Islam D

1
Islam Dünyasinda Bilim
2
Genel bakis

• Bati Roma Imparatorlugunun çöküsü
• Bilim merkezi Iskenderiyenin Müslümanlarin eline
  geçmesi (642)
• Islam topraklarinin genislemesi
• Sanskritçe ve Yunancadan Arapçaya çeviriler
• Geometri, cebir ve trigonometri
• Astronomi
• Fizik
• Tip ve biyoloji
• Cografya
• Mekanik

3
Genel bakis

• Fetihler neticesinde Bizanslilarla ve Perslerle
  karsilasan ve kendilerinden önceki medeniyetlerin
  yarattigi eserlerden yararlanmak gerektigi inanci
  hakim olmustur.
• Özellikle Abbasîler döneminde yogun bir çeviri
  faaliyetine giriserek, bilim ve felsefe
  alanlarinda ataga kalkmislar ve önce var olan
  birikimi anlamaya ve daha sonra da gelistirmeye
  çalismislardir.

4
Genel bakis
4

• Yunanca'dan tercüme edilen eserler arasinda
• Hipokrates'in Aforizmalar,
• Platon'un Devlet ve Kanun,
• Aristoteles'in Organon, Siir Sanati, Olus ve
  Bozulus, Gök Olaylari, Hayvanlar, Ruh,
• Eukleides'in Elementler,
• Ptolemaios'un Almagest, Cografya, Optik,
  Tetrabiblos,
• Galenos'un Canli Hayvan Tesrihi, Ölü Hayvan
  Tesrihi, Organlarin Yararlari, ilaçlarin Terkibi,
  Ruh Hastaliklari adli eserleri ile birlikte diger
  ünlülere ait birçok ilmî ve felsefî eser de
  bulunmaktadir.

5
Genel bakis

• Hint bilimi de Islâm biliminin biçimlenmesinde
  etkili olmustur.
• Brahmagupta'nin Siddhanta'si araciligiyla Hint
  astronomisini tanimislar ve Ptolemaios'u
  kesfedinceye ve Arapçaya aktarincaya kadar,
  arastirmalarini bu esere dayandirmislardir.

6
Islam dünyasinda matematik

• Harezmi
• Matematik ve astronomi alaninda çalisti,
• En önemli eseri Al Kitab Al Cabr Al Mugabalah
• (cebir konusundaki ilk bagimsiz eser),
• Al Cabr kelimesi Latinceye algebra olarak
  çevrilerek bugünkü batinin kullandigi halini
  almistir,

7
Harezmi

• Bilginin asil kaynaginin Allah oldugunu ve
  hakikati onun bilecegini savunmustur,
• çemberin çevresini hesaplama bir yaklasik
  hesaplamadir. Hiç kimse çemberin çevresi için
  mutlak dogruyu yansitacak bir hesap veremez.
  Bizim bildigimiz en iyi yöntem, çapi 22/7 ile
  çarpmaktir. En iyisini Allah bilir.

8
Harezmi

• Bilinmeyen büyüklüge ? sey (x)
• Ikinci kuvvetine ? mal (x2)
• Kareköküne ? ced ( )
• Birim olarak dirhem sözcügünü kullandi
• Birinci ve ikinci derece denklemlerin çözümü
  üzerine çalisti,
• Ikinci derece denklemlerin çözümü ve binom
  açilimi için geometrik hesabi kullandi
• Birinci dereceden denklemleri, bilinmeyen yanlis
  bir deger vererek çözmüstür

9
Harezmi

• Harezmi x2 10x 39 kökü ifade eden (x)
  denklemindeki bilinmeyenini su metotla buluyordu
• (X2 10x) ifadesini ihtiva edecek tarzda
  düzenlenen karenin alani 
• (x5)2 x2 10x 25 ve buradan x2 10x 39
  oldugundan
• (x5)2 25 39 64 yaziyor ve sonuçta (X5)2
  64 veya (x 5) 8 ve buradan da x3'ü elde
  ediyordu. Burada (x'in kat sayisi olan 10
  sayisinin yani sira (5)e kök diyor ve kareyi
  tamamlamak için "kök"ün karesini sabit terim
  olarak yaziyordu. Bugün de ayni islem "Kareye
  tamamlamak" olarak bilinmekte ve kullanilmaktadir.

5 x
10
Harezmi
(a-b)2
a-b b
(a-b)2a2b2-2ab oldugunu gösteriniz
a
11
Ömer Hayyam (1048-1131)

• Felsefe, siir, matematik, fizik, astronomi
• Denklemlerle ilgili basarili çalismalar yapti
• Denklemleri çogunlukla geometrik metot kullanarak
  çözdü ve çözümlerini konikler üzerinden yapti
• Öklidin postulatlari üzerine çalismis ve Öklid
  disi geometrinin kurulmasina öncülük etmistir.
• Binom açilimini buldu. Binom teoremini ve bu
  açilimdaki katsayilari ( (ab)n ) bulan ilk kisi
  oldugu düsünülmektedir. (Pascal üçgeni diye
  bildigimiz sey aslinda bir Hayyam üçgenidir )

12
Ömer Hayyam (1048-1131)

• Üçüncü derece denklemleri terim sayilarina göre
  tasnif etmis ve her grubun çözüm yöntemini
  belirlemistir(2 --x3--, 3 ve 4 terimli)
• Selçuklu Sultani Meliksahin istegi üzerinde
  Meliksah gözlemevinde diger bilginler ile
  birlikte Celali takvimini hazirlamistir (365,2424
  gün). Bu takvimin baslangici 15 Mart 1079 (9
  Ramazan 471) Cuma olmustur.

13
Islam Dünyasinda Astronomi

• Islâm Dünyasi'nda bilimsel faaliyetlerin
  gelismesinde devrin devlet adamlarinin ve bizzat
  halifelerin önemli rolü olmustur. Bunlardan,
  örnegin Hârûn el-Resid (775-809) ve Memûn (Beyt
  el-Hikme) (813- 833), bazi vezirler ve zengin
  aileler bilimsel faaliyetleri maddi ve manevi
  olarak desteklemislerdir.
• Bunlardan Memûn 830 Bagdatta Bilgelik Evi (Beyt
  el-Hikme) adiyla çevirilerin yogun olarak
  gerçeklestirildigi bilimsel bir akademi
  kurmustur.

14
Islam Dünyasinda Astronomi

• Hem pratik (dogrudan gözleme dayanan) hem de
  kuramsal astronomi üzerine çalismislardir.
• Yeni gözlem araç-gereç, teknik ve teknolojileri
  üretmislerdir (trigonometri kullanilmistir).
• Aristoyu takip ederek Dünya merkezli evren
  modeli üzerinde çalismislardir.
• Ptolemaiosun dis merkezli ve çember merkezli
  sistemlerini kullanmislardir.
• Iç içe geçmis küreler sistemi de tartisilmistir.

15
Islam Dünyasinda Astronomi

• Fergani
• Gezegenlerin ve sabit yildizlarin uzakliklarini
  hacimlerini ve çaplarini hesaplamistir
• Astronominin esaslari adli eseri bati dünyasinda
  büyük ilgi görmüstür

16
Islam Dünyasinda Astronomi

• Battani
• Rakkada gözlemevi kurdu
• Trigonometrik fonksiyonlari ilk kullanan kisidir,
• Presesyonun (devinme) yillik degerini ve
  ekliptigin egimini hesapladi

dünya ekseninin 27.000 yilda bir tamamladigi 360
derecelik dönüs
17
Islam Dünyasinda Astronomi

• Battani
• Sinüs fonksiyonunun cetvelini hazirladi
• Gözleme dayali astronomiyle ugrasti,
• Kuramsal bilgilerin gözlemlerle dogrulanmasi
  çabasindaydi,
• Gelismis aletlerle ölçüm yaptigi için çalismalari
  hassas ve tutarli olmustur

18
Islam Dünyasinda Astronomi

• Ibn el-Heysem
• Ptolemaios (Batlamyus) un evren sistemini hem
  dinamik hem de matematik açidan elestirmistir.
• Beyruni
• Daha hassas ölçümler almak amaciyla yeni
  teknikler gelistirdi (verniye ilkesinin)
• Yerin çevresini 42000 km olarak buldu ( 40000km)

19
Islam Dünyasinda Astronomi

• Tusi
• Yeni bir yer merkezli sistem önerisinde
  bulunmustur
• Tusi çifti olarak adlandirilan iki dairesel
  hareketten dogrusal hareketin olustugu sistemi
  gelistirmistir

20
Islam Dünyasinda Fizik

• Ibn Sina
• Havadaki hareketin nedeni hava degil nesneye
  aktarilan hareket etme istegi olarak
  tanimlamistir
• Direnç yoksa hareket sürekli olur
• Momentum (kütle x hiz)

21
Islam Dünyasinda Fizik

• Ibn el-Heysem
• Optik alaninda çigir açici çalismalar yapmistir
• Görme
• Yansima-Kirilma
• Gökkusagi
• Karanlik oda
• Kemalüddin el-Farisi
• Gökkusaginin olusumu

22
Islam Dünyasinda Kimya

• Simyadan kimyaya
• Yapisal dönüsüm kurami
• Bütün metaller kükürt-civa bilesimidir
• Az degerlilerden degerli metaller elde edilebilir
• Iksir bulunumlaya çalisilmistir
• Elementlerin taninmasi ve tekniklerin
  gelistirilmesine büyük katkilari olmustur

23
Islam Dünyasinda Kimya

• Cabir ibn Hayyan
• Hem simya hem de kimya ile ilgilenmistir
• Kuramsal ve deneysel çalismalar yapmistir
• Civa-kükürt kurami civadan olusum ve kükürt ile
  katilasma
• Iksir ölümsüz yasam ve altin elde etme
• Maddeler ruhlar (ateste uçan), metaller (çekiçle
  dövülebilen) ve cisimler (eriyen ve erimeyen)
• Kimyasal bilesikler ve çözücüler üzerine
  çalismistir

24

• Cabir ibn Hayyan
• Islemler buharlastirma, damitma, kireçlendirme
• Element ve nicelik kullanma anlayislarina katkida
  bulunmustur
• Zekeriya el-Razi
• Atomcu anlayisi benimsemistir
• Maddelerin siniflandirilmasi üzerine çalismistir
  Mineraller ve bitkisel-hayvansal maddeler
• Islemler Çözdürme, kristallendirme, süblimlesme

25
Islam Dünyasinda Biyoloji ve Tip Çalismalari

• Çalismalar çogunlukla Antik Yunandaki bilim
  adamlarinin etkisi altinda kalinarak
  yürütülmüstür
• Bilimsel veriler dini bilgilerle desteklenmeye ya
  da dini bilgiler bilimsel verilerle dogrulanmaya
  çalisilmistir

26
Cahiz

• Kitab-el Hayvan (hayvanlar kitabi) en önemli
  eseridir.
• Kitabin yazilis amaci, Allahin varligini
  yaratilmislardan örnekler vererek ispatlamaya
  çalismistir.
• Canli varliklar hayvanlar ve bitkiler olarak
  ikiye, hayvanlar ise hareketlerine göre 4e
  ayrmistir Yürüyenler, uçanlar, yüzenler ve
  sürünenler

27
Zehravi

• Cerrah olmasi dolayisiyla, cerrahi alanda
  çalismalar yapmistir.
• Hayvanlar üzerinde deneysel çalismalar ve kadavra
  incelemeleri yapmistir.
• Çalismalariyla bati dünyasina da öncülk etmistir.

28
Ibn Baytar

• Iki önemli eseri vardir
• 1. Hastaliklar ve tedavisi yöntemleri hakkinda
• 2. Mineraller ve hayvanlardan ilaç yapma
  hakkindadir.

29
Ibn Nefis

• Dönemin ünlü hekimlerindendir,
• Küçük kan dolasimini tam olarak tanimlamistir.
• Çalismalari 2yy. sonra batida Servetus ve
  Colombus tarafindan tekrar kesfedilmistir.

30
ISLAM DÜNYASINDA COGRAFYA

• Islam dünyasinda cografya eserleri farkli
  özeliklerdedir
• 1. (yer bilimi) Yerin sureti tarzi eserler,
  (sehirler arasi yollari, fiziki ve siyasi
  haritalari içerenler)
• 2. kitab-el buldan tarzi eserler, (sehirlerden ve
  ülkelerden söz eden, harita içermeyenler)
• 3. yollar ve memleketlerden bahseden eserler

31
Idrisi

• Dönemin en mükemmel dünya haritasini çizmistir.
• Bu haritada yer yüzü 70 parçaya bölünerek her
  parçanin cografi özellikleri belirtilmistir.

32
ISLAM DÜNYASINDA MEKANIK

• Farabi
• Hava ve bosluk üzerine çalismalar yapmistir,
• Hava içinde bulundugu kabin seklini alir,
• Cisimlerin bos biraktigi bütün hacimleri her yöne
  dogru doldurur,
• Havanin hacmi basinçla ters orantili olarak
  degisir
• Havasi bosaltilmis bir sise suya daldirildiginda
  suyu çeker (doga bosluktan sakinir varsayimi)

33
Hazini

• Denge, ölçme ve tartma aletleri gelistirme
  üzerinde çalismistir
• 4,5 kg de 0,75 g lik farkli gösterebilen
  hassasiyetinde terazi yapmistir

34
Cezeri

• Hava, bosluk, denge ve hidrostatik konularinda
  çalisarak pek çok araç yapti,
• Otomat yapimi üzerine çalisti,
• Fil su saatini icat etti

35
Ortaçag Türk Dünyasinda Bilim
1. Islam Öncesi Dönem 2. Islam Sonrasi Dönem
36
Islam Öncesi Dönem

• Hun Devleti
• Dokumacilik
• Oymacilik
• Boyama
• Ayna yapimi
• Mumyalamayi gerçeklestirdiler
• Göktürk Devleti
• Orhun yazitlari
• 12 hayvanli takvimini (her aya bir hayvan ismi)
  kullandilar
• Bitkileri hastaliklarin tedavisinde kullandilar,
• Uygurlar
• Yeni bir alfabe gelistirdiler
• Mimariyi gelistirdiler ve tas binalar yaptilar
• Demiri ve diger madenleri kullandilar

37
Islam Sonrasi Dönem

• Müslüman Türklerin bilime en büyük katki
  sagladiklari dönemdir
• Bilimsel eserler Yunancadan Arapçaya hizla
  çevrildi (özellikle 9. ve 10. yy)

38

• Karahanlilar (Ilk Müslüman Türk devleti)
• Edip Ahmet Yükneki Atabetü'l Hakayik
  (Gerçeklerin Esigi)
• Yusuf Has Hacib Kutadgu Bilig (Mutluluk Veren
  Bilgi )
• Kasgarli Mahmud Divânu Lügati't-Türk (Türk Dili
  Sözlügü)
• Eserleri bu dönemde yazildi

39

• Kasgarli Mahmut, bir Türk tarafindan çizilmis ilk
  dünya haritasini Divânu Lügati't-Türkte
  yayinladi

40

• Selçuklular Dönemi
• Türk bilim ve kültürünün Anadoluya yayilmasini
  sagladilar
• Egitim ögretime büyük önem verdiler
• Ilk medrese Nizamiye Medresesini kurdular
• Gözlemevlerini kurdular
• Ömer Hayyam-Isfahan Gözlemevi
• Nasürüiddin Tusi-Meraga Gözlemevi
• Ulugbey- Semerkand Gözlemevi (bu gözlemevinde
  yapilan gözlem ve arastirmalarla Ulug Bey Zici
  adli eser yazildi)
• Tip bilimine büyük katkilar sagladilar
• Simya ile ilgilendiler

41
Osmanli Dönemi

• 14 ve 15. yylardan itibaren egitime önem
  verilmeye baslandi ve bir çok medrese açildi
• Ali Kusçu
• Dönemin en önemli matematikçisi
• Medreselerde matematik ögretiminin kurucusu
• Muhammediyye adli eseri aritmetik ve arazi
  ölçümleri üzerine en çok okutulan kitap oldu

42
Osmanli Dönemi

• Takiyüddin
• Matematik ve özellikle trigonometriyle ilgilendi
• Kopernikin kullanmadigi sinüsü kullandi, sinüs
  teoremini, tanjant ve kotanjanti tanimladi ve
  ispatlarini yapti
• Optikle ugrasti,
• Günes saatleri ve mekanik
• saatleri tasarladi

43
Takiyüddin 1575 te Istanbul gözlemevini kurdu,
Avrupada Tyco Brahenin yaptigindan daha fazla
bilimsel gözlem yapti ve günes kurami ortaya
atti
44
Piri Reis

• Büyük Türk denizcisi,
• Üç önemli eseri vardir
• Birinci Dünya Haritasi
• Harita GB Avrupa, Bati Afrika, GD ve orta
  Amerika kiyilarini göstermektedir,
• daglar, denizler, kumlu sig yerler, bölgelerin
  bitkisel ve hayvansal çesitliligi yer almaktadir,
• 2. Ikinci dünya Haritasi
• ilk haritanin eksik ve hatali kisimlari
  düzeltilmistir,
• 3. Denizcilik kitabi Akdeniz, Kizildeniz, Hint
  okyanusu ve Çin deniziyle ilgili ayrintili
  bilgiler verilmistir.

45
Katip Çelebi

• Cografya ve tarih alanlarinda eserler verdi
• En önemli eseri Cihannüma

Cihânnümâ'da kirk adet renkli levha yer aliyor.
Bunlardan 13'ü astronomi, kozmografya ve cografya
ile ilgili. 27 tanesi ise haritalara ayrilmis.
Haritalarda yerlesim birimlerinin Türkçe isimleri
ya da Arapça yazilislari eksiksiz olarak
belirtilmis. Kitaptaki çizimlerden biri de
pusulayi ve Istanbul'un manyetik sapmasini
gösteriyor
46

• Osmanli Döneminde kurulan iki önemli kurum
• 1. Darül-Fünun (1863)
• 1933 te Istanbul Üniversitesi oldu
• 2. Kandilli Gözlemevi (1867)
• Kandilli rasathanesi olarak günümüzde varligini
  sürdürüyor..