Title: Pnomoniler
1Pnomoniler
2 Tanim Pnömoni akcigerlerin klinik ve radyolojik
konsolidasyon bulgulariyla karakterli
inflamasyonudur. Simik ve radyasyon gibi
infeksiyon disi nedenlere bagli ise pnomonitis
adi verilir.
3Pnömonilerde hazirlayici faktörler
- Solunum yollari mekanik savunma barajinin
bozulmasi. - Obstrüktif pnömonitis.
- Üst solunum yollarinda kronik süpürasyonlarin
bulunmasi. - Akciger parankiminin ödemli olmasi.
- Sik geçirilen viral infeksiyonlar.
- Organizmanin spesifik ya da nonspesifik
direncinin kirilmasi.
4Anatomik lokalizasyona göre pnomoniler 3 gruba
ayrilirlar.
- lober pnömoni
- lobüler pnömoni
- interstisyel pnömoni
5Tedaviye yön vermede daha pratik sonuçlar veren
siniflandirma
- Toplumda gelisen pnömoniler (TGP),
- Hastanede gelisen pnömoniler (HGP),
- Immünsüpresse hastalardaki pnömoniler seklinde
olan siniflamadir. -
6- Bu siniflamanin temel nedeni, gruplar arasinda
etken mikroorganizmalar, prognoz tedavi açisindan
farklar olmasidir
7- Saglik Bakanligi 2004 yili saglik istatistikleri
gözden geçirildiginde, tüm hastane yatislarinin
1.9unu pnömoni hastalarinin olusturdugu dikkati
çekmektedir
8TGP
- TGP, bagisiklik yetmezligi bulunmayan toplum
bireylerinde günlük yasam kosullari sirasinda
ortaya çikan pnömoni olarak tanimlanir.
9TGP
- Amerika BirleSik Devletlerinde (ABD) yilda
yaklasik 4 milyon kiside TGP olustugu ve bunlarin
600.000 kadarinin hastanede tedavi gerektirdigi
tahmin edilmektedir - Avrupada yillik insidans 0.51.1 olarak
bildirilmektedir - Yasla birlikte insidans artmaktadir
10TGP
- TGP halen yüksek morbidite ve mortalite
nedenidir - Pnömoni, Ingiltere ve ABDde ölüm nedenleri
arasinda 6. sirayi enfeksiyonlara bagli ölümler
arasinda ise 1. sirayi almaktadir
11TGP
- Ayakta tedavi edilen hastalarda mortalite 1-5
iken, hastanede tedavi edilen olgularda ortalama
mortalite 12ye, özellikle yogun bakim destegi
gerektiren hastalarda ise 40a ulasmaktadir
12- Ülkemizde alt solunum yolu enfeksiyonlari, ölüm
nedenleri arasinda 4.2 ile 5. sirada yer
almaktadir
13- Saglik Bakanliginin 2004 yili istatistikleri
incelendiginde, bir yillik dönemde hastanede
gerçeklesen ölümlerin 1.8inin pnömonilere bagli
olustugu ve yine tüm pnömonilerin 1.5 kadarinin
fatal seyrettigi görülmektedir
14KLINIK ÖZELLIKLER
- Öksürük pnömonide sik bulgudur , hastalarin 80
inde öksürük sikayeti vardir. - Ates, istahsizlik, titreme diger sik bulgulardir.
- Pnömonili hastalarda 10- 30 oraninda
nonspesifik semptomlar olabilir. Bunlar bas
agrisi, bulanti, kusma, bogaz agrisi, myalji,
artralji, karin agrisi ve diaredir.
15KLINIK ÖZELLIKLER
- Pnömonili hastalarin 40inda plöritik gögüs
agrisi olur. - Yaslilarda ( gt65) mental konfüzyon ön planda
olabilir. - Yaslilarda solunum sayisi artisida (gt20/dk)
bulunabilir. - Fizik muayenede en sik raller ( 78), ronküsler(
34) ve konsolidasyon bulgulari(29) bulunur. - Konsolidasyon bulgulari vibrasyon torasikte
artis, perküsyonda matite, okültasyonda bronsial
solunumdur.
16(No Transcript)
17Gram-negatif enterik bakteriler
- Bakimevinde yasama
- Eslik eden kardiyopulmoner hastalik
- Birden fazla eslik eden hastalik
- Yakin geçmiste antibiyotik kullanimi
18Pseudomonas aeruginosa
- Yapisal akciger hastaligi (bronsektazi, kistik
fibroz, agir KOAH) - Kortikosteroid tedavisi (prednizon gt10 mg /gün)
- Genis spektrumlu antibiyotik tedavisi (son bir
ayda 7 günden daha uzun) - Malnütrisyon
19Anaerop bakteriler
- Periodontal hastalik, kötü agiz hijyeni
- Aspirasyon kuskusu
- IV madde bagimliligi
- Tikayici brons patolojileri
20Haemophilus influenzae
- Sigara kullanimi öyküsü
- KOAH
21Staphylococcus aureus
- Bakimevinde yasama
- Yakin zamanda grip geçirmis olma
- IV madde bagimliligi
22Legionella pneumophila
- Ileri yas, malignite, KOAH, kortikosteroid
tedavisi - Sigara kullanimi öyküsü
- Yakin zamanda konaklamali seyahat, otel, ofis
ortaminda kalma - Ev su tesisatinda degisiklik
23TANI
- Uygun semptomlar ve fizik muayene bulgularinin
varliginda ve -eger mümkünse- alinan akciger - radyogramlarinda infiltratlarin gözlenmesi
tani için yeterlidir
24Akciger Radyografisi
- Semptom ve fizik muayene bulgulari ile pnömoni
düsünülen hastada, mümkünse akciger radyogrami
çekilmelidir. - Klinik kusku durumunda, arka-ön akciger
radyogrami pnömoniyi desteklemiyorsa, kalp ve
diyafragma arkasi alanlari degerlendirmek
amaciyla sol yan grafi de istenmelidir.
25Akciger Radyografisi
- Akciger radyogramlari, hem tanida hem de
pnömoniyi taklit eden diger patolojilerden
ayirimda ve eslik eden patolojiler ve
komplikasyonlarin (ampiyem, apse, vb)
saptanmasinda yardimcidir. - Radyogram, hastaligin siddetini (multilober
tutulum gibi) belirlemede de yararlidir. - Radyolojik görünümden hareketle kesin etyolojik
taniya varmak mümkün degildir
26Akciger Radyografisi
- Pnömonili bir hastada akciger radyogrami,
pnömoninin ilk 24 saatinde, dehidratasyon
durumunda, Pneumocystis (carinii) jiroveci
pnömonisinde (10-30 oraninda) ve ciddi nötropeni
varliginda normal görünümde olabilir
27- Degistirici faktör tasimayan hastalarda eger
tedaviye klinik yanit aliniyorsa, erken dönemde
kontrol grafisine gerek yoktur çünkü radyolojik
düzelme klinik iyilesmeye göre daha geç
olmaktadir. - Klinik durumu düzelmeyen, hatta kötüye giden ya
da tümör gibi eslik eden bir baska patolojiden
kuskulanilan hastalarda birden fazla grafi
kontrolü gerekebilecegi gibi, toraks bilgisayarli
tomografisine (BT) de basvurulabilir.
28(No Transcript)
29(No Transcript)
30(No Transcript)
31Mikroskopik inceleme
- Balgam veya alt solunum yolundan alinan diger
örneklerin mikroskopik incelemesi tanida
yardimcidir. Balgam örnegi bol su ile agiz
temizligi ve gargara yapildiktan sonra
alinmalidir. Elde edilen örnek bekletilmeden
incelenmelidir. Incelenmeye elverisli bir örnek
olabilmesi için, balgamin mikroskopisinde küçük
büyütmeli objektifle (10x) görülen yassi epitel
hücre sayisinin 10dan az olmasi gerekir.
Polimorfonükleer lökosit (PNL) sayisi 25'in
üzerinde ise bu örnegin alt solunum yollarini
temsil eden kaliteli bir balgam örnegi oldugu
kabul edilir.
32Mikroskopik inceleme
- Kaliteli bir balgamin Gram boyamasinda, tüm
alanlarda Gram-pozitif diplokoklarin veya
Gram-negatif çomaklarin agir basmasi ve özellikle
bu bakterilere, PNL sitoplazmalari içerisinde de
rastlanmasi, uygun klinik tablosu olan bir
hastada pnömokoksik pnömoni veya Gram-negatif
çomak pnömonisi tanisini önemli ölçüde destekler
33Mikroskopik inceleme
- Balgam örneginde bol PNL varligina karsin
mikroorganizma görülmemesi, M. pneumoniae, C.
pneumoniae, solunum yolu viruslari ve Legionella
türleri gibi Gram yöntemiyle boyanmayan
patojenleri düsündürür
34Balgam Kültürü
- Hastaneye yatirilmasi gereken hastalarda balgam
kültürü yapilmalidir. Hastane disinda tedavi
edilen hastalarda, ilk tedaviye yanitsizlik
durumunda balgam kültürü yapilmasi önerilir. - Kimi solunum yolu patojenleri farinkste flora
üyesi olarak da bulunabildikleri için balgam
kültüründe üremeleri, alt solunum yolu
enfeksiyonu etkeni olduklarini kanitlamamaktadir - Balgam kültürü sonuçlari Gram boyamasi sonuçlari
ile birlikte yorumlanmalidir.
35Kan Kültürü
- Kan kültürleri hastaneye yatirilmis hastalarda
önerilir. - TGPlerde etkene göre degismekle birlikte 30a
varan oranlarda (ortalama 11) pozitif
bulunmaktadir - Yasli ve agir TGPli hastalarda daha yararlidir.
Hastaneye yatirilan her olguda atesi olsun ya da
olmasin, tercihen antibiyotik tedavisi
baslanmadan önce kan kültürü alinmalidir.
36Diger kültürler
- Komplike parapnömonik plörezi düsünülen olgularda
plevral sivi kültürleri yapilmalidir. - TGP olgularinda, etkenin saptanmasi için
bronkoskopi, transtorasik girisimler ve diger
invazif islemler rutin olarak kullanilmaz ancak
tedaviye yanit alinamayan, klinigi agir seyreden
veya kötülesen hastalarda uygulanmasi gerekebilir
37Seroloji ve Diger Testler
- Mycoplasma, Chlamydia, Legionella ve Coxiella
enfeksiyonlarinda akut dönemde IgM antikorlarinin
gösterilmesi ya da sinir degerin üzerindeki
yüksek IgG titresinin saptanmasi taniyi
destekler. - Erken ve iyilesme döneminde alinan serum
örneklerinde dört kat titre artisinin veya
serokonversiyonun gösterilmesi retrospektif
tanida yararlidir. - Yogun bakima yatis gerektiren, hastane disinda
baslangiç tedavisine cevap vermeyen, alkolik veya
plevral efüzyonu olan hastalarda idrarda pnömokok
ve Legionella antijen testleri ayirici tanida
yararlidir
38Seroloji ve Diger Testler
- Legionella pnömonisi için balgam ve solunum yolu
sekresyonlarinda Legionella kültürü, direkt
fluoresan antikor (DFA) testleri yapilabilir. - Legionella enfeksiyonu riskini artiran durumlarin
varliginda idrarda Legionella antijeni
bakilmalidir
39Rutin laboratuvar incelemeleri
- Tam kan sayimi, serum elektrolitleri, karaciger
ve böbrek fonksiyon testlerinin pnömoni
tanisindaki - katkilari sinirlidir. Ancak, hastaligin
prognozunu tayinde, hastaneye yatis karari
verilmesinde, tedavi - seçiminde ve antibiyotik dozunun
belirlenmesinde yararlidir
40Rutin laboratuvar incelemeleri
- Solunum sikintisiyla basvuran hastalarda nabiz
oksimetresiyle oksijenizasyon degerlendirilmelidir
. - Pnömonili bir hastada siyanoz, ciddi dispne,
hipotansiyon, KOAH, bilinç bulanikligi varsa, kan
gazlarina mutlaka bakilmasi gerekir
41TKP düsünülerek degerlendirmeye alinan hastalarda
yapilmasi önerilen laboratuvar tetkikleri
.
42KLINIK YAKLASIM ve TEDAVI
- Pnömoni olgularinda, tedaviye gecikmeden
baslanmasi, özellikle yasli hastalarda prognozu
olumlu yönde etkileyebilmektedir - Tüm invazif islemler ve gelismis laboratuvar
destegine karsin, TGP olgularinin yaklasik
yarisinda etken saptanamamaktadir - Bu durum baslangiçta empirik antibiyotik
tedavisini zorunlu hale getirmektedir.
43KLINIK YAKLASIM ve TEDAVISiniflama ve Empirik
Tedavi Yaklasimi
- Pnömonili bir hastada dogru emprik antibiyotigin
seçimi ve hastanin hastaneye yatirilmasinin
gerekip gerekmedigi kararinin verilmesi için
olgular gruplara ayrilmaktadir. - Gruplamada göz önüne alinan baslica ölçütler
yas, hastaneye yatirilma gereksinimi, eslik eden
baska bir hastaligin varligi, pnömoninin siddeti
ve belirli patojenlere karsi predispozisyon
durumudur.
44- Pnömoni olgulari karsisinda verilmesi gereken ilk
karar, hastanin hastaneye yatirilmasinin zorunlu
olup olmadigidir. Bu karari verirken hekime
yardimci olmasi için bazi objektif ölçütler
tanimlanmistir. - Son yillarda güncellenen birçok tedavi rehberi,
bu konuda CURB-65 ve PSI (Pneumonia severity
index) indekslerini önermektedir. - Buna ragmen, hastaneye yatis kararinin klinik bir
karar oldugu unutulmamalidir. Bu ölçütlere uymasa
da, hekim, hastanin klinik durumunu ve sosyal
endikasyonlari (evsiz, fiziksel ve mental
engelli, yalniz yasayan, oral alim yetersizligi
veya ulasim güçlükleri olan vb...) dikkate alarak
hastasini yatirabilir.
45- CURB-65 veya PSI indeksine göre hastaneye yatisi
gerekmeyen olgular (Grup I) ayakta takip ve
tedavi edilebilir. - Ayakta takip ve tedavi edilebilen bu olgular,
degistirici faktörlerinin varligi veya yokluguna
göre Grup IA ve IB olarak iki alt gruba
ayrilirlar. - Bunun disinda kalan, yani CURB-65 skoru 2 veya
PSI puani Evre IV ve V ile uyumlu olan hastalarin
(Grup II ve III), tedavisi ise hastaneye
yatirilarak yapilmalidir.
46- Hastaneye yatirilan olgulardan yogun bakim
destegi gerektirenler (Grup III) yogun bakim
ünitesine veya yogun bakim ünitesi olan bir
merkeze nakledilmelidir. - Yogun bakima alinmasi gereken ölçütlerden bir
major veya en az üç minör kriteri tasiyan
hastalarin yogun bakimda izlenmesi uygun
olacaktir.
47CURB-65 Skorlamasi
- 1. Confusion (Konfüzyon)
- 2. Urea (Üre) gt 42.8 mg/dL, (BUN ölçülüyorsagt 20
mg/dL 7 mmol/l ) - 3. Solunum Sayisi 30/dk.
- 4. Kan basinci (Sistoliklt90 mmHg veya
Diastolik60 mmHg) - 5. Yas 65 yil
- Her bir ölçütün varligi 1 puan olarak
hesaplanir
48Pnömoni Agirlik Skoru (PSI Pneumonia Severity
Index)
49Pnömoni Agirlik Skoru
- Evreleme
- Evre I Yaslt50 ve kanser, KKY, KVH-SVH, KC ve
böbrek hastaligi yok - EvreII lt70 puan
- Evre III 71-90 puan
- Evre IV 91-130 puan
- Evre V gt130 puan
50Pnömoni Tedavisinde Dikkate Alinmasi Gereken
Degistirici Faktörler
51Yogun Bakim Ünitesine Yatirilma Ölçütleri
- Major
- Invaziv mekanik ventilasyon geregi
- Vazopressör gerektiren septik sok
- Minör
- Solunum sayisi 30/dak.
- PaO2/FIO2 250
- Akciger radyograminda multilober infiltratlar
- Konfüzyon/dezoryantasyon
- Üremi (BUN 20 mg/dL)
- Lökopeni (Lökositlt4000 /mm3)
- Trombositopeni (trombositlt100 000 /mm3)
- Hipotermi (lt36C)
- Yogun sivi yüklemesi gerektiren hipotansiyon
- Tek major veya en az üç minör ölçütün var
olmasi kosulu aranmalidir.
52TGP'de Etkenlerin Gruplara Göre Dagilimi
53TGP'de Gruplara Göre Empirik Antibiyotik Tedavisi
- Öneriler, sadece baslangiç tedavisi için dikkate
alinmalidir. - Etyolojik tani kesinlestirildiginde etkene
yönelik tedavi düzenlenir. - Anti tüberkülo etkinliklerinden dolayi,
tüberküloz kuskulu olgularin empirik tedavisinde
kinolonlar kullanilmamalidir.
54(No Transcript)
55GRUP IA
- Tipik atipik ayirimi yol göstericidir.
- Eger, klinik tablo tipik pnömoniye uyuyorsa ve
asiri duyarlilik yoksa, yüksek doz (3gr/gün)
amoksisilin tedavisi ilk seçenek olmalidir,
sefalosporinler penisilinlere alternatif olarak
düsünülmemelidir. - Klinik ve radyolojik bulgularla atipik pnömoni
düsünülen olgularda veya penisilin allerjisi
olanlarda makrolid grubundan bir antibiyotik
seçilmelidir
56GRUP IA
- Tipik/atipik pnömoni gibi bir sendromik
yaklasimin yapilamadigi olgularda yine makrolid
ilk seçenek olmalidir - Amoksisilin kullanilip yanit alinamayan hastalara
tek basina makrolid baslanir. - Tek basina makrolid kullaniminda dikkatli
olunmali, pnömokoklarda bölgesel makrolid
direncinin yüksek oldugu biliniyorsa tercih
edilmemelidir.
57GRUP IB
- Önerilen tedavi 2. kusak veya 3. kusak
sefalosporin veya beta-laktamaz inhibitörlü
aminopenisilin. - Atipik etken düsünülen olgularda tedaviye bir
makrolid veya doksisiklin eklenmelidir. - Beta-laktam makrolid tedavisi planlanan
hastalarda, gastrointestinal intolerans riski
varsa veya ilaç allerjisi söz konusu ise, tek
basina yeni florokinolon (moksifloksasin,
levofloksasin veya gemifloksasin) alternatif
olabilir. - Gram negatif enterik çomak pnömonisi bakimindan
risk tasiyan - hastalarda, 2. kusak sefalosporinlere yüksek
oranda direnç olabilecegi dikkate alinmalidir
58Grup II
- Önerilen tedavi parenteral anti- Pseudomonas
olmayan 3. kusak sefalosporinler (seftriakson,
seftizoksim, sefodizim, sefotaksim) veya
beta-laktamaz inhibitörlü aminopenisilinlerdir
(ampisilin/sulbaktam, amoksisilin/klavulonat) - Bu grup hastalarda, Legionella pnömonisi ve
polimikrobik etyoloji olasiligi göz ardi
edilemeyeceginden tedaviye bir makrolid (IV veya
oral) eklenmelidir
59Grup IIIA
- Önerilen tedavi parenteral olarak, anti-
Pseudomonas olmayan 3. kusak sefalosporinler
(seftriakson, seftizoksim, sefodizim, sefotaksim)
veya beta-laktamaz inhibitörlü aminopenisilin
(ampisilin/sulbaktam)dir. Bu grup hastalarda
Legionella - pnömonisi ve polimikrobik etyoloji olasiligi
göz ardi edilemeyeceginden tedaviye bir makrolid
veya - yeni florokinolon eklenmelidir. Eger
Legionella enfeksiyonu kanitlanmissa, tedaviye
rifampisin eklenebilir.
60Grup IIIB
- Önerilen tedavi yaklasimi, anti- Pseudomonas bir
beta-laktam antibiyotige (Tablo-9)
aminoglikozidler veya kinolonlarin
(siprofloksasin 750 mg/gün) eklenmesidir. Kinolon
kullanilmayan hastalarda tedaviye makrolid - eklenmelidir.
61Anti-Pseudomonas Etkili Beta-Laktamlar
- 3. kusak sefalosporin (seftazidim)
- 4. kusak sefalosporin (sefepim)
- Karbapenemler (imipenem/silastatin, meropenem)
- Beta-laktamaz inhibitörlü anti-Pseudomonas
ilaçlar (piperasilin/tazobaktam,
tikarsilin/klavulanik asid, sefoperazon/sulbaktam)
62Tedavi Süresi
- Hastaligin baslangiçtaki siddetine, sorumlu
etkene, uygulanan tedaviye, bakteriyeminin ya da
eslik eden hastaligin veya komplikasyonlarin olup
olmamasina ve konagin bireysel yanitina göre
degisebilir. - Ates düstükten sonra genellikle 1 hafta
- - Pnömokok pnömonisi 7-10 gün
- - Legionella pnömonisi 14-21 gün
- - Mycoplasma ve C. pneumoniae 10-14 gün
- - Agir pnömonilerde
2-3 hafta
63Tedaviye yanit degerlendirilmesi
Klinik yanit ates, solunum ve hemodinamik
parametrelerin monitörizasyonu ile
degerlendirilir. Ayni kriterler hastaneden
taburcu edilmede de geçerlidir . 48-72 saat
içinde klinik düzelme beklenir Ates genellikle
2-4 günde düser Lökosit sayisi 4 güne kadar
normale döner Fizik muayene bulgulari geç
kaybolabilir Radyolojik bulgular daha geç
silinir
64Tedaviye yanitsizlik nedenleri
- Komplikasyonlar
- Uygunsuz antibiyotik kullanimi
- Hasta uyumsuzlugu
- Ilaç direnci
- Alisilmadik etkenler (P.carinii, C.burnetti, TB)
- Immunsupresyon durumu
- Infeksiyon disi nedenler (tümör, vaskülit ...)
65Ardisik tedavi
Oral tedaviye geçis kriterleri
- 24 saatlik atessiz dönem
- Klinigin stabillesmesi
- Lökosit sayisinin normale dönmesi
- Oral ilaç alinimina engel durumun olmamasi
- Ayni antibiyotik ile
- Sefuroksim/sefuroksim aksetil
- Sefradin
- Siprofloksasin
- Amoksisilin-klavulanat
- Klaritromisin
- Levofloksasin
- Moksifloksasin
- Farkli antibiyotik ile
- Sefotaksim/sefuroksim aksetil
- Sefotaksim / sefiksim
- Seftazidim/siprofloksasin
- Seftriakson/sefiksim
- Ampisilin-sulbaktam/ Amoksisilin-klavulanat
66KorunmaGrip asisi yapilmasi gereken kisiler
- 65 yas ve üzeri
- Kronik pulmoner hastalik (KOAH, bronsektazi,
brons astmasi) - Kronik kardiovasküler hastalik
- Diyabetes mellitus, böbrek fonksiyon bozuklugu,
çesitli hemoglobinopatileri - olan ve bagisiklik sistemi baskilanmis kisiler
- Yüksek riskli hastalarla karsilasma olasiligi
olan hekim, hemsire ve yardimci - saglik personeli
- Grip yönünden riskli sahislarla birlikte
yasayanlar - Güvenlik görevlileri, itfaiyeciler gibi toplum
hizmeti veren kisiler - Grip sezonunda gebelik
67Pnömokok asisi yapilmasi önerilen kisiler
- 65 yas ve üzeri
- Kronik hastalilar (yas65 veya FEV1 lt40 olan
KOAHlilar ile bronsektazi, pnömonektomi,
bronsektazi, pnömonektomi,kardiyovasküler
hastaliklar, renal ve hepatik hastaliklar ve
Diabetes mellitus - Kronik alkolizm
- Dalak disfonksiyonu veya splenektomi
- Immünyetmezlik ve immünsüpresif tedavi kullanimi
- Beyin-omurilik sivisi kaçagi olanlar
- Pnömokok hastaligi veya komplikasyonu riskinin
artmis oldugu - sartlarda yasayanlar
68Hastanede gelisen pnömoni (HGP)
- Genellikle hastaneye yatistan 48 saat sonra
gelisen ve hastanin yatisinda inkübasyon
döneminde olmadigi bilinen pnömoni olgulari ile,
hastaneden taburcu olduktan sonraki 48 saat
içerisinde ortaya çikan pnömoni olarak tanimlanir
69Ventilatörle iliskili pnömoni (VP)
- Entübasyon sirasinda pnömonisi olmayan, invazif
mekanik ventilasyon destegindeki hastada
entübasyondan 48 saat sonra gelisen pnömonidir
70Saglik Bakimi ile Iliskili Pnömoni (SBP)
- SBIPye ait yayinlar sinirlidir. Ancak tani
ve tedavilerinin HGP de tanimlananlar gibi
yapilmasi önerilmektedir. Asagidaki özelliklerden
birine sahip kisilerde gelisen pnömonilerdir - Son 90 gün içinde iki gün veya daha fazla
hastanede yatma - Saglik bakimi için uzun süreli bakim evinde kalma
- Evde infüzyon tedavisi (antibiyotik dahil)
- Evde basi yarasi bakimi yapilmasi
- Son 30 gün içinde hemodiyaliz merkezine tedavi
amaçli devam etme - Aile bireylerinde çok ilaca dirençli bakteri
infeksiyonu varligi
71Hastanede Gelisen Trakeobronsit (HGTB)
- 48-72 saattir hastanede yatan hastalarda akciger
grafisinde infiltrasyon olmaksizin baska nedene
bagli olmayan vücut isisinin gt 38ºC, pürülan
balgam, lökositoz ya da lökopeni kriterlerinden
ikisinin varligi durumudur
72Ventilatörle Iliskili Trakeobronsit (VTB)
- 48-72 saattir ventilatöre bagli hastalarda
akciger grafisinde infiltrasyon olmaksizin baska
nedene bagli olmayan, vücut isisinin gt 38ºC ,
pürülan balgam, lökositoz ya da lökopeni
kriterlerinden ikisinin varligi durumudur
73Hastanede gelisen Pnomoni
- Hastaneye yatan hastalar arasinda 0.5- 2
oraninda görülür. - Dünyada hastane enfeksiyonlari içindeki HGP orani
15 düzeyinde bildirilirken, ülkemizdeki veriler
11-30 arasinda (ortalama 19) oldugunu
göstermektedir
74- Hastane gelisen enfeksiyonlar arasinda en sik
mortalite nedeni pnömonilerdir. - Ülkemizde HGP saptanan olgularda kaba mortalite
orani 30-87 arasinda degismektedir - HGP de hastanede kalis süresinin uzadigi ve
hastane maliyetlerinin 4-5 kat arttigi
bildirilmektedir. VIP gelismesi mekanik
ventilasyon süresini ortalama 10 gün, yogun bakim
biriminde kalis süresini ise 6.5 gün uzatmaktadir
75HGP olusumunda mikroorganizmalar alt solunum
yollarina baslica üç yoldan ulasmaktadir.
- 1.Orofarinkste kolonize mikroorganizmalarin
aspirasyonu, - 2.Inhalasyon yolu,
- 3.Hematojen yol,
76PATOGENEZ
- HGP lerde genellikle hastaneye yatisin ilk 48
saatinde, hastanin normal üst solunum yollari
florasinin hastanedeki dirençli mikroorganizmalar
ile yer degistirmesi ve bu mikroorganizmalarin
aspirasyonu söz konusudur - Orofarinksteki mikroorganizmalarin aspire
edilebilmesi için konaga ait bazi faktörler
gerekmektedir. Hastanin bilinç düzeyindeki
degisiklikler, solunum sistemine uygulanan
invazif girisimler, mekanik ventilasyon,
gastrointestinal sistemin invazif girisimleri ve
cerrahi girisimler bunlarin basinda gelmektedir.
entübe hastalarda, intübasyon tüpü balonunun
kenarindan olusan mikroaspirasyonlar HGP
gelisiminde önemlidir
77ETYOLOJI
- HGP'de çogunlukla hastanin endojen florasina ait
mikroorganizmalar etkendir. Bu etkenler hastaneye
yatis sirasinda hastanin orofarinksinde mevcut
olabilecegi gibi (primer endojen), hastaneye
yatis sonrasinda kolonize olan dirençli hastane
bakterileri de ( sekonder endojen) olabilir.
Ekzojen kaynakli HGP etkenleri ise invazif
girisimler sirasinda ya da hastane - personelinin elleri araciligi ile bulastirilan
hastane etkenleridir.
78- Hastaneye yatistan itibaren ilk 4 gün içerisinde
olusan pnömoniler erken , 5. gün ve sonrasinda
ortaya çikanlar "geç pnömoniler olarak
tanimlanirlar
79ETYOLOJI
- Erken pnömonilerde temel etkenler Streptococcus
pneumoniae, Haemophilus influenzae ve metisiline
duyarli Staphylococcus aureustur. - Geç pnömonilerde ise 55-85 oraniyla ilk
siralarda P. aeruginosa, Acinetobacter spp.,
Enterobacter spp., Klebsiella spp. gibi Gram-
negatif etkenler yer alirken, Gram- pozitif
koklar özellikle de S. aureus olgularin 20- 30
unda etken olarak görülmektedir
80ETYOLOJI
- Acinetobacter türleri ülkemizde yogun bakim
enfeksiyonlarina, özellikle ventilatörle iliskili
pnömonilere sebep olan sorun bakterilerdendir - HGP, SBIP ve özellikle VIP'lerde birden fazla
etken sözkonusu olabilir - Anaerop etkenler ise özellikle orotrakeal olarak
intübe edilen hastalarda ve ilk 5 günde gelisen
VIPlerde daha sik olarak saptanmistir - Su kaynaklarinda Legionella pneumophila saptanan
hastanelerde ayirici tanida Legionella pnömonisi
düsünülmelidir
81ETYOLOJI
- Her hastanenin hatta hastane içindeki degisik
birimlerin etken dagilimi farklilik gösterebilir.
Ayrica direnç dagiliminin da farkli olabilecegi
bilinmelidir.
82HGP de rol oynayan risk faktörlerini 3 ana
grupta ele almak olasidir.
- 1- HGP gelisimine yol açan risk faktörleri
- 2- HGPde mortaliteyi artiran risk faktörleri
- 3- HGP de çok ilaca dirençli mikroorganizmalarla
etken olarak karsilasilmasinda rol oynayan risk
faktörleri
83Kolonizasyon (el,eldiven)
Kontamine solunumsal girisim
Antibiyotik ve diger tedaviler
Konakçi faktörleri
Cerrahi
Invaziv girisim
Yetersiz sterilizasyon
Kontamine aeresol
Orofaringeal kolonizasyon
Kontamine su,solüsyon
INHALASYON
ASPIRASYON
Bakteriyemi
SOLUNUM DEFANS MEKANIZMALARINDA YETERSIZLIK
PNÖMONI
84HGP olusumuna yol açan risk faktörleri
- A- Hastaya Bagli Risk Faktörleri
-
- Konak savunma mekanizmalarinin zayiflamasi
- (Koma, malnütrisyon, uzun süre hastanede kalma,
sigara, KOAH, kistik fibrozis, bronsektazi, DM,
KRY veya dializ uygulamasi, alkolizm, ARDS,
hipotansiyon, metabolik asidoz, hipoalbuminemi,
nörolojik hastaliklar, hava yolu reflekslerinin
azalmasi, MSS hastaliklari, travma, kafa
travmasi, sinüzit, aspirasyon, APACHE IIgt16,
organ yetmezlik indexi gt3, erkek cinsiyet,
sonbahar-kis mevsimi) - Ileri yas
85- B- Infeksiyon Kontrolü Ile Iliskili Faktörler
- Hastane infeksiyonuna yönelik genel kurallara
uyulmamasi - Hastane personelinin elleri ile kontaminasyon,
kontamine solunum terapi cihazlarinin kullanimi,
entübe hastanin transportu - Uygunsuz antibiyotik kullanimi
86- C- Girisimlere Bagli Faktörler
- Medikal tedaviye bagli risk faktörleri
- Sedatifler, kortikosteroid, sitostatik ilaçlar,
antiasit ve H2 reseptör blokerleri, önceden
antibiyotik kullanimi, total paranteral beslenme - Invaziv girisimlere bagli risk faktörleri
- Torako-abdominal cerrahi, intübasyon, acil
intübasyon, reintübasyon, trakeostomi,
bronkoskopi, uzamis mekanik ventilasyon,
nazogastrik sonda, supin pozisyon,
kardiyopulmoner resüsitasyon, tüp torakostomi,
ventilatör devrelerinin 48 saatten önce
degistirilmesi, subglottik sekresyonlarin aspire
edilmemesi, endotrakeal balon basincinin
gereginden düsük olmasi
87Spesifik Risk Faktörleri Varliginda Olasi HGP
Etkenleri
Koma, DM, kafa travmasi, renal yetmezlik,
geçirilmis influenza, önceden antibiyotik
kullanimi
S. aureus
MRSA
Uzamis MV, önceden antibiyotik kullanimi
Önceden antibiyotik kullanimi, trakeostomi,
uzamis MV, steroid, yapisal akciger hastaligi,
malnütrisyon Steroid, sitostatik, önceden
antibiyotik kullanimi
P. aeruginosa
Aspergillosis
Legionella
Anaeroblar
Gastrik içerik aspirasyonu, torako-abdominal
cerrahi
88HKP- mortaliteyi arttiran faktörler
- Uygunsuz antibiyotik kullanimi
- Önceden antibiyotik kullanimi
- Pnömoni öncesi hastanede yattigi süre veya YBÜda
kalma - Uzamis mekanik ventilasyon
- Yüksek riskli patojenlerle infeksiyon
- -P. aeruginosa
- - Acinetobacter spp
- -Stenotrophomonas maltophilia
- -S. aureus(metisiline dirençli) MRSA
- Multilober ve/veya bilateral pulmoner
infiltratlar - Altta yatan hastaligin agirligi (APACHE II, SAPS)
- Agir sepsis/ septik sok, MODS
- Ileri yas (gt65)
- Solunum yetersizliginin agirlasmasi (PaO2/FiO2lt
240)
89YÜKSEK RISKLI ÇOK ILACA DRENÇLI BAKTERILERLE HGP
GELISIMINE YOL AÇAN RISK FAKTÖRLERI
- Iki ve daha fazla gruptan antibiyotige direnci
ifade eder - - Son 90 gün içerisinde antibiyotik kullanimi
- - Hastaneye yatisin 5. günü veya sonrasinda
pnömoni gelismesi - - Toplumda ya da hastanin tedavi edildigi birimde
yüksek antibiyotik direnci olmasi - - Bagisikligi baskilayici tedavi ve/veya hastalik
- - SBIP kriterleri olmasi
90TANI
- Akciger grafisinde yeni ya da ilerleyici
infiltrasyon saptanan hastada asagidakilerden iki
veya daha fazlasi varsa HGP düsünülmelidir. - - gt 38 ºC ates
- - Lökositoz ya da Lökopeni
- - Pürülan sekresyon
- - Oksijenizasyonda azalma
91TANI
Tüm hastalardan iyi bir anamnez alinmali, FM
yapilmalidir (infeksiyon için kolaylastirici
nedenlerin ve etyolojik nedenin ortaya
konabilmesi için) . Klinik degerlendirme tek
basina yeterli olmayabilir. Tüm hastalara PA
ve lateral grafi çekilmelidir Trakeal
kolonizasyon siktir,hasta dikkatli
degerlendirilmeli ve gereksiz antibiyotik
kullanimindan kaçinilmalidir Oksijen
desteginin gerekip gerekmediginin
degerlendirilmesi için arteriyel oksijen
satürasyonu ölçülmelidir
92TANI
- Plevral sivi süphesi olanlarda toraks
ultrasonografisi, nodüler lezyon, bronsektazi,
kistik fibroz gibi akciger hastaligi varliginda
ya da tedaviye yanitsiz, tani konamayan olgularda
ve yogun bakim olgularinda toraks bilgisayarli
tomografisi (BT) olanaklar dahilinde önerilir.
Ayrica mekanik ventilasyon uygulanan hastalardaki
pnömoni tani ve ayirici tanisinda noninfeksiyöz
nedenlerin ayirt edilmesi, ARDS ve
komplikasyonlarin degerlendirilmesinde BT yararli
olabilir.
93TANI
- VIP düsünülen hastalarda klinik pulmoner
enfeksiyon skorunun (CPIS) kullanimi tani için
katkida bulunabilir - Bu grup hastada CPISin 6 nin üzerinde bulunmasi
- pnömoni olasiligini güçlendirir. Ancak CPIS
in asil kullanim alani tedavinin
degerlendirilmesi ve yönlendirilmesi
asamasindadir.
94Klinik Pulmoner Enfeksiyon Skoru (CPIS)
95TANI
- Etyolojik tani amaci ile ilk asamada balgam,
plevra sivisi, derin trakeal aspirasyon örnekleri
ve 30-60 dk arayla, iki ayri odaktan iki kez kan
kültürü alinmalidir. - HGP mikrobiyolojik tanisi için ikinci asamada yer
alan nonbronkoskopik ya da bronkoskopik
teleskopik kateter ile korunmus bronkoalveoler
lavaj (BAL), standart BAL, korunmus firça yöntemi
(PSB), transtrakeal aspirasyon (TTA),
transtorasik ince igne aspirasyon biyopsisi
(TTAB) ve akciger biyopsisi (VATS ya da
torakotomi ile) gibi invazif tani yöntemlerinin
algoritmdeki yeri ve uygulama zamani
tartismalidir. Hastanin entübe olup olmamasina
göre yöntem seçilir
96TANI
- Erken baslangiçli, agir olmayan HGP'lerde
morbiditeyi artirmasi nedeni ile invazif tani
girisimlerinin kullanilmasindan kaçinilmalidir.
Buna karsin geç baslangiçli agir ve VIP de risk/
yarar orani gözönüne alinarak kullanilabilirler.
Klinik bulgular ve birinci asama tani
yöntemlerine dayanarak baslanan ampirik tedavi
ile basarili olunamayan olgularda olanaklar - ölçüsünde invazif tani yöntemlerine
basvurulmalidir.
97SINIFLAMA ve TEDAVI
- HGP altta yatan sebepleri, etyoloji ve gelisen
komplikasyonlari nedeniyle homojen bir hastalik
degildir. Erken ve uygun olarak baslanan ampirik
tedavi, hastalarin prognozunda en önemli
faktördür. HGPnin erken veya geç dönemde olmasi,
altta yatan risk faktörleri ve pnömoninin
agirligi ampirik tedaviyi biçimlendirir.
98SINIFLAMA ve TEDAVI
- Hastaneye yatistan sonra dört güne kadar gelisen
ve yüksek riskli çok ilaca dirençli bakteri
enfeksiyonu olasiligi, mortaliteyi artiran risk
faktörleri, ya da SBIP olasiligi sözkonusu
degilse GRUP 1, Grup 1 le ayni özelliklere sahip
ancak besinci gün ve sonrasinda ortaya çikanlar
GRUP 2, Erken ya da geç ortaya çikan, yüksek
riskli çok ilaca dirençli bakteri enfeksiyonu
olasiligi, mortaliteyi artiran risk faktörleri ya
da SBIP kriterlerinden biri bulunanlarsa GRUP 3
olarak siniflandirilir.
99Hastanede Gelisen Pnömonide Gruplara Göre
Etkenler
100 Tedavi ilkeleri
- Erken ve uygun tedavi prognoza etkilidir
- Infeksiyonun gelistigi servisin ya da en azindan
hastanenin mikrobiyolojik flora ve antibiyotik
direnç paternlerinin degerlendirilmesi
gereklidir. - Öneriler yalnizca empirik antibiyotik uygulanmasi
için geçerli olup, etken izole edildikten sonra
antibiyotik duyarliligina göre spektrum
daraltilmalidir. - Antibiyotikler optimal dozda kullanilmalidir.
101- Tüm olgularda tedaviye parenteral yoldan
baslanmali, klinik yanit elde edilmis olgularda
oral tedaviye geçilebilir - VIP tedavisinde aerolize antibiyotiklerin yeri
tartismalidir - P. aeruginosa, Acinetobacter gibi MDR patojen
düsünüldügünde mutlaka kombine tedavi
uygulanmalidir - Iki beta laktam AB ve karbapenem kinolon
kombinasyonundan kaçinilmalidir. - Glikopeptidler empirik tedavide yer almamalidir.
102- Rezistan patojen saptanmadiginda monoterapi
uygulanabilir -
- Eger etken pseudomonas degil ve klinik cevap iyi
ise, uygun tedavi rejimi alan hastalarda 14-21
günlük tedavi azaltilmaya çalisilmaktadir.
103HGP-GRUP I
- Monoterapi
- Ampisilin-Sulbaktam/ Amoksisilin-Klavulanik asit
- veya
- Sefuroksim/Seftriakson
- veya
- Levofloksasin/ Moksifloksasin
104HGP-GRUP I
- Farmokinetik özellikleri nedeni ile parenteral
tedavide ampisilin- sulbaktam, ardisik tedavi
protokolünde oral tedavide klavulanik asid
amoksisilin tercih edilmelidir. - Yeni kinolonlar yüksek tedavi maliyeti ve daha
genis spektrumlari ve MDR tüberkülozda potansiyel
etkinlikleri nedeniyle ilk seçenek ajanlar olarak
degil, diger ajanlara alternatif olarak
düsünülmelidir.
105HGP-GRUP II
- Monoterapi
- Ampisilin-Sulbaktam
- veya
- Seftriakson/Sefotaksim
- veya
- Ofloksasin
- veya
- Levofloksasin/Moksifloksasin
- veya
- Piperasilin-tazobaktam
- Bu ajanlara
direnç olan durumlarda monoterapi ajani olarak
kullanilabilir
106HGP-GRUP III
- Monoterapi/Kombine
- Piperasilin- tazobaktam
- veya
- Seftazidim, Sefepim, Sefoperazon-Sulbaktam
- veya
- Imipenem, Meropenem
-
- Amikasin ya da Siprofloksasin den biri
- Ya da
- Kolistin
- Linezolid, Teikoplanin, Vankomisin (MRSAa özgü
risk faktörü varsa ampirik - tedaviye eklenmelidir.)
- Karbapenemlere ve sulbaktam kombinasyonlarina
dirençli Acinetobacter izolatlariyla olusan
enfeksiyonlarin tedavisinde kolistin bilesikleri
kullanilabilir
107HGP-GRUP III
- Yerel duyarlilik ve direnç özelliklerine, çok
ilaca dirençli bakteri olasiligina göre
kombinasyon tedavisi uygun olabilir.
Mikrobiyolojik tani, duyarlilik ve klinik
iyilesme (CPISlt 7) özelligine göre monoterapiye
geçilmelidir - Karbepenem kullanilacaksa Kinolonla
kombinasyonlarindan kaçinilmalidir - Karbapenemlere ve sulbaktam kombinasyonlarina
dirençli Acinetobacter izolatlariyla olusan
enfeksiyonlarin tedavisinde - kolistin bilesikleri kullanilabilir
108MDR patojenlerin tespitinde önerilenler
- P. aeruginosa Kombine tedavi
- Acinetobacter sp Karbapenem, sulbactam, colistin
ve polymixin etkilidir. Kombine tedavi
seçilmelidir - ESBL enterobacteriaceae tespit edildiginde 3.
kusak sefalosporinin monoterapi seklinde
kullanimindan kaçinilmalidir. Karbapenemler
tercih edilmelidir - Renal yetmezligi olan ya da nefrotoksik ajan alan
MRSA olgularinda Linezolid, vankomisine
alternatif olabilir. Ancak daha çok veriye
gereksinim vardir
109HGP TEDAVSINDE GENEL ILKELER
- Erken ve uygun tedavi yaklasimi mortalitenin
azaltilmasinda etkilidir. Bu nedenle en kisa
sürede taninin olusturulmasi ve etyolojik tani
için gereken örnekler alindiktan sonra uygun
ampirik tedavinin derhal baslanmasi gerekir - Enfeksiyonun gelistigi servisin ya da en azindan
hastanenin mikrobiyolojik flora ve antibiyotik
direnç paternlerinin degerlendirilmesi gereklidir
110HGP TEDAVSINDE GENEL ILKELER
- Öneriler yalnizca ampirik antibiyotik uygulanmasi
için geçerli olup, etken izole edildikten sonra
antibiyotik duyarliligina göre spektrum
daraltilmalidir. - Ampirik tedavide seçilecek antibiyotigin
farmakolojik ve farmakokinetik özellikleri
gözönüne alinmalidir. Örnegin solunum
sekresyonlarina penetrasyonu düsük olan
aminoglikozidlerin pnömoni gelisimine bagli düsük
pH da inaktive olabilecegi göz önüne alinarak
HGP' de asla monoterapi ajani olarak
kullanilmamalidir. - CPIS skoru 5. günde 7 nin altinda olan hastalarda
antibiyotik duyarlilik test sonuçlarina göre
kombine tedavide yeralan - aminoglikozid ya da kinolon sonlandirilabilir
111HGP TEDAVSINDE GENEL ILKELER
- HGPli tüm olgularda tedaviye parenteral yoldan
baslanmalidir. Klinik yanit elde edilmis
olgularda ardisik tedavi ilkelerine uygun olarak
oral tedaviye geçilebilir. - Iki beta-laktam antibiyotik kombine edilmesinden
süperinfeksiyon ya da komplikasyonlar nedeniyle
mecbur kalinmadikça kaçinilmalidir. Sinerjistik
olmayacagi gibi antagonist etkili olabilir beta-
laktamaz indüksiyonu nedeni ile her iki ajan
inaktive olarak tedavi basarisiz olabilir. P.
aeruginosa enfeksiyonlarinda ortak direnç
mekanizmalarini indüklemesi nedeni ile karbapenem
kinolon kombinasyonlarindan mümkün - oldugunca kaçinilmalidir
112HGP TEDAVSINDE GENEL ILKELER
- Glikopeptidler ampirik tedavide yer almamalidir.
Ancak noninvazif ya da invazif yöntemle alinan
alt solunum yolu örneginin Gram boyali
incelemesinde stafilokok morfolojisi
destekleniyorsa Grup 3 te ampirik tedaviye
glikopeptid eklenmelidir. Bu hastalarda ampirik - olarak baslanan glikopeptid etkenin stafilokok
olmadigi gösterilince kesilmelidir
113HGP TEDAVSINDE GENEL ILKELER
- Tedavi süresi P. aeruginosa, Acinetobacter, S.
maltophila disindaki olgularda CPIS 7 nin
altindaysa 7 güne kadar kisaltilabilir. Ancak
tedavi süresi pnömoninin agirligi, klinik yanitin
alinmasi için geçen süre ve etken olan
mikroorganizmaya göre ayarlanmalidir
114TEDAVIYE YANITIN DEGERLENDIRILMESI
- Tedavi yaniti taninin dogruluguna, hastaya ait
(yas, eslik eden hastalik), bakteriye ait (direnç
paterni ve virülans) faktörlere ve HGP sirasinda
ortaya çikan diger olaylara baglidir. - Ates
- Lökosit sayisi
- Oksijenasyonun degerlendirilmesi
- CPIS degerlendirmede kullanilan kriterlerdir.
- Ilk 3 gün içerisinde düzelme survi ile iliskili
bulunmustur.
115- Klinik seyir
- rezolüsyon
- geçikmis rezolüsyon
- kismi iyilesme
- basarisizlik
- nüks
- ölüm
- Mikrobiyolojik seyir
- bakteriyel eradikasyon
- süperinfeksiyon
- rekürren infeksiyon
- mikrobiyolojik olarak infeksiyonun devam etmesi
116TEDAVIYE YANITIN DEGERLENDIRILMESI
- CPISin 6 nin altina düsmesi, PaO2/FiO2 nin
düzelmesi tedaviye yanit ve prognozun iyi
oldugunu gösteren bir kriter olarak
kullanilabilir - Baslangiç CRP sinin 4. günde 40 dan daha fazla
- azalmasi iyi prognostik kriter olarak
degerlendirilmektedir. Prokalsitonin de prognozu - degerlendirmede anlamli olabilir ancak CRP ye
göre pahali olmasi ve her merkezde uygulanamamasi
kullanimini kisitlamaktadir
117TEDAVIYE YANITIN DEGERLENDIRILMESI
- Agir pnömonilerde klinik seyirin
degerlendirilmesinde akciger radyografilerinin
degeri düsüktür. Tedavinin erken döneminde
genellikle radyolojik progresyon görülebilir. - klinik düzelme olmaksizin akciger grafisinde
multilober tutulum seklinde progresyon, 48 saat
içerisinde infiltrasyonun sayi ve boyutunda artma
, kavitelesme, plevral efüzyon gelismesi kötüye
gidis ve tedaviye yanitsizlik olarak
degerlendirilmelidir
118HGPde Ayirici Tani
119Ciddi HKP
Risk faktörü olmaksizin erken baslangiç
Risk faktörü varligi veya geç baslangiç
72 saat sonra degerlendirme
Mikrobiyoloji -
Mikrobiyoloji
Klinik cevap
CPISlt6
CPIS6
Infeksiyon disi nedenler? Tedavi sonlandirilir
Kötü Tedavi antibiyograma göre
degistirilir Atipik patojenler veya infeksiyon
disi nedenler arastirilir
Klinik cevap
Iyi Ayni tedavi devam ettirilir veya spekturum
daraltilabilinir
Iyi Ayni tedavi sürdürülür
Kötü Invaziv girisim
120Genel profilaksi
- Etkili infeksiyon kontrol çalismalari
- Personel egitimi
- Alkol bazli el dezenfeksiyonu
- Izolasyon
- Surveyans çalismalari
- Rutin surveyans kültürlerinin (hasta,
araç-gereç,personel, çevre) salgin disinda
yapilmasina gerek yoktur.