ATAT

1
ATATÜRK DÖNEMI TÜRK DIS POLITIKASI

• 1. Dis Politikanin Temel ilkeleri
• TBMM'nin açilisinda Mustafa Kemal Pasa milli
  politikayi "Milli sinirlarimiz içinde her seyden
  önce kendi kuvvetimize dayanarak varligimizi
  devam ettirmek, millet ve memleketin gerçek
  saadet ve ümranina çalismak ve dünya uluslarindan
  insani muameleyi ve karsilikli dostlugu beklemek"
  seklinde tanimlamistir.
• Atatürk bu fikirleri "Yurtta baris, dünyada
  baris" vecizesiyle özetlemistir
• 2. 1923 - 1930 Dönemi
• Lozan Baris Antlasmasi'ndan sonra 1923 - 1930
  yillari arasinda Türkiye'nin dis politikasi,
  Lozan'dan geriye kalan pürüzlerin çözümlenmesi ve
  alinan kararlarin uygulanmasina yönelik olmustur.
  
• Komsu devletlerle iyi iliskiler kurmak, meydana
  gelen pürüzleri barisçi yollarla çözmek, büyük
  devletlerle olan iliskileri normallestirmek
  amaçlanmistir.

2

• Musul Meselesi
• Musul sorunu Lozan Antlasmasi'nda Türk-ingiliz
  ikili görüsmelerine birakildi. Buna göre,
  "Türkiye-Irak siniri, dokuz ay içinde iki devlet
  arasinda barisçi yollarla çözülecek, çözülemezse
  anlasmazlik Milletler Cemiyeti'ne sunulacakti.
• ikili görüsmeler sonunda çözülemeyen Musul
  meselesi, Milletler Cemiyeti'ne götürüldü. Konuyu
  incelemek amaciyla olusturulan komisyonun
  önerisiyle Milletler Cemiyeti, Musul'un Irak'a
  katilmasi gerektigini belirtti.
• Türk kamuoyunca tepkiyle karsilanan bu karara
  göre,Musul kaybediliyordu.
• Milletler Cemiyeti'nin bu kararinda siyasi
  sebepler agir basti.
• Çünkü ingiltere, Cemiyetin en güçlü üyesiyken
  Türkiye, Cemiyete üye bile degildi.
• Musul meselesinin tamamen çikmaza girdigi sirada,
  
• Seyh Sait isyani patlak verdi (13 Subat 1925).
• Bu isyanin etkisiyle yeni bir askeri harekata
  girisilemedi.

3

• Türkiye, Milletler Cemiyeti'nin kararina uyarak
  ingiltere ile Ankara Antlasmasi'ni yapti (5
  Haziran 1926).
• Bu antlasmayla
• 1. Musul ve Kerkük Irak'a birakildi.
• 2. Irak Hükümeti, Musul'a karsilik elde edilen
  petrole konulan verginin 10'nu 25 yil süreyle
  Türkiye'ye vermeyi kabul etti.
• 3.Hakkari sinirinda Türkiye lehinde düzeltme
  yapildi.
• Önemi
• - Ankara Antlasmasi'yla Misak-i Milli sinirlari
  içindeki önemli bir bölge kaybedilmistir.
• - Bu antlasmanin en önemli eksikligi Musul
  Türklerinin korunmasi konusunda esasli bir önlem
  getirmemesidir.
• - Bu antlasma ile Türk-ingiliz iliskilerindeki
  gerginlik sona ermistir.

4

• Nüfus Mübadelesi
• Türkiye'de kalan Rumlarla, Yunanistan'da kalan
  Müslüman Türklerin degisimi konusu Lozan'da
  görüsülerek bir protokol imzalanmisti.
• Böylece Türkiye'de kalan Rumlarla, Yunanistan'da
  kalan Müslüman Türklerin degistirilmesi
  kararlastirilmis, 30 Ekim 1918'den önce, istanbul
  Belediyesi sinirlari içinde yerlesmis (etabli)
  Rumlarla, Bati Trakya Türkleri bu degisimin
  disinda birakilmisti.
• Yunanlilarin, istanbul'da daha çok Rum birakmak
  istemeleri antlasmada yer alan "yerlesik
  (etabli)" deyiminin yorumunda anlasmazliklara yol
  açti.
• Anlasmazligin çözülmesi amaciyla, Milletler
  Cemiyeti'ne basvuruldu. Milletler Cemiyeti,
  meselenin hukuki niteliginden dolayi
  Milletlerarasi Adalet Divani'nin görüsünü istedi.
  Ancak Divan'in yaptigi yorum da anlasmazligi
  çözümleyemedi.

5

• Bir süre sonra Türk - Yunan iliskileri
  gerginlesti. Anlasmazlik silahli bir çatismaya
  yol açmadan ortam yumusatilmis ve 10 Haziran 1930
  tarihinde anlasma yapilmistir.
• Bu antlasma ile, yerlesme tarihlerine ve dogum
  yerlerine bakilmaksizin istanbul Rumlari ile Bati
  Trakya Türklerinin hepsi etabli (yerlesik)
  sayilmistir.
• Nüfus degisimi sorununun çözümlenmesi iki devlet
  arasindaki iliskilerde yeni bir dönemi baslatti.
• Türk - Yunan iliskileri 1954 yilina kadar sürecek
  iyi iliskiler dönemine girdi. 1954 yilinda Kibris
  sorunu, Türk - Yunan iliskilerinin yeniden
  bozulmasina neden olmus, bugüne kadar devam eden
  gerginlik dönemi baslamistir.

6

• Yabanci Okullar Sorunu
• Lozan Antlasmasi'na göre yabanci okullar, Türk
  kanunlarina ve Türk okullarinin bagli
  bulunduklari yönetmeliklere uyacaklardi.
• 1925 - 1926 ögretim yilinda hükümet yabanci
  okullarda tarih ve cografya derslerinin Türk
  ögretmenler tarafindan okutulmasi, dini tören ve
  derslere ancak okulun mensup oldugu dinden
  ögrencilerin girmesi, ders kitaplarinda Türkiye
  aleyhine yazilar olmamasi gibi sartlar bulunan
  bir yönetmelik çikardi.
• Bu durum Fransa ile anlasmazliklara neden oldu.
  Fransa ve Papalik bu meseleye karismak
  istedilerse de, Türk Hükümeti bunu bir iç mesele
  sayarak görüsmeyi reddetmistir.

7

• "Türkiye'de bizim okullarimizin sahip olmadiklari
  ayricaliga, yabanci okullarin sahip olmasi kabul
  edilemez." diyen Atatürk, yabanci okullarin Türk
  kanunlarina uymasini istemistir.
• Yönetmeliklere uymayan bazi okullar kapatilmis,
  fakat yabanci okullar meselesi Fransa ile iyi
  münasebetlerin kurulmasini geciktirmistir.

8

• 3. 1931 - 1939 Dönemi
• Türkiye'nin Milletler Cemiyeti'ne Girisi (1932)
• Milletler Cemiyeti, uluslar arasinda barisi
  saglamak amaciyla kurulmasina ragmen, bir süre
  sonra amacindan uzaklasti.
• Ingiltere önderligindeki büyük devletlerin
  egemenligi altina girdi. Dünya barisini
  saglamaktan daha çok, büyük devletlerin
  çikarlarini korumaya basladi.
• Türkiye ise, bu sartlarda faaliyette bulunan
  Milletler Cemiyeti'ne güvenmedigi için, üye
  olmayi düsünmemistir.

9

• Musul meselesinin çözümlenmesinde Milletler
  Cemiyeti'nin ingiltere'nin yaninda yer almasi
  güvensizligin artmasina yol açmistir.
• 1930'dan sonra milletler arasi isbirliginin önem
  kazanmasi, Milletler Cemiyeti'ne ilgiyi
  artirmistir.
• 1932 Temmuzunda Ispanya'nin teklifi ve
  Yunanistan'in destegiyle Türkiye Milletler
  Cemiyeti'ne üye olmustur (18 Temmuz 1932).
• Türkiye, Milletler Cemiyeti'ne girdikten iki yil
  sonra da konsey üyeligine seçilmistir.

10

• Balkan Antanti (1934)
• 1933'ten sonra Avrupa'da devletler arasi
  iliskilerde barisi tehdit eden huzursuzluklar
  ortaya çikti.
• Bu sirada Fasizm, Bolseviklik ve Demokrasi
  sistemleri arasinda siddetli mücadeleler basladi.
  
• Özellikle Italya ve Almanya'nin izledikleri
  politikalar, dünya barisini tehdit edecek noktaya
  ulasti.
• Türkiye, bir taraftan güvenlik tedbirleri
  alirken, diger taraftan barisin korunmasi için
  çaba gösteriyordu. Bütün bu gelismeler sonucunda
  Balkan Antanti imzalandi.
• Türkiye, Romanya, Yugoslavya ve Yunanistan'in
  katilmasiyla Balkan Antanti olusturuldu (9 Subat
  1934).

11

• Balkan Antanti'ni imzalayan devletler sinirlarini
  karsilikli olarak garanti ettikleri gibi,
  birbirlerine danismadan herhangi bir Balkan
  devletiyle siyasi antlasma yapmamayi taahhüt
  etmislerdir.
• Türkiye, Balkan Antanti ile bati sinirlarinda
  önemli bir isbirligi gerçeklestirmis oldu.
• Bu antanta Bulgaristan katilmadi. Çünkü
  Bulgaristan Neuilly AntIasmasi'ndan memnun
  olmadigi gibi, Balkanlara yayilmayi da
  hedefliyordu

12

• Montrö Bogazlar Sözlesmesi (20 Temmuz 1936)
• Lozan Konferansi'nda alinan karara göre,
  "Bogazlardan geçis serbest olacak, Çanakkale ve
  Istanbul Bogazlarinin her iki kiyisiyla Marmara
  Denizi'ndeki adalar askerden arindirilacakti. Bu
  bölgelerin kontrolü ve güvenligi de Milletler
  Cemiyeti'nin garantisi altinda olacakti.
• "Dünyadaki gelismeler, Türkiye'nin "Bogazlar"
  konusunu yeniden gündeme getirmesine neden oldu.
• Türkiye'nin ilgili devletlere basvurarak
  Bogazlarin statüsünün degistirilmesini istemesi
  üzerine, Isviçre'nin Montreux (Montrö) sehrinde
  bir konferans toplandi. Bu konferansa Türkiye,
  Ingiltere, Fransa, Sovyetler Birligi, Japonya,
  Yunanistan ve Yugoslavya katildi.
• Konferans sonunda Montrö Bogazlar Sözlesmesi
  imzalandi (20 Temmuz 1936). Italya da iki yil
  sonra bu sözlesmeyi tanimistir.

13

• Montrö Sözlesmesi'ne göre
• 1. Lozan Antlasmasi'nda kurulmus olan
  BogazlarKomisyonu kaldirilarak bütün yetkileri
  Türk Devleti'ne devrediimistir.
• 2. Lozan Antlasmasi ile Bogazlarin iki yaninda
  askersiz duruma getirilen yerlerde, Türkiye
  asker bulundurabilecek ve tahkimat
  yapabilecektir.
• 3. Ticaret gemilerinin her iki yönde Bogazlardan
  geçisi serbest birakilmistir.
• 4. Savas gemilerinin geçisi ise zaman ve agirlik
  bakimindan sinirlandirilmistir.
• 5. Türkiye savasa girer veya bir savas tehlikesi
  ile karsilasirsa Bogazlari istedigi gibi açip
  kapatabilecektir.

14

• Montrö Bogazlar Sözlesmesi ile
• - Türkiye büyük bir siyasal zafer kazanmistir.
• - Türkiye Cumhuriyeti'nin egemenlik haklarini
  sinirlayici hükümler kaldirilmistir.
• - Türkiye'nin Bogazlarda asker bulundurmasi
  ile Dogu Akdeniz'de ve milletler arasi dengede
  önemi artmistir.

15

• Sadabat Pakti (1937)
• Türkiye, Iran, Irak ve Afganistan arasinda
  Tahran'daki Sadabat Sarayi'nda dörtlü bir pakt
  olusturuldu (8 Temmuz 1937).
• Bu pakt, Italya'nin Dogu ülkelerini hedef alan
  istila politikasindan kaynaklanmistir. Orta
  Dogu'ya yayilmaya çalisan Italya'ya karsi, ortak
  bir savunma sistemi kurmakla yayilmaci
  politikalara tepki gösterilmistir.
• Sadabat Pakti'na göre dört devlet, "Dostluk
  iliskilerini devam ettirecekler, Milletler
  Cemiyeti'ne bagli olacaklar ve birbirlerine
  saldirida bulunmayacaklardi."
• Paktin imzalanmasindan sonra ingiltere ve ABD de
  bu gelismeden memnuniyet duyduklarini
  belirtmislerdir.

16

• Hatay'in Anavatana Katilmasi
• Suriye'ye mandater devlet olarak yerlesen Fransa,
  1936'da Suriye ve Lübnan'a bagimsizlik verdi.
• Fransa, Iskenderun sancagi üzerindeki yetkilerini
  Suriye'ye devrederek buradaki Türklerin durumunu
  göz önüne almadi.
• Türkiye, bu gelismeler üzerine Fransa'ya bir nota
  vererek Iskenderun'un bagimsizligini tanimasini
  istedi.
• Fransa bu teklifi reddetti. Milletler Cemiyeti
  ise, aldigi kararla, Iskenderun'un içislerinde
  bagimsiz, disislerinde Suriye'ye bagimli olmasini
  kabul etti.
• "Hatay" sancaginin toprak bütünlügü, Türkiye ve
  Fransa'nin garantisi altinda olacakti. Bu anlasma
  da uyusmazligi sona erdiremedi.

17

• Bu dönemde uluslararasi iliskiler giderek
  gerginlesmeye basladi. Hitler'in Avusturya'yi
  ilhakindan sonra, Avrupa'da güçler dengesi
  bozulmaya basladi. Fransa, Hatay konusundaki
  tutumunu yumusatmak zorunda kaldi.
• Yapilan seçimler sonunda bagimsiz bir devlet
  olarak Hatay Cumhuriyeti kuruldu (2 Eylül 1938).
• Hatay Cumhuriyeti ile Türkiye arasinda iliskiler
  gelistiriidi
• 23 Haziran 1939'da Fransa ile Türkiye arasindaki
  bir antlasma ile Hatay'in Türkiye'ye katilmasi
  kabul edildi.
• Böylece Atatürk'ün ölümünden sonra Hatay
  meselesi de Misak-i Milli dogrultusunda
  Türkiye'nin lehine çözümlenmistir.