Slayt 1

1
Bina Bilgisi III TASARIM KURAM VE YÖNTEMLERI
BaÜ mimarlik / 2005
Y. Doç. Dr. Gaye BIROL
2
bina bilgisi III
Tasarlama teorileri ve yöntem yaklasimlari Sistem
ci yaklasim Katilmali tasarlama Bilimsel
tasarlama yaklasimlari Bilissel bilimsel
yaklasimlar Tasarlama süreci Kisisel tasarlama
süreci (kara kutu yaklasimi sezgisel, saydam
kutu yaklasimi sistemci, kendi kendini organize
eden sistemler) Organizasyonel tasarlama
süreci Problem belirleme Tasarlama
strüktürü Sistem yaklasimi Örüntü dili yaklasimi
BaÜ mimarlik / 2005
3
bina bilgisi III
I. KUSAK sistemci tasarlama yaklasimi
(1960lar) II. KUSAK katilimci tasarlama
yaklasimi (1960larin sonlari) tasarimin
bilimsellesmesi yaklasimi (sistemci ve katilimci
yaklasimlari birlestiren yaklasimdir)
BaÜ mimarlik / 2005
4
bina bilgisi III
sistemci yaklasim Sistemlerin ve eylemlerin
tasarlanmasi düsüncesi, 20. yüzyilin baslarindan
bu yana is etüdü ve ergonomiyle ugrasanlarin
gelistirip uyguladiklari konulardir. II. Dünya
savasinin ertesinde sibernetik, ergonomi,
uygulamali psikoloji, yöneylem arastirmasi,
sistem analizi gibi alanlarda görülen gelismeler,
1950lerden sonra mühendislik, 1960larda da
mimarlik ve endüstri ürünleri tasarimi gibi
alanlardaki arastirma ve tasarim çalismalarini
etkilemistir. Sistem yaklasiminin en önemli
özelliklerinden biri tasarlanacak çevreyi ve
ürünü sistemlestirerek ele almasidir (çevreyi bir
sistem ve onun bilesenlerinden olusan bir bütün
olarak görmek).
BaÜ mimarlik / 2005
5
bina bilgisi III
Sibernetik Çevresiyle ya da kendi içinde
iletisim kurarak karmasik isler yapabilen her
sistem sibernetigin ilgi alanina girer. Biyolojik
sistemlerde bir hücrenin içinde gerçeklesenler de
buna örnek olabilir. Yöneylem Arastirmasi
Belirli hedeflere erismek üzere eldeki kaynaklari
ve imkanlari en iyi sekilde kullanma yollarinin
incelenmesi. 2. Dünya Savasi'nda askeri
kuvvetlerin ihtiyaçlarini daha iyi
karsilayabilmek için gelistirilen bu teknik
gözlem ve deneyimlere dayanmaktadir. Günümüzde
özellikle isletmelerde pazarlama, sürüm ve reklam
kararlarinin alinmasinda önemli yararlar saglayan
bu brans, genellikle degisik alanlarda uzmanlik
sahibi elemanlarin yakin isbirligini
gerektirmektedir. Bir çok incelemelerde
iktisatçilarin, matematikçilerin, psikologlarin
ve isletmecilerin diger teknik elemanlar ile
birlikte çalistiklari görülmüstür. Türkçesi
operasyonel arastirmalardir. Isletme bölümünde
gösterilen yönetim bilimi ve kantitatif karar
verme teknikleri derslerinin kaynagi bu
disiplindir.
BaÜ mimarlik / 2005
6
bina bilgisi III
sistemci tasarlama yaklasiminin baslica
özellikleri 1. tasarlama probleminin
parçalarinin birbirlerine ve bütüne göre
durumlarinin ve iliskilerinin ortaya konmasi. 2.
tasarlayicinin düsünme olgusunun
dislastirilmasi. 3. tasarlama konusundaki
bilgilerin incelenisi, toplanisi, islenisi ve
depolanisi ile ilgili özellikler.
BaÜ mimarlik / 2005
7
bina bilgisi III
sistemci tasarlama yaklasiminin baslica
özellikleri 1. tasarlama probleminin
parçalarinin birbirlerine ve bütüne göre
durumlarinin ve iliskilerinin ortaya
konmasi. Böylece tasarim probleminin strüktürü
belirlenmektedir. Konuya yöntemsiz
yaklasildiginda, problemleri anlamak,
aralarindaki iliskileri kavramak ve
basitlestirerek çözmek zordur. Olayla nedenleri
arasindaki iliskiler bulunmaya çalisilir. Amaç,
tasarlama problemini sistem düzeyinde kolay
ugrasilabilir bir duruma getirmektir. Insan
beyninin kapasitesi, ayni anda 72 adet faktörle
ugrasmasina olanak verir. Bu nedenle,
tasarlanacak çevrenin, ugrasilabilecek boyutlarda
ve karmasiklikta alt problemlere ayrilmasi
gerekmektedir.
BaÜ mimarlik / 2005
8
bina bilgisi III
2. tasarlayicinin düsünme olgusunun
dislastirilmasi. Tasarlama sirasinda yararlanilan
teknik ve araçlardan kurulu eylem düzenine
tasarlama süreci denir. Son dönemde tasarim
sürecinin zihni ve sezgisel olmaktan
çikarilmasina ve sistemli, açik ve mantikli bir
süreç haline getirilmesine çalisilmaktadir. Buna
sürecin sistemlestirilmesi çalismasi da
denilebilir. Bu dislastirma isi bazen sözlerle,
bazen matematik sembollerle ve her zaman
tasarlama olgusunun bir bölümünü ya da tümünü
çizimlerle anlatma biçiminde olmaktadir. Amaç,
tasarlayicinin eylemini yinelenebilir,
anlasilabilir ve denetlenebilir bir duruma
getirmektir.
BaÜ mimarlik / 2005
9
bina bilgisi III
3. tasarlama konusundaki bilgilerin incelenisi,
toplanisi, islenisi ve depolanisi ile ilgili
özellikler. Bilgi isleme ve depolamanin
sistemlestirilmesi ve kolaylastirilmasi amaciyla
bilgisayarla tasarlama yazilimlari ve teknikleri
gelistirilmistir. Sistem analizi bir sistemin
olasi gelistirme veya iyilestirme hedefleri ile
beraber analiz edilmesi surecidir. Matematiksel
degerler kullanilir.
BaÜ mimarlik / 2005
10
bina bilgisi III
Tasarlamaya konu olan çevre ve ürünün
sistemlestirilmesi Sistemci tasarlamayi ilk
uygulayanlarin ele alinan problemi öncelikle alt
problemlere ayirdiklari görülür. Bütün parçalara
ayrilir ve çözüm kolaylastirilmaya
çalisilir. Bir problem birçok parçaya
ayrilabilir. Bir problem genellikle daha genis
bir problem alaninin bir parçasidir. O parçanin
da altinda baska parçalar yer alir. Insan,
ögrenme kapasitesi ve limitleri nedeniyle
bütünleri parçalarina ayristirmak ve öyle
algilamak durumundadir.
BaÜ mimarlik / 2005
11
bina bilgisi III
Bütünün parçalara ayristirilmasinda her parça
baska parçalar açisindan bütün konumuna
gelmektedir.
BaÜ mimarlik / 2005
12
bina bilgisi III
Tasarlayicinin eylemini ve süreci dislastiran
yaklasimlar Sistemci tasarlamanin ikinci
belirgin özelligi, tasarlayicilarin tasarlarken
içinde bulunduklari beyinsel aktivitelerin
olabildigince semalastirilmasi, baskalari
tarafindan görülebilir ve algilanabilir duruma
getirilmesi, yani dislastirilmasi ile
ilgilidir. Bu islem kimi kez sözlerle, kimi kez
de matematik semboller ile yapilir. Amaç,
tasarlama eylemini tekrarlanir, anlasilir ve
denetlenir duruma getirmektir. Analiz, sentez ve
degerlendirme asamalari tasarlama süreci içinde
bastan sona kadar sürekli tekrarlanir.
BaÜ mimarlik / 2005
13
bina bilgisi III
Tasarlama sürecinde soyuttan somuta giderken
farkli asamalar içinde tasarlama isleminin
tekrarlanisi.
BaÜ mimarlik / 2005
14
bina bilgisi III
Thornleynin ortaya koydugu yöntem asamalari
(tasarlama süreci).
BaÜ mimarlik / 2005
15
bina bilgisi III
Archerin olusturdugu süreç semasi.
BaÜ mimarlik / 2005
16
bina bilgisi III
katilmali (katilimci) tasarlama Bu yaklasim
günümüzde önem kazanan bir yaklasimdir. Sistemci
yaklasimda kullanici katilimi göz ardi
edilmektedir. Katilmali tasarlama yaklasiminda,
analiz, sentez, degerlendirme ve karar verme gibi
tasarim süreci asamalarinda kullanici katilimi
saglanabilir. Bu katilim, kullanici konusunda
bilgi toplama, toplanan bilgiler konusunda
kullaniciya bilgi verme, kullaniciyi egitme,
kullaniciya danisma, problemlerin belirlenmesinde
kullaniciyla birlikte karar verme biçimlerinde
olabilir.
BaÜ mimarlik / 2005
17
bina bilgisi III

• Katilmali tasarlama iki farkli düzeyde
  uygulanabilir
• tasarimcilarin yani sira kullanicilarin da
  tasarim kararlarina katilmalari,
• organizasyon içinde disiplinler arasi bir ekip
  ve farkli uzmanlarin katilimi ile tasarim
  probleminin çözülmesi.
• Tasarlama probleminin çözümünde, bilgi toplama
  asamasinda kullanici istek ve gereksinimlerini
  belirleme amaciyla gözleme ve kullanici ile
  görüsmeye dayali teknikler uygulanmaktadir.

BaÜ mimarlik / 2005
18
bina bilgisi III
bilimsel tasarlama yaklasimlari Bu yaklasim,
tasarlama ürününün teknolojik ve bilimsel
bulgulara dayanmasi gerektigini savunanlarin
kabul ettigi yaklasimdir. Genellikle bilimsel
arastirma yapmakta olan mimarlik ve mühendislik
laboratuarlari tarafindan benimsenmektedir. Sistem
analizi ve katilmaci yaklasimi bir arada
gerçeklestirmeye çalisan bilimsel yaklasimlar,
digerlerine göre daha basarilidir. Bu
yaklasimlarin eksiklikleri böylece çözüme
ulastirilmaktadir. Hem çevreyi bir sistem olarak
ele alma, hem de kullanici istek ve
gerekliliklerine yanit verme özelligi vardir.
BaÜ mimarlik / 2005
19
bina bilgisi III
bilissel bilimsel yaklasimlar Tasarlama eyleminin
yapilis biçimi ile ilgili bilimsel arastirmalar
devam etmektedir. Bu arastirmalar, yeni tasarlama
yöntemlerinin olusturulmasina isik tutmakta ve bu
dogrultuda bilgisayar programlari
gelistirilmektedir. Bu yaklasimlar 1980lerden bu
yana önem kazanmaya baslamistir.
BaÜ mimarlik / 2005
20
bina bilgisi III
Son yillarda özellikle yapay zeka ile ilgili
bilgisayar yaklasimlari artmaktadir. Tasarim
sirasinda tasarlayicinin zihninden geçenler,
algilama, ögrenme, düsünme ve düsüncenin temsili
gibi konular önem tasimaktadir. Tasarlayicinin
davranisini temellendirebilmek amaciyla
tasarlayici üzerinde ayrintili arastirmalara
dayanarak tasarlayicinin zihinsel islemleri
dislastirilmaya çalisilmaktadir. Bu islemlerde,
tasarlayici çevreyi algilayan, algiladiklarini
kullanarak ögrenen ve ögrendiklerini tasarlamada
kullanan kisidir. Bu arastirmalarin tasarim
sürecine aktarilmasi ile yeni tasarim
yaklasimlari gelistirilmesi hedeflenmektedir.
BaÜ mimarlik / 2005
21
bina bilgisi III
tasarlama süreci Her tasarlamada bir proje
baslatilir, gelistirilir ve kronolojik bir düzen
içerisinde bir örüntü, bir olaylar dizisi olarak
yinelenir. Bu örüntü, tasarlama sürecini
olusturur. Bilgilerin nasil elde edildigi,
bilgilerin yorumlanmasi ve uygulanmasi, proje
amaçlarini gerçeklestirirken verilen kararlar
dizisi ve kararlarin verilme biçimi tasarlama
sürecinin kapsami içindedir.
BaÜ mimarlik / 2005
22
bina bilgisi III

• tasarlama sürecinde roller
• Tasarlama sürecinin tasarimci ve organizasyon
  açilarindan ayri ayri ele almak gerekmektedir.
• tasarimcinin tasarlama süreci (kisisel,
  bilissel, psikolojik)
• organizasyonel tasarlama süreci (ekiple,
  grupsal, organizasyonel, yönetsel)
• Bu iki süreç birbirini etkiler ve bir bütün
  olusturur.

BaÜ mimarlik / 2005
23
bina bilgisi III
tasarimcinin tasarlama süreci Bu sürecin
adimlari Hazirlik Kuluçkalanma Aydinlanma Gerçekl
estirme hazirlik Bilginin bilinçli olarak
toplanmasi, tasarimcinin kendi deneyimini
arttirmak amaciyla yaptigi bütün eylemler bu
asamadadir. Tasarimci, daha önceki birikimlerine
de dayanarak organizasyon içinden ya da disindan
gelecek bilgilere basvurur (Örn. mimarlikta proje
için toplanan arsa ve çevresiyle ilgili bilgiler).
BaÜ mimarlik / 2005
24
bina bilgisi III
kuluçkalanma Hazirlik asamasinda bilgi aldiktan
sonra, üzerinde çalisilan tasarlama konusu
disinda baska bir konuda çalisma ya da dinlenme
sirasinda zihinde meydana gelen olusum asamasi
(Örn. Uyuma sirasinda zihnin kendi kendine
çalismasi ve bir senteze dogru yol
almasi). aydinlanma Birdenbire akla bazi
fikirlerin gelmesi. Aydinlanma belli bilgiler
arasinda sentez yapmaya dayanir. Aydinlanma için
bilgi birikimi gereklidir. gerçeklestirme Aydinlan
ma asamasinda ortaya çikan fikrin
gerçeklestirilip gerçeklestirilemeyecegi
tartisilir. Fikir gelistirilir, kabul edilir ve
asil biçimini alir.
BaÜ mimarlik / 2005
25
bina bilgisi III
kisisel tasarlama süreci siniflamalari a. kara
kutu yaklasimi (sezgisel) Kara kutu yaklasiminda,
tasarlama sürecinin büyük bir bölümünün tamamen
tasarlayicinin kafasinin içinde geçtigi kabul
edilir. Bu yaklasimda insan zihnine girdiler ve
zihinden çiktilar bellidir, ancak zihnin içinde
neler oldugu, hangi yöntem ve tekniklerden
yararlanildigi bilinememektedir. b. saydam kutu
yaklasimi (sistemci) Saydam kutu yaklasiminda,
tasarimcinin zihninde olanlar, bazi psikolojik
arastirmalardan da yararlanilarak ortaya
konulmaya çalisilir. Yeni yöntemler, tasarim
sürecinin dislastirilmasi ile ilgilidir ve saydam
kutu yaklasimi da mistik kabullerden çok rasyonel
ilkelere dayandirilir. Bu yaklasimda tasarlama
süreci tümüyle açiklanabilir durumdadir.
BaÜ mimarlik / 2005
26
bina bilgisi III
BaÜ mimarlik / 2005
27
bina bilgisi III
c. kendi kendini organize eden sistemler Çok
karmasik ve büyük problemler karsisinda, kara
kutu ve saydam kutu yaklasimlarinin zayifligi
ortaya çikar. Her iki yaklasimda da, tasarimcinin
daha önceden bilmedigi alternatifler ortaya
çikarilmaya çalisilir. Bu durumda tasarimci,
alternatifler arasindan seçim yapamaz. Her
alternatifi bilinçli olarak degerlendirme güçlügü
ortaya çikar. Bu nedenle, uygun alternatiflerin
stratejik olarak kontrol edilmesi ve
degerlendirilmesi gerekir. Böylece
alternatiflerin kapali gözle aranmasi önlenir ve
stratejinin ne oldugu ve tasarimin uymasi gereken
kosullar bilinçli olarak ortaya konur.
BaÜ mimarlik / 2005
28
bina bilgisi III
organizasyonel tasarlama süreci Bu süreç kisisel
degil, tasarimi gerçeklestiren tüm organizasyon
ile ilgilidir. Tasarlama sürecinde, ürün
düsüncesinin ilk ortaya çikisindan baslayarak,
ürünün tüketilip hammadde olarak geri dönüsüne
dek geçen asamalarin tamaminin ayri ayri ve
birbirleriyle iliskilerinin incelenmesi
gerekmektedir. Bu nedenle, tasarim süreci firma
organizasyonuyla bütünlük içinde ele
alinmaktadir. Bu durumda ekip çalismasinin
yapilmasi gerekmektedir. Bu tasarlama süreci,
yapilabilirlik etüdü asamasi, ön tasarim asamasi
ve detayli tasarim asamasi olarak ayri ayri ele
alinmaktadir.
BaÜ mimarlik / 2005
29
bina bilgisi III
Ürün niteligini ve problemlerini
belirleme Tasarlamaya baslanirken, önce
problemler belirlenmeye çalisilir. Problem,
dikkat ve düsünme gerektiren güçlükler olarak
tanimlanmaktadir. Tasarlamada problem olan
konuda daha önce birçok çözüm üretilmistir. Bu da
geçmiste yapilan çözümlerin, yeni yapilacak
çözüme platform olusturmasini saglar. Bir
tasarimi ögrenmek, onun barindirdigi problemleri
ve çözümlerinin yapisini anlamak,
gerçeklestirilecegi malzemelerin özelliklerini
anlamak, o tasarimin nasil çözümlenecegini
kavramaktir.
BaÜ mimarlik / 2005
30
bina bilgisi III
Tasarimin problemleri ne kadar iyi tahmin edilir
ve tanimlanabilirse, ona dayanan tasarlama eylemi
de o kadar basarili olur. Beklenen sonuç ürünün
özellikleri kriterlerle ölçülebilir. Bir problem
konusunda az bilgi bulunmasi halinde, o problem
için kötü/zayif tanimlanmis (ill-defined)
denilmektedir. Bu tür bir problem
belirsizliklerle doludur. Ayrica, kötü
tanimlanmis bir problemin çözümünün
ölçülebilecegi kriterler de iyi tanimlanmamistir.
BaÜ mimarlik / 2005
31
bina bilgisi III
tasarlamada problem belirleme Tasarimda problem
belirleme, tasarimin ne olacagina karar verme
asamasidir ve tasarlanacak ürüne ait kararlarin
tasarimcinin beyninde ve çalistigi organizasyonda
olusturulmasi olarak tanimlanir. Var olmayan bir
nesnenin nasil olacagini düsünme, zor ve
belirsizliklerle doludur. Tasarim probleminin
genel tanimi soyuttur. Problemin var olmasi için
gereken bilesenler baslama noktasi, amaçlanan
durum ve amaca götüren yol ve eylemler.
BaÜ mimarlik / 2005
32
bina bilgisi III
tasarlama kisitlamalari Tasarim sirasinda yapilan
kisitlamalar, tasarim problemlerinin sinirlarini
olustururlar ve tasarim problemlerini
yönlendirirler.
Esnek (seçime bagli) estetik biçim ekono
mi teknoloji saglamlik yararlilik Rijit
(zorunlu) saglamlik kalite
tasarimci
üretici
Tasarim kisitlamalari
tüketici
yasa koyucu
BaÜ mimarlik / 2005
33
bina bilgisi III
Tasarlama strüktürü Sistem yaklasimi
BaÜ mimarlik / 2005
34
bina bilgisi III
ORGANIZAS- YONEL AMAÇ.LAR
EYLEM / DAVRANIS SISTEMI
KÜLTÜREL ORTAM
ÇEVRE SISTEMI
YAPI SISTEMI
BaÜ mimarlik / 2005
35
bina bilgisi III
örüntü dili yaklasimi Bu yaklasim, tasarlama
kuramcisi C. Alexanderin gelistirdigi
yaklasimdir. Tasarlanacak bir ürünün çevresi
içinde bir bütün oldugu görüsünü ortaya koyar ve
ürünün çevresine uymasi gerektigi tezini savunur.
Islevle iliskili olan fiziksel strüktürlerin
ayrilabilecek parçalarinin bulunmasi esasina
dayanan bir yöntem önermistir. Bu yöntem, çesitli
eylemler arasindaki islevsel iliskileri grafik ve
küme kavramlariyla açiklamaya çalisir. Birbirleriy
le uyum içinde olan degiskenlerin problemleri
olusturdugunu ve bunlarin bir arada
çözülebilecegini ortaya koyar. Çevreyi bu sekilde
bazi örüntülerin olusturdugu bir sistem olarak
görür. Birbirleriyle uyum içinde olan
degiskenlerin olusturdugu bütünlerin varligindan
söz ederek bu bütünlere örüntü (pattern) adini
verir.
BaÜ mimarlik / 2005
36
bina bilgisi III
örüntü dili yaklasimi
Örüntü yapilarinin çaydanlik sistemi için
gösterimi
Çaydanligin örüntü yapilarinin bir agaç
diyagramiyla anlatimi
BaÜ mimarlik / 2005
37
bina bilgisi III
Alexander, tasarim problemlerini daha kolay
göstererek çözümlemeye yardimci olacak ve
tasarimcinin sinirli kapasitesiyle isin büyüklügü
arasindaki açikligi azaltacak yollar
aramistir. Tasarlamada yapilan islerin belli bir
mantiksal açiklamaya dayanmasinin gerektigini
savunur. Tasarimcinin tasarlama problemini ilk
islevsel kaynaklarina indirebilmesi ve bu
kaynaklarda strüktürel bir baglanti bulabilmesi
gereklidir.
BaÜ mimarlik / 2005
38
bina bilgisi III
Örüntüler, her tasarimin özelligine bagli
olarak ayri ayri belirlenirler. Örüntülerin hangi
sirayla ele alinacagi ve belirlenecegi konusu
tasarimcinin problemi kavrayisiyla ve
ayrintilandirisiyla ilgilidir. Problemlerin
önem dereceleri ve çözüm siralari da tasarimcinin
normlarindan ve deger sisteminden
kaynaklanir. Örüntülerin ya da problemlerin bu
biçimde iliskilerinin kurulmasina problem
strüktürünün belirlenmesi adi verilir.
BaÜ mimarlik / 2005
39
bina bilgisi III
BaÜ mimarlik / 2005