun o pad brêc
(heb asbestos) o seibrake
http//www.seibrake.com/products.html Cefndir
rhan o sleid 10 wedii haddasun ddigidol