GENEL TOKSIKOLOJI TOKSIKOLOJIYE GIRIS

1
GENEL TOKSIKOLOJITOKSIKOLOJIYE GIRIS
2

• TOKSIKOLOJI Zehir Bilgisi
• Toxicon Zehir
• Logos Bilgi

3

• Toksikoloji, kimyasal maddelerin canli
  organizmalarda sistemler üzerinde istenmeyen,
  zararli, olumsuz sonuçlar olusturan
  etkilesmelerini inceleyen bir bilimdir.
• Toksikoloji, zehirlerin kaynaklari, canli
  yapidaki (insan, hayvan, bitki gibi) fiziksel,
  kimyasal ve biyolojik etkileri, zehirlerin
  toksikokinetigi, zehirlenmelerin klinik,
  kimyasal, biyolojik ve anatomopatolojik tanisi,
  sagaltimi ve korunmasindan bahseden bir bilim
  dalidir.

4
Toksikolojinin tarihi gelisimi

• Zehir kavraminin geçmisi insanlik tarihi kadar
  eskidir.
• Avlanma, savas ve suikast için hayvan
  zehirlerinin ve bitki ekstraktlarinin kullanimi
  ilk insanla baslamistir.
• Tarih öncesi insanlar bazi bitkileri zararli,
  digerleri güvenli diye ayirmislardir. Ayni
  sekilde yilanlar ve diger hayvanlar için de
  benzer dogru siniflamalar yapilmistir.

5
Eski Çaglar

• Ebers Papirüslerinde ilk zehirler (M.Ö. 1500)
• Arsenik - Akonitin
• Antimon - Siyanojenik
  glikozidler
• Kursun - Hemlock
  (baldiran)
• Opium

• Tibbin babasi kabul edilen Hipokrat (MÖ 460-377)
  birçok zehiri ve bunlarin tedavilerini
  tanimlamis, klinik toksikoloji prensiplerinden
  ilk defa bahsetmistir. Zehirlenmelerin
  tedavisinde yapilacaklar konusunda bilgiler
  vermistir. Böylece toksikolojinin ilk temel
  kavramlari ortaya konmustur.

6
Eski Çaglar

• Socrates baldiran otu zehiri (poison hemlock) ile
  zehirlenerek öldürüldü (M.Ö. 403).

Conium maculatum
7
Eski Çaglar

• Locusta Roma Imparatoru Neronun annesi Agrippina
  Neroun üvey babasi Claudiusu Amanita
  phalloidesle zehirledi.

• Kleopatra (M.Ö. 69-30), Kobra yilaninin zehiriyle
  intihar girisiminde bulundu

8
Eski Çaglar

• CO gazindan zehirlenen Bizans imparatorlari
• Julian Apostate Jovian
• (M.S.331-363) (M.S.
  334-364)
•  

9
Eski Çaglar (antidotlar)

• moli (en eski antidot datura stromonium gibi
  zehirli bitkilere karsi kullanilan bir bitki)
• alexipharmacia veya theriac (evrensel antidot,
  yabani kekik, maydanoz, rezene, meru ve anmi)
• mitridatum örümcek, yilan, akrep ve diger deniz
  canlilarina karsi koruyucu
• galen zehirli yilan eti, ada sogani, opium
  alkaloidleri gibi 73 maddeden olusuyor
• Antidot hazirlayan ünlü merkezler Kahire,
  Venedik, Floransa, Cenova ve Istanbul

10
Orta Çag

• Paraselsus (1493-1541)
• Tüm maddeler zehirdir. Ilaci zehirden ayiran
  dozudur.
• Toksikolojinin bilimsel temelleri- Toksisitenin
  göreceli bir kavram oldugunu, toksik özelliklere
  ve doza bagli oldugunu ifade eden rönasans
  adamidir.
• Doz-cevap kavramini, toksik etki-kimyasal yapi
  iliskilerinden, çevresel faktörlerden ve mesleki
  toksikolojiden söz eden
• ilk kisidir.

11
Orta Çag (Mesleki Toksikoloji)

• Madenci Hastaligi ve Madencilerin Diger
  Hastaliklari (Paraselsus)
• Bernardo Ramazzini tarafindan yazilan kitapta
  (1700) mesleki toksikolojinin standartlari kondu

Johnny Depp as The Mad Hatter
12
18.-19. Yüzyil gelismeleri (Analitik
Toksikolojinin Gelisimi)

• Bonavature Orfila (1787-1853) modern
  toksikolojinin babasi, adli eksper, Traite des
  Poisons (1814)un yazari

13
18.-19. Yüzyil gelismeleri (Analitik
Toksikolojinin Gelisimi)

• Arsenigin analizi ile ilgili arastirmalar
• Froncois Magendie (1783-1855) emetin, striknin ve
  siyanürün etki mekanizmalari
• Claud Bernard (1813-1878) CO ve kürarin etki
  mekanizmalari

• Louis Lewin (1850-1929) farmakolojik ve
  toksikolojik mekanizmalar arasindaki farkliligi
  ilk olarak vurgulayan bilim adami

14
Toksikolojik Eserler

• MÖ 370-286- Theophrastus, De Historia Plantarum
  isimli zehirli bitkilerden de söz eden bir kitap
  yazmistir.
• Yunanli doktor Dioscorides, zehirleri bitkisel,
  hayvansal ve mineral zehirler olmak üzere ilk
  defa siniflamistir. Ayni zamanda zehirlenmelerde
  kusmanin yarari, korozif ajanlar ve yilan
  zehirleri ile ilgili tedavi yaklasimlarindan
  bahsetmistir.

15
Toksikolojik Eserler

• Yunanli bilim adami Dioscorides e göre (M.S.
  40-80) Materia Medicada zehirlerin kaynaklarina
  göre siniflandirilmasi
• Hayvan zehirleri
• Bitki zehirleri
• Mineral zehirler
•  

16
Toksikolojik Eserler

• Meshur tip bilgini Ibni Sina
• (MS 980-1037)
• Kitap Al Kanun Fit Tibb adli eserinde ilaç ve
  zehirlere karsi kullanilabilen antidotlari
  tanimlamis ve arsenik trioksitin özelliklerini
  açiklamistir.

Ibni-Sina (Avicenna)
17
Toksikolojik Eserler

• 1880lerde kloroform, dietil eter, karbonik asit
  gibi 10.000 organik bilesik sentez edilmistir.
• Orfila (1783-1853) dogal ajanlarin toksisitesi
  konusunda ilk ana kitabi yazmistir (1815).
• Otopsi materyalinin zehirlenmelerde delil olarak
  kullanilabilecegini ve bu amaçla kimyasal
  analizleri sistematik olarak ortaya koyan ilk
  toksikologtur (1818).
• Toksikolojiyi bagimsiz bir disiplin olarak ele
  alan ilk kisidir.

18
Tarihte Toksikolojik Felaketler (Gazlar)

• Pompei (M.S. 79), Vezüvün patlamasi, 2000 ölü
• I. Dünya Savasinda klorin, fosfor, hardal gazi,
  100,000 ölü, 1.2 milyon yarali
• II. Dünya savasinda Zyklon B (HCN) gazi ile
  milyonlarca insan öldürüldü
• Iran-Irak Savasinda (1982) hardal gazi
  kullanildi.
• Metilizosiyanat, Bhopal, Hindistan (1984) 1984
  gt2000 ölüm, 200,000 yarali
• Sarin, Matsumoto, Japonya, 1994, birkaç ölü, çok
  sayida yarali)
• Sarin, Tokyo, 1995, metroda terörist saldirida 11
  ölü, 5510 yarali

19
Toksikolojinin alt-bilim dallari

• Genel Toksikoloji
• Klinik Toksikoloji
• Forensik Toksikoloji
• Mesleki Toksikoloji
• Çevresel Toksikoloji
• Ekotoksikoloji
• Analitik Toksikoloji
• Ilaç Toksikolojisi
• Biyokimyasal Toksikoloji
• Gida Toksikolojisi
• Fitotoksikoloji

20

• Klinik Toksikoloji
• Ilaçlar ve diger kimyasal maddelerle meydana
  gelen zehirlenmelerin tedavisi ve yeni tedavi
  yaklasimlarinin gelistirilmesi ile ugrasir.
• Mesleki Toksikoloji
• Çalisma ortaminda kisinin maruz kaldigi zararli
  maddelerin etkisinden kisiyi korumak ve çalisma
  ortamini saglik açisindan daha güvenli yapmak
  amacina hizmet eder. Çalisma ortamindaki kimyasal
  maddelerin müsaade edilebilir düzeylerini
  belirler, denetler, risk degerlendirmesini yapar.

21

• Analitik Toksikoloji
• Toksik maddelerin kalitatif ve kantitatif
  analizi için analitik kimya ve genel toksikoloji
  amaçlarinin ve yöntemlerinin uygulanmasidir.
• Forensik Toksikoloji
• Ölüme yol açan, insana veya mala zarar veren bir
  ajanin nitel ve nicel olarak tanimlanabilmesi
  için ugrasir. Kimyasal maddelerin zararli
  etkilerinin tibbi ve yasal yönleri ile ilgilenir.
  Yasal amaçlarla toksikolojinin kullanimidir. Adli
  Toksikoloji olarak da adlandirilir.

22

• Çevresel Toksikoloji
• (Ekotoksikoloji)
• Insanlara ve ekolojik çevredeki tüm yararli
  organizmalara zararli etkileri olan çevresel
  kirlenme etkilerini inceler.
• Besin, su, hava, toprak kirleticileri ve
  bunlarin ekosistemdeki etkileri ile ilgilenir.

23
Toksikoloji ile iliskili baslica bilim alanlari
Farmakoloji
Moleküler biyoloji
Genetik
Mikrobiyoloji
Halk Sagligi
Ekoloji
Biyokimya
TOKSIKOLOJI
Patoloji
Kimya
Biyoloji
Immunoloji
Fizyoloji
Epidemiyoloji
Endüstriyel hijyen
Istatistik
Mühendislik
24
TOKSIKOLOJI
TANIMLAYICI (Descriptive) TOKSIKOLOJI
Tanimlayici, ayirici toksisite testleri
DÜZENLEYICI (Regulatory) TOKSIKOLOJI Düzenlemeler
MEKANISTIK (Mechanistic) TOKSIKOLOJI Mekanizmalar
i aydinlatici
25
Mekanistik Toksikoloji

• Canli organizmalarda toksik etkilere neden olan
  kimyasallarin tanimlanmasi için hücresel,
  biyokimyasal ve moleküler mekanizmalarin
  anlasilmasiyla ugrasir.
• Mekanistik uygulamalarin çalisma sonuçlari
  toksikolojinin pek çok alaninda önemlidir.
• Mekanistik veriler daha güvenilir alternatif
  kimyasal dizayni ve üretimi için gereklidir.

26
Tanimlayici Toksikoloji

• Direkt olarak toksisite testleri ile ilgilenir.
  Güvenirlilik degerlendirmesi ve düzenlemeler için
  bilgi saglar.
• Deney hayvanlarinda yapilan toksisite
  testlerinin dizayni ile insanda risk
  degerlendirmesine olanak verir.
• Insanda istenmeyen etkileri sinirlar. Mekanistik
  toksikolojinin gelistirdigi hipotezlere katkida
  bulunur.
• Mekanistik ve tanimlayici toksikolojinin
  düzenleyeci toksikolojide anahtar rolleri vardir.

27
Düzenleyici Toksikoloji

• Tanimlayici ve mekanistik toksikolojiye dayali
  verileri kullanarak ilaç veya diger kimyasallar
  için yasal düzenlemeler yapar.
• FDA- Food and Drug Administration
• Piyasada satilan ilaç, kozmetik ve gida katki
  maddelerinden sorumludur.
• EPA- Environmental Protection Agency
• Çevredeki insektisit, fungusit, rodentisit ve
  diger kimyasallardan sorumludur.
• OSHA- Occupational Safety and Health
  Administration of the Department of Labor
• Isyerilerinde güvenli ve saglikli sartlarin
  olmasini saglar.

28
Zehirli maddelerin siniflandirilmasi

• Kaynaklarina göre
• Bitkisel
• Mineral
• Hayvansal
• Sentetik
• Enerjetik

• Analitik özelliklerine göre
• Uçucu zehirler
• Uçucu olamayan organik zehirler
• Metalik zehirler
• Zehirli anyonlar

29

• Kimyasal yapilarina göre
• Inorganik
• Organo-metalik
• Organik
• Fiziksel özelliklerine göre
• Gazlar
• Buharlar
• Kati tanecikler
• Patlayici, parlayici, çözücüler ve katki maddeleri

30

• Farmakolojik ve toksikolojik etkilerine göre
• MSSni uyaranlar ve çirpinmalara sebep olanlar
• MSSni baski altina alanlar
• Çevresel etkili sinir zehirleri
• Protoplazma zehirleri
• Kas zehirleri
• Karaciger zehirleri
• Böbrek zehirleri
• Solunum sistemi zehirleri
• Göz zehirleri
• Kan ve kan yapici organ zehirleri