OSOBLIWOSCI EKONOMII JAKO NAUKI

1
OSOBLIWOSCI EKONOMII JAKO NAUKI
2

• Boguslaw Czarny
  podstawyekonomii_at_gmail.com
• EKONOMIA JAKO NAUKA EMPIRYCZNA - WYBRANE PROBLEMY
• Slajdy do wykladu sa dostepne w serwisie
  internetowym www.podstawyekonomii.pl/metodologia
  /.
• PLAN ZAJEC
• I. CO TO JEST EKONOMIA ?
• 1. Ekonomia nauka o gospodarowaniu.
• 2. Metoda ekonomii, czyli jak powstaje wiedza o
  gospodarowaniu.
• Obserwacja. b) Indukcja. c) Dedukcja. d) Krytyka
  naukowa.
• II. KARL POPPER I IMRE LAKATOS
• 1. Karl Popper o metodologii nauki.
• 2. Imre Lakatos o metodologii nauki .

3
Nauki spoleczne, w tym ekonomia, sa w
porównaniu z nau-kami przyrodniczymi SZCZEGÓLNE
(OSOBLIWE).
4
Co prawda ekonomia rózni sie od socjologii i
nauki o poli-tyce, bo udalo sie jej dostarczyc
scislych, dedukcyjnych teorii ludzkiego
dzialania, które niemal zupelnie nie pojawiaja
sie w innych naukach o ludzkim zachowaniu.
5
Jednak z drugiej strony ekonomia nie zdolala
ustalic takiej liczby uzytecznych twierdzen,
która pod wzgledem zdolnosci do wyjasniania i
przewidywania zjawisk pozwolilaby jej kon-
kurowac z naukami przyrodniczymi.
6
Ekonomia nie zdolala ustalic takiej liczby
uzytecznych twier-dzen, która pod wzgledem
zdolnosci do wyjasniania i przewi-dywania zjawisk
pozwolilaby jej konkurowac z naukami
przyrodniczymi.
1. Ekonomisci nie moga sie pochwalic tak
efektownymi osiag-nieciami, jak ladowanie na
Ksiezycu, przeszczep serca czy bomba atomowa.
7
Ekonomia nie zdolala ustalic takiej liczby
uzytecznych twier-dzen, która pod wzgledem
zdolnosci do wyjasniania i przewi-dywania zjawisk
pozwolilaby jej konkurowac z naukami
przyrodniczymi.
1. Ekonomisci nie moga sie pochwalic tak
efektownymi osiag-nieciami, jak ladowanie na
Ksiezycu, przeszczep serca czy bomba atomowa.
2. W dodatku czesto spieraja sie publicznie o
sprawy wyda-waloby sie podstawowe.
8
Ekonomia nie zdolala ustalic takiej liczby
uzytecznych twier-dzen, która pod wzgledem
zdolnosci do wyjasniania i przewi-dywania zjawisk
pozwolilaby jej konkurowac z naukami
przyrodniczymi.
1. Ekonomisci nie moga sie pochwalic tak
efektownymi osiag-nieciami, jak ladowanie na
Ksiezycu, przeszczep serca czy bomba atomowa.
2. W dodatku czesto spieraja sie publicznie o
sprawy wyda-waloby sie podstawowe. 3. Co
wiecej, popelniaja spektakularne pomylki, a takze
motywowane interesem ideologicznym i (lub)
materialnym naduzycia, co wielu obserwatorom kaze
watpic w naukowy charakter ich zajecia.
9
Mark Blaug The present-day achievements in
GNP forecasting in indus-trialized countries may
be summed up as capable of doing just a little
better than crude extrapolations for about a year
or two ahead as for predicting the precise moment
of a down-turn or upturn in the economy, we still
go wrong as often as we go right (). (Zob.
Blaug, M. (1994), Why I am Not a Constructivist
Confessions of an Unrepentant Popperian, w J. B
Davis, Recent Developments in Economic
Methodology, vol. I. Cheltenham Edward Elgar,
2006, s. 48).
10
Polskich przykladów potwierdzajacych te diagnoze
Blauga dostarczaja krytyczne oceny trafnosci
sporzadzanych w Pol-sce prognoz
makroekonomicznych publikowane przez Marka
Borowskiego. (Zob. np. Borowski, M. (2007) W
oczekiwaniu na czarna owce, Ga-zeta Wyborcza z
22 sierpnia. Borowski, M. (2009) Ranking
prog-nostów Borowskiego Odwróc tabele, resort
finansów na czele, Gaze-ta Wyborcza z 2
czerwca).
11
(Zob R. Dornbusch, S. Fischer, R. Starz,
MACROECONOMICS, 9th edition, s. 191).
12
Jak sadze, przyczyna wskazanych powyzej klopotów
ekono-mistów sa cechy przedmiotu ich badan, czyli
procesu gospo-darowania. NAJWAZNIEJSZYM Z NICH
PRZYJRZE SIE TERAZ.
13
II. ROLA DOSWIADCZENIA I OBSERWACJI
14
Cechy procesu gospodarowania powoduja, ze w
ekonomii mala role pelni DOSWIADCZENIE
(EKSPERYMENT). Równiez niektóre dziedziny nauk
przyrodniczych (np. astronomia, embriologia)
przez wiele lat nie mialy cha-rakteru
eksperymentalnego. Jednak nie okazalo sie to
roz-strzygajaca przeszkoda w ustalaniu prawd
naukowych.
15
EKSPERYMENT polega na zaaranzowaniu sytuacji
stwa-rzajacej okazje do obserwacji. Celem jest
zwykle sprawdze-nie hipotezy. Przykladem jest
EKSPERYMENT KRZYZOWY (lac. experimentum crucis),
którego wynik JEDNOZNACZ-NIE rozstrzyga kwestie
prawdziwosci sprawdzanej hipotezy.
16
W szczególnosci EKSPERYMENT polega na zmianie
cech zjawiska w celu ustalenia ich zwiazków z
innymi cechami te-go zjawiska. Eksperymentator
STARA SIE USUNAC WPLYWY UBOCZNE, mogace zaklócic
badane zwiazki. Np. w przypadku EKSPERYMENTU
PODWÓJ-NIE MASKOWANEGO informacja, do której
grupy trafia placebo, a do której substancja
aktywna, nie jest znana ani poddanym
eksperymentowi ani do czasu - samym
ekspery-mentatorom.
17
DYGRESJA Przykladem sposobu wykorzystania wiedzy
zdobytej dzieki eksperymentowi sa kanony J. S.
Milla, czyli wzorce wnio-skowania o istnieniu
lub nieistnieniu zwiazku przyczynowe-go. Oto ich
lista 1. Kanon jednej zgodnosci (ang. Method
of Agreement). 2. Kanon jednej róznicy (ang.
Method of Difference). 3. Kanon zgodnosci i
róznicy (ang. Joint Method of Agree-ment and
Difference). 4. Kanon zmian towarzyszacych
(ang. Method of Conco-mitant Variation). 5.
Kanon reszty (ang. Method of Residues). (Zob.
http//www.philosophypages.com/lg/e14.htm).
KONIEC DYGRESJI
18
Przeprowadzenie doswiadczenia wymaga m.in. 1)
Wyraznego wydzielenia i nazwania analizowanych
cech zjawiska, czyli mozliwych przyczyn i
skutków. 2) Powtarzalnosci skutków, czyli
zdarzen spowodowanych zmianami przyczyn. 3)
Mozliwosci kierowania zmianami przyczyn.
Oczywiscie w ekonomii warunki te sa szczególnie
trudne do spelnienia.
19
Powiedzmy np., ze ekonomisci chca
eksperymentalnie zba-dac wplyw, jaki na tempo
wzrostu PKB wywieraja zmiany nakladów na
inwestycje. PO PIERWSZE, jak zdefiniowac
naklady na inwestycje? Czy odnosza sie one do
okreslonego roku?
20
Powiedzmy np., ze ekonomisci chca
eksperymentalnie zba-dac wplyw, jaki na tempo
wzrostu PKB wywieraja zmiany nakladów na
inwestycje. PO PIERWSZE, jak zdefiniowac
naklady na inwestycje? Czy odnosza sie one do
okreslonego roku? PO DRUGIE, zaleznie od
okolicznosci (np. od pogody, cha-rakteru polityki
gospodarczej) w róznych latach takie same
naklady na inwestycje w rózna sila zmieniaja
wielkosc produkcjiA. ------------------
---------------------- A W ekonomii trudno jest
mówic o powtarzalnosci wyników doswiadczenia.
(Powtarzalnosc oznacza, ze wynik konkret-nego
badania pojawi sie znowu, jesli badanie zostanie
powtó-rzone przez inna osobe). A przeciez
powtarzalnosc warunku-je krytyke naukowa.
21
Powiedzmy np., ze ekonomisci chca
eksperymentalnie zba-dac wplyw, jaki na tempo
wzrostu PKB wywieraja zmiany nakladów na
inwestycje. PO PIERWSZE, jak zdefiniowac
naklady na inwestycje? Czy odnosza sie one do
okreslonego roku? PO DRUGIE, zaleznie od
okolicznosci (np. od pogody, cha-rakteru polityki
gospodarczej) w róznych latach takie same
naklady na inwestycje w rózna sila zmieniaja
wielkosc produkcjiA. PO TRZECIE, decyzja, jaka
czesc produktu krajowego brutto przeznaczy sie na
inwestycje, wywiera tak silny wplyw na zycie
spoleczenstwa, ze uniemozliwia to
ekspery-mentowanie. ----------------------
------------------ A W ekonomii trudno jest mówic
o powtarzalnosci wyników doswiadczenia.
(Powtarzalnosc oznacza, ze wynik konkret-nego
badania pojawi sie znowu, jesli badanie zostanie
powtó-rzone przez inna osobe). A przeciez
powtarzalnosc warunku-je krytyke naukowa.
22
Zauwazmy dodatkowo, ze w badaniach wielu zjawisk
spolecznych eksperyment w ogóle nie ma
zastosowania, bo sa one JEDNORAZOWE (lub skrajnie
rzadkie) (np. powstanie kapitalizmu).
23
A jednak swiadectwem rosnacej roli eksperymentu w
ekono-miii stal sie w 2. polowie XX wieku szybki
rozwój EKONO-MII EKSPERYMENTALNEJ (ang.
experimental econo-mics).
24
ENTUZJASCI (np. Hall Varian) () Dzieje
ekonomii eksperymentalnej w ciagu ostatnich 20
lat sa historia wielkiego sukcesu. Dysponujemy
dzis scislymi metodami laboratoryjnego
sprawdzania modeli ludzkiego zachowania.
Nie-które standardowe modele, takie jak model
podazy i popytu, oka-zaly sie bardziej godne
zaufania, niz sadzilismy przed 20 laty. Inne
poradzily sobie gorzej, jak model uzytecznosci
oczekiwanej. () Wielu teoretyków rozwój
ekonomii eksperymentalnej sklonil do tworzenia
raczej teorii prostych, konkretnych i
spraw-dzalnych, niz teorii kompleksowych,
abstrakcyjnych i ogólnych. () Laboratoryjne
obserwacje ostrzegaly przed teoretycznymi
sle-pymi uliczkami w rodzaju pewnych
wyrafinowanych udoskonalen teoriogrowych
koncepcji równowagi.
25
SCEPTYCY (np. Denis Patrick OBrien) Sceptycy
watpia w realnosc perspektywy stworzenia przez
ekono-mistow eksperymentalnych bazy obserwacyjnej
dla ekonomii. Po pierwsze, dane z
kwestionariuszy zebrane w róznych sytuacjach
sugeruja, ze ludzie reaguja inaczej w sztucznej
sytuacji, a inaczej, kiedy chodzi o realne i
istotne zmiany ich materialnego dobrobytu. Po
drugie, w przypadku ekonomii dane eksperymentalne
zbyt czesto musialyby zastepowac wazne, lecz
niedostepne, dane empiryczne.
26
OGÓLNIE Status ekonomii eksperymentalnej
jest ciagle niejasny. Wielu ekonomistów pozostaje
sceptykami co do jej osiagniec i mozliwosci.
Wsród mniejszosci tych, którzy eksperymentu-ja,
istnieja zasadnicze róznice pogladów co do celów,
do któ-rych osiagniecia eksperymenty moga byc
najbardziej przy-datne, wlasciwego sposobu
dokonywania eksperymentów i wniosków wynikajacych
ze wspólczesnych badan ekspery-mentalnych
(Zob. Sugden, R. (2005) Introduction.
Experiment, Theory, World A Symposium on the
Role of Experiments in Economics, Journal of
Economic Methodology, t. 12, nr 2, s. 177).
27
OBSERWACJA ZAMIAST EKSPERYMENTU? Eksperyment
mozna niekiedy zastapic porównaniem wyni-ków
obserwacji zdarzen gospodarczych.
28
Np. w 1987 r. dochód obywateli Islandii, na rok,
przestal byc opodatkowywany. (Przed reforma
ludzie placili podatki od zeszlorocznego dochodu,
a po reformie od biezacego docho-du. Podatki
placone w 1987 r. dotyczyly dochodu z 1986 r., a
podatki placone w 1988 r. dochodu z 1988 r.
Dochód z 1987 r. nigdy nie zostal opodatkowany!).
W efekcie liczba przepracowanych godzin
wzrosla o ok. 3 w 1987 r., a w 1988 r. spadla do
wyjsciowego pozio-mu. Realny PKB w 1987 r. byl o
4 wyzszy od sredniej z lat 1986 i 1988. Zob.
M. Bianchi, B. R. Gudmundsson, G. Zoega, 2001.
Iceland Na-tural Experiment in Supply-Side
Economics, American Economic Review, vol. 91(5),
s. 1564-1579.
29
Jest oczywiste, ze liczba odkrywanych przez
historyków gos-podarczych tego rodzaju
naturalnych eksperymentów, a zatem takze ilosc
dostarczanej przez nie informacji, jest
og-raniczona.
30
W polowie XX w. Friedman pisal o tych sprawach
tak oto Wiedza, która uzyskujemy dzieki
obserwacji, jest latwo dostepna i czesto równie
konkluzywna jak wiedza zdobyta dzieki
przeprowadzanym w warunkach sztucznych
ekspery-mentom a zatem niemoznosc
eksperymentowania nie stano-wi fundamentalnej
przeszkody, uniemozliwiajacej ocene hi-potez za
pomoca sprawdzenia poprawnosci wynikajacych z
nich prognoz.
31
W polowie XX w. Friedman pisal o tych sprawach
tak oto Wiedza, która uzyskujemy dzieki
obserwacji, jest latwo dostepna i czesto równie
konkluzywna jak wiedza zdobyta dzieki
przeprowadzanym w warunkach sztucznych
ekspery-mentom a zatem niemoznosc
eksperymentowania nie stano-wi fundamentalnej
przeszkody, uniemozliwiajacej ocene hi-potez za
pomoca sprawdzenia poprawnosci wynikajacych z
nich prognoz. Jednak tego rodzaju wiedza jest
o wiele trudniejsza do zinterpretowania. Czesto
ma ona charakter komplekso-wy, zawsze zas jest
posrednia i niekompletna gromadzenie
odpowiednich informacji jest zwykle bardzo
zmudne, a ich interpretacja wymaga zazwyczaj
subtelnej analizy i wielo-etapowego rozumowania,
które rzadko okazuja sie rzeczy-wiscie
przekonujace.
32
W polowie XX w. Friedman pisal o tych sprawach
tak oto Wiedza, która uzyskujemy dzieki
obserwacji, jest latwo dostepna i czesto równie
konkluzywna jak wiedza zdobyta dzieki
przeprowadzanym w warunkach sztucznych
ekspery-mentom a zatem niemoznosc
eksperymentowania nie stano-wi fundamentalnej
przeszkody, uniemozliwiajacej ocene hi-potez za
pomoca sprawdzenia poprawnosci wynikajacych z
nich prognoz. Jednak tego rodzaju wiedza jest
o wiele trudniejsza do zinterpretowania. Czesto
ma ona charakter komplekso-wy, zawsze zas jest
posrednia i niekompletna gromadzenie
odpowiednich informacji jest zwykle bardzo
zmudne, a ich interpretacja wymaga zazwyczaj
subtelnej analizy i wieloeta-powego rozumowania,
które rzadko okazuja sie rzeczywiscie
przekonujace. Niemoznosc odwolania sie
ekonomistów do wyrazis-tego i bezposredniego
swiadectwa wyników eksperymentów krzyzowych
utrudnia wiarygodne sprawdzanie hipotez. Jednak
efekt ten ma o wiele mniejsze znaczenie niz
klopoty z osiagnieciem w miare szybkiej i
powszechnej zgody co do wniosków, wynikajacych z
dostepnego swiadectwa faktów. Sprawia to, ze
rezygnacja z zawodnych hipotez jest procesem
powolnym i trudnym. Rzadko sa one porzucane
definitywnie i zawsze pojawiaja sie
nieoczekiwanie ponownie. Zob. Friedman, M.
(1953) On the Methodology of Positive Econo-mics,
w Essays in Positive Economics, University of
Chicago Press, Chicago, s. 7-8.
33
W dodatku interpretacje wyników obserwacji
utrudnia nis-ka jakosc danych statystycznych,
którymi posluguja sie eko-nomisci. (Np., na
przelomie XX i XXI w. w literaturze mozna bylo
znalezc kilka krancowo róznych zestawów
wspólczyn-ników Giniego dotyczacych zróznicowania
dochodów w Pol-sce).
34
W dodatku interpretacje wyników obserwacji
utrudnia nis-ka jakosc danych statystycznych,
którymi posluguja sie eko-nomisci. (Np., na
przelomie XX i XXI w. w literaturze mozna bylo
znalezc kilka krancowo róznych zestawów
wspólczynni-ków Giniego dotyczacych zróznicowania
dochodów w Pol-sce). W naukach przyrodniczych
mozliwosc odtworzenia danych wyjsciowych ma
rozstrzygajace znaczenie dla akcep-tacji wyniku
badan. Istnieje zatem zasadnicza róznica mie-dzy
ekonomia, a fizyka czy chemia.
35
W dodatku interpretacje wyników obserwacji
utrudnia nis-ka jakosc danych statystycznych,
którymi posluguja sie eko-nomisci. (Np., na
przelomie XX i XXI w. w literaturze mozna bylo
znalezc kilka krancowo róznych zestawów
wspólczynni-ków Giniego dotyczacych zróznicowania
dochodów w Pol-sce). W naukach przyrodniczych
mozliwosc odtworzenia danych wyjsciowych ma
rozstrzygajace znaczenie dla akcep-tacji wyniku
badan. Istnieje zatem zasadnicza róznica mie-dzy
ekonomia, a fizyka czy chemia. Kiedy opieramy
sie na wspólnym zbiorze danych, mozemy jedynie
poddawac róznym statystycznym testom TE SAME DANE
WYJSCIOWE, i jak podobno zauwazyl Ro-nald Coase
jesli tylko bedziemy je torturowac odpowiednio
dlugo, dane w koncu sie przyznaja.
36
W dodatku interpretacje wyników obserwacji
utrudnia nis-ka jakosc danych statystycznych,
którymi posluguja sie eko-nomisci. (Np., na
przelomie XX i XXI w. w literaturze mozna bylo
znalezc kilka krancowo róznych zestawów
wspólczynni-ków Giniego dotyczacych zróznicowania
dochodów w Pol-sce). W naukach przyrodniczych
mozliwosc odtworzenia danych wyjsciowych ma
rozstrzygajace znaczenie dla akcep-tacji wyniku
badan. Istnieje zatem zasadnicza róznica mie-dzy
ekonomia, a fizyka czy chemia. Kiedy opieramy
sie na wspólnym zbiorze danych, mozemy jedynie
poddawac róznym statystycznym testom TE SAME DANE
WYJSCIOWE, i jak podobno zauwazyl Ro-nald Coase
jesli tylko bedziemy je torturowac odpowiednio
dlugo, dane w koncu sie przyznaja. Wyjsciem
byloby polepszenie jakosci danych, ich
dostepnosci, przykladanie odpowiedniej wagi do
kwestii po-wtarzalnosci. Jesli to tylko mozliwe,
ekonomisci powinni byc gotowi tworzyc wlasne
zbiory danych i to w sposób, który umozliwia
publiczna kontrole sposobu ich tworzenia.
37
II. NIEPEWNOSC I OGÓLNIKOWOSC PROGNOZ
38
Zmiennosc i zróznicowanie warunków gospodarowania
w róznych spoleczenstwach powoduja, ze prawa
ekonomiczne sa NIEPEWNE i OGÓLNIKOWE. Przebieg
zjawisk, które opisuja te prawa, zalezy od
spelnienia bar-dzo wielu trudnych do wyliczenia,
czesto niejasno opisanych i malo prawdopodobnych
warunków.
39
DYGRESJA Niektórzy (np. Ludwig von Mises)
uwazaja, ze teoria ekonomiczna (i nauki
spoleczne) musza opierac sie na wiekszej liczbie
zalozen ceteris paribus i hipotez pomocniczych
niz nauki przyrodnicze, bo na zjawiska spoleczne
wplywa wieksza liczba potencjalnie zaklóca-jacych
czynników niz na zjawiska przyrodnicze. W
dodatku te zaklócajace czynniki z natury rzeczy
sa zapewne - bardziej zmienne (mniej stabilne).
KONIEC DYGRESJI 
40
1. NIEPEWNOSC
41
W ekonomii TO, CO W JEDNYCH OKOLICZNOSCIACH JEST
PRAWDA, W INNYCH PRAWDA NIE JEST. Przykladem
ograniczonego zakresu praw ekonomicznych jest
prawo Phillipsa z konca lat 50. XX w. (Miedzy
stopa inflacji, a stopa bezrobocia zachodzi
odwrotna zaleznosc). Oczywiscie, nie obowiazywalo
ono w Polsce np. w latach 70. XX w. (w krajach
real-nego socjalizmu nie bylo przeciez wtedy
jawnego bezrobocia).
42
Uniwersalne prawa ekonomiczne, które maja odnosic
sie do wielu (wszystkich?) spoleczenstw okazuja
sie OGÓLNIKO-WE i BANALNE. Stanowia one MALO
PRECYZYJNE GE-NERALIZACJE i latwo jest wskazac
LICZNE WYJATKI. Przykladem jest PRAWO MALEJACYCH
PRZYCHO-DÓW.
43
DYGRESJA Przyklady innych niz prawo malejacych
przychodów ekonomicz-nych praw uniwersalnych
proponowal m.in. Oskar Lange (np. Do
wyprodukowania okreslonego produktu potrzeba
okreslonej ilosci pracy oraz okreslonej ilosci
rozmaitych srodków produkcji. Nie mozna zuzywac
wiecej wegla, niz sie produkuje (plus lub minus
ewentualny import i eksport).   Moim zdaniem,
te Langego techniczno-bilansowe prawa produkcji,
owszem, sa regularnosciami charakteryzujacymi
gospodarowanie. Jednak stanowia one banalne
wnioski, które wynikaja z praw przyrodniczych i z
logiki. We wszystkich naukach empirycznych mozna
odkryc bardzo wiele takich praw ekonomicznych
(np. dobra inwestycyjne spadaja pod wplywem
grawitacji), biologicz-nych (np. slon plus slon
to dwa slonie), historycznych (np. wszyscy
wladcy feudalni zbudowani sa z atomów), itd.
KONIEC DYGRESJI
44
Zmiennosc i zróznicowanie warunków gospodarowania
w róznych spoleczenstwach powoduja, ze istnieje
nie jedna, lecz wiele luzno powiazanych ekonomii
(ekonomia gospodarki feudalnej, gospodar-ki
krajów realnego socjalizmu, gospodarki
prywatnorynkowej na poczatku XXI wieku itd.).
45
Zmiennosc i zlozonosc sytuacji, z którymi maja do
czynienia ekonomisci, czesto sprawia równiez, ze
posluguja sie oni LICZ-NYMI ZALOZENIAMI
POMOCNICZYMI (np. o malejacych przychodach z
kapitalu) oraz KLAUZULA CETERIS PARIBUS.
46
Jednak zalozenia te czesto okazuja sie
heroiczne (jak np. zalozenie o malejacych
przychodach z kapitalu w Solowa modelu wzrostu).
Równiez warunek ceteris paribus zwykle nie jest
spelnio-ny w rzeczywistosci. Sprawia to, ze
obserwacja nie potwierdza praw ekonomicznych.
(Np. gospodarki nie osiagaja wzrostu
zrównowazonego). Regular-nosci te okazuja sie one
ZAWODNE (WYSOCE NIEPEWNE).
47
Podobne klopoty powoduje rozróznianie przez
ekonomistów krót-kiego i dlugiego okresu, BEZ
PRECYZYJNEGO OKRESLENIA ICH DLUGOSCI. (Ten
dokonywany wedlug róznych kryteriów po-dzial
pojawia sie np. przy obliczaniu cenowych
elastycznosci popytu i podazy, w modelu AD/AS, a
takze w neoklasycznej teorii wzrostu).
48
Np. wnioskiem z Solowa modelu wzrostu jest teza o
równosci temp wzrostu gospodarczego w
powstajacych po uplywie blizej niespre-cyzowanego
dlugiego okresu stanach wzrostu zrównowazonego,
RÓZNIACYCH SIE OD SIEBIE WIELKOSCIA STOPY
OSZ-CZEDNOSCI.
49
Otóz prawdziwosc tezy o braku zwiazku miedzy
poziomem stopy oszczednosci a tempem wzrostu
gospodarczego jest niepewna. Jej sprawdzenie jest
trudne wlasnie z powodu braku informacji o
dlu-gosci wchodzacego w gre dlugiego okresu.
Np. Gregory N. Mankiw, broniac neoklasycznego
modelu wzrostu przed swiadectwem nieprzychylnych
mu faktów, pisze Niezdolnosc oszczednosci do
wplywania na tempo wzrostu zrów-nowazonego ()
moze wydac sie sprzeczna z silna korelacja
wzros-tu i oszczednosci w róznych krajach. JEDNAK
PRZECIEZ KORELACJA TA MOZE ODZWIERCIEDLAC
PRZEJSCIOWA DYNAMIKE ZDARZEN W OKRESIE, W KTÓRYM
GOSPO-DARKI STOPNIOWO OSIAGAJA SWOJE STANY
WZROSTU ZRÓWNOWAZONEGO (wyróznienie moje
B.Cz.). (Zob. Mankiw, N.G. (1995) The Growth
of Nations, Brookings Papers on Economic
Activity, nr 1, s. 278).
50
Oczywiscie ograniczenie zakresu obowiazywania
prawie wszystkich praw ekonomicznych, a takze
heroicznosc i niejasnosc wielu zalozen
ekonomistów, w tym warunku ceteris paribus,
sprawiaja, ze regularnosci te i wynikajace z nich
wnioski (np. wyjasnienia, prognozy) sa zawodne. W
efekcie maja one male znaczenie prak-tyczne.
Skutkiem jest równiez mala skutecznosc krytyki
nauko-wej. Wszak zaprzeczajace twierdzeniom
ekonomistów fakty mozna zwykle wytlumaczyc
niespelnieniem któregos z niejasno okreslo-nych
szczególowych warunków ich obowiazywania.
Spowalnia to gromadzenie prawdziwej i uzytecznej
praktycznie wiedzy ekono- micznej.
51
2. OGÓLNIKOWOSC
52
Zmiennosc warunków gospodarowania sprawia, ze
tezy ekonomis-tów czesto okazuja sie NIE TYLKO
NIEPEWNE, LECZ I OGÓL-NIKOWE. Zwykle ich
uscislenie nie jest mozliwe, bo warunki
gospo-darowania, w tym reakcje ludzi na bodzce
nie sa stabilne (powta-rzalne), lecz sa zmienne.
W efekcie zwykle nie da sie stwierdzic, np. o ile
DOKLADNIE zwieksza sie cena i ilosc dobra po
wzroscie dochodów nabywców, lub po ilu DOKLADNIE
miesiacach wzrost podazy pieniadza spowoduje
zauwazalny wzrost sredniego poziomu cen w
gospodarce.
53
Sprawia to, ze w ekonomii rzadko pojawiaja sie
PRECZY-ZYJNE twierdzenia, w rodzaju
pierwiastkowej formuly Baumola-Tobina,
wyjasniajacej transakcyjny popyt na pie-niadz.
(Wynika z niej, ze dochodowa elastycznosc popytu
równa sie 0,5, a elastycznosc popytu wzgledem
stopy procen-towej wynosi 0,5).
54
Typowa jest raczej metoda statyki porównawczej.
Zwykle zastoso- wanie tej metody umozliwia
jedynie okreslenie KIERUNKU (NIE WIELKOSCI) zmian
analizowanej zmiennej. Pojawienie sie zmiany o
wlasciwym znaku (plus lub mi-nus) jest o wiele
bardziej prawdopodobne niz pojawienie sie
zmia-ny, która ma jednoczesnie wlasciwy znak i
wielkosc. Ta jakosciowa technika badawcza
prowadzi zatem do powstania teorii, których
zawartosc empiryczna jest niewielka i które maja
niewiele poten-cjalnych falsyfikatorów.
55
III. INNE (MNIEJ WAZNE) OSOBLIWOSCI EKONOMII (np.
tezy samoobalajace sie i podobne problemy, wplyw
inte-resów).
56
1. TEZY SAOMOOBALAJACE SIE I PODOBNE PROB-LEMY
57
W ekonomii BADANIE i PUBLIKACJA WYNIKÓW moze
zmie-nic zachowanie gospodarujacych ludzi.
Wiedza ekonomistów czesto opisuje zachowania
ludzi zmienione przez dzialania ekonomistów. A
przeciez celem jest opisanie NA-TURALNYCH
zachowan, NIEZDEFORMOWANYCH WPLYWA-MI
ZEWNETRZNYMI. Oto przyklady
58
Badania ankietowe (zbieranie informacji podczas
wywiadów prze-prowadzanych wedlug stalego
schematu)
59
Badania ankietowe (zbieranie informacji podczas
wywiadów prze-prowadzanych wedlug stalego
schematu) PO PIERWSZE, respondent udzielajacy
odpowiedzi moze uwazac, ze od tego, jakiej
odpowiedzi udzieli, zaleza wazne dla niego
spra-wy (strajk).
60
Badania ankietowe (zbieranie informacji podczas
wywiadów prze-prowadzanych wedlug stalego
schematu) PO PIERWSZE, respondent udzielajacy
odpowiedzi moze uwazac, ze od tego, jakiej
odpowiedzi udzieli, zaleza wazne dla niego
spra-wy (strajk). PO DRUGIE, respondent moze
uznac, ze na pewne sprawy, któ-rych dotyczy
pytanie wypada miec wyrobiona opinie (wysokosc
de-ficytu budzetowego).
61
Badania ankietowe (zbieranie informacji podczas
wywiadów prze-prowadzanych wedlug stalego
schematu) PO PIERWSZE, respondent udzielajacy
odpowiedzi moze uwazac, ze od tego, jakiej
odpowiedzi udzieli, zaleza wazne dla niego
spra-wy (np. strajk). PO DRUGIE, respondent
moze uznac, ze na pewne sprawy, któ-rych dotyczy
pytanie wypada miec wyrobiona opinie (np.
wysokosc deficytu budzetowego). PO TRZECIE,
respondent moze obawiac sie ujawnic prawde o
swoich przekonaniach lub zachowaniach (np. praca
na czarno).
62
JEDNAK PO PIERWSZE, np. oglaszanie wyników
badan ekonomistów nie zawsze prowadzi do zmian
zachowan. Np., opisanie przez Ragnara Nurksego
(1907-1959) EFEK-TU DEMONSTRACJI nie spowodowalo
masowych zmian postaw. Konsumenci nadal nasladuja
swoje zachowania, np. podpatrujac sasiadów i
kupujac to samo, co ci uznaja za godne
posiadania.
63
PO DRUGIE, mozna przewidziec i uwzglednic zmiany
zachowan ludzi, zachodzace pod wplywem badania i
(lub) publikacji wyni-ków badania. Pozwala to na
uwzglednienie skutków tych zmian przy
formulowaniu wyników badan.
64
Np., zgodnie z krytyka Lucasa mozna zalozyc, ze
pep. Wszak wedle teorii racjonalnych oczekiwan,
gdy rzeczywista stopa bezro- bocia, u, nie jest
równa naturalnej stopie bezrobocia, u (u?u),
lu-dzie koryguja swe oczekiwania inflacyjne, pe,
do poziomu p, wyzna-czonego równaniem
krótkookresowej krzywej Phillipsa,
uwzgled-niajacej oczekiwania inflacyjne.
65
DYGRESJA Oto naturalne rozwiniecie krytyki
Lucasa, ?. Ekonomista-teore-tyk powinien
uwzglednic i to, ze ludzie formuluja swoje
(racjonal-ne!) oczekiwania, biorac pod uwage
wykorzystanie przez niego za-lozenia o ich
(ludzi) racjonalnych oczekiwaniach. Z kolei
ludzie moga przewidziec te decyzje teoretyka i
odpowiednio zmienic swoje zachowanie. I tak
dalej. Grobler argumentuje, ze takze w takiej
sytuacji prawdzi-we opisanie gospodarowania jest
mozliwe. Zdaniem Groblera opi-sany przed chwila
proces przyjmowania kolejnych zalozen o coraz
bardziej racjonalnych oczekiwaniach ludzi
przypomina procedure faktualizacji (uchylania
kolejnych zalozen idealizacyjnych) teorii nauk
przyrodniczych. (Zob. Grobler, A. (2008)
Metodologia nauk, Wydawnictwo Aureus i
Wydaw-nictwo Znak, Kraków (dodruk pierwszego
wydania z 2006 roku), s. 224225). KONIEC
DYGRESJI
66
2. INTERESY A PRAWDA W EKONOMII
67
Wiedza ekonomiczna szczególnie silnie wplywa na
mozliwosc osiagania przez ludzi róznych celów.
Prowadzi to czasem do jej znieksztalcania w celu
osiagania korzysci niematerialnych i materialnych
przez konkretne osobyA.
-------------------------- A Por. np. fragment
rozmowy Jacka Zakowskiego z Jerzym Osiatyn-skim o
podatku liniowym ZAKOWSKI Jezeli tak jest
i podatek liniowy niewiele daje, to cze-mu
kolejne kraje jednak go wprowadzaja i czemu takze
w Polsce jest taki popularny? OSIATYNSKI
Mysle, ze w krajach takich jak Polska jest to
kwestia mody napedzanej przez ludzi, których
obciazenia fiskalne przy podatku liniowym
niewatpliwie sie zmniejsza. Ale z punktu widzenia
oddzialy-wania podatku liniowego na gospodarke,
im wiecej mamy empirycz-nych danych o skutkach
jego wprowadzenia, tym mniej za nim prze-mawia.
(Zob. Polityka z 16 kwietnia 2008 r. ).
68
Robert Heilbroner (1919-2005) W naukach
spolecznych emocjonalny stosunek uczonego do
badanych problemów jest nieuchronny. W naukach
przyrod-dniczych odkrycie niewyjasnionej anomalii
moze stanowic zagrozenie dla intelektualnego
bezpieczenstwa naukowca-przyrodnika, a byc
moze nawet dla jego psychicznej
integralnosci. ODKRYCIE TO NIE MOZE JEDNAK
WY-MUSIC NEGATYWNEJ MORALNEJ OCENY SAMEGO BADACZA
JAKO SKLADNIKA ISTNIEJACEGO LADU SPOLECZNEGO.
Natomiast w naukach spolecznych pojawienie sie
nieoczekiwanych wyników badania niemal zawsze
oslabia lub wzmacnia legitymizacje systemu,
którego czescia nie-uchronnie jest równiez sam
badacz spoleczenstwa.
69
Heilbroner pisze Zaryzykuje nawet opinie, ze
kazdy nau-kowiec, który zajmuje sie sprawami
spolecznymi, przystepu-je do swojej pracy z
(uswiadomiona lub nieuswiadomiona) checia
wykazania sprawnosci lub niesprawnosci badanego
przez siebie porzadku spolecznego Zob.
Heilbroner, R.L. (1973) Economics as a
Value-Free Science, Social Research, t. 40,
nr 1. s. 139, 141.
70
Podobnie sadzi Blaug Ekonomisci dziela sie
chetnie na planistów i wolnoryn-kowców i
zdradzaja sklonnosc do interpretowania faktów
empirycznych, przemawiajacych za konkretna
hipoteza eko-nomiczna lub przeciw niej, w
zaleznosci od tych biegunowo odmiennych postaw.
Zob. Blaug, M. (1992) Methodology of
Economics. Or How Eco-nomists Explain, Cambridge
University Press, Cambridge (wyd. pol. M. Blaug,
Metodologia ekonomii, przel. B. Czarny przy
wspólpracy A. Molisak, PWN, Warszawa 1995), s.
204 polskiego wydania.
71
W efekcie PO PIERWSZE, zainteresowani sami
moga tworzyc wiedze zde-formowana. Przykladem
jest odkryte przez Józefa Stalina (1878-1953)
tzw. podstawowe prawo ekonomiczne gospodarki
socjalistycznej orze-kalo, ze w krajach realnego
socjalizmu dzialanie przedsiebiorstw
podporzadkowane jest postulatowi maksymalnego
zaspokojenia stale rosnacych materialnych i
kulturalnych potrzeb calego spole-czenstwa w
drodze nieprzerwanego wzrostu i doskonalenia
pro-dukcji socjalistycznej na bazie najwyzszej
techniki. Zob. Stalin, J. (1952)
Ekonomiczeskije probliemy socializma w SSSR,
Bolszewik, nr 18, s. 22.
72

• PO DRUGIE, zainteresowani moga zaklócac krytyke
  naukowa, wplywajac w ten sposób na wyniki
  selekcji teorii ekonomicznych. Chodzi np. o
• falszowanie wyników badan
• odpowiedni podzial srodków na rozwój nauki
• deformowanie programów nauczania
• umozliwianie oglaszanie wyników badan tylko
  wybranym
• blokowanie szans awansu zawodowego krytykom.

73
Natezenie tego rodzaju praktyk bywa rózne.
Drastycznym przykla-dem sa w Polsce losy tzw.
szkoly KaleckiegoA. W mniej sprzyjajacych
takim dzialaniom okolicznosciach w gre wchodza
bardziej subtelne zabiegiB. --------------- A
Zob. Osiatynski, J. (1984) Przypisy i dodatki, w
M. Kalecki, Dzie-la, t. 4, PWN, Warszawa, s.
253302). B Zob. np. polskie dyskusje o
racjonalnosci gospodarowania po smierci Langego
w Czarny, B. (1989) Dyskusja o racjonalnosci
gos-podarowania w polskiej literaturze
ekonomicznej po II wojnie swia-towej, SGH,
Warszawa (niepublikowana praca doktorska).
74
Praktyki takie, spowodowane materialnymi i
niematerialnymi interesami ludzi, w skrajnym
przypadku moga utrudnic lub nawet uniemozliwic
poznawanie gospodarowania, w szczególnosci zas
odkrywanie praw ekonomicznych. Np. w Polsce po
II wojnie swiatowej, az do konca lat 80. XX w., w
bardzo malych nakladach opublikowano zaledwie
kilka podreczników ekonomii z grubsza
odpowiadajacych swiatowym standardom. Natomiast
ksiazki wykorzystywane w roli podreczni-ków na
zajeciach ze studentami, zwykle zawieraly wiedze
przesta-rzala, niepelna, znieksztalcona
propagandowo. Jest oczywiste, ze hamowalo to
rozwój nauk ekonomicznych.
75
Jednak pamietajmy, ze nie tylko ekonomia wplywa
na mozliwosci osiagania materialnych i
niematerialnych celów ludzi. Dobrze znany jest
opór, jaki budzila teoria heliocen-tryczna
Kopernika, czy tez zdaniem niektórych
kontrowersyjna do dzis Darwinowska teoria
ewolucji. Nie przeszkodzilo to jed-nak
rozpowszechnieniu sie tych pogladów.
Najlepszym zabezpieczeniem przed deformacjami
wiedzy ekonomicznej zwiazanymi z wplywem ludzkich
interesów, jest przestrzeganie zasady wolnosci
nauki.
76
OTO REKAPITULACJA W EKONOMII WIELE PRZY-CZYN
UTRUDNIA KRYTYKE NAUKOWA I HAMUJE GROMADZENIE
WIEDZY.
77
REKAPITULACJA w ekonomii wiele przyczyn utrudnia
krytyke naukowa i hamuje proces gromadzenia
wiedzy. PO PIERWSZE, klopoty z
eksperymentowaniem, a takze niepew-nosc i
ogólnikowosc prognoz ekonomistów, powoduja, ze
spraw-dzanie twierdzen i calych teorii jest w
ekonomii o wiele trudniejsze niz w naukach
przyrodniczych.
78
REKAPITULACJA w ekonomii wiele przyczyn utrudnia
krytyke naukowa i hamuje proces gromadzenia
wiedzy. PO PIERWSZE, klopoty z
eksperymentowaniem, a takze niepew-nosc i
ogólnikowosc prognoz ekonomistów, powoduja, ze
spraw-dzanie twierdzen i calych teorii jest w
ekonomii o wiele trudniejsze niz w naukach
przyrodniczych. PO DRUGIE, zmiennosc warunków
gospodarowania, problemy z ich dokladnym
opisaniem i nierealistycznosc zalozen sprawiaja,
iz wynik obserwacji rzadko wymusza rezygnacje ze
sprawdzanego twierdzenia. Niepomyslny wynik
sprawdzianu mozna tlumaczyc niespelnieniem
któregos z uznanych za prawdziwe zalozen.
79
REKAPITULACJA w ekonomii wiele przyczyn utrudnia
krytyke naukowa i hamuje proces gromadzenia
wiedzy. Na przyklad PO PIERWSZE, klopoty z
eksperymentowaniem, a takze niepew-nosc i
ogólnikowosc prognoz ekonomistów, powoduja, ze
spraw-dzanie twierdzen i calych teorii jest w
ekonomii o wiele trudniejsze niz w naukach
przyrodniczych. PO DRUGIE, zmiennosc warunków
gospodarowania, problemy z ich dokladnym
opisaniem i nierealistycznosc zalozen sprawiaja,
iz wynik obserwacji rzadko wymusza rezygnacje ze
sprawdzanego twierdzenia. Niepomyslny wynik
sprawdzianu mozna tlumaczyc niespelnieniem
któregos z uznanych za prawdziwe zalozen. PO
TRZECIE, bywa, ze badanie i (lub) publikacja
wyników zmie-niaja cechy badanego przedmiotu.
80
REKAPITULACJA w ekonomii wiele przyczyn utrudnia
krytyke naukowa i hamuje proces gromadzenia
wiedzy. Na przyklad PO PIERWSZE, klopoty z
eksperymentowaniem, a takze niepew-nosc i
ogólnikowosc prognoz ekonomistów, powoduja, ze
spraw-dzanie twierdzen i calych teorii jest w
ekonomii o wiele trudniejsze niz w naukach
przyrodniczych. PO DRUGIE, zmiennosc warunków
gospodarowania, problemy z ich dokladnym
opisaniem i nierealistycznosc zalozen sprawiaja,
iz wynik obserwacji rzadko wymusza rezygnacje ze
sprawdzanego twierdzenia. Niepomyslny wynik
sprawdzianu mozna tlumaczyc niespelnieniem
któregos z uznanych za prawdziwe zalozen. PO
TRZECIE, bywa, ze badanie i (lub) publikacja
wyników zmie-niaja cechy badanego przedmiotu.
PO CZWARTE, wplyw interesów ludzi na tresc
wiedzy naukowej jest w przypadku ekonomii
szczególnie silny. Skutkiem bywa znie-ksztalcanie
tej wiedzy w celu osiagania korzysci
niematerialnych i materialnych przez konkretne
osoby