GEONASLE

1

Aleksandra Maran, viši kustos Prirodnjacki muzej,
Beograd
GEONASLEÐE KAKO GA ODABRATI, ZAŠTITI I SACUVATI
2
PRIRODA I PRIRODNO NASLEÐE
Raznovrsnost geoloških i geomorfoloških procesa,
pojava i oblika (abiotska komponenta),
raznovrsnost i varijabilnost živog sveta (biotska
komponenta), raznovrsnost ekosistema (interakcija
izmedu abiotske i biotske komponente).
3
BIODIVERZITET
Raznovrsnost živog sveta na Zemlji - razlicitost
i varijabilnost gena, vrsta i ekosistema, koje se
realizuju prostorno i vremenski kao rezultat
evolutivnih procesa.
4
GEODIVERZITET
Shanadar pecina, Irak
Glacijano jezero, Altaj, Sibir
Goreme Nacionalni park, Turska
Raznovrsne geološke strukture i oblici, stvorile
su okvir za nastanak i evoluciju živog sveta na
Zemlji
5
Geološki, geomorfološki i pedološki fenomeni,
nastali unutrašnjim i spoljašnjim geodinamickim
silama i procesima, stalno menjaju i oblikuju
Zemlju u vremenu i prostoru.
Iguaçu, Brazil
NP Fogo, Cape Verde
Cabo da Roca, Portugal
6
Ogroman je broj geoloških spomenika u prirodi
koje bi covek trebalo da sacuva od uništenja. Na
ovom mestu oni se ne mogu nabrojati. Zajedno sa
životinjskim i biljnim svetom oni cine harmonicnu
celinu neorganske i organske prirode. Oni su
sastavni deo zemljine kore i to njenog cvrstog
omotaca. Spoljašnjim i unutrašnjim geološkim
silama koje kroz protivurecnosti deluju na
nataložene slojeve zemljine kore i vulkansko
kamenje stvorene su razlicite forme reljefa i
strukture... S druge stane, mnogi pogrebeni
cvrsti ostaci životinja koje srecemo u slojevima,
svedoci su neprestalnog razvica živog sveta kroz
geološku prošlost... P. Stevanovic, 1950
7
Pecine NP Velebit
GEONASLEÐE
Klisura Grlo, Stara planina
8
GEOLOŠKI RESURSI SU NEOBNOVLJIVI. ZATO IH TREBA
KORISTITI MUDRO DA BI I BUDUCE GENERACIJE MOGLE
DA IH KORISTE (Osnovni princip održivog razvoja,
Rio de Janeiro, 1992).
Zaštita biodiverziteta ima za cilj ocuvanje
retkih i ugroženih vrsta, da bi se omogucio
njihov opstanak. DA LI SE U GEOLOGIJI MOGU NACI
PRIMERI EKVIVALENTNI BIOLOŠKOM IZUMIRANJU?
Svaki pojedinacan uzorak stene, mineral, fosil,
deo predela ili zemljišta, može biti ugrožen ili
uništen delovanjem coveka.
9
ZAŠTITA GEODIVERZITETA I GEONASLEÐA
Stavanger fjord, Norway
NP Plitvice
Ne može se shvatiti potreba za zaštitom ukoliko
se prethodno ne utvrdi vrednost objekata koji
treba zaštiti C. Burek, 2008
10
MEÐUNARODNE ORGANIZACIJE

• IUCN Medunarodna organizacija za zaštitu
  prirode i prirodnih resursa, (1948-).
• 80 zemalja, 100 vladinih i 750 nevladinih
  organizacija, 11,000 naucnika i volontera
• Misija jacanje svesti o potrebi ocuvanja
  integriteta i raznovrsnosti prirode
• IUCN World Commission on Protected areas -
  Komisija za zašticena podrucja
• Formiranje mreže zašticenih podrucja (nacionalni
  parkovi, rezervati prirode, parkovi prirode)
• UN organizacije
• UNESCO - Organizacija za obrazovanje, nauku i
  kulturu
• UNEP - Program za zaštitu životne sredine, UNEP
  World Conservation Monitoring Centre - Centar za
  pracenje stanja u okviru pojedinacnih nacionalnih
  zašticenih podrucja
• IUGS - Medunarodna unija geoloških nauka,
  (1961-).
• Razvoj i koordinacija medunarodnih organizacija i
  programa u domenu geo-nauka
• IGCP - Medunarodni istraživacki korelacioni
  geološki projekti
• Global Geosites - Selekcija, nominacija i
  vrednovanje geoloških lokaliteta od univerzalnog
  znacaja (1995-).
• ProGEO - medunarodna organizacija za zaštitu
  geološkog nasleda, (1991-).
• Inventar geoloških objekata - prikupljanje
  podataka o nacionalnim objektima geonasleda
• Kriterijumi za izdvajanje, kategorizovanje i
  vrednovanje, zakonska regulativa i mere zaštitne

11
SVETSKA BAŠTINA PRIRODNO I KULTURNO NASLEÐE SVETA
Petra, Jordan
Stonehenge, UK
Meteora, Greece
12
UNESCO i države clanice usvojile su Konvenciju o
zaštiti svetske baštine, 1972 Da se
identifikuju, zaštite i ocuvaju najdragocenija
podrucja sa prirodnim i kulturnim vrednostima od
univerzalnog znacaja...
Chaco Culture National Historical Park New Mexico
13
GEOPARKOVI
Samsons ribs, UK
Podrucje jasno definisanih granica sa raznovrsnim
objektima geodiverziteta i geonasleda i bogatom
prirodnom, kulturnom i istorijskom baštinom.
Promocija i zaštita geodiverziteta, poboljšanje
socio-ekonomskog statusa lokalne zajednice i
unapredjenje zaštite životne sredine kroz razvoj
geoturizma.
14
Conguillio National Park, Chile
GLOBALNA MREŽA NACIONALNIH GEOLOŠKIH PARKOVA
Campos Gerais do Parana, Brazil
UNESCO Geopark program, 1998 Globalna mreža
nacionalnih geoloških parkova - 64 geoparka u 19
zemalja širom sveta Geoparkovi su potencijal za
interakciju socio-ekonomskog i kulturnog razvoja
i zaštite prirode na odredenom podrucju
15
Lesvos Geopark
EVROPSKI GEOPARKOVI
Vulkaneifel Geopark
Evropska mreža geoparkova, 2000 35 podrucja u 13
zemalja Upoznavanje šire društvene zajednice sa
prirodnim i kulturno-istorijskim nasledem osnovni
je preduslov za zaštitu prirodnog okruženja i
socio-ekonomski razvoj odredenog podrucja
16
KONZERVACIJA
17
EDUKACIJA
18
(No Transcript)
19
BUDUCI GEOPARKOVI?
Khanis, Irak
Cappadocia, Turkey
20
GEODIVERZITET SRBIJE
Klisura Zlota
21
Sigmund Herder
Ami Bue
Josif Pancic
Jovan Žujovic
Jovan Cvijic
22
(No Transcript)
23
(No Transcript)
24
Picea omorika
25
ZAŠTITA GEONASLEÐA

• Zbirka prirodnjackih retkosti, 1854
• Osnivanje Prirodnjackog muzeja, 1895
• Prvi predlog za zaštitu geoloških spomenika,
  1924, P. Pavlovic
• Prvi zakon o zaštiti prirode, 1938
• Zakon o zaštiti kulturnih dobara i prirodnjackih
  retkosti, 1946
• Osnivanje Zavoda za zaštitu prirode Srbije, 1948
• Zakon o zaštiti prirode, 1991
• Zakon o zaštiti kulturnih dobara, 1994
• ProGEO/RG1, 1995
• Nacionalni komitet za zaštitu geonasleda, 1995
  (Srbija i Crna Gora)
• Registar objekata geonasleda, 1996

26
ZAŠTICENA PRIRODNA DOBRA
10 teritorije Srbije je pod statutarnom
zaštitom Rezervat biosfere 1 Vlažna staništa
6 Nacionalni parkovi 5 Parkovi prirode
20 Rezervati prirode 120 Spomenici prirode 470
27
ZAŠTICENI OBJEKTI GEONASLEÐA
Vodopad Lisine
Zašticeni objekti 80 Predloženi za zaštitu 650
(2005)
28
IZBOR OBJEKATA GEONASLEÐA

• Kriterijumi
• Reprezentativnost, jedinstvenost (retkost),
  kompleksnost, mogucnost za korelaciju, mogucnost
  za multidisciplinarna istraživanja
• Kategorije
• Nepokretno (in situ) i pokretno (ex situ)
• Grupe
• Geološki (petrološki, mineraloški, paleontološki,
  strukturni, hidrogeološki) geomorfološki
  (tipovi reljefa) pedološki (tipovi zemljišta)
• Znacaj
• Naucni, obrazovni, kulturološki, ekonomski
• Medunarodni, nacionalni, regionalni, lokalni

Rudistne školjke Prirodnjacki muzej, Beograd
29
NEPOKRETNO (IN SITU) GEONASLEÐE Lokaliteti,
profili, izdanci
Brestovacka banja
Ðavolja varoš
30
POKRETNO (EX SITU) GEONASLEÐEZbirke
Najznacajnije geološke zbirke sa teritorije
Srbije i bivše Jugoslavije cuvaju se u
Prirodnjackom muzeju u Beogradu,
Rudarsko-geološkom fakultetu, Geološkom institutu
Srbije i NIS-Naftagasu. Geološki materijal
najcešce se prikuplja postepeno, direktnom
akvizicijom na terenu ali se može nabaviti
razmenom i kupovinom ili dobiti na
poklon. Podaci o geološkom materijalu arhiviraju
se paralelno sa naucnom obradom. Zato je
dokumentacija o geološkim zbirkama njihov
komplementaran deo.
Iz geološke riznice Prirodnjackog muzeja, Beograd
31
ZAKONSKA REGULATIVA

• Zakon o zaštiti kulturnih dobara i prirodnjackih
  retkosti (1946) prvi put prepoznaje geološke
  spomenike kao prirodnjacke raritete
• Zakon o zaštiti prirode (1991) - fokusiran
  uglavnom na zaštitu biodiverziteta
• Zakon o zaštiti kulturnih dobara - osnovne
  smernice za opštu katergorizaciju nacionalne
  kulturne i prirodne baštine - nepokretna i
  pokreta kulturna dobra od izuzetnog i velikog
  znacaja i znacajna kulturna dobra
• Zakon o geološkim istraživanjima (1995)
  reguliše uslove i realizaciju osnovnih geoloških
  istraživanje, status i menadžment geoloških
  resursa i finansiranje geoloških istraživanja
• Nova zakonska regulativa (2005-2009)
• Zakon o naucnim istraživanjima, 2005
• Zakon o geološkim istraživanjima, 2008
• Zakon o zaštiti voda (2008), Zakon o zaštiti
  vazduha (2008), Zakon o zaštiti prirode (2009),
  Zakon o kulturnim dobrima (u pripremi)
• Terminologija vezana za geodiverzitet i
  geonaslede prvi put zvanicno usvojena u novom
  Zakonu o zaštiti prirode

32

CUVARI GEONASLEÐA INSTITUCIJE STARAOCI
ZAVOD ZA ZAŠTITU PRIRODE SRBIJE Prirodna dobra in
situ Proucavanje biodiverziteta i geodiverziteta,
pokretanje postupka zaštite prirodnog dobra,
strucni nadzor nad zašticenim prirodnim dobrom i
preduzimanje mera njegove zaštite
PRIRODNJACKI MUZEJ Prirodna dobra ex
situ Prikupljanje, proucavanje, zaštita, cuvanje
i izlaganje prirodnjackih predmeta Predlozi za
zaštitu nepokretnih objekata (lokaliteta)
Lesne lutke
Lesni profil u Surduku, Stari Slankamen
33
NEPOKRETNO I POKRETNO GEONASLEÐE
Kultura Lepenskog vira
Kanjon Boljetinske reke
Amonit, Greben (Ðerdap) Prirodnjacki muzej Beograd
34
ULOGA I ZNACAJ PRIRODNJACKOG MUZEJA U OCUVANJU
GEONASLEÐA SRBIJE

• Osnovan 1895, pod nazivom Jestastvenicki muzej
• Jedna od najstarijih institucija kulture u Srbiji
  i na Balkanu

35
U Prirodnjackom muzeju cuva se 117 prirodnjackih
zbirki, sa približno 1.500,000 primeraka iz
Srbije, Balkanskog poluostrva ali i celog sveta.
Po broju primeraka izdvajaju se Generalni
herbarijum Balkanskog poluostrva, mineraloška i
petrološka zbirka, zbirka fosilizovanih
beskicmenjaka kao i zbirke recentnih mekušaca,
insekata, ptica i sisara.
36
GEOLOŠKE ZBIRKE
Inicijalne geološke zbirke Prirodnjackog muzeja
obuhvatale su materijal sakupljen tokom terenskih
istraživanja prvih srpskih geologa i prirodnjaka
Zbirku magmatskih stena Srbije J. Žujovica,
Zbirku magmatskih i metamorfnih stena S.
Uroševica, Zbirku stena i fosila iz Srbije, Bosne
i Hercegovine i Dalmacije D. Antule i S.
Radovanovica, Zbirku stena i fosila J. Cvijica i
Zbirku tercijarne malakofaune P. Pavlovica.
Primerci iz zbirki S. Herdera (1836), F. Zaha
(1858) i A. Buea (1878) najstariji su primerci u
Prirodnjackom muzeju.
37
(No Transcript)
38
CENTAR ZA ZAŠTITU POKRETNOG FONDA GEONASLEÐA
SRBIJE

• Osnovne aktivnosti
• Registar geološkog materijala zbirke
  Prirodnjackog i drugih muzeja i institucija koje
  sprovode geološka istraživanja
• Kategorizacija i vrednovanje pokretnih objekata
  geonasleda
• Procena stanja i uslova u kojim se cuvaju
  geološki objekti
• Promocija i prezentacija geonasleda

Fosilizovan koral, Faca Vajali
39
Otisak lista, Acer, Boždarevac
U geološkim zbirkama Prirodnjackog muzeja cuva se
preko 500.000 muzeološki obradenih primeraka,
sakupljenih iz svih delova sveta. Zbirka
holotipova obuhvata 500 primeraka novih vrsta i
podvrsta i novih tipova minerala sa teritorije
Srbije.
Pahiodontne školjke, Faca Vajali
40
OTKRICE MAMUTA U KIKINDI
41
OTKRICE MAMUTA U KOSTOLCU
42
Majdan Klisura-Crveni Sirogojno, Zlatibor
Fosilizovani glavonošci, majdan Klisura
43
GEOTURIZAM
Promocija geologije i prirodne, kulturne i
istorijske baštine odredenog podrucja
Slapovi Sopotnice
44
NP Kopaonik
NP Djerdap
NP Šar planina
NP Fruška Gora
NP Tara
45
Okolina Boljevca
OKOLINA BOLJEVCA
Rtanj
Krivi Vir
Bogovinska pecina
Faca Vajali
46
MOKRA GORA
Kotroman
Ogradenica
47
KRUPANJSKO-VALJEVSKO PODRUCJE
Pripremio dr I. Filipovic
48

PROŠLOST JE KLJUC KOJI OTKRIVA BUDUCNOST
Upoznavanjem geološke grade, geoloških struktura
i oblika upoznajemo geološku prošlost. To su
sacuvani zapisi o postanku i razvoju naše planete
i života na njoj. Spoznati geološku prošlost je
osnova za razumevanje, objašnjenje i predvidanje
prirodnih procesa i promena.
49
Hvala na paznji