Late stralenschade

1
Late stralenschade

• dr. Lukas Stalpers,
• radiotherapeut, AMC
• NVMO, Amersfoort, 9 mei 2003

2
- Kunnen we kanker genezen zonder bijwerkingen
?- Rol van chemo-radiatie?
3
Dosis-Effect Prostaatkanker
Levegrün et al., Radiother Oncol, 2002 63 11
4
Late bijwerkingchemo-radiatie Fibrose
5
Fotonen
220 Volt
6
Ionisatie
zuurstof-atoom
7
Ioniserende straling

• H2O foton ? e- H OH-
• H O2 ? HO2 ? O2- H ( zeer reactief)

8
DNA-dubbelstrengsbreuk
DNA
9
Ontwikkeling van Ion-Scavengers (1950)
10
Amifostine (Ethyol) Radiotherapie

• Vermindering acute bijwerkingen
• Tumorcontrole ?
• Vermindering late bijwerkingen ?
• Therapietrouw ?
• Kosten ?

11
Indeling naar Tijdstip
Vroege bijwerkingen
Late bijwerkingen

• erytheem, desquamatie
• diarree, proctitis
• misselijkheid, braken
• cystitis
• hoofdpijn, moeheid

• fibrose
• darmstenose
• enteropathie
• hematurie
• concentratieverlies

90 dagen
12
Indeling naar Orgaan Tolerantie (2 Gy per
fractie)

• Hoofd Beharing 10 Gy
• Hoofd Hersenen 30 Gy - 60 Gy
• Longen Fibrose 20 Gy - 40 Gy
• Ruggenmerg 50 Gy - 60 Gy
• Nieren 15 - 20 Gy
• Darmen 40 Gy - 70 Gy
• Huid 70-80 Gy

13
Risicofactoren voor het optreden van
radiotherapie-bijwerkingen

• Patiënt-gerelateerde bijwerkingen,
• Therapie-gerelateerde bijwerkingen

14
Patiënt-gerelateerde Risicofactoren voor
Bijwerkingen

• Roken
• Slechte algemene conditie
• Co-morbiditeit (diabetes, infectie)
• Tumor-stadium
• Hoge leeftijd
• Genetische predispositie (?)

15
Behandeling-gerelateerde Risicofactoren voor
Bijwerkingen

• Totale bestralingsdosis
• Fractiedosis
• Bestralingsvolume
• Combinatiebehandeling (chemotherapie, ARCON,
  hyperthermie)

16
Houlthusen curven (1928)
17
Fractionering
18
Fractionering
19
de volgende dias zijn ongeschikt voor jeugdige
kijkers
20
Bijwerkingen Volume-effecten
21
Bijwerkingen Volume-effecten
22
Late bijwerking Fibrose
23
Late bijwerking Teleangiectasie
24
Zuurstof Effect
Houlthusen, 1928 Mottram, 1936 Gray et al.,
1953
25
Radiotherapie in Hoofd Hals Tumoren
Kaanders et al., 1998
26
Late bijwerkingen Houdt het eens op ??
27
Neen, het houdt niet op...
28
...voor geen enkele late bijwerking
29
Voorspellen van Late StralenschadeMetafase van
bestraalde humane lymfocyten
Boei e.a., LUMC 2000
30
Chromosomale afwijkingen in bestraalde lymfocyten
- Patienten met hoofd-hals tumoren (Borgmann,
RO, 2002) - Patienten met mammacarcinoom
(Hoeller, Dresden, 2003)

• correlatie met fibrose,
• correlatie met tijdstip van fibrose,

31
Genetisch profiel van late stralenschadePatiënte
n en Methode

• Curatief bestraald prostaatcarcinoom
• gt 2 jaar na radiotherapie
• 9 ernstige radiatieproctitis (over-responders)
• 7 zonder radiatieproctitis (non-responders)
• In vitro bestraalde lymfocyten (2 Gy)
• Affymetrix gene-chips

32
Genetische handtekening voor late stralenschade?

• 22383 genen op chip
• 3049 actief na 2 Gy
• 359 ? of ?
• 40 genen ?? in OR,4 genen ?? in OR(plt0.1)

33
Late side effects are a sign of success...
M.I.Saunders S.Dische, ESTRO Praag 2002
34
Samenvatting

• Curatie door radiotherapie wordt beperkt door
  risicos van late stralenschade,
• Combinatie-therapie verhoogt kans op acute
  toxiciteit,
• Chemo-radiatie en late schade ?
• Genetische predispositie !

35
Hypothese Genen Late stralenschade

• Ernst van late schade wordt bepaald door
  klinische factoren dosis, volume,
  combinatie-therapie
• Tijdstip van late stralenschade wordt bepaald
  door genetische factoren tijdbom