ULUSLARARASI ISLETMELERDE ORGANIZASYON YAPILARI Mustafa ALTUNEL

1
ULUSLARARASI ISLETMELERDEORGANIZASYON
YAPILARI Mustafa ALTUNEL
2
Yönetim ve Organizasyon Teorileri

• Klasik teoriler
• Neo-klasik teoriler
• Modern teoriler

3
Yönetim ve Organizasyon Teorileri

• Klasik teoriler
• Frederich Taylorun bilimsel yönetim yaklasimi
• Henry Fayolun yönetim süreci yaklasimi
• Max Weberin bürokrasi yaklasimi

4
Yönetim ve Organizasyon Teorileri

• Neo-klasik teoriler
• Hawthorne arastirmalari
• Mc Gregorun x ve y teorileri
• Maslovun ihtiyaçlar hiyerarsisi

5
Yönetim ve Organizasyon Teorileri

• Modern teoriler
• Sistem yaklasimi
• Durumsallik yaklasimi

6
Yönetim Fonksiyonlari

• 1) Planlama
• 2) Örgütleme (Organizasyon)
• 3) Koordinasyon (Esgüdüm)
• 4) Yönlendirme Yönetme (Emir komuta)
• 5) Kontrol (Denetim)

7
Örgütleme

• Belirlenen amaçlara ulasmak için yapilacak
  islerin, bu isleri yapacak kisilerin ve
  niteliklerinin ve çesitli yönetsel iliskilerin
  belirlenmesidir.

8
Örgütleme

• Çokuluslu sirketlerin örgüt yapilari, sirketin
  temel amaçlari dogrultusunda örgüt üyelerinin
  birbirleri ile uyumlu iliskiler kurmalarini
  kolaylastirmali ve esgüdümlü çalismalarini
  saglamalidir.

9
Örgütleme

• Sirketler evrensel düzeyde nasil bir örgüt yapisi
  gelistirmelidirler ki firmanin nihai amaci olan
  evrensel kar artirilabilsin ve diger toplumsal ve
  özel amaçlara ulasilabilsin?
• Cografi açidan dagilmis faaliyetlerle, çesitli
  ülkelerdeki farkli kültürlerden gelen insanlarla,
  farkli ekonomik, politik ve yasal çevrelerle
  karsilasan bir firmaya tamamen yurt içindeki
  isletmecilik faaliyetlerine göre düzenlenmis bir
  örgüt yapisinin uygun düsmeyecegi açiktir.

10
Örgüt Yapisi Kavrami

• Genelde örgüt yapisi denildiginde örgütteki isler
  ile bu isleri yapacak olanlar arasindaki
  iliskilerin açikça belirlenmesi anlasilmaktadir.
• Faaliyetlerin gruplandirilmasi, gruplardan
  belirli kademe ve bölümlerin olusturulmasi,
  mevkilerin (pozisyonlarin) belirlenmesi ve
  bunlarin arasinda belirli bir hiyerarsinin
  kurulmasi gibi bilinçli bir örgütlenme süreci
  sonucu ortaya çikan ve genellikle bir örgüt
  semasi ile ifade olunan bu yapi yetki dagilimini
  gösteren bir yapidir.

11
Örgüt Yapisi Kavrami

• Diger taraftan örgüt yapilarini bir amaçlar
  hiyerarsisi olarak görmek de mümkündür. En üstte
  örgütün ana amaci, alttaki kademelerde ise alt
  amaçlar yer alir.
• Örgüt yapilari bir çesit haberlesme sistemi
  olarak da düsünülmektedir. Örgüt birimleri
  arasindaki formel yetki iliskileri, mesajlarin
  aktigi, birer haberlesme kanali olarak ele
  alinacaklardir.

12
Örgüt Yapisi Kavrami

• Örgüt yapisi, formel bir sekilde açiklanan
  pozisyonlardan olusabilecegi gibi enformel
  davranis kaliplarini da içerebilir.
• Örgütlenme süreci sonucu ortaya çikan, yani
  bilinçli olarak belirlenen bir amaç dogrultusunda
  olusturulmus olan ve genellikle bir örgüt
  semasiyla ifade olunan yapi, biçimsel veya formel
  örgüt yapisidir.
• Enformel (biçimsel olmayan) örgüt yapisi ise
  örgüt üyelerinin karsilikli iliskileri sonucu
  ortaya çikan ve önceden planlanmamis bir yapidir.
  Bu yapi formel yapinin etkinligini önemli ölçüde
  etkileyebilmektedir.

13
Örgüt Yapisi Kavrami

• Örgütler mekanik ve organik bir yapida
  olabilirler veya bazi görevleri mekanik, diger
  bazi görevleri organik bir yapida
  sürdürebilirler.
• Mekanik yapilarda isletmedeki her pozisyona
  iliskin teknik yöntemler, görevler ve yetkiler
  ayrintili olarak tanimlanmistir. Çalisma
  organizasyonu içindeki iliskiler dikeydir.
• Organik yapilarda islerin tanimi esnek ve
  kisadir. Sorumluluklar, fonksiyonlar, yöntemler
  ve yetkiler sürekli degisebilir. Iliskiler ve
  iletisim dikey emirlerden çok yatay dayanisma ve
  tartisma seklindedir.

14
Uluslararasi isletmelerin ülkelere giris
stratejileri

• Örgüt yapisinda degisme gerektirmeyen giris
  biçimleri
• Lisans anlasmalari
• Yetki anlasmalari
• Portföy anlasmalari

15
Uluslararasi isletmelerin ülkelere giris
stratejileri

• Örgüt yapisinda degisiklik gerektiren giris
  biçimleri
• Ihracat
• Yabanci sube açma
• Yavru sirket
• Ortak yatirim (ortak girisim)

16
UluslararasiIsletmelerdeUygulanan Baslica Yapi
Tipleri

• Ihracat örgütlenmesi
• Uluslararasi bölüm yapisi
• Global yapi

17
UluslararasiIsletmelerdeUygulanan Baslica Yapi
Tipleri

• Ihracat örgütlenmesi
• Fonksiyona göre bölümlenmis olan sirketler ya
  yeni ve bagimsiz bir ihracat bölümü kuracak yahut
  da bu bölümü yurt içi satis-pazarlama bölümü
  içinde olusturacaklardir.
• Ülke disi faaliyetler arttikça ihracat bölümü
  bazi dis faaliyetler için yönetim tekniklerinin
  transferinde yetersiz kalir. Bu nedenle
  uluslararasi bölüm yapisina geçme geregi dogar.

18
Ihracat Örgütlenmesi
19
UluslararasiIsletmelerdeUygulanan Baslica Yapi
Tipleri

• Uluslararasi bölüm yapisi
• En az iki yabanci filyale sahip olan ve toplam
  ihracatinin 10-25ini bu filyallere yapan
  sirketler ihracat bölümlerini uluslararasi bölüm
  haline dönüstürmeye ihtiyaç duyarlar.
• Firmanin kendi filyallerine ihracati bu düzeye
  ulasinca ana sirketin yaptigi ihracat ile
  filyallerin imalat faaliyetlerinden dogan
  satislarin ve pazarlama faaliyetlerinin esgüdümü
  gerekmektedir.

20
UluslararasiIsletmelerdeUygulanan Baslica Yapi
Tipleri

• Uluslararasi bölüm yapisi su durumlarda
  optimaldir
• Ana ülke disindaki satislar sirketin tüm
  satislarinin küçük bir bölümünü olusturursa ve
  belli bir yurt içi bölümün satislarindan önemli
  ölçüde az ise,
• Firmanin faaliyette bulundugu ülke sayisi az ise,
• Firma içerisinde uluslararasi yöneticilik
  uzmanligi olan yönetici sayisi az ise,
• Firmanin ürün hatti sayisi az ise,
• Üretilen ürünlerin niteligi geregi, belli bir
  ulusal pazardan diger bir ulusal pazara geçiste
  satis ve üretim stratejileri degismiyor ise.

21
UluslararasiIsletmelerdeUygulanan Baslica Yapi
Tipleri

• Uluslararasi bölüm yapisi
• Isletmenin tepe yönetimine iki tür hat yöneticisi
  rapor verir. Yöneticilerin biri hariç, hepsi
  ulusal hat yöneticisidirler, bir yönetici ise
  isletmenin tüm yurt disi faaliyetleriyle
  görevlendirilmistir.
• Uluslararasi bölümün basindaki yönetici
  genellikle uluslararasi uzmanligi olan ve genel
  müdüre karsi sorumlu olan bir genel müdür
  yardimcisidir. Fonksiyonel uzmanliga sahip
  personel kendisine yardimcidir.

22
UluslararasiIsletmelerdeUygulanan Baslica Yapi
Tipleri

• Uluslararasi bölüm yapisi
• Üretim bölümüyle ayni örgüt düzeyinde olmasina
  ragmen, yurt disina satilan mallar genellikle
  yurt içinde üretilmis mallar oldugundan
  uluslararasi bölüm agirlikli olarak ulusal üretim
  bölümüne bagimli kalmaktadir.
• Üretim bölümü yöneticisi ülke içi faaliyetlerdeki
  basarisi ile degerlendirilecegi için, ülke
  disindaki pazarlara yardimdan önce, ülke içi
  siparisleri karsilayacak en iyi personelini ülke
  içi faaliyetlere atayacak, digerlerini
  uluslararasi bölüme sürecektir.

23
Uluslararasi Bölüm Yapisi (Ürüne göre)
24
Uluslararasi Bölüm Yapisi (Fonksiyonuna göre)
25
UluslararasiIsletmelerdeUygulanan Baslica Yapi
Tipleri

• Global yapi
• Fonksiyona göre
• Ürüne göre
• Bölgelere göre
• Matriks yapi

26
UluslararasiIsletmelerdeUygulanan Baslica Yapi
Tipleri

• Global yapi
• Uluslararasi bölümün faaliyetleri tüm sirket
  faaliyetleri içerisinde önemli bir artis
  gösterdigi taktirde sirketin üst düzey
  yöneticileri üretim faaliyetlerinin esgüdümünden
  yararlanabileceklerini farkederler.

27
UluslararasiIsletmelerdeUygulanan Baslica Yapi
Tipleri

• Global yapi
• Global yapi ulusal-uluslararasi ikilemini ortadan
  kaldirir ve ulusal sinirlara, isletmeye iliskin
  zaman ve mekan gerçeklerinden daha çok önem
  vermez. Hiçbir ulusal pazar, sirketin genel
  amaçlara katkisindan daha çok ilgi çekmez.

28
UluslararasiIsletmelerdeUygulanan Baslica Yapi
Tipleri

• Global yapi
• Global sirket veya dünya sirketi yaklasimi global
  bir yönetim felsefesi ve üst düzey görüs açisina
  sahip bütünlesmis bir yönetici grubunu gerekli
  kilar.
• Global yaklasim, ana sirketteki tüm üst düzey
  yöneticilerinin uluslararasi isletmecilik
  faaliyetleriyle yakindan ilgili olmalaridir. Bu
  da her bir bölümün uluslararasi sorumluluk
  yüklenmesi demektir.

29
UluslararasiIsletmelerdeUygulanan Baslica Yapi
Tipleri

• Fonksiyona göre
• Genel merkezde bölümlerin sorumluluklari
  pazarlama, imalat, finans gibi fonksiyonlara göre
  organize edilmistir. Bu bölümlerin baskanlarinin
  hat yöneticisi olarak sorumluluklari dünya
  çapindadir.
• Dünya çapinda fonksiyonel bölümlenme yapisi
  sirketin yabanci ülke uzantilarindaki fonksiyonel
  faaliyetlerin ana sirketteki fonksiyonel
  bölümlere dogrudan dogruya bagli olacagini ifade
  etmektedir.

30
UluslararasiIsletmelerdeUygulanan Baslica Yapi
Tipleri

• Fonksiyona göre
• Hiçbir fonksiyonel alt ünite kendi basina
  bagimsiz çalisamayacagindan isletme stratejisinin
  hazirlanmasi ya da sekillendirilmesi fonksiyonlar
  arasi bir bakis açisi gerektirir.
• Fonksiyonel bölümlenmis bir sirkette fonksiyonlar
  arasi veya global yönetim bakis açisi yalnizca
  ana sirket ile üst düzey yönetiminde
  olusturulabilir. Yabanci uzantilardaki alt
  birimlerin strateji sekillendirilmesine herhangi
  bir katkilari yoktur.

31
UluslararasiIsletmelerdeUygulanan Baslica Yapi
Tipleri

• Fonksiyona göre
• Ana sirket ile yavru sirket arasindaki bilgi
  akimi yalnizca fonksiyonel alanda yer almaktadir.
• Sonuç olarak bu yapi ana sirket ile bagli sirket
  arasinda hiçbir stratejik bilgi akimi saglamaz.
• Tüm bilgiler üst düzey yönetimin elinde
  bulunuyorsa ve stratejiler, sirketin her bir yurt
  disi uzantisina göre ayri ayri degil, fakat daha
  çok dünya çapinda hazirlaniyorsa fonksiyonel yapi
  uygun bir örgüt yapisidir.

32
Global, Fonksiyonel Bölümlenme Yapisi
33
UluslararasiIsletmelerdeUygulanan Baslica Yapi
Tipleri

• Ürüne göre
• Dünya çapinda üretim sorumlulugu baslica hat
  yöneticiler olarak üretim grubu üst düzey
  yöneticilerine verilmistir.
• Sirketin genel amaç ve stratejileri sirket genel
  merkezinde belirlenir ve bu amaç ve stratejiler
  isiginda her bir üretim grubunun plani üst düzey
  yönetimi tarafindan gözden geçirilir ve kabul
  edilir. Her bir üretim grubunun kendi ürünlerini
  dünya çapinda planlama ve tüm faaliyetleri
  kontrol etme sorumlulugu vardir.

34
UluslararasiIsletmelerdeUygulanan Baslica Yapi
Tipleri

• Ürüne göre
• Bölüm yöneticisi kendi üretim hattinin dünya
  çapinda karliligindan sorumludur.
• Çokuluslu sirket ana ülkede ürün hattina göre
  örgütlendiginde yabanci ülkelerde bölgelere göre
  ya da ürün gruplarina göre örgütlenecektir.
• Ürüne göre bölümlenme yapisi yurt içi üretim
  bölümünün sorumluluklarini dünya çapindaki tüm
  ürün hatlarini kapsayacak sekilde genisleten bir
  yapidir.

35
UluslararasiIsletmelerdeUygulanan Baslica Yapi
Tipleri

• Ürüne göre
• Bu yapi altinda, ürüne iliskin stratejik ve
  taktik düzeydeki kararlari merkezilestirme ve tüm
  ürün disi kararlari merkezci olmayan bir görüsle,
  bagli sirketlere birakma egilimi mevcuttur.
• Bunun sonucu olarak, ana sirket ile yavru
  sirketler arasinda sirket ile ülke konularinda
  bilgi akimi düsüktür, bu tür faaliyetlerin çogu
  yavru sirkete devredilmistir, ana sirket yönetimi
  de ürüne dönüktür.

36
UluslararasiIsletmelerdeUygulanan Baslica Yapi
Tipleri

• Ürüne göre
• Ana sirket ile yavru sirket arasindaki ürüne
  iliskin taktik ve stratejik bilgi akimi ise
  yüksektir. Yavru sirketlerdeki üretim bölümleri
  ana sirketteki ürün bilgisine baglidir. Her bir
  ürün hatti için hem ana sirket hem de yavru
  sirkette üst düzey üretim yöneticileri mevcuttur.
  Bu yapi, stratejinin uygulanmasinda ana ve yavru
  sirket arasindaki ürüne iliskin bilgi akiminin
  önemli oldugu durumlarda uygundur.

37
Global, Ürüne Göre Bölümlenme Yapisi
38
UluslararasiIsletmelerdeUygulanan Baslica Yapi
Tipleri

• Bölgelere göre
• Firma faaliyetleri dünya çapinda yayginlastiginda
  ve ürün hatti nispeten sinirli kaldiginda
  bölgeselligin hakim oldugu bir yapiya dogru
  baskilar artar. Bu yapida temel faaliyet
  sorumluluklari bölüm yöneticilerine verilmistir.
  Her bir bölüm yöneticisi dünyanin belirli bir
  cografi alanindan sorumludur. Her alan yöneticisi
  örgüt yapisinda esit statüdedir.

39
UluslararasiIsletmelerdeUygulanan Baslica Yapi
Tipleri

• Bölgelere göre
• Sirket genel merkezi dünya çapinda stratejik
  planlama ve kontrol sorumlulugu tasir. Her bir
  bölge kendi bölgesi içerisinde tüm fonksiyonlarla
  ilgili olarak sorumluluk sahibidir ve kendi
  bölgesi içerisinde pazarlama, üretim, finans vb.
  faaliyetleri kontrol edebilir.

40
Global, Bölgelere Göre Bölümlenme Yapisi
41
UluslararasiIsletmelerdeUygulanan Baslica Yapi
Tipleri

• Matriks yapi
• Daha önce bahsedilen örgüt yapilarindan iki veya
  daha fazlasinin örgüt ihtiyaçlarina göre
  birlestirilmesi ile olusturulan bir yapidir.
• Geleneksel yönetim ilkeleri olan otorite
  hiyerarsisi ve kumanda birliginden çok, güçlerin
  dengesi ve sorumlulugun paylasilmasi esasina
  dayanan bir yapidir.

42
UluslararasiIsletmelerdeUygulanan Baslica Yapi
Tipleri

• Matriks yapi
• Örgütün yurt disi faaliyetleri arttiginda hem
  üretim hattinin kontrolünden hem de bölgesel
  kontrolden elde edilecek yararlar önemli ölçüde
  artabileceginden esgüdüm çok büyük boyutlara
  ulasabilir. Bu durum matriks yapiya geçmeye yol
  açmaktadir.

43
Çokuluslu Sirketlerde Matriks Örgüt Yapisi
Bilesimleri
44
Iki Boyutlu Matriks Yönetim Tipi

Genel Müdür
A Ürünü Bölümü
B Ürünü Bölümü
Satis Bölümü
Satislar
Satislar
Üretim
Üretim
Üretim Bölümü
45
Sonuç

• Isletme hizli rekabet kosullari altinda,
  kendisine en yüksek esnekligi, manevra
  yetenegini, ve yasama olanagini saglayacak örgüt
  yapisini tercih etmelidir. Örgüt yapisinin seçimi
  üst düzey yöneticilerin sorumlulugunda oldugu
  için, bu kisiler firmanin örgütsel degisimlere
  uyabilme kapasitesini de dikkate almak
  durumundadirlar.

46

• Dinlediginiz için tesekkür ederim..