Isletim Sistemi nedir?

1
Isletim Sistemi nedir?

• Isletim Sistemi Bilgisayar üzerinde çalisan en
  önemli programdir. Bilgisayar üzerinde diger
  programlarin çalismasi için bir isletim sistemine
  gereksinim duyar. Isletim sisteminin, klavyeden
  kullanici girdisinin alip derlenip, çiktinin
  ekrana gönderilmesinden disk üzerindeki dosya ve
  dizinlerin idare edilmesine, sistemin
  güvenliginin saglanmasindan farkli programlarin
  ayni anda birbirlerini etkilemeden çalismasinin
  saglamaya kadar bir çok görevi vardir.
• Isletim sistemleri
• - Unix
• - Linux
• - Windows
• - Macintosh
• - .
• Kullanimi
• - Masaüstü
• - Sunucu

2
Linuxe Giris
3
Linux Nedir? Linux Tarihi

• Unix
• 1960lardaAT-T Laboratuvarlarinda baslayan
  Multics isimli bir isletim sisteminin devami
  olarak 1970lerin basinda Dennis Ritchie ve Ken
  Thompson tarafindan gelistirilen, C programlama
  dilinde yazilan UNIX isletim sistemi duyulmaya
  baslandiktan sonra üniversiteler ve arastirma
  kurumlarinin ilgi odagi oldu.
• 1980lerin basinda ise donanim üreticileri, kendi
  UNIX sistemlerini gelistirerek ve özel lisanslar
  alarak UNIX isletim sistemi üzerinden para
  kazanmaya basladilar. Unix artik belli bir
  isletim sisteminin degil, bir isletim sistemi
  ailesinin adi oldu
• Bu gelismeler sonrasinda basta Unix isletim
  sistemi gelistiricileri olmak üzere bir çok kisi,
  Richard Stallman tarafindan baslatilan ve amaci
  UNIX türevi ve parasiz dagitilabilen bir isletim
  sistemi gelistirmek olan GNU projesine destek
  verdi. GNU daha sonra Free Software Foundation
  (FSF) projesi ile desteklendi. Istenilen özgürce
  dagitilabilecek ve kaynak kodu açik yazilimlar
  gelistirmekti.

4
Linux Nedir? Linux Tarihi

• Linuxun Gelisimi
• Universitelerde bilgisayar bilimi ögrencilerine
  isletim sistemlerini ögretmek için kullanilan
  Unix isletim sistemi, donanim üreticileri
  tarafindan lisansi alinip, satilmaya baslandiktan
  ve çesitlilik arttiktan sonra yeni bir isletim
  sistemine gereksinim duyulmaya basladi. Bu amaçla
  Andrew Tannenbaum tarafindan MINIX isletim
  sistemi gelistirildi.
• 1990 yilinda Finli bir bilgisayar bilimi
  ögrencisi olan Linus Torvalds Intel mimarisindeki
  bilgisayarlarda hafiza yönetimi yapan bir yazilim
  üzerinde çalismaya basladi ve bir süre sonra bu
  projenin büyüyerek UNIX çekirdegi gibi
  çalisabilecegini farketti 1991 yilinda Linus,
  comp.os.minix haber grubuna Linux adini verdigi
  isletim sistemi projesini duyurdu. GNU
  projesindeki eksik olan parçayi , yani çekirdegi
  tamamlayan linux zamanla internet üzerindeki bir
  çok programci tarafindan gelistirildi.

5
Kisa Tarihçe

• 1985 GNU yazilimi Richard Stalman tarafindan
  olusturulur
• 1991 Linus Torvalds mini çekirdegini olusturur.
  Bu olaydan sonra Isletim sisteminin ismi
  Linux/GNU olarak adlandirilir
• 1994Sabit çekirdek olusturulur.
• 1996Los Alamos Ulusal Labaratuvarda 68 PCde
  Linuxi çalstirarak en güçlü 315.nci
  supercomputer olusturmayi basarirlar.

6
Neden Linux?

• Çok etkili bellek kullanimi
• Reboot yapmadan 450 günden fazla çalisir.
• Viruslere karsi daha güvenli
• Kullanici modunda iken bulasilan virusler
  sadece o kullanici
• bölgesini etkiler, haricindeki (root)
  bölümler etkilenmez.
• Linuxte ayni anda ayni bilgisayarda birden fazla
  kullanici çalisabilir.
• Düsük donanim gereksinimi
• Pentium temelli bilgisayar 30 kullanicili
  hizli bir mail serveri olarak kullanilabilir.
• Çekirdek üzerinde bazi temel sinirlamalari hariç,
  oynama yapilabilir, istege bagli diger
  uygulamalara uyarlanabilir
• Hiç bir kanun ihlali olmadan istenen sayida
  makineye kurulum yapilabilir
• Diger alternatiflere göre düsük maaliyet
  Sun,Solaris, Novell, MS Windows
• Herkesin ihtiyaci olan genel hazir programlar
  ücretsizdir.
• Birden fazla isletim sistemini destekleme
  özelligi de bulunur.

7

• Güvenilirlik
• Yük Paylasimi
• Kümeleme
• Güvenlik
• Yüksek Erisebilirlik
• Hibrit Ortamlarda Çalisma
• Yenilikçilik
• ..

8
Dagitimlar

• Linux, GNU projesinin çekirdege verilen isimdir.
  Dagitimlar, bu çekirdege GNU yazilimlarinin da
  ekleyerek sunan alternatif isletim sistemleridir.
  Yazilimlar GNU tarafindan saglandigi içinn Linux
  tabanli isletim sistemleri GNU/Linux olarak
  adlandirilir.
• En çok bilinen kullanilan dagitimlar RedHat,
  Fedora, Suse, Debian, Mandrake ve Slackwaredir.
  Bunlarin yanisira dogrudan CDden çalisan
  Knoppix, Kanotix, Pardusgibi dagitimlar vardir.
• Dagitimlar arasindaki farklar nelerdir?
• - Kurulum yöntemleri farkli
• - Içerdikleri paketler farkli
• - Sistem yönetiminde farklar var
• Grafik yönetim araçlari
• Standartlasma yolunda ilerlemeler

9
Lisanslar, Özgür Yazilim

• Lisans, kullanicilarin yazilim üzerindeki
  haklari olarak özetlenebilir. Kullanicilar
  belirli bir yazilimi kullanma, dagitma, üzerinde
  degisiklik yapma ve degistirdigi seklini dagitma
  haklarina sahip olabilirler. Kullanicilarin
  yazilimlar üzerinde degisiklik yapabilmeleri için
  yazilimin kaynak kodunun açik olmasi
  gerekmektedir.
• GPL (GNU Public Licence)
• En yaygin kullanilan özgür yazilim
  lisansidir. En çok kullanilan platformlardan
  birisi Linux isletim sistemidir. GPL kullaniminin
  getirdigi tek kisitlama, yazilim üzerinde
  degisiklik yapip dagitabilmek için yapilan
  degisikliklerle birlikte kaynak kodun verilmesi
  zorunlulugudur.

10
Linuxun Temelleri

• Dosya Sistemi
• Kullanicilar Gruplar
• Izinler
• Paketler / Yazilimlar
• Aygitlar

11
Linuxun Temelleri

• Dosya Sistemi
• Dosya sistemi Hiyerarsisi
• Dosyalar, Izinler, Linkler
• Uzantilar (Özel anlamlari yok)

12
Linuxun Temelleri

• Kullanicilar Gruplar
• Superuser root
• Kisitli Kullanicilar
• Yetki, dosya/dizin paylasimi gruplar
• Izinler
• Dosyalar Okuma, Yazma, Çalistirma
• Dizinler Listeleme, Geçis, Dosya Islemleri
• Paketler / Yazilimlar
• RPM (Red Hat Package Manager
• Paket Türleri (dosya uzantilari)
• .rpm, src.rpm, .deb
• .gz, .bz2, .Z
• .tar, .tar.gz, .tar.bz2, .tz
• YUM (Yellow dog Updater, Modified)

13
Linuxun Temelleri

• Aygitlar
• Aygit Sürücüleri
• Aygit sürücüleri /dev klasörünün altindaki
  dosyalar seklinde görünür
• IDE(Integrated Drive Electronics) diskler hd
• SCSI ( Small Computer System Interface)
  diskler sd
• Disket sürücüler fd
• Paralel portlar lp
• Seri portlar ttyS
• Uçbirimler tty
• Aygitlarin Isimlendirilmesi
• Aygit numaralari sifirdan baslar. Birinci
  aygitin numarasi 0, ikincisi 1, ...
• Birinci disket sürücü /dev/fd0
• Ikinci disket sürücü /dev/fd1
• Birinci paralel port /dev/lp0
• Ikinci ag karti /dev/eth1
• Birinci aygitin adi a, ikincisi b,
• /dev/hda, /dev/hdb

14
Linux Masaüstü
15
X Pencere Sistemi

• X Pencere sistemi UNIX tbanli bir isletim
  sistemine grafiksel arayüz saglar. 1980lerin
  baslarinda MIT tarafindan baslatilmis bir
  projedir ve X.org isimli açik kaynak projesi
  olarak devam etmektedir.
• X Pencere sistemi X11R6, X11 veya X olarak
  adlandirilmaktadir.
• X11 istemci/sunucu yapisinda çalisir. X sunucusu,
  istemcinin istekleri dogrultusunda istemcideki
  pencereleri, iletisim kutularini ve butonlarin
  çizilmesini saglar. Istemcinin belirli bir
  donanima sahip olmasi gerekli degildir. Yani ayni
  X sunucusuna farkli donanimasahip istemciler
  baglanabilirler.
• X11in ag üzerinden çalisabiliyor olmasi ayni
  anda birden çok is istasyonun yönetimine,
  thin-client yapisinin kurulmasina, uygulamalarin
  uzakta çalistirilmasina ve kurulumlarin
  standartlastirilmasina imkan tanir.
• Genellikle X sunucusunaistemciler yerel olarak
  baglanir. Standart bir fedora kurulumunda hem X
  sunucusu hem de X istemcisi ayni makine üstünde
  çalismaktadir. Merkezi bir X sunucusuna bagli bir
  sistem kurmak sistem ve yazilim bakimlarini
  kolaylastirir.

16
X11R6

• Fedora ile gelen X sunucusu X11R6 8.2dir X
  sunucusununtemel konfigurasyon dosyasi
  /etc/X11/xorg.conftur
• X konfigurasyonunu yapmak için system-config-displ
  ay komutu veya menüden Desktop-gt System Settings
  -gtDisplay seçenegi kullanilabilir. Kullanilan
  çözünürlük ve renk derinligi bu arayüz
  kullanilarak degistirilebilir.

17
Display

• Kullanilan monitör ve ekran karti Hardware
  sekmesi kullanilarak ayarlanabilir

18
Pencere Yöneticisi

• Pencere yöneticisi X sunucusunun baslamasinin
  hemen ardindan baslar. Pencere yöneticisinin
  görevi X istemcisindeki pencerelerin çizimi ve
  ekrandaki kontroller ve özelliklerin
  gerçeklesmesini saglamaktir. Pencere yöneticisi
  olmadan ekrandaki pencereler tasinamaz, tekrar
  boyutlandirilamaz, küçültülemezvs..
• Linux üstünde kullanilan bir çok pencere
  yöneticisi vardir. Bunlarmetacity, WindowMaker,
  Fluxbox, Enlightenment

19
Masaüstü Ortami

• Masaüstü ortaminda bir veya daha fazla pencere
  yöneticisi ve ortak kütüphanelerden gelistirilmis
  bir çok uygulamayi içerir. Masaüstü ortami ile
  uygulamalarin bir birine benzemesi ve bir
  birleriyle rahatlikla iletisim kurmasi
  saglanmistir.
• Fedora ile gelen varsayilan masaüstü ortami
  GNOMEdur. Bunun disinda KDE de dagitimla
  birlikte gelir.
• GNOMEnin varsayilan pencere yöneticisi
  metacitydir. KDE pencere yöneticisi olarak kwin
  kullanilir. Bunlarin disinda bir çok masaüstü
  ortami vardir. Ör Xfce, CDE, Xpde

20
GNOME

• Kullanilan masaüstü ortamini veya pencere
  yöneticisini degistirmek için logout olarak
  tekrar session bölümünden degistirilebilir.

21
GNOME

• GNOME (The GNU Network Oject Model Environment)
  projesi 1997 yilinda Miguel de Icaza ve Federico
  Mena tarafindan KDEnin yasadigi lisans
  problemlerinden dolayi baslatildi.
• GNOME masaüstü C programlama dilinde yazilmistir
  ve C, Java, Ruby, C, Python, Perl gibi birçok
  programlama dilinde uygulama gelistirmeye imkan
  tanimaktadir. Gnome, GNU projesinin resmi
  masaüstü yazlimidir. Gnome üstünde çalisan birçok
  yazilim vardirbunlara http//www.gnomefiles.org
  adresinden ulasila bilir

22
GNOME

• Üst panelde menüler, kisayollar ve uygulamaciklar
  bulunur. Panel üstüne sag tiklanip Add to Panel
  seçenegi ile kisayol veya uygulamaciklar
  eklenebilir.
• Menüye AltF1 tus kombinasyonu ile ulasilabilir.
• Alt panelde açilan uygulamalar ve Sanal Masaüstü
  bulunur. Sanal Masaüstleri pencerelerin dolmasini
  engeller.

23
GNOME

• GNOMEun görünümü Desktop -gt Preferences
  menüsündeki seçeneklerden degistirilebilir.

24
Program Çalistirma

• -AltF2 tus kombinasyonu ile istenilen bir
  program çalistirilabilir.

25
Klavye

• -Desktop -gt Preferences -gtKeyboard
• Klavye ile ilgili ayarlar yapilabilir

26
Fare

• -Desktop -gt Preferences -gtMouse
• -Fare ile ilgili ayarlar yapilabilir

27
Tema

• -Desktop -gt Preferences -gtTheme
• -Temalar arasinda geçis ve temalarda
  degisiklik yapilabilir

28
Arkaplan

• -Desktop -gt Preferences -gt Desktop Background
• -Arkaplan ile ilgili degisiklikler yapilabilir

29
Gnome Araçlari

• Gnome ile birlikte temel araçlar
• - Metin düzenleyici gedit
• - Hesap Makinasi
• - Sistem Monitörü
• - Paket Yöneticisi

30
Metin Düzenleyici (gedit)

• Applications -gt Accesories -gt Text Editor
• Ayni anda birden fazla dosya açabilir,
  renklendirme yapar.

31
Hesap Makinasi

• Applications -gt Accesories -gt Calculator

32
Sistem Monitörü

• Applications -gt System Tools-gt System Monitor
• Çalisan programlar incelenebilir veya
  durdurulabilir.

33
Paket Yöneticisi

• Applications -gt System Tools-gt Add/Remove
  Applications
• Kurulu Paketler görülebilir, listelenebilir, veya
  yeni paketler kurulabilir

34
Gnome Uygulamalari

• Gnome ile birlikte gelen bazi uygulamalar
• OpenOffice
• Archive Manager Arsiv Yöneticisi
• Gnome Meeting VOIP destekli iletisim
• Mozilla Firefox Web tarayicisi
• Evolution E-posta, takvim ve ajanda
• Gaim Messenger
• The GIMP Resim düzenleyici
• Nautilus Dosya Yöneticisi
• Rhythmbox Müzik yönetim yazilimi
• Totem Video Oynaticisi

35
Diger Masaüstü Uygulamalari

• Azureus Dosya Paylasimi Programi
• XMMS Müzik dinlemek için kullanilan yaygin bir
  oynatici, Winamp benzerligi ile dikkat çeker
• Xine Multimedia dosyalarini oynatabilen
  gelismis uygulamadir

36
Yardim

• X masaüstü ortaminda Konqueror yardim için
  kullanilabilir
• man ve info sayfalarina arayüz üstünden erisimi
  saglar
• Konquerora ulasmak için menüden Application -gt
  Internet -gt Konqueror

37
Yardim man, info

• Adres alanina mankonu yazarak istenilen konu ile
  ilgili yardima ulasilabilir
• Sadece man yazildiginda kurulu olan bölümlerine
  ulasilir.
• Adres alanina infokonu yazarak istenilen konu
  ile ilgili yardima ulasilabilir
• Sadece info ile ulasilabilinecek yardim
  konularinin listesine erisilebilir