CYMALAU

1
CYMALAU
2
Beth yw cymalau?

• Rhannau o frawddeg yw CYMALAU
• Fel arfer, mae un ferf i bob cymal
• Beth yw trefn brawddeg syml yn y Gymraeg?
• BERF GODDRYCH GWRTHRYCH
• Gwelodd Sian blismon

3

• BERF ywr weithred
• Gwelodd
• GODDRYCH ywr un syn gwneud y weithred
• Sian
• GWRTHRYCH syn ateb y cwestiwn beth? ir ferf
• blismon
• Sylwer GWRTHRYCH BERF BERSONOL YN TREIGLON
  FEDDAL

4
Beth yw enwaur cymalau?

• Mae CYMALAU yn cael eu henwi yn ôl y gwaith maen
  nhwn ei wneud
• CYMAL PERTHYNOL/ANSODDIERIOL
• ei waith disgrifior enw yn y prif gymal
• CYMAL ENWOL
• Maen gwneud yr un gwaith â gwrthrych y ferf,
  maen gweithredu fel gwrthrych ir ferf yn y prif
  gymal

5

• CYMAL ADFERFOL
• Maen gwneud yr un gwaith ag adferf. Fel arfer,
  maen ychwanegu ein gwybodaeth am y ferf.
• Gall hefyd gael ei ddefnyddio i ddangos amod

6
CYMAL PERTHYNOL

• Yn aml, dechreuir CYMAL PERTHYNOL gyda rhagenw
  perthynol
• Cadarnhaol a, y, yr, r
• Negyddol na, nac
• Roedd y bachgen a welais ar y teledu neithiwr,
  yn canu yn yr Eisteddfod Genedlaethol ym mis
  Awst.
• Maer ferch na lwyddodd i basio ei phrawf gyrru
  am y pumed tro, wedi rhoir ffidil yn y to.

7
Sut i greu brawddeg?

• Y gyfrinach yw creu prif gymal syml, ac yna rhoi
  mwy o wybodaeth am y goddrych yn y prif gymal,
  gan ddefnyddio rhagenw perthynol i gychwyn y
  cymal.
• Dymar ferch a waharddwyd or ysgol yr wythnos
  diwethaf.
• Roedd y bachgen na lwyddodd i gael lle yng
  Ngholeg Rhydychen yn hynod o siomedig.

8
Beth am greu?

• a welodd
• na chlywom
• a ysgrifennwyd
• na lwyddodd
• a fwytodd

9
CYMAL ENWOL

• Yn aml, dechreuir CYMAL ENWOL gyda ffurf ar y
  ferf bod
• Maen gweithredu fel gwrthrych y ferf yn y prif
  gymal h.y. maen ateb beth? ir ferf

10
Sut i greu brawddeg?

• Y gyfrinach yw creu prif gymal syml, ac yna ateb
  beth? ir ferf yn y prif gymal gan ddefnyddio
  ffurf ar bod.
• Clywodd Sion ei fod wedi pasior arholiad

BETH?
Prif Gymal
Cymal Enwol
11
CYMAL ENWOL - amser presennol

• Er mwyn creu Cymal Enwol yn yr amser presennol,
  mae angen defnyddio BOD
• e.e. Rydw in meddwl bod y gwaith yn anodd
• Nid oes angen MAE neu ROEDD gyda bod

12
Ffurfiau BOD

• Ar adegau mae angen rhagenw dibynnol blaen o
  flaen bod. Rhaid defnyddior ffurf gywir
• fy mod i ein bod ni
• dy fod di eich bod chi
• ei fod o eu bod nhw
• ei bod hi
• Sylwer ar y treigladau

13
Negyddu CYMAL ENWOL

• Wrth negyddu cymal enwol, maen rhaid ir negydd
  ddod o flaen y ferf
• bod fi ddim X nad ydw i ?
• bod ti ddim X nad wyt ti ?
• bod o ddim X nad ydy o ?
• bod hi ddim X nad ydy hi ?
• bod ni ddim X nad ydym ni ?
• bod chi ddim X nad ydych chi ?
• bod nhw ddim X nad ydyn nhw ?

14
Beth am greu?

• Lluniwch frawddegau yn cynnwys CYMAL ENWOL gan
  ddefnyddior berfau canlynol
• dywedodd
• clywais
• meddyliodd
• penderfynodd
• awgrymais

15
Amserau eraill y ferf

• Gydar DYFODOL neur AMODOL rydyn nin defnyddio
  
• y berf
• na berf
• Clywodd Sion y bydd yn cael lle yn y coleg ym
  mis Medi
• Credaf na fydd hyn yn gweithio

16
mai

• Defnyddir mai mewn cymalau enwol yn hytrach
  na bod pan mae angen rhoi pwyslais ar yr enw
  neu air cyntaf yr is-gymal e.e.
• Credaf mai hwn ywr ateb cywir.
• Mae on bendant mai dymar ffordd ymlaen.

17
negyddol

• Defnyddir nad wrth ffurfio cymal negyddol nid
  mai ddim
• Credaf nad hwn ywr ateb cywir
• Mae on bendant nad dymar ffordd ymlaen.

18
Beth am greu?

• Lluniwch frawddegau yn dangos ystyr a defnydd y
  canlynol
• na fydd
• mai
• nad
• fy mod i
• y byddaf
• Cofiwch roi prif gymal syml ar gychwyn y frawddeg

19
CYMAL ADFERFOL

• Mae CYMAL ADFERFOL yn gwneud yr un gwaith ag
  adferf.
• Fel arfer, maen ychwanegu at ein gwybodaeth am y
  ferf.
• Gall gael ei ddefnyddio i ddangos amod hefyd

20

• Roedd y bachgen yn gweithio yn dda
• Roedd y bachgen yn gweithio fel pe bai ar frys
• Sylwer mai dweud mwy am y ferf a wneir yma

ADFERF
CYMAL ADFERFOL
21
Gwahaniaethu rhwng a ac y

• Maer rhagenw perthynol a yn cymryd lle enw ac
  ymuno dwy frawddeg
• e.e. Dyma Sion. Achubodd Sion yr eneth.
• Yn hytrach nag ail-adrodd Sion, gallwn
  ddefnyddior rhagenw perthynol i ymunor ddwy
  frawddeg
• e.e. Dyma Sion a achubodd yr eneth

22

• Gwelwn fod yr a yn gwneud yn lle yr enw Sion,
  maen cyfeirion ôl at Sion.
• Mae Sion fellyn RHAGFLAENYDD ir rhagenw
  perthynol a
• Dyma Sion a achubodd yr eneth or afon
• Hwn ywr dyn a saethodd y ci defaid
• Cai a losgodd ei wallt yn fflam y gannwyll

23

• SYLWER
• Maen beth doeth cadwr rhagenw perthynol yn
  agos at ei ragflaenydd
• e.e. Dymar ferch a welais neithiwr
• Cafodd y plant a dorrodd y ffenestr ffrae gan
  yr athro

24
Y YR a R

• Defnyddir y rhagenw perthynol Y, YR neu R pan
  ddylynir y rhagenw perthynol gan ragenw personol
  neu arddodiad personol
• Rhagenw personol fy, dy, ei, ein, eich, eu
• Arddodiad personol arddodiad rhedadwy
• e.e. arno fo, amdanyn nhw, iddi hi, wrthon ni,
  ganddyn nhw, ata i a.y.y.b.

25
Enghreifftiau

• Dymar dyn y gwelais ei gar yn yr afon
• Hwn ywr car yr eisteddodd yr eliffant arno
• Hon ywr ferch y gwelais ei brawd yn y dref

26
Cywiro brawddegau

• Dymar man a welais ei ysbryd neithiwr.
• a welais gt y gwelais
• Angen y rhagenw perthynol y gan fod rhagenw
  personol yn dilyn y rhagenw perthynol

27
Dymar dyn yr enillodd y fedal arian.

• yr enillodd gt a enillodd
• Angen y rhagenw perthynol a gan nad oes
  rhagenw personol nac arddodiad rhedadwy yn dilyn
  y rhagenw perthynol

28
Derbyniais y feirniadaeth bod fi ddim yn
gweithion ddigon caled.

• bod fi ddim gt nad ydw i
• Rhaid ir negydd ddod o flaen y ferf wrth
  negyddu cymal

29
Fe adwaenon nhw ei gilydd yn yr orsaf er eu bod
nhw ddim wedi cwrdd cyn hynny.

• eu bod nhw ddim gt nad oedden nhw
• Rhaid ir negydd ddod o flaen y ferf wrth
  negyddu cymal

30
Dw in sicr mae on fy adnabod

• mae on gt ei fod on
• Angen defnyddio bod wrth greu cymal enwol a
  rhoi rhagenw dibynnol oi flaen