RADYOGRAFI ve BANYO TEKNIGI

1
RADYOGRAFI ve BANYO TEKNIGI

• Dr. Erol Akgül
• Ç. Ü. SHMYO / Radyoloji

2
RADYOLOJIDE GÖRÜNTÜ OLUSTURMA TEKNIKLERI
3
GÖRÜNTÜ KAYDI

• X-isinlarinin tanida kullanilmasinin en önemli
  özelligi penetrasyondur.
• Penetrasyon özelligi tanida zorluk yaratir
• Bu nedenle x-isini absorbsiyonu için görüntü
  kaydedici sistemlerde yüksek atom numarali
  elementler kullanilir.
• Görüntüyü dokular arasindaki penetrasyon veya
  absorbsiyon farki olusturur.

4
GÖRÜNTÜ ALICILAR 1

• 1.Röntgen filmi x-isini-gümüs halid kristalleri
  etkilesimi söz konusudur.
• 2.Floresan maddeler Floroskopide floresan
  ekranlar ve radyografide kullanilan
  ranforsatörlerde x-isini görülebilir isiga
  çevrilir.
• 3.Iyonizasyon odalari BTde X-isini-ksenon
  içeren dedektörler-elektrik sinyali olusumu söz
  konusudur.

5
GÖRÜNTÜ ALICILAR 2

• 4. Selenyum plaklar Kseroradyografide
• 5.Baryum halid kristalleri Dijital luminesans
  radyografide
• 6. Fosfor plaklar Dijital röntgende (CR)
• Sadece röntgen filmleri hem enerjiyi alir hem de
  görüntüyü tasir.
• BT, MRG, US, Dijital röntgen ve RG gibi dijital
  görüntülemelerde ekranda olusan görüntü özel
  kameralarla filme veya kagida aktarilir.

6
FILM ÇESITLERI 1

• Radyografi Filmleri
• Röntgenogram, radyogram
• a. Fotografçilikta elde edilen negatif film
  radyografide röntgen filmine karsilik gelir.
• b. Vücudu geçen x-isinlar üzerinde üzerinde
  fotografik emülsiyon tabakasi bulunan röntgen
  filmine düsürülür.
• c. Film kalinligi yaklasik 1/3 mmdir.

7
Film Yapisi

• Esnek plastik veya karton seklindedir. Filme
  uygun boyutlari bulunur.
• 4 tabaka yer alir
• 1. Koruyucu tabaka
• 2. Emülsiyon
• 3. Yapistirici tabaka Baz ile emülsiyon
  tabakasini yapistirir.
• 4. Baz

8
Radyografi filminin yapisi
9
Koruyucu tabaka

• Filme en yakin olan kisimdir.
• 5-25 mikron kalinlikta olup ekran yüzeyini
  sürtünme ve asinmadan korur.
• Ayrica temizlenme yüzeyi saglar ve statik
  elektrik birikimini engeller.
• Isiga geçirgendir.
• Jelatindir.
• Her iki yüzde de vardir.

10
Emülsiyon

• Jelatin ve Gümüs halid kristallerinin (AgBr, AgI)
  karisimini içerir 95 AgBr , 5 AgI
• Jelatin homojenizasyonu saglar.
• Her iki yüzde de bulunur.
• Kristaller üçgen seklindedir ve krem rengindedir.
• Dalga boyu 500 nm olan mavi isigi ve ultraviyole
  isigi absorbe etmektedirler.
• Hiz, kontras ve rezolüsyonlari kristallerin
  boyutu ve miktarina göre degisir.

11
Baz tabakasi 1

• Iyi bir bazin esas amaci sert bir zemin
  olusturmaktir.
• Ancak kolay kullanimi için büküldügünde kirilmaz
  olmalidir.
• Filmin banyo islemi sirasinda ve daha sonra
  kullanilirken boyutunun degismemesi gerekir.
• X-isinini tamamen geçirmelidir. Isigi geçirir,
  ancak gözü yormamasi için az miktarda mavi boya
  katildiginda tümüyle seffaf degildir.

12
Baz tabakasi 2

• Cam plakalar. Depolanma ve kirilma problemleri
• Sellüloz nitrat I. Dünya savasindan sonra cam
  problemi ortaya çikinca baz olarak kullanilmaya
  baslandi. Fakat yanicidir
• Selüloz triasetat Yanici degil.
• Poliester baz 1960lardan itibaren bir petrol
  ürünü olan poliester baz kullanilmaktadir.
  Asinmaya dirençli olmasi, otomatik banyoya
  dayanikliligi, boyutunun degismemesi, kirilma
  veya bükülme ile seklinin bozulmamasi yönünden
  diger bazlardan üstündür.

13
Radyografi Filmleri

• Screen (çift emülsiyonlu) film Ranforsatörlü
  (screenli) kasetlerde kullanilir. Günümüzde
  yaygin kullanilan filmlerdir.
• Direkt ekspojur filmi Ranforsatörler kullanima
  girmeden önce kullanilan bu filmlerin emülsiyonu
  daha kalindir ve daha yüksek oranda gümüs halid
  kristali içerir. Karton kasetler içinde
  kullanilir. Daha önceleri ekstremite grafileri
  için kullanilirdi. Yüksek doz gerektigi için
  artik kullanilmamaktadir.

14
FILM ÇESITLERI 2

• Dijital görüntülemede kullanilan filmler (Video
  kayit filmi, Laser kamera filmi, Dry -kuru- film)
• Mamografi filmleri
• Özel amaçli filmler (Duplikasyon filmi,
  Subtraksiyon -çikarma- filmi)
• Dis filmleri (Intraoral ve panoramik filmler)
• Sineradyografi filmleri

15
Dijital görüntülemede kullanilan filmler VIDEO
KAYIT FILMI

• Bilgisayarli tomografi, dijital radyografi,
  ultrasonografi ve nükleer tipta
• Görüntü almak için multiformat kamera kullanilir.
• Film x-isiniyla degil, kameranin monitörden gelen
  isikla görüntü olusturur.
• Bu kameralar, film üzerine istenilen boyutta ve
  sayida görüntünün siralanarak alinmasini
  saglarlar.
• Ortokromatik filmler kullanilir Monitörden
  salinan mavi ve sari isiga duyarlidir.
• Tek emülsiyonludur.

16
Dijital görüntülemede kullanilan filmler LASER
KAMERA FILMI

• Tek emülsiyonludur.
• Ince grenlidirler.
• Filmin lazer kamerada kullanilan lazer ile uyumlu
  olmalidir.
• Kirmizi isiga hassas filmler kullanilir.
• Film magazinlerine otomatik yerlestirilirler.

17
Dijital görüntülemede kullanilan filmler DRY
(KURU) FILM

• Görüntüler banyolama islemine gerek kalmadan
  kaydedilir.
• Yüzeyleri karbon ile kaplidir.
• Görüntünün oluusturulmasinda lazer kullanilir.
• Film üzerindeki herbir piksel, pel adi verilen
  daha küçük elemanlardan olusturulmustur.

18
MAMOGRAFI FILMLERI

• Tek emülsiyonludur.
• Tek ranforsatörlu (kalsium tungstat) kasetlerle
  kullanilir.
• Ince kristallidir. Kontrasti yüksektir.

19
ÖZEL AMAÇLI FILMLER

• DUPLIKASYON FILMI Radyogramin kopyasini almak
  için kullanilir. Cihaza duplikatör, isleme
  duplikasyon denir. Kaset içine çift film
  koyularak da yapilabilir. Fakat kalite düser.
• SUBTRAKSIYON FILMI Anjiografide kullanilan tek
  emülsiyonlu filmdir. Iki tipi mevcuttur. Biri
  maske hazirlamada, digeri orijinal radyografi ve
  subtraksiyon maskesi ile kullanilir. Kontrasti
  yüksektir. Artik kullanilmamaktadir.

20
DIS FILMLERI

• Intraoral Filmler
• Irtraorol filmler çift emülsiyonludur.
• Küçük bir kilifla sarilidirlar.
• Ranforsatörsüz kullanilir.
• Arkasi kursun muhafazalidir.
• Panoramik Filmler
• Tek emülsiyonludur
• Ranforsatörle birlikte kullanilir.

21
SINERADYOGRAFI FILMLERI

• Kardiak kateterizasyonda kullanilir.
• Sine filmlerin 16 mm ve 35 mmligi mevcuttur.
• 100-500 foot uzunlukta rulolardir. Bunlar sinema
  filmi özelligindedir.
• Sinemada 35 mm, ev filmlerinde 8 mm kullanilir.
• En fazla 35 mmlik film kullanilir ve ancak
  hastanin aldigi doz 16 mmye göre fazladir.

22
FILM KALITESI

• Üç faktör belirler
• 1. Filmin hizi
• 2. Filmin kontrasti
• 3. Filmin isigi absorbe etme özelligi

23
FILMIN HIZI

• Filmde belirli bir dansitedeki görüntünün
  olusabilmesi için gerekli isin miktari ile
  belirlenir.
• Emülsiyon kalinligi ile orantilidir.
• Bu nedenle çift emülsiyonlu olanlar tek
  emülsiyonlulara göre daha hizlidir.
• Ayni dansiteyi daha az ekspojurda olusturan
  filmin hizidir.

24
FILMIN KONTRASTI

• Siyahtan beyaza olan ton sayisinin
  belinginlesmesi ile ilgilidir.
• Yüksek kontrastli filmlerde ton farki daha
  belirginlesir.

25
FILMIN ISIGI ABSORBE ETME ÖZELLIGI

• MONOKROMATIK FILMLER Tek renge duyarli
  filmlerdir mavi veya yesile
• ORTOKROMATIK FILMLER Hem mavi hem de yesil isiga
  duyarlidir.
• PANKROMATIK FILMLER tüm isiklara duyarlidirlar.
  Renkli filmlerde kullanilir.

26
FILMIN CEVABI 1

• Röntgen filmleri hem görülebilir isiga hem de
  x-isinina duyarlidir.
• Ekspojür oldugunda emülsiyon etkilenir.
• Gözle görülmeyen latent görüntü olusur (Latent
  dönem).
• Banyo islemi ile görüntü manifest hale gelir
  (Manifest görüntü dönemi).

27
FILMIN CEVABI 2

• Isik alan kesimler siyah, diger kesimler beyaz
  görülür.
• Degisik ekspojür degerlerinde degisik dansite
  olusur.
• Filmin ekspojüre verdigi degere bakarak, filmin
  kontrast ve hizini belirleyebiliriz.
• Dansitometre ile ölçülür.
• Isleme sensitometri adi verilir.

28
FILMLERIN DEPOLANMASI VE KULLANIMI 1

• Film kullanilirken egme, kiristirma yapilmamali
  ve eller temiz olmalidir. Uygun olmayan
  kullanimda artefaktlar olusur.
• Film basinca da hassas olup kaba kullanim
  artefakta yolaçabilir.
• Banyo öncesi film katlanmasi çizgi seklinde veya
  tirnak seklinde artefakt yapar.
• Kirli eller ve ekranlar leke yapar. Kuru ortamda
  statik elektrik tipik artefakta yolaçabilir.
• Otomatik banyoda kirli rulolar artefakt
  yapabilir.

29
FILMLERIN DEPOLANMASI VE KULLANIMI 2

• Isi ve Nem
• Film isi ve neme hassastir. Isi kontrasti azaltir
  ve filme sislenme yapar. Filmler 20ºC üzerinde
  depolanmamalidir. Isi bundan yüksekse depolanma
  zamani uzadikça kontrast kaybi ve sislenme artar.
  Film 10ºCde tutulabiliyorsa 1 yil süre ile
  saklanabilir.
• Rutubet 60in üzerinde ise kontrast azalir ve
  sislenme görülür. Ancak 40in altindaki çok kuru
  havada da statik artefaktlar ortaya çikabilir.

30
FILMLERIN DEPOLANMASI VE KULLANIMI 3

• Isik
• Filmler karanlikta depolanmalidir. Karanlik oda
  mutlaka isik sizdirmaz olmalidir.
• Radyasyon
• Kontrasti azalir ve sislenmeyi artirir. Filmler
  radyasyona hastadan daha hassas olup filmi
  korumak için daha fazla kursun gerekir. Film
  radyoaktif maddelerden uzak tutulmalidir.

31
FILMLERIN DEPOLANMASI VE KULLANIMI 4

• Raf Ömrü
• Filmler 100 yaprakli kutuya konulur. Bazen
  filmler arasinda koruyucu kagit konulur.
• Her kutuda son kullanma tarihi verilir. Film
  bundan uzun depolanmamalidir.
• Film yaslanmasi hizinin kaybina, kontrastin
  azalmasina ve sisin artmasina yolaçar.
• Kutu filmler dik tutulmalidir.
• Önce en eski film kullanilmalidir.
• Açilmis filmin kullanimi 45 günü geçmemelidir.

32
KASET

• Radyografi islemi sirasinda filmin isik almasini
  önleyen ve ranforsatör-film temasini saglayan
  aletlerdir.
• Özel kilitli kapaklari vardir.
• Röntgen tüpüne bakan ön yüzü düsük atom numarali
  ince ve saglam bir maddeden yapilmistir
  (alüminyum veya karbon fiber).
• Arka kapagi yüksek atom numarali elementten
  yapilmistir. X-isini geçisine izin vermez.
• Halasyon Yüksek kilovolt degerlerinde arka
  kapaktaki diger metalik yapilardan x-isininin
  yansiyarak filmin üzerinde görüntü olusturmasidir.

33
KASET TABAKALARI
34
RANFORSATÖR (Screen, Ekran) 1

• X-isinlarini saptamak ve anatomik yapilari
  belirlemek için tek basina film kullanimi etkin
  degildir.
• X-isinlarinin 1den azi filmle etkileserek
  latent imaj olusumuna katkida bulunur.
• Görüntünün olusumu film-ranforsatör kombinasyonu
  ile yapilir.

35
RANFORSATÖR (Screen) 2

• Güçlendirici ekran (ranforsatör ) x-isini
  enerjisini görünür isiga çeviren araçtir.
• Bu görünür isik filmi etkileyerek latent imaj
  olusumuna katki saglar.
• Ekrana ulasan x-isininin ortalama 30u ekranla
  etkilesir.

36
RANFORSATÖR (Screen) 3

• Bu etkilesim (lüminesans) fazla miktarda isik
  fotonu olusturur.
• Dolayisiyla güçlendirici ekran gelen x-isinini
  amplifiye eder (güçlendirir).
• Güçlendirici ekran kullanimi hasta dozunu azaltir
  ancak imaj netligini azaltir.

37
LÜMINESANS 1

• Dis uyaranla isik veren maddelere luminesan
  madde, isiga da luminesans denir.
• Dis uyaranla elektrik akimi, biyokimyasal
  reaksiyon, isik veya x-isini olabilir.
• Luminesans, x-isini olusumuna benzer, dis yörünge
  elektronlarini ilgilendirir.
• Stimulusla dis yörünge elektronlari yüksek
  enerjili konuma geçirilir, yani nükleustan biraz
  uzaklasir.

38
LÜMINESANS 2

• Uyarilan elektron normal konumuna döndügünde
  görünür isik seklinde elektromanyetik radyasyon
  açiga çikar.
• Isigin dalga boyu luminesan madde için
  karakteristiktir. Ayrica uyarilma düzeyi ile de
  iliskilidir.
• Fizikçiler iki tip luminans tanimlarlar.

39
LÜMINESANS 3

• Eger görünür isik sadece fosforun stimülasyonu
  esnasinda saliniyorsa buna floresans,
  stimülasyondan sonra da isik salinmaya devam
  ediyorsa fosforesans denir.
• X-isini ekranlari esas olarak floresans gösterir.
  
• Fosforesansa ekran sarkmasi veya geç isimasi
  denilir ve istenmeyen olaydir.
• Pratikte floresan veya fosforesan özellikteki tüm
  maddelere fosfor denilmektedir.

40
RANFORSATÖRÜN YAPISI

• Ranforsatörler, röntgen filminden biraz daha
  sert, kivrilabilir plastik plakalardir.
• Koruyucu, fosfor, yansitici ve destek (base)
  tabakalardan olusur.

41
RANFORSATÖRÜN TABAKALARI
42
RANFORSATÖRÜN TABAKALARIFOSFOR

• Aktif tabakadir.
• Kalinligi 150-300 mikron arasindadir.
• Ranforsatörün görüntüleme karakteristikleri bu
  tabakanin fosfor kompozisyonuna baglidir
  (konsantrasyon ve boyut).

43
RANFORSATÖRÜN TABAKALARIFOSFOR

• Ranforsatör yapisinda kullanilan fosforun su
  özelliklerde olmasi gerekir
• 1. X-isinlarini absorbe etmek için yüksek atom
  numarali olmalidir.
• 2. X-isinlarini görülebilir isiga çevirme
  etkinlikleri yüksek olmalidir.
• 3. Yaydiklari isigin, kullanilan filmin duyarli
  oldugu dalga boyunda olmasi gerekir.
• 4. X-isii kesildigi anda parlamanin kesilmesi
  gerekir.

44
RANFORSATÖRÜN TABAKALARIYANSITICI TABAKA

• Fosforla etkilesen x-isinlari ile olusan ve her
  yöne dagilan isigi filme dogru yansitir.
• Tabakada magnezyum oksit bulunur.

45
RANFORSATÖRÜN TABAKALARIBASE

• Polyester veya metal karisimi bir maddeden
  yapilir.
• Serttir ve neme dayaniklidir.
• Radyasyondan etkilenmez.
• Kimyasal inerttir.
• Fleksibl ve homojendir.

46
RANFORSATÖRÜN TABAKALARIKORUYUCU TABAKA

• Fosforun hasarlanmasini önler.
• Isin geçirgen maddeden yapilmistir.

47
RANFORSATÖR ÇESITLERI

• 1. Kalsiyum tungstatli ranforsatörler
• 2. Nadir toprak ranforsatörler
• 3. Özel amaçli ranforsatörler

48
KALSIYUM TUNGSTATLI RANFORSATÖRLER

• Uzun yillardir kullanilmaktadir.
• Ultraviyole ve mavi isik yayarlar.
• Maviye hassas monokromatik filmler ve
  ortokromatik filmlerle kullanilir.
• Gümüs halid kristalleri bu isiga dogal olarak
  duyarlidirlar.

49
NADIR TOPRAK RANFORSATÖRLER

• Bunlar Gadolinyum, Lantanum, Europium, Terbium,
  Ytrium gibi nadir toprak elementleri içerirler.
• Saldiklari isik miktari yüksektir. Genellikle
  yesildir.
• Gadolinyum oksisülfid ranforsatörler, ayni
  kalinliktaki kalsium tungstatli ranforsatörlere
  göre 50 daha fazla x-isini fotonu absorbe
  ederler.
• Olusturdugu görülebilir isik ise 3 kat daha
  fazladir.

50
ÖZEL AMAÇLI RANFORSATÖRLER

• Graduated (kademeli) ranforsatörler
• Kullanim amaci kompansatuar filtrelere benzer.
• Farkli kalinliktaki vücut bölgelerinin ayni film
  üzerinde dansite farki olusturmadan incelenmesini
  saglarlar.
• Kullanilirken incelenecek vücut bölgelerinden
  kalin olan kesime, ranforsatörün daha fazla
  yükseltme yapan kesimi getirilir.

51
RANFORSATÖR KULLANIMININ AVANTAJLARI 1

• Uygun ranforsatör-film kombinasyonu
  kullanildiginda, ranforsatörsüz filmlere göre
  ayni radyografik veri , 50-100 kat ya da daha az
  doz kullanilarak saglanabilir. Ranforsatörün bu
  etkisi, yükseltici faktör olarak bilinir.
• Hasta ve personel dozu azalir.

52
RANFORSATÖR KULLANIMININ AVANTAJLARI2

• Kisa ekspojür süresi, hasta hareketlerine bagli
  bulaniklasmayi azaltir.
• X-isini tüpü ömrü uzar.
• kVp seçenekleri artar.
• Düsük ekspojür verilecegi için, küçük fokal spot
  seçimi daha kolaylasir.

53
RANFORSATÖRLERIN ÖZELLIKLERI

• Iki karakteristik özellik önem tasir.
• Biri hasta dozundaki azalmanin ölçütü olan
  güçlendirme faktörüdür ve ranforsatörün hizini
  ölçer.
• Digeri hassas ve net imaj olusumu için gerekli
  rezolüsyon karakteristigidir.
• Rezolüsyon, tespit edilebilen ve görüntülenebilen
  minimum çizgi mesafesi ile ölçülür.

54
RANFORSATÖRLERIN ÖZELLIKLERI RANFORSATÖRÜN HIZI

• Çok degisik tipte güçlendirici ekranlar
  (ranforsatör) mevcuttur.
• Bunlar genel olarak üç genis kategoride
  tanimlanir Normal hizli (orta, üniversal),
  yüksek hizli ve yavas (ince detayli).
• Ekran hizi x-isinini görünür isiga çevirmede
  ekranin etkinligini gösteren kantitatif bir
  degerdir.
• Normal hizli ekranlar 100 olarak tanimlanir ve
  diger ekranlar bununla kiyaslanir.
• Yüksek hizli ekranlarin hizi 200-800, ince detay
  ekran hizlari ortalama 50dir.

55
RANFORSATÖRLERIN ÖZELLIKLERI GÜÇLENDIRME FAKTÖRÜ
1

• Güçlendirme faktörü hasta dozundaki azalmayi
  gösterir.
• Güçlendirme faktörü (yükseltici faktör)
  Ranforsatörsüz gereken ekspojür (mR) /
  Ranforsatörlü gereken ekspojür (mR) formülü ile
  hesaplanir.

56
RANFORSATÖRLERIN ÖZELLIKLERI GÜÇLENDIRME FAKTÖRÜ
2

• Asagidaki özellikler güçlendirme faktörünü
  etkiler ve teknisyen tarafindan kontrol edilemez
• Fosforun yapisi Iyi üretilmis kalsiyum tungstat
  x-isinini etkili olarak görünür isiga çevirir.
• Fosforun kalinligi Fosfor tabakasi ne kadar
  kalin ise o kadar fazla x-isini isiga çevrilir.
  Yüksek hizli ekranlarda (ranforsatör) fosfor
  tabakasi kalin, ince detay ekranlarda incedir.
• Reflektif tabaka Yansitici tabaka ekran hizini
  artirir ama rezolüsyonu azaltir.

57
RANFORSATÖRLERIN ÖZELLIKLERI GÜÇLENDIRME FAKTÖRÜ
3

• Boyalar Bazi fosforlara isigin yayilmasini
  kontrol etmek için boya eklenir. Bunlar
  rezolüsyonu artirir ama hizi düsürür.
• Kristal büyüklügü Kristaller ne kadar büyükse
  x-isini basina isik verimi o kadar fazladir.
  Yüksek hizli ekranlarin fosfor kristalleri 8
  umdir. Ince detay ekranlarda kristal büyüklügü
  bunun hemen yarisi kadardir. Normal hizlida orta
  büyüklüktedir.
• Fosfor kristallerinin konsantrasyonu Ne kadar
  fazla ise ekranin hizi o derece fazla olur.

58
RANFORSATÖRLERIN ÖZELLIKLERI GÜÇLENDIRME FAKTÖRÜ
4

• Ranforsatör hizini etkileyen asagidaki faktörler
  teknisyen tarafindan kontrol edilebilir
• Radyasyon kalitesi X-isini potansiyeli
  arttirildikça güçlendirme faktörü artar.
  Ranforsatörlerin atomik numaralari x-isini
  filmlerinden fazladir. Dolayisiyle artan kVp ile
  ranforsatörde gerçekte absorbsiyon azalir ama
  film absorbsiyonuna kiyasla relatif olarak artar.
• Isi Ranforsatörler düsük isilarda yüksek isilara
  göre daha fazla isik verirler. Isi ile
  güçlendirme faktörü azalir. Bu özellik alan
  çalismalarinda önem kazanabilir.

59
RANFORSATÖRLERIN ÖZELLIKLERI GÜÇLENDIRME FAKTÖRÜ
5

• Film developmani Film isik ile karsilasinca
  emülsiyonun sadece yüzeyel tabakalari etkilenir,
  x-isini ise filmi uniform olarak etkiler.
  Dolayisiyle uzun banyo zamani ekran filmlerin
  güçlendirme faktörünü azaltir. Baza yakin kisimda
  latent imaj olmadigi halde uzun banyo zamani
  buradaki gümüsü redükte edebilir. Ancak ekranli
  filmlerin emülsiyonu artik ince yapildigi için bu
  da önemini kaybetmistir

60
RANFORSATÖRLERIN REZOLÜSYONA ETKISI 1

• Rezolüsyon, bir sistemin bir objeyi aslina sadik
  kalarak görüntüleme özelligidir.
• Bu özellik çizgi çifti testi ile deneysel olarak
  ölçülebilir. Rezolüsyon mmde çizgi çifti ile
  ifade edildigi zaman bu ne kadar fazla ise
  rezolüsyon o kadar iyidir ve o kadar küçük obje
  görüntülenebilir.
• Çok hizli ekranlar 7 Ip/mm, ince detay ekranlar
  ise 15 Ip/mm rezolüsyona sahiptir. Çiplak gözün
  rezolüsyonu 10 Ip/mmdir.

61
RANFORSATÖRLERIN REZOLÜSYONA ETKISI 2

• X-isinlari ekran (ranforsatör) fosforu ile
  etkilesince olusan isik direkt ekspojura göre
  daha genis film emülsiyon alanini etkiler ve bu
  da rezolüsyonu azaltir.
• Genel olarak güçlendirme faktörünü artiran
  durumlar rezolüsyonu azaltir.
• Fosforun kristal büyüklügünün ve tabaka
  kalinliginin azalmasi rezolüsyonu artirir.

62
RANFORSATÖRLERIN BAKIMI 1

• Ekranlarin dikkatlice tutulmasi gerekir, küçük
  bir tirnak izi bile görüntüyü bozabilir. Üretici
  firmanin kurallarina uymak gerekir.
• Ekranlar periyodik olarak temizlenmelidir.
• Temizleme sikligini 2 faktör belirler 1.
  Kullanma sikliklari, 2. Kullanildiklari ortam
  havasindaki toz miktari. Bu faktörler agirlikli
  ise ayda bir kere temizlenmeleri gerekebilir.

63
RANFORSATÖRLERIN BAKIMI 2

• Özel ekran temizleyici maddeler vardir. Bunlar
  antistatik bilesiklerdir. Ekranlar sabunlu su ile
  de temizlenebilir, bu durumda iyice kurutulmalari
  gerekir. Ekran nemli olursa film emülsiyon
  tabakasi yapisarak kalici hasar olusturabilir.
• Diger bir önemli nokta iyi ekran-film temasidir.
  Bulanik alanlar olmasi kontagin iyi olmadigini
  gösterir.
• Iyi bakilan ekranlar uzun süre kullanilabilir.
  X-isini etkilesimi bunu etkilemez. Uygun olmayan
  kullanimda hasar görürler.

64
FLOROSKOPIK EKRANLAR

• Normal güçlendirici ekrana (ranforsatöre) benzer.
• Bunlar x-isinini gözle görünür hale getirirler.
• Hemen hepsinde çinko kadmiyum sülfit kullanilir.
• Floroskopide kursun camla kaplanarak radyologu
  korur.
• Floroskopik ekranlar sari-yesil spektrumlu isik
  olusturur. Bu gözün sensitivitesi ile uyumludur.
• Ikinci faklari güçlendirici ekrana göre daha
  fazla geç isima yaparlar.

65
FILM BANYO ASAMALARI

• Birinci banyo Islatma ve developman (gelistirme)
• Ikinci banyo Fiksasyon (tesbit)
• Yikama
• Kurutma

66
2. BANYO FIKSASYON (TESBIT) 1

• Developman tamamlaninca görüntünün kalici olmasi
  için fiksasyon islemi gerekir.
• Fiksasyon film üzerindeki imajin bozulmadan uzun
  süre kalmasini saglar.

67
2. BANYO FIKSASYON (TESBIT) 2

• Developman isleminden sonra da developman
  ajaninin redükte edici etkisi devam eder.
• El banyosunda bu islemi durdurmak için asetik
  asit kullanilir. Bu isleme durdurucu banyo denir.
• Otomatik cihazlarda ayrica durdurucu banyo
  yapilmaz.

68
2. BANYO FIKSASYON (TESBIT) 3

• Tespit edici banyonun içinde asetik asit bulunur.
  Ortami asitlestirir. Developerden filmle tasinan
  alkaliniteyi nötralize eder.
• Ayrica merdanelerin filmi sikarak temizlemesi de
  bu islemin durmasina yardimci olur.
• El banyosunda ise durudurucu banyodan önce
  durulama yapilir. Bu amaçla temiz ve akan su
  kullanilir.

69
2. BANYO FIKSASYON (TESBIT) 4

• Çözücü Çözücü madde olarak su kullanilir.
• Temizleyici maddeler Sodyum tiosülfat (hipo) ve
  amonyum tiosülfat temizleyici maddedir.
• En çok amonyum tiosülfat kullanilmaktadir.
• Temizleyici ajanlarin görevi x-isini ile
  karsilasmadigindan redükte olmamis gümüs halid
  kristallerini emülsiyondan uzaklastirmaktir.
• Film üzerinde temizleyici maddenin fazla miktarda
  kalmasi istenmeyen bir etkidir.
• Filmin zamanla kahverengilesmesine yolaçar.

70
2. BANYO FIKSASYON (TESBIT) 5

• Sertlestirici madde 2. banyoda emülsiyonun
  sertlesmesi için alüminyum klorür kullanilir.
• Böylece filmin merdaneler arasinda daha rahat
  hareketini saglamis olur.
• Koruyucu madde Koruyucu olarak sodyum sülfit
  kullanilir. Koruyucunun görevi temizleyici
  ajanlarin bozulmasini önlemektir.
• Tampon maddeler Developerdan gelen alkaliniteye
  karsi fikser içindeki asiditenin devamliligini
  saglarlar.
• Bazi tampon maddeler ayni zamanda tortulasmayi da
  önlerler.

71
3. YIKAMA

• 1. ve 2. banyodan sonraki asama yikamadir.
• Bu özellikte filmde kalmis hiponun
  uzaklastirilmasi için yapilir.
• Film üzernde sadece metalik gümüs ve jelatin
  kalmalidir.
• Otomatik banyoda yikama suyunun developman
  isisindan 2.8ºC düsük düzeyde tutulmasi gerekir.
• Yetersiz yikama fazla hipo kalintisina ve zaman
  içinde kahverengilesen kalitesiz arsiv filmlerine
  yolaçar.

72
4. KURUTMA

• Yikama isleminden sonra, yumusamis emülsiyon
  tabakasinin tam olarak kuruyup sertlesmesi için
  yapilan islemdir.
• Bu asamada sicak hava sirkülasyonu kullanilir.
• Tam olarak kurutulmamis bir röntgen filminin
  emülsiyon tabakasina sert ve keskin uçlu
  cisimlerle sürüldügünde kolayca çizilebilir,
  kagit gibi maddelerle temas halindeyke
  yapisabilir.

73
SOLÜSYONLARIN HAZIRLANMASI 1

• Solüsyonlari üretici firmanin tarifine uygun
  olarak hazirlamak gerekir.
• Developer ve fikser solüsyonlarinin çok az
  miktarlarda bile birbirine karismasi istenmeyen
  sonuçlar olusturabileceginden hazirlama sirasinda
  buna özen gösterilmelidir.
• Developer ve fikser için ayri bidonlar ve ayri
  karistirma çubuklari kullanilmalidir.

74
SOLÜSYONLARIN HAZIRLANMASI 2

• Solüsyonlarin içine konuldugu tanklarin kalay,
  bakir, çinko, alüminyum ya da galvanizli demir
  gibi reaksiyona girebilen maddelerden yapilmamis
  olmasi gerekir.
• Lehimli olan tanklarda, lehim maddesi,
  solüsyonlarla reaksiyona girerek filmde
  sislenmeye neden olmaktadir.
• Banyo solüsyonlarinin buharlasma ve oksidasyonunu
  azaltmak için, solüsyonlarin konulduklari
  tanklarin agzi devamli kapali tutulmalidir.

75
KARANLIK ODA 1

• Röntgen filmlerinin, kasete yerlestirilmesi
  sirasinda ya da kasetten çikarilip banyo
  edilmesine kadar geçen sürede ortamin karanlik
  olmasi ve görülebilir isikla temasinin önlenmesi
  gerekmektedir. Bu amaçla radyoloji
  departmanlarinda karanlik odalar bulunur.

76
KARANLIK ODA 2

• Karanlik odalarda, dis ortamdan gün isigi veya
  yapay isik sizintisi olmamalidir.
• Havalandirmasi iyi olmalidir.
• Karanlik odada, filmin hassas olmadigi dalga
  boylarinda güvenlik isigi kullanilir.
• Güvenlik isigi isik kaynagina filtre kullanilarak
  elde edilebilir.

77
KARANLIK ODA 3

• Güvenlik isigi elde etmek için en çok kirmizi
  filtreler kullanilir.
• Kirmizi filtrelerden salinan kirmizi isigin dalga
  boyu 650 nmnin üzerindedir.
• Bu sayede dalga boyu 600 nmnin altinda kalan
  yesile hassas filmlerle, dalga boyu 500 nmnin
  altindaki maviye hassas filmler kirmizi isiktan
  etkilenmezler.

78
KARANLIK ODA 4

• Güvenlik isiginin çalisma masasina uzakligi 130
  cmden fazla olmalidir. Kullanilan ampüler 25
  watti geçmemelidir.
• Karanlik odalarda filmlerin isik aldigini
  gösterir bulgular varsa isik sizinti testi ve
  gerekirse güvenlik isigi testi yapilir.

79
KARANLIK ODA ISIK SIZINTISI TESTI

• Karanlik odanin kapisi kapatildiginda hiçbir isik
  sizintisi olmamalidir.
• Kontrol etmek için en basit yöntem, içeri girilip
  kapi kapatilir.
• 10 dakika karanliga alisildiktan sonra isik
  sizintisi gözle kontrol edilir.
• Sizinti giderilecek önlemler alinir.

80
KARANLIK ODA GÜVENLIK ISIGI TESTI 1

• Sizinti olmadigindan emin olunduktan sonra, kapi
  kapatilir ve güvenlik isigi yakilir.
• Isik görmemis bir film kutusundan çikarilarak
  tezgaha konur.
• Filmin üzerine anahtar, makas gibi isik
  geçirmeyen cisim konarak film banyo edilir.

81
KARANLIK ODA GÜVENLIK ISIGI TESTI 2

• Film üzerinde cisimlerin gölgelerinin çikmasi
  güvenlik isigindan filme fazla isik geldigini
  gösterir.
• Bu, isik gücünün fazla olmasina, isik filtresinin
  hasarli olmasina veya isigin masaya fazla yakin
  oymasina bagli olabilir.

82
Günümüzde karanlik oda gereksinimini ortadan
kaldiran kapali daylight sistemler
gelistirilmistir.
83
KALITE KONTROLÜ

• Ilk otomatik banyo cihazinda banyo süresi 7
  dakika iken günümüzde bu süre 90 saniyeye
  inmistir.
• Bu cihazlar saatte 500 film banyo edebilir.
• Banyo islemi ve yüksek isiya bagli olarak
  merdanelerde tortu birikir.
• Bu tortular düzenli olarak temizlenmezse film
  üzerinde artefaktlara neden olur.
• Banyonun hergün isisi, pompa sistemi, merdaneleri
  gözden geçirilmelidir.

84
KALITE KONTROLÜ

• Banyo suyunun özelliklerinin kontrolü için birçok
  firma özel ölçüm cihazlari gelistirmistir. Bu
  cihazlarda isi, pH, kontrast özelligi
  degerlendirilir.
• Çok yogun çalisan birimlerde banyo cihazinin
  haftalik, hatta daha sik temizlik ve bakimi
  yapilmalidir.
• Yipranan veya asinan parçalar degistirilmelidir.
• Iyi bakilmis cihazlarin ömrü uzar ve daha az
  ariza olusur.

85
ARTEFAKTLAR

• Artefakt filmde primer x-isini tarafindan
  olusturulmayan istenmeyen dansitedir.
• Nedenleri bilinirse artefakt önlenebilir.
• Belli basli 3 süreçte artefaktlar olusabilir
  Eksposur, banyo ve kullanim.

86
EKSPOJUR ARTEFAKTLARI

• Uygun olmayan ekran-film seçimi, kötü ekran-film
  kontagi, bozuk kasetler, gridin yanlis
  yerlestirilmesi belirgin artefaktlara
  yolaçabilir.
• Pozisyon hatasi, hasta hareketi, çift sutlama ve
  yanlis çekim parametreleri kötü görüntü
  olusturabilir.

87
BANYO ARTEFAKTLARI

• Birçogu merdanelerin yaptigi basinca baglidir.
• Bozuk merdanelerle dislilerin izleri görülebilir.
  
• Merdaneler iyi temizlenmiyorsa bunlara bagli da
  artefaktlar olusur.
• Uzun süre eski banyo kullanilmasi, banyo
  sularinda kimyasal maddelerin uygun
  hazirlanmamasi da artefaktlara neden olur.

88
KULLANIM VE DEPOLAMA ARTEFAKTLARI

• Banyo öncesi veya sonrasi olabilir.
• Isik sizmasi, uygun olmayan karanlik oda isigi
  sislenme yapabilir.
• Kaba hareketler, tirnak izleri veya kirli ellerle
  film tutulmasi film üzerinde istenmeyen
  görüntülere neden olur.
• Filmin kirilmasi veya bükülmesi film üzerinde
  çizgilenmeye yolaçar.
• Statik elektriklenme özellikle soguk ve kuru
  havalarda film üzerinde agaç, tavus kusu tüyü
  gibi tipik lekelere neden olur.

89
Kaynaklar

• Bushong SC. Radiologic Science for Technologist
  Physics, Biology and Protection. 3rd ed. St.
  Louis, The C. V. Mosby Company, 1984.
• Oguz M. Röntgen Fizigine Giris Diagnostik I.
  Adana, ÇÜ Basimevi, 1992.
• Kaya T. Temel Radyoloji Teknigi. Bursa, Günes
  Nobel, 1997.