Control of The hazardous Materials

1
Control of The hazardous Materials

• Problemin Tanimi
• Tehlikeli Maddeler (Hazardous Materials) ve
  onlarin yarattigi çevresel riskler konusunda
  Dünya'da ve Türkiyede çevre hukuku açisindan
  belirli bazi yönetmelikler olmasina karsin
  uygulama alaninda ve yönetmeliklerdeki yaptirim
  eksikligi, gerek çevresel tahrip ve gerekse risk
  ile olusan çevre felaketlerinin ortaya çikmasina
  neden olmaktadir.
• Bu durum sanayilesmekte ve gelismekte olan
  Türkiyede her tür faaliyetin içinde yer alan ve
  kullanilan maddelerin çevre açisindan tehlikeli
  olanlarinin kesin zararlari için nasil bir
  kontrol saglanabilecegi ve nasil bir yönetim
  biçimi ile bu risklerin en aza indirilebilecegi
  yönünde zorluklar yaratmaktadir.

2

• Konu hakkindaki bilgilenme asamasini olusturmamis
  olmak problemin en büyük kismini teskil
  etmektedir.
• Örnegin, bir kaza sonrasinda, acil müdahale
  asamasinda ve karsimiza çikan bir çevre
  felaketinin üzüntü veren sonuçlari karsisinda
  tehlikeli maddeler ile ilgili tüm bilgilerin ve
  onlarla yapilmis olan bir degerlendirmenin
  eksikligi her zaman görülmüstür.

3

• 20. yüzyilda kimya endüstrisindeki teknolojik
  gelismeler ile kimyasal ürünler, insan sagligi ve
  yasam sürecini büyük ölçüde iyilestirmis,
  tarimsal üretimi arttirmis, konforu, imkanlari ve
  genel yasam kalitesini yükseltmistir.
• Bu olumlu etkilerinin yaninda kimya endüstrisi,
  hem ürününün hem de üretim süreçlerinin neden
  oldugu kirlenmelerle bir yigin yeni soruna yol
  açmistir.
• Sürekli olarak ortaya çikan yeni ürünlerin ve
  bunlarin atiklarinin özellikle uzun vadeli
  etkileri, insan sagligi ve çevre açisindan tam
  olarak bilinmemektedir.

4

• Kimyasal maddeler, 2. Dünya savasi ndan bu yana
  saglanan üretim artislarinda büyük rol
  oynamistir.
• Ancak 1983 de yapilmis bir çalismada, gelismekte
  olan ülkelerde her yil ortalama 10,000 kisinin
  zirai mücadele ilaci zehirlenmesinden öldügü,
  400,000 kisinin de ciddi bir sekilde hastalandigi
  tahmin edilmistir (Dünya Çevre ve Kalkinma
  Komisyonu, 1991).
• Bu etkiler yalniz ilaçlarin uygulandigi yerle
  sinirli kalmayip, en önemli etkileri ve tahribati
  bu maddelerin besin zincirindeki birikimi ile
  insan sagliginda meydana gelmektedir

5

• Giderek kimyasal ürünlere ve çok karmasik, genis
  çapli teknolojilere daha bagimli hale gelen bir
  dünyada, ürünlerin dogrudan uygulanmasi sonucu
  ortaya çikan tehlike ve zararlarin disinda
  felaket denilebilecek sonuçlar yaratan
  kazalarinda ortaya çikmasi beklenen bir olaydir.
• Birlesik Devletler Çevre Koruma Teskilati nin
  (USEPA) bir incelemesine göre, 1980 ile 1985
  arasinda A.B.D. deki tesislerde 6,928 kaza
  meydana gelmis, bunlarin ciddiyet dereceleri
  farkli olmakla birlikte ortalamasi günde 5 kazaya
  ulasmaktadir (USEPA, 1985).

6

• Sorunun Çözümü için Yaklasim
• Problemin çözümü için kitaptaki amaç, giris
  bölümünde deginilen Dünyada ve Türkiye de
  çevresel ekosistemlerin maruz kaldiklari
  tehlikeler ile zarar görmelerine neden olan
  çevresel riskleri ve özellikle tehlikeli
  maddelerin olusturdugu çevresel riskleri
  degerlendirme, modelleme, yönetim ve acil eylem
  planlarini olusturmaktir

7

• Bu amaç çerçevesinde
• Tehlike, risk, zarar ve çevresel etkilenme,
  tehlikeli maddeler hakkindaki tanimlar ve
  kavramlar verilmis,
• Tehlikeli olma, risk degerlendirmesinin
  kriterleri ortaya konmus,
• Çevresel etkilenme boyutunda degerlendirme
  yapilmis,
• Tehlikeli maddelerin, kullanim, tasinim dagilim
  tarzlari ile olusan riskleri degerlendirilmis,

8

• Yönetim ve yasal çerçevedeki yeri irdelenerek
  yurt içi ve yurt disi örnekleri ile verilmis,
• Çevresel risk degerlendirme ve çevresel koruma
  kavramlari ile iliskisi ortaya konularak yönetim
  yaklasimi getirilmis,
• Kaza ile tehlikeli maddelerin dökülme, saçilma ve
  yangin gibi felaket durumlarinda çevresel
  sistemler üzerinde etki potansiyeli
  degerlendirilmis,
• Tehlike ve riskleri en aza indirme yöntemleri ve
  acil eylem planlari verilmis,
• Halihazirda kullanilan modeller yardimi ile bir
  acil planlama hem özel hem de genel senaryolar
  halinde sunulmus,
• Bu planlamanin yürüyüs ve yönetim modeli üzerinde
  bir organizasyon semasi verilmistir.

9

• Prior to the Industrial Revolution, disasters
  were primarily limited to those caused by natural
  events like floods, earthquakes, and volcanoes.
• While disasters still result from such causes
  today, we are now confronted with others that are
  relatively unique to the twentieth century.
• One such cause directly relates to the materials
  used industrially to produce the amenities of
  modern life by the chemical, petroleum and
  nuclear industries.

10

• For instance, just consider one product of the
  chemical industry, vinyl chloride.
• This raw material is used to make the synthetic
  plastic PVC. As vinyl chloride is a highly
  flammable substance, it has a severe fire and
  explosion hazard.
• When released from its container, vinyl chloride
  poses a substantial threat to public health and
  safety. Bulk quantity of this substance are
  likely to be encountered in the workplace during
  storage or handling or during shipment.

11

• Vinyl chloride is a single example of a substance
  that has come to be known as a hazardous material
  where in general terms,
• a hazardous material is defined as a material
  with a substantial potential to pose a danger to
  living organisms, materials, structures or the
  environment.
• Such dangers may consist of explosion or fire
  hazards, corrosion, toxicity to organisms or
  other detrimental effects.

12

• Hazardous materials may be found in a variety of
  places even in the home.
• Some are found dispersed in the air we breath
  others are even in the food we eat and the water
  we drink.
• In truth, hazardous materials are likely to be
  found almost anywhere.

13

• One of the difficulties in dealing with the
  hazardous materials is the variety of chemicals
  that are found in our world today.
• The results of several studies show that there
  are between 5 and 6 million chemicals and
  formulations. A computer review of the total
  list of Chemical Abstract Service indicated that
  1.5 million of these chemicals were common, with
  33000 to 63000 of them considered hazardous.
• To complicate matters, these hazardous
  chemicals are known by 183000 different names.

14

• These huge number of hazardous materials are
  generally classified as follows
• Class 1 Explosives (with 5 divisions)
• Class 2 Gases (four divisions
• Class 3 Flammable liquids (three divisions)
• Class 4 Flammable solids spontaneously
  combustible materials and materials that are
  dangerous when wet
• Class 5 Oxidizers and organic peroxides
• Class 6 Poisons and etiologic materials
• Class 7 Radioactive materials
• Class 8 Corrosives
• Class 9 Miscellaneous
• and finally ORM-D Other regulated material

15

• For indicating and ranking the health,
  flammability, and reactivity hazards of hazardous
  materials, The National Fire Protection
  Association (NFPA) has developed a standard
  system (NFPA 704).
• In addition, a special precaution symbol may be
  used where necessary.

16

• This system of identifying hazards associated
  with various materials was developed primarily
  for fire protection and emergency personnel but
  can be useful to anyone who needs to handle
  potentially hazardous material.
• As stated in NFPA 704, "This standard provides a
  simple system of readily recognizable and easily
  understood markings, which will give at a glance
  a general idea of the inherent hazards of any
  material and the order of severity of these
  hazards as they relate to fire prevention,
  exposure, and control".

17

• Hazardous materials may be acutely toxic or have
  long-term chronic effects, even at low
  concentrations. They include a large number of
  organic compounds , and a number of inorganic
  substances , heavy metals, for instance.
• Millions of kilograms of hazardous materials are
  transported daily along the highways, railways
  and waterways. Some of these materials, such as
  cyclic pesticides, cyanide, organometallic
  compounds and heavy metals are highly toxic to
  man and environment , and the accidental release
  of even small volumes of those materials to the
  environment may have serious consequences.

18

• Accidental spills and releases of hazardous
  substances can result from a variety of causes
  including highway, rail, water, industrial plant
  upsets, the failure of retaining dikes, storm
  damage, malicious acts, and even air accidents.
• The cost of returning the environment to an
  acceptable state following a spill may involve
  the expenditure of millions of dollars, and even
  after toxicants have been removed from a spill
  area, undesirable effects may linger in the
  environment for many months or years.

19

• Hazardous material spills may impair the quality
  of water, land or air, or all three
  simultaneously.
• A land of spill of a non-volatile, toxic
  substance generally has less impact on the
  environment than a spill of a highly volatile,
  toxic substance or a substance that has entered a
  waterway. Land spills can normally be contained
  and the containment soil removed to a disposal
  area, localizing the effects of the incident.
• Where air or water contamination is involved,
  the fluidity of these media favor the transport
  of highly hazardous substances over a wide area
  with possible dangerous consequences. Once
  released to the atmosphere, vapor are rapidly
  dispersed by diffusion and wind currents and
  containment is possible.

20

• A community rating and evaluation system
  developed by University of Western Ontario,
  Canada to find population and environmental
  hazards in a community has been described and a
  previous study conducted to find out the index or
  an indicator of a toxic spill incident that might
  happen in Bosphorus and its environment is
  evaluated.
• Rating values for that study were accounted for
  the highway , railway, marine and pipeline
  transport plus the industrial and storage
  handling of these materials.
• As a result of that study it can be said that
  the examined area exceeds the limit values for
  the environmental hazard rating and should be
  evaluated in the class of cities having disaster
  potential.

21

• In the early 1970s, intensive efforts were
  started to develop systems to meet environmental
  emergencies.
• Before this time , the emphasis was placed on the
  development of effective ways to identify
  hazardous substances, to define physical hazards
  associated with the handling of these substances,
  and develop emergency first aid procedures.
• Starting in 1970, increasing attention has been
  directed toward the environmental effects of
  pollutants and the development of procedures to
  prevent and cope with emergencies.

22

• The primary purpose of emergency plans is to
  prevent incidents as well as to initiate timely,
  well organized responses.
• When developing an emergency plan for a given
  area, it is necessary to involve many agencies
  and personnel in the creation of a network of
  facilities that must function rapidly and
  precisely in the event of an emergency.
• It is of utmost importance that an accident be
  reported as soon as possible and that effective
  actions follow for with.
• The spilled substance has to be identified,
  appropriate personnel and equipment have to be
  rushed to the scene, and the cleanup has to be
  accomplished without endangering human life,
  while holding environmental damage to a minimum.

23

• The 1996 North American Emergency Response
  Guidebook (NAERG96) was developed for use by fire
  fighters, police, and other emergency services
  personnel who may be the first to arrive at the
  scene of a transportation incident involving
  dangerous goods.
• It is primarily a guide to aid first responders
  in quickly identifying the specific or generic
  hazards of the material(s) involved in the
  incident, and protecting themselves and the
  general public during the initial response phase
  of the incident.
• The guidebook assists responders in making
  initial decisions upon arriving at the scene of a
  dangerous goods incident. It is primarily
  designed for use at a dangerous goods incident
  occurring on a highway or railroad.

24

• All guides have been revised and are now
  presented in a two (2) page format and identified
  by three (3) digit numbers.
• Since many materials represent similar types of
  hazards that call for similar initial emergency
  response actions, only a limited number of guides
  are required.
• The orange-bordered guides are not applicable
  when materials of different classes and/or
  divisions are involved in an incident and are
  intermingled.
• Incidents involving more than one class of
  material require the incident commander to obtain
  informed advice as soon as the scope of the
  incident can be determined.
• Materials involved in an incident may, by
  themselves, be non-hazardous however, a
  combination of several materials or the
  involvement of a single material in a fire, may
  still produce serious health, fire or explosion
  hazards.

25

• In this study, a new approach shown in the figure
  below is designed to manage the hazardous
  materials .
• That approach considers environmental impact
  assessment and environmental risk assessment
  together. From the literature review it is seen
  that there is a need to involve all components of
  the environment not only man while managing
  hazardous materials in our community.

26

• Some of the propositions made following this
  study are
• The control and response activities of hazardous
  materials should use the same language as it is
  in traffic for instance.
• As our legislations are lack of enforcement not
  only amendments should be made but also the
  institutions to cope with the developments in
  this area should be established.
• Hazardous material data sheets should be prepared
  for the materials including the physical,
  chemical and biological properties of the
  material, the response information in terms of
  evacuation distances, fist aid, protective
  equipment etc.

27

• Figure . Basic considerations in hazardous
  material management
• Rapor son 7 Figure( T M Kitap)

28
TEHLIKELI MADDELER

• Endüstriyel devrim öncesi meydana gelen
  felaketler, büyük ölçüde taskinlar, depremler
  vb... önlenemez doga olaylari ile sinirli idi.
• Hala bu olaylardan dolayi felaketler yasaniyor
  ise de, aslinda bugün 20. yüzyila özgü nedenlerle
  farkli felaketler ile karsi karsiya
  kalinmaktadir.
• Bu nedenler ise dogrudan modern yasamin
  ihtiyaçlarini karsilayan kimya, petrol ve nükleer
  endüstrilerinde kullanilan tehlikeli maddeler ile
  yakindan iliskilidir.

29

• Günümüzde bu maddelerin -bir çok sektörde
  kullanilmalari nedeni ile- binlerce tonu
  karayolu, demiryolu, denizyolu ve boru hatlari
  ile tasinmakta ve kimyasal maddeler deger olarak
  dünya ticaretinin yaklasik 10 unu meydana
  getirmektedir (THE CONSERVATION FOUNDATION,
  1986).
• Bu maddeler arasinda pestisitler, siyanürler,
  organometalik bilesikler ve agir metaller insan
  ve çevresine çok zehirli olduklarindan çok düsük
  miktarlarinin dahi çevreye yayilmasi ciddi
  sorunlara neden olmaktadir.

30

• Buna örnek olarak Ohio da Shawnee gölündeki su
  yasaminin yok edilmesi gösterilebilir. Bu olay,
  yüzme izni verilmeyen bir kisinin kizginligi ile
  gerçeklesmis ve göle 700 gr endrin (daha sonra
  yasaklanmis bir pestisit) karistirilmistir.
• Göl suyunda 7 ppb (milyarda bir) ve göl
  sedimentlerinde 100 ppb ye ulasan endrin
  konsantrasyonlari baliklarla birlikte tüm su
  yasamini zehirleyerek yok etmistir.
• Endrin in balik zehirlilik degeri 0.2 ppb insan
  için emniyet limiti ise 1 ppb dir. Yarilanma
  ömrü 7 ile 20 yil arasinda verilmektedir (ZAJIC
  ve HIMMELMAN, 1978).
• Yukarida verilen degerler, çevre için böyle bir
  maddenin tehlike boyutunu ortaya koymasi
  açisindan çarpici bir örnektir.

31

• Tablo 2-1 1959-92 yillari arasinda meydana gelen
  kaza ve felaketler

32
(No Transcript)
33

• . A.B.D. de gerçeklestirilen çesitli federal
  arastirmalarin sonuçlarina göre 5-6 milyon kadar
  kimyasal madde ve formülasyon vardir.
• Kimyasal katalog servisi ndeki (Chemical
  Abstract Service) tüm listelerin bilgisayar
  yardimi ile taranmasi sonucunda ise buradaki
  kimyasallarin 1,5 milyonunun yaygin olarak
  kullanildigi, 33,000- 63,000 kadarinin da
  tehlikeli olarak nitelendirildigi saptanmistir.
• Olaylari daha karmasik hale getiren ise bu
  tehlikeli maddelerin 183,000 farkli isimle
  bilinmesidir (ERICKSON ve dig, 1989).

34

• Maddeler reaksiyona girerek yeni bir toksik madde
  olusturabilirler
• Asit ihtiva eden bir takim ticari temizlik
  maddeleri ile havuz suyu dezenfektanlarini
  karistirdigimizi düsünürsek, klor gazi olusturan
  hizli bir reaksiyon cereyan eder.
• Klor gazi solunumla alindiginda oldukça
  tehlikelidir, çünkü insan vücudunun tolere
  edebilecegi miktar en fazla milyonda birdir.

35

• Maddeler reaksiyonla parlayici veya patlayici
  forma dönüsebilirler
• Buna örnek olarak metallik sodyumun su ile
  parlayici bir gaz olan hidrojen gazi olusturmasi
  verilebilir.
• Bu kimyasal reaksiyon sirasinda ortaya çikan isi
  hidrojen gazinin kendiliginden parlamasina neden
  olur.

36

• Maddeler isi nedeni ile etkilesime geçebilirler
• Oksitleyiciler, parlayici maddelerle kolayca
  reaksiyona girerek kendiliginden tutusmasina
  neden olurlar.
• Örnegin bir oksitleyici olan konsantre nitrik
  asit yanlislikla çok ince dagilmis saman yigini
  üzerine dökülür ise geçeklesecek reaksiyon, saman
  yigininin kendiliginden tutusmasi için yeterli
  isinin ortaya çikmasina neden olur.

37
Tehlikeli Maddeler Hakkindaki Tanimlar

• Zararli Madde, ülkemizde 7 Ekim 1993 de
  çikarilan Zararli Kimyasal Madde ve Ürünlerinin
  Kontrolü Yönetmeligi nde Ek II deki
  özelliklerinden herhangi birine sahip olmalari
  kaydi ile Ek I de verilen ve çevrenin korunmasi
  amaci ile yayinlanan tebliglerde yer alan, her
  cinsten kimyasal element, bunlarin bilesiklerini
  ve karisimlarini ifade eder seklinde yasal bir
  tanim verilmistir (Zararli Kimyasal Madde ve
  Ürünlerinin Kontrolü Yönetmeligi, 1993).

38

• Suda tehlikeli ve zararli maddeler, 4 Eylül 1988
  tarihinde çikarilan Su Kirliligi Kontrolü
  Yönetmeligi, Suda Tehlikeli ve Zararli Maddeler
  Tebligi nde kisa sürede solunum, sindirim veya
  deri absorbsiyonu yolu ile akut toksisite
  (zehirlilik) ve uzun sürede kronik toksisiteye
  yol açan, kanserojen veya teratojen etki yapan,
  sularin biyolojik yöntemlerle aritimina karsi
  direnç gösteren veya biyolojik aritmayi inhibe
  eden, yeralti ve yüzeysel sulari kirletmemeleri
  için özel muamele ve bertaraf islemleri
  gerektiren, çevrede tehlike yaratan maddeler
  olarak tanimlanmislardir (Su Kirliligi Kontrolü
  Yönetmeligi, Suda Tehlikeli ve Zararli Maddeler
  Tebligi, 1989).

39

• Tehlikeli Madde (Hazardous Material), Yangin
  kuruluslari tarafindan, uygun bir sekilde islem
  görmedigi zaman insan sagligina ve refahina veya
  çevreye zarar verebilecek herhangi bir madde veya
  karisim olarak tanimlanmaktadir (MEYER, 1989).

40

• Tehlikeli Madde (Hazardous Substance), Federal
  Tehlikeli Madde Yasasi (FHSA), özellikle çok
  zehirli, zehirli, tahris edici, yüksek derecede
  parlayici, parlayici, yanici veya basinç
  olusturabilen maddeleri geleneksel veya uygun
  bir sekilde islenmeleri veya kullanimlari
  sirasinda ciddi yaralanma veya hastaliklara neden
  olabilecek ise tehlikeli madde olarak
  tanimlamaktadir (WOROBEC, 1986) .

41

• Federal Su Kirliligi Kontrolü Yasasi nda (The
  Federal Water Pollution Control Act) tehlikeli
  madde olarak tayin edilmis herhangi bir madde
• CERCLA da özellikle tehlikeli madde olarak tayin
  edilmis herhangi bir madde
• Kaynaklarin Korunmasi ve Geri Kazanimi Yasasi
  nda (RCRA) listelenmis herhangi bir zararli atik
  veya RCRA de tanimlanmis özelliklere sahip
  herhangi bir madde
• Federal Su Kirliligi Kontrolü Yasasi nda zehirli
  kirletici olarak tayin edilmis herhangi bir madde
• Temiz Hava Yasasi nda (CAA) tehlikeli hava
  kirleticisi olarak tanimlanmis herhangi bir madde
• Zehirli Maddelerin Kontrolü Yasasi nda muhtemel
  tehlikeli madde olarak tayin edilmis herhangi bir
  madde dir (WOROBEC, 1986).

42

• Tehlike Orani Yüksek Maddeler (Highly Hazardous
  Substances)Genel anlamda tehlike orani yüksek
  bir madde, yasayan organizmalara, malzemelere,
  yapilara veya çevreye zarar verebilecek önemli
  bir potansiyele sahip bir maddedir. Bu zararlar
  patlama veya yangin, korozyon, organizmalar
  üzerinde zehirlilik gibi etkiler olabilir
  (MANAHAN, 1990).

43

• Mikrokirleticiler (Specific Water Pollutants),
  kavrami tanimlanabilir kimyasallar ile klasik
  veya genel kirletici parametreler (BOI, KOI, AKM)
  arasindaki farkliligin önemini ortaya koymak
  üzere tanimlanmistir. Buna göre mikrokirletici
  belirli kosullar altinda özellikle insan ve su
  yasamina yaptigi zehirli ve istenmeyen etkileri
  ile bir su kaynaginin kalite ve degerini düsüren
  ve yine insan faaliyeti ile çevreye giren bir
  maddedir. (OECD, 1982).
• Mikrokirleticiler ayni zamanda eser kirleticiler
  (trace pollutants), öncelikli kirleticiler
  (priority pollutants), dirençli, çözünmeyen
  kirleticiler (refractory pollutants) ve zehirli
  kirleticiler (toxic pollutants) gibi degisik
  isimlerde degisik ülkelerde tanimlanmaktadir
  (TALINLI, 1993).

44

• Zehirli Maddeler (Toxic Materials), USDOT
  tarafindan, insanlar için toksik etkiye sahip
  oldugu bilinen veya insana olan zehirliligi
  hakkinda yeterli bilgi bulunmamasi halinde
  hayvanlara uygulanan testler sonucunda insana
  toksik etkisi olacagi tahmin edilen gaz formu
  disindaki formlarda bulunan madde olarak
  tanimlanmaktadir (WOROBEC, 1986).

45

• Zehirli Maddeler(Toxic Substances), Zehirli
  Maddelerin Kontrolü Yasasi nda üretimi,
  dagitimi, kullanimi veya uzaklastirilmasi
  sirasinda bir yaralanma veya çevreye zarar verme
  özelligi tasiyan pestisitler ve ilaçlar disindaki
  ticari kimyasal maddeler olarak
  tanimlanmaktadirlar (WOROBEC, 1986).
• Tehlikeli Hava Kirleticileri (Hazardous Air
  Pollutants), USEPA, solunum veya absorbsiyonla
  vücuda alindiklarinda solunum yollari
  hastaliklari gibi olumsuz saglik etkilerine neden
  olacak kirleticiler olarak tanimlamaktadir
  (WOROBEC, 1986).

46
Tehlikeli Maddelerin Özellikleri

• Tehlikeli maddelerin özellikleri bu maddelerin
  veri tablolarindaki (HMDS) 3 ana bölümde
  incelenmektedir (Ek B)Bunlar
• Fiziksel özellikler ve tehlikeler
• Kimyasal özellikler
• Yasama tehlikeli özellikler dir
• Bu bölümlerden fiziksel ve kimyasal özellikler
  birlikte degerlendirilmekte, müdahale ve kontrol
  açisindan önemli olan degerlendirme bilgileri
  çözünürlük, yogunluk, parlayicilik, koroziflik ve
  reaktiflik olarak ön plana çikmaktadir.

47

• Çözünürlük
• Çözünürlük için çok farkli tanimlar olmasina
  ragmen, çözünürlük genellikle suda 10 luk bir
  çözeltiyi hizla olusturabilen bir madde için
  kullanilir.

48

• Bir itfaiyeci için, bir organik kimyasalin 250 ml
  si 1.5 galon (5.67 lt) su ile çözülmedikçe
  çözünür olarak kabul edilmez.
• Bu tanimlamalar, kimyacilar tarafindan verilen
  çözünürlük kavrami ile es deger olmayip pratik ve
  hizli karar verme için düsünülen tanimlardir.

49

• Yogunluk
• En basit tanimi ile birim hacim basina düsen
  maddenin kütlesi olarak tanimlanmaktadir. Bu
  hacimdeki kütle anlamina gelir. Ikinci bir tanim
  olan spesifik gravite, bir sivi veya katinin
  yogunlugunun su yogunluguna orani olarak
  tanimlanmaktadir. Bu oran boyutsuzdur ve madde
  ile su arasindaki yogunluk iliskisini gösterir.
• Spesifik gravite Madde agirligi / Esit
  hacimdeki su agirligi

50

• Bir yangin sirasinda, yanan bir sivinin spesifik
  agirliginin bilinmesi siviyi söndürmek için su
  kullanip kullanilmamasina karar vermede
  önemlidir.
• Su ile hiçbir oranda karismayan ve spesifik
  gravitesi 1 den küçük olan bir tank dolusu
  sivinin tutustugunu düsünelim. Bu tanka su ile
  müdahalede bulunmak yangini söndürmeyecegi gibi
  yanan sivinin dibine çöken su, sivinin tank
  disina tasip yanginin etrafa da siçramasina neden
  olarak olay boyutunu büyütebilecektir.
• Tersi bir durumda ise (spesifik gravitesi gt1 olan
  sivi) yanan sivi üzerine su eklenmesi yangini
  söndürecektir. Her iki durum Sekil 2-2de
  verilmistir.

51

• Sivi ve katilarin spesifik gravitesi ve
  yogunlugunun verdigi bu sanslara karsilik gazlar
  ve buharlar için kullanilan en önemli fiziksel
  özellik buhar yogunlugudur. Bu parametre için
  ayni prensipten hareketle buharin veya gazin
  yogunlugu havanin yogunluguna (1.29 gr/lt)
  oranlanir.
• Buhar yogunlugu (X) X in yogunlugu / Havanin
  yogunlugu
• Eger bu oran birden büyük ise buhar çökelir ve
  eger küçük ise buhar havada yükselecektir.

52

• Uygulamada buhar yogunlugunu hesaplamak için
  havanin ve buharin molekül agirliklarini bilmek
  yeterlidir. Havanin molekül agirligi 29 ve
  örnegin yayilan gazda klor ise, klorun molekül
  agirligi 71 olduguna göre, klor için buhar
  yogunlugu 71/292.49 olarak hesaplanabilir.
  2.49gt1.29 oldugundan klor gazinin buhar yogunlugu
  havadan agirdir ve bu onun havada çökelecegini
  gösterir.
• Amonyak için bu deger 0.59 dur ve bu nedenle
  amonyak havada yükselen bir gaz olarak
  tanimlanir. Oysa, amonyagin 51 oraninda çözünür
  ve higroskopik (nem tutucu) olmasi nedeni ile
  havada hizla su ile birleserek amonyum hidroksit
  (NH4OH) olusturmasi söz konusudur. Bu yeni
  olusumun molekül agirligi 35 dir ve hava
  yogunlugundan büyük oldugundan sonuçta yayilan
  amonyak havada çökelecektir.

53

• Parlayicilik
• Tehlikeli maddeler için bir diger özellik, yanma
  sonucu gaz veya buharlar olusturmasidir. Bu
  sonuç için tehlikeli maddenin özelligi
  parlayicilik, tutusabilirlik ve yanabilirlik
  olarak verilmektedir.
• Asagida bu tanimlama için özellikle yangin
  olusturma tehlikelerine karsi tehlikeli maddenin
  potansiyel parlayicilik limitleri verilmistir.

54

• Alt parlama limiti Kivilcim kaynagina maruz
  kaldiginda yanmayi olusturan bir gaz veya buharin
  havadaki minimum konsantrasyonudur. Bu deger
  hacimce havadaki buharin yüzdesi olarak
  gösterilir.
• Üst parlama limiti Kivilcim kaynagina maruz
  kaldiginda yanmayi olusturan bir gaz veya buharin
  havadaki maksimum konsantrasyonudur. Bu deger
  hacimce havadaki buharin yüzdesi olarak
  gösterilir.
• Parlama noktasi Kivilcimlandiginda yüzeyinde
  bir parlama ve yeterli buhar çikisi görülen bir
  sivinin o andaki sicakligidir.
• Kendiliginden Tutusma noktasi Bir kivilcim
  kaynagi olmaksizin alevlene bilen bir gaz veya
  buharin sicakligidir.
• Buhar basinci Verilen bir sicaklikta sivi ile
  dengede olan buharin basincidir. Sicaklikla
  degisir ve genellikle mmHg birimi ile ifade
  edilir (760 mmHg 1 atm. ve deniz seviyesi).
• Kaynama noktasi Bir sivinin buhar habbecikleri
  olusturup atmosfere dogru verdigi andaki
  sicakligidir. Açik bir kapta kaynama
  noktasindaki buhar basinci atmosfer basincina
  esitlenmis demektir.

55

• Pratikte verilen bir sicaklikta çogu reaksiyonlar
  kismen egzotermik kismen de endotermiktir. Ancak
  bu reaksiyonlarin baslamasi için yeterli bir
  enerji seviyesine ulasmalari gerekmektedir.
• Bu baslatici olan enerji seviyesi aktivasyon
  enerjisi olarak bilinir. Genellikle bir
  kivilcim, küçük bir alev veya sürtünme bu
  aktivasyona ulasmak için yeterli olabilir.
• Sekil 0-3de aktivasyon enerjisini gösteren bir
  reaksiyon için enerji diyagrami verilmistir.
  Burada, çevreye yayilan enerji olarak gösterilen
  enerji sekli genellikle isi ve isik olarak
  yansir.
• Rapor son 7 sayfa 37

56

• Koroziflik
• Korozif maddeler, temas noktasinda metalleri
  asindiran ve/veya insan derisi dokusunda degisim
  veya tahribe neden olan maddeler olarak
  tanimlanmaktadir. Kati, sivi ve gaz formunda
  bulunabilen korozif maddeler asitler ve bazlar
  olmak üzere iki ana grupta ele alinirlar.

57

• Asitler
• Bir maddenin asit olarak tanimlanabilmesi için
  çözündügü zaman suya hidronyum iyonu vermesi
  sarti gösterilmektedir. Fakat proton (hidronyum
  iyonu, H), bu hali ile çözeltide her zaman
  bulunmaz. Hidrat halinde veya su molekülüne
  tutunmus olarak (H3O) bulunur. Bu nedenle,
  asitlerin hidronyum iyonu üreten maddeler olarak
  tanimlanmasi daha dogru bir yaklasim olarak kabul
  edilir.
• Bir asidin kuvveti, çözeltide hidronyum
  iyonlarini üretme kabiliyeti ile ölçülür ve
  kuvvetli bir asit hidrojeninin tümünü veya büyük
  bir kismini hizli bir sekilde hidronyum iyonu
  olarak çözeltiye verirken, zayif asitler ancak
  küçük bir kismini verebilirler. Bu farklilik,
  zayif asitlerin kuvvetli asitlerden daha düsük
  bir koroziflige sahip olacagini göstermez.
  Kuvvetli asitlerde reaksiyon hizla cereyan
  etmektedir ve zayif asitler de uzun zaman
  periyodunda ayni korozifligi gösterebilirler.

58

• Asitler ortak koroziflik karakterine sahip
  maddelerdir. Bu özelliklerden en önemli
  olanlari
• Metaller ile reaksiyon Asitler metaller ile
  metal tuzlari ve hidrojen olusturan bir reaksiyon
  verirler. Hidrojen çok parlayici bir gazdir ve
  reaksiyon egzotermiktir. Eger yeterli isi açiga
  çikar ise, hidrojen veya yakinindaki diger yanici
  maddeler tutusabilir.
• Bazlar ile reaksiyon Bir asit ile baz
  reaksiyona girer ise su ve tuz olusur. Bu
  reaksiyon, asit nötralize oldugu zaman
  gerçeklesir. Reaksiyon, asit ve bazin kuvvetine
  bagli olarak yüksek bir isi yayilimina neden
  olabilir. Bu da, karisimin etrafa saçilmasina ve
  olay boyutlarinin daha da büyümesine neden olur.
• Çözünme isisi Bazi kuvvetli asitler su ile
  seyreltildiklerinde yüksek isi açiga çikaran
  egzotermik bir reaksiyon gerçeklesir. Seyreltme
  ile ortaya çikan bu isi çözünme isisi olarak
  bilinir. Bu nedenle, bir asit seyreltilecegi
  zaman asite su ilavesi yerine suya asit ilave
  edilerek çözünme isisinin tüm kütleye yayilmasi
  için zaman verilmelidir.

59

• Bazlar
• pH skalasinda nötralite noktasinda hidronyum
  iyonu kayiplari ile hidroksil iyonu üretiminin
  hakim olmaya basladigi ve serbest hidroksil
  iyonlarinin çözeltiye geçtigi alkalilik veya
  bazlik alani olarak bilinir. Bu hidroksil
  iyonlarinin varligi, bazin kuvvetine baglidir.
• Kuvvetli bazlar olarak sodyum hidroksit ve
  potasyum hidroksit ve zayif baz olarak ise
  amonyagin sudaki çözeltisi olan amonyum hidroksit
  bilinmektedir.
• Zayif asitler gibi zayif bazlar da suda kismen
  iyonize olurlar ve bu bazlar da uzun süreli etki
  ile kuvvetli bazlarin gösterdigi koroziflige
  ulasabilirler. Bazlar asitlerin gösterdigi
  reaksiyonlarin özelliklerine benzer özellikler
  gösterirler

60

• Peroksitler ve reaktiflik
• Tehlikeli maddeler için bu özellik bir çok saf
  maddenin kararsizligi nedeni ile genel olarak
  spesifik bir madde grubu için verilmektedir.
  Reaktiflige en güzel örnek peroksitleri içeren
  madde grubudur. Bu bilesikler yapilarinda
  perokso grubu (-OO-) içeren bilesiklerdir.
  Örnegin hidrojen peroksit (H-OO-H) en çok
  bilinen ve kullanilan peroksittir. Bu maddelerin
  genel formülü R-OO-R dür. R ile bir metil
  grubu veya bir alkil grubu ifade edilirken
  organik peroksitler ortaya çikmaktadir. Bu
  zincirde, iki oksijen atomu arasindaki baglar çok
  zayiftir ve organik peroksitlerde bu baglar
  koparildiginda bir yakit ile bir oksijenin ortaya
  çiktigi bir reaksiyon gerçeklesir
• R-OO-R R-O. R-O

61

• Reaktiflik terimi, bir çok anlama sahip olmasina
  ragmen tehlikeli madde kavrami içinde maddenin
  reaksiyon verme kabiliyeti ile ilgilidir.
  Yangincilar bu özelligi W sembolü ile
  göstermislerdir. Bu sembol, NFPA 704M plakalama
  sisteminde bu maddenin su ile siddetli reaksiyon
  verdigini ifade etmektedir. Uygulamada, maddenin
  su ile temas halinde bozunacagi ve tehlikeli bir
  kimyasal reaksiyon ile sonuçlanacagi
  anlamindadir. Bu nedenle, bu tür maddelerin
  hepsi su ile reaktif olarak belirtilirler.

62

• Saf madde halinde bu bilesikler, isi ve darbelere
  karsi çok hassastir ve kararli ve emniyetli
  olmalari için seyreltik formlarda tasinirlar.
  Burada anahtar nokta, bu bilesiklerin molekül
  yapilarinda oksijen içermeleridir.
• Dolayisiyla, atmosferde yetersiz oksijen olsa
  bile oksijenin yangin ve patlamalarin
  destekleyicisi oldugu unutulmamalidir.
• Evlerde çok seyreltik kullanildigindan
  emniyetlidir ancak peroksitler büyük hacimlerde
  tasindiklarinda veya endüstriyel kullanimlarda
  çok daha konsantre olduklarindan gerekli koruma
  tedbirlerinin alinmasini gerektirmektedir.

63

• Tehlikeli madde içeren bir kaza durumunda, kazaya
  müdahale eden kisiler ortaya çikan veya yayilan
  madde ile diger maddeler arasindaki reaktiflik
  konusunda uyarilmis ve dikkatli olmalidir.
• Çünkü, bu istenmeyen reaksiyonlarin ortaya
  çikacagini bilmek müdahale eden için korunma
  açisindan çok önemlidir. Müdahalede bulunan
  kisiler asagidaki özellikleri tanimlamis
  olmalidir

64

• Zehirlilik
• Biyolojik sistemler üzerinde kimyasal maddelerin
  zehirlilik etkilerini arastiran bilim dali
  toksikoloji olarak adlandirilir
• Tüm kimyasallar yeterli miktarda ve uygun bir
  maruz kalma ile alindiklarinda zehirlidirler.
  Oksijen bile eger uzun süre ve büyük miktarda
  alinir ise bir tahris nedeni olabilir.
• Zehirlilik, istenmeyen bir durum veya bir zarar
  olarak ortaya çikar. Bu olumsuz etkiler, tahris,
  hassaslasma, organlarda tahribat, kanser, alerji
  vb. gibi etkiler olup bunlar geçici veya kalici
  olabilir. Zehirlilik, lokal veya sistemik
  olabilir.

65

• Lokal zehirlilik Deride döküntü, leke ve su
  toplama ile olusan veya dermatisis gibi etkiler
  lokal zehirlilik anlamindadir.
• Sistemik zehirlilik Canli üzerindeki bir sistem
  içine tümü ile yayilan bir etkidir. Zehir, bir
  nokta veya bir kaç noktada etkili olmasina ragmen
  sistemin bütününe etkisi yayilabilir.
• Bu etki türünde, tiroid, karaciger veya böbrek
  gibi bir hedef organ sistem bütünü içinde
  seçilebilir. Sistemik zehirleyiciler için
  anestezikler, narkotikler, nitratlar ve
  karbonmonoksit örnek olarak verilebilir.

66

• 24 saatlik bir maruz kalma ile bu belirtiler
  ortaya çiktiginda bunlar akut etkiler olarak
  tanimlanir. Akut etki, genellikle orta dozdan
  yüksek doza kadar kisa maruz kalma süreleri
  sonucunda gerçeklesir. Akut etkinin en önemli
  belirtileri, göz, burun ve bogazda tahris, ates,
  isilik gibi deride lekeler, bas agrisi, bulanti
  ve hatta ölüm olabilir. Akut etkilerin çogu
  geçicidir.
• Bir kimyasala uzun süreli maruz kalma ile olusan
  etkiler kronik etki olarak ifade edilir. Bu
  etki, uzun maruz kalma süresi düsük konsantrasyon
  veya dozlara maruz kalma ile ortaya çikar ve
  genellikle kalicidir. Kronik etkiler, karaciger
  veya böbrek tahribati, kanser, dogum bozukluklari
  ve mutasyon olarak ortaya çikarlar. Maruz kalma
  ve etkinin ortaya çikmasi arasindaki süre yillar
  olabilir. Örnegin, kanser olusturan maddelerin
  (carginogens) etkileri 20-30 yil boyunca
  gözlemlenmeyebilir.

67

• Merkezi Sinir Sistemi (CNS-Central Nervous
  System) Bazi maddeler, yukarda adi geçen
  organlara olan etkilere ilave olarak merkezi
  sinir sistemini de etkileyebilirler.
• Merkezi sinir sistemi, beyin, omurilik ve ana
  sinir sisteminden olusmustur ve bu sistem baskiya
  girdiginde veya uyarildiginda hareket ve düsünce
  kontrolünde kayiplar olusur.
• Bu kontrol kaybi, bir baskasi tarafindan davranis
  bozukluklari gözlemlenerek olusabilecek etkilerin
  uyarisi yapilmalidir. Örnegin, uyku veren bir
  ilacin alinmasi halinde araba kullanilmamasi
  yönünde içinde bir uyari bulunmaktadir.

68

• Doz-tepki egrileri Toksikoloji uzmanlari, bir
  kimyasalin zehirliligini hayvanlara uygulanan
  testlerdeki farkli dozlarin araligi ile ölçerler.
  Hayvanlara uygulanan bu dozlarin insanlar için
  de gerek sistem ve gerekse organ için benzer
  tepkiler yaratacagindan hareket edilir. Eger,
  bir kimyasal için hayvanlar üzerinde yapilan
  deney ile verilen belirli dozlar ortaya çikan
  etkiye karsi grafiklestirilirse olusan egri
  doz-tepki egrisi olarak bilinir. Bu egride
  toksik kimyasalin yükselen dozlarina karsi test
  popülasyonunun nasil reaksiyon gösterdigi
  saptanir. Tipik bir doz-tepki egrisi Sekil 0-4
  de verilmistir. Kitap sayfa 45
• Sekil 0-4 deki egrilere göre, genellikle
  gözlemlenemeyen bir tepkinin altinda kalan bir
  doz vardir. Bu dozun etkisinin ilk gözlemlendigi
  nokta esik deger dozu olarak bilinir bu durumda
  tepki ölümdür. En düsük dozda ise ölüm hali
  yoktur. Yükselen doz ile test hayvanlari
  hastalanabilir ama ölmezler.

69

• Hatta gözlem periyoduDoz (mg/kg)Tepki
• (kümülatif ölümler) 10050AB
• Sekil 0-4 Doz-tepki egrisi
• boyunca ölüm olayina rastlanmayan dozlar bile
  olabilir.

70

• Doz arttikça daha büyük bir yüzde ile toksik etki
  görülür. Test hayvanlarinin yarisinin öldügü
  doza LD50 denilir ve bu test popülasyonunun 50
  si için öldürücü doz anlamina gelir.
• LD50 genellikle vücut agirligi (kg) basina bir
  doz olarak gösterilir. Gerçek doz, LD50 degeri
  ile vücut agirligi çarpimi ile elde edilir.
• Bu durumda daha agir vücutlar için gerçek doz
  daha yüksek olacaktir.

71

• Farkli kimyasallarin esdeger doz-etki egrilerinin
  egimlerinden LD50 degerleri ile rölatif
  zehirliliklerini saptamak mümkündür.
• Yüksek bir LD50 degerine sahip bir madde düsük
  bir LD50 degerine sahip olandan daha düsük
  zehirlilik etkisine sahip olacaktir.
• Bu yaklasim, agiz yolu ile alinan maddeleri
  siniflamada bir kriter olarak kullanilmasina
  ragmen bazi kisitlamalara sahiptir.
  Karsilastirmada belirli faktörler göz önüne
  alinmalidir. Örnegin ölçülen tepki ölüm ise
  öldürücü olmayan yan etkiler var midir? Ölüm
  tepkisinin alinmadigi yerde diger olumsuz
  etkilerin olusmayacagi anlami çikarilmamalidir.

72

• Sekil 2-5 de görüldügü üzere iki doz-tepki
  egrisi çakismistir. C bilesigi D bilesiginden
  daha düsük bir LD50 degerine sahiptir. Buna
  ragmen, daha düsük LD20 degeri olan D bilesigi
  düsük dozlarda daha zehirlidir ve bu nedenle C
  den daha önce ölüme neden olacaktir.
• Diger bir kisitlama ise, LD50 dozlarinin agiz
  veya enjeksiyon yolu ile vücuda verilmelerinden
  dogmaktadir. Tehlikeli madde olaylarinda her iki
  yola da pek rastlanmamakta zehirlilikte genelde
  solunum yolu etkili olmaktadir.
• Bu faktörler nedeni ile özellikle zararli atik
  alanlarinda çalisan isçiler ve tehlikeli
  maddelerle ugrasan personel, endüstriyel güvenlik
  kurallarini uygulamak zorundadirlar.

73

• Insan tepkisini etkileyen faktörler
• Tüm maddeler toksik olmasina ragmen tüm insanlar
  ayni maddeye ayni reaksiyonu göstermezler. Bu
  farkliliklari yaratan faktörler
• Genetik özellikler
• Vücuda alinma sekli
• Cinsiyet
• Yas
• Kimyasal etkilesimler
• Doz orani
• olarak siralanmaktadir.

74

• Vücuda alinma sekli
• Tehlikeli maddenin vücuda alinmasi
• Sekil 2.6da verildigi gibi 4 sekilde
  gerçeklesir
• Dogrudan temas
• Inhalasyon (solunum)
• Agiz yolu ile
• Enjeksiyon
• Tehlikeli madde müdahale ekipleri açisindan
  dogrudan temas ve inhalasyon diger ikisine oranla
  daha fazla dikkat edilmesi gerekenlerdir.

75

• Kimyasal etkilesimler
• Iki veya daha fazla kimyasal madde varliginda
  zehirlilik için 4 sekilde etkilesim söz
  konusudur
• Toplamsal etkilesim Birbirinden bagimsiz olarak
  etki eden iki bilesikten her birinin etkisi tek
  baslarina etki etmeleri halinde ortaya çikacak
  olan etkiye esittir. Eger bir kisi her bir
  maddeden de 1 birim alirsa toplam etki 112
  olacaktir.
• Sinerjistik etkilesim Iki veya daha fazla toksik
  madde birlikte etkidiklerinde ayri ayri
  etkilerinin toplamindan daha büyük bir etki
  yaratirlar (1110). Buna örnek olarak sigara
  içimi ile asbest, halojenli solventler ile
  (karbontetraklorür gibi) alkol verilebilir.
• Potansiyel etkilesim Biri toksik digeri aktif
  olmayan madde toksik bilesenin etkisinden daha
  büyük bir etki yaratacak sekilde etkilesimde
  bulunurlar. (105)
• Antagonistik etkilesim Bir maddenin etkisinin
  diger maddenin etkisini azaltmasi ile ortaya
  çikar. (111/2)

76

• Doz miktari
• Bir kimyasalin ani etkisi, toplam doz kadar maruz
  kalma oranina da baglidir.
• Doz oraninin etkisi su örnekle açiklanabilir
  saglikli bir insan sabah 1.5 ons (42.5 gr) viski
  içerse ve 1 ons (28.3 gr) da 1 ay boyunca her
  ögleden sonra alirsa toplam 90 ons (yaklasik 2.5
  kg) viski tüketmis demektir.
• Bu durumda, viskiyi alan kisi de günde iki defa
  hafif bir bas agrisindan baska bir etki
  görülmeyebilir. Ancak, ayni miktar (0.75 galon
  2.84 lt) bu kisi tarafindan 1 saatlik periyotta
  alinmis olsaydi büyük bir olasilikla ölüm
  gerçeklesebilirdi. Bu örnek, doz orani ile maruz
  kalma süresi arasindaki iliskiyi ifade
  etmektedir.

77

• Etkideki bu fark, biyolojik tolerans denilen bir
  proses ile açiklanabilir.
• Bu proses toksik maddenin vücuttan giderilme,
  atilma oranidir. Eger, doz orani biyolojik
  tolerans oranindan küçük ise toksik maddenin
  etkisi vücutta en düsük boyutta gerçeklesir.
• Ancak doz orani biyolojik giderim oranindan büyük
  oldugunda zehirlilik gerçeklesir ve etki ilave
  hasarlar ile ortaya çikar.

78

• Izin verilebilir maruz kalma siniri (PEL) sadece
  OSHA tarafindan kullanilan bir terimdir. Eger
  çalisma atmosferi PEL den yüksek ise uygun bir
  koruma sisteminin kullanilmasi gerekliligi
  vardir. buna ragmen PEL, hamile, hasta ve yasli
  kisiler için koruyucu olma limitlerine sahip
  degildir.
• PEL in sayisal degeri TLV-TWA (esik sinir
  deger-zaman agirlikli ortalama) degerlerine çok
  benzer ancak her zaman esdeger degildir. Bazi
  maddelerin PEL ve TLV-TWA degerleri Ek D de
  verilmistir

79

• TLV-TWA, ACGIH tarafindan üretilmis olup haftada
  5 gün ve günde 8 saati asmayan maruz kalma
  sürelerindeki isçiyi koruduguna inanilan
  konsantrasyonu temsil eder. Bu degerler de yine
  hamile hasta veya yaslilar için koruyucu anlam
  tasimaz. Ayni organ sistemi üzerine etkili olan
  kimyasal karisimlar için TLV-TWA degeri
  genellikle bilesen materyallerinin toplam degeri
  olarak kabul edilir. Örnegin eger bir alanda 80
  ppm ksilen ve 30 ppm toluen 8 saatlik bir
  ortalamada ve solunma seviyesinde var ise TWA
  degeri asagidaki sekilde hesap edilir.
• TLV-TWA (Ksilen) 100
• TLV-TWA (Toluen) 100
• Ksilen konsantrasyonu TWA nin 80/100üdür.
• Toluen konsantrasyonu TWA nin 30/100üdür.
• Karisim 0.8 0.3 1.1 dir
• Her ne kadar bu deger 1den büyük olsa da TLV-TWA
  degeri 1den büyük olamayacagi için bir bilesen
  için TWA degeri de 1den büyük olamaz.
• TLV konsantrasyonu ile ilgili belirli terimler
  IDLH,TLV-Tavan, TLV-Ksml dir.

80

• IDLH, yasam ve saglik için ani tehlikeyi ifade
  eder. IDLH kosullari 30 dakika boyunca kalici
  saglik etkileri birakabilen ve bir solunma olayi
  hatasinda ortaya çikan maksimum konsantrasyon
  olarak tanimlanir. Bu degerler, maddeler için
  literatürde listelenmemistir.
• TLV-Tavan(TLV-Cel), üst limit olarak bilinir ve
  çalisma zamaninin herhangi bir aninda asilmamasi
  gereken konsantrasyondur. TLV-Tavan degeri
  belirlenmis maddeler, kisa maruz kalmalar
  asildiginda ani tahris nedeni olarak ortaya
  çikarlar.
• TLV-Ksml(TLV-Stel), kisa süreli maruz kalma
  limitidir ve tahris, uyku hali veya doku hasari
  gibi etkileri yasamadan kisa süreli maruz
  kalmalara neden olan konsantrasyonu temsil eder.
  Bu konsantrasyona maruz kalma durumunda, günde
  maksimum 4 mola veya teneffüs verilmelidir. Her
  bir mola, 15 dakikadan az olmamali ve iki mola
  arasindaki zaman en az 60 dakika olmalidir.

81

• Parlayici Maddeler (Flammable Materials)Bunlar
  bir tutusturucu kaynagina maruz kaldiklarinda
  kolayca tutusan ve hizla yanan kati, sivi, buhar
  veya gaz halindeki maddelerdir. Bu oldukça genis
  tanim kapsaminda, parlayici maddelere örnek
  olarak, benzen ve etanol gibi bazi solventler, un
  benzeri tozlar, alüminyum benzeri çok ince
  dagilmis tozlar ve hidrojen ve metan gibi gazlar
  verilebilir.
• Kendiliginden Tutusan Maddeler (Spontaneously
  Ignitable Materials)Bir tutusturucu kaynak
  olmaksizin ve genellikle depolama sirasinda
  isinin, oksidasyon veya mikrobiyolojik
  faaliyetler sonucu yavas yavas ve tehlikeli
  olarak artmasindan dolayi kendiliginden tutusan
  kati veya sivi maddelerdir. Bir tutusturucu
  kaynak olmaksizin kendiliginden tutusan maddelere
  örnek olarak beyaz fosfor verilebilir. Balik
  yemi ve saman ise isinin yavas yavas artmasindan
  dolayi kendiliginden tutusan maddelere örnektir.

82

• Patlayicilar(Explosives)Bu kimyasal maddeler
  genellikle sok, isi veya diger baslatici
  mekanizmalar sonucu infilak ederler. Örnek
  Dinamit ve trinitrotoluen (TNT)
• Oksitleyiciler (Oxidizers) Uygun sartlarda veya
  isiya maruz kalinca oksijen açiga çikaran
  maddelerdir. Örnek amonyum nitrat ve benzoil
  peroksid.
• Korozif Maddeler (Corrosive Materials) Dogrudan
  temas ile cildi yakan veya doku üzerinde zarara
  yol açan veya, pil asidi benzeri kati, veya sivi
  maddelerdir.

83

• Zehirli Maddeler (Toxic Materials) En genel
  anlamda, küçük dozlari ile ölüme yada saglik
  üzerinde olumsuz etkilere neden olan zehirlerdir.
  Yangin biliminde öncelikli olarak dikkat
  edilmesi gereken karbonmonoksit ve hidrojen
  siyanür zehirli maddelere örnektir.
• Radyoaktif maddeler (Radioactive Materials)Bu
  maddeler, atomik çekirdeklerinde meydana gelen
  dönüsümler ile karakterize edilirler. Uranyum
  hekzaflorür radyoaktif maddelere bir örnektir.

84
Risk Assessment

• Risk
• Belirli kosullar altinda bir madde veya olayin
  ortaya çikaracagi olumsuzlugun olasiligidir. Risk
  iki bilesenle ortaya konur
• Olumsuz (istenmeyen) bir olayin meydana gelme
  olasiligi(özel bir hastalik veya yaralanma tipi)
• Olumsuz olayin sonuçlari
• Risk çevrede veya insan sagligi üzerindeki
  etkileri kapsar ve korunmasiz olma ve isi sansa
  birakma ile ortaya çikar. Eger bir istenmeyen
  madde veya duruma maruz kalinmaz (açik olunmaz )
  ise risk olusmaz veya riskten söz edilmez.

85

• FROM
• Site Discovery
• Preliminary assessment
• Site inspection
• NPL listing

Toxicity Assessment
Data Collection
Data Evaluation
Risk Characterization
Exposure Assessment

• TO
• Selection of remedy
• Remedial design
• Remedial action

86
Data Collection

• Collect existing data
• Address modelling parameter
• Collect background data
• Collect preliminary exposure assessment
• Devise overall strategy for sample collection
• Examine QA/QC measures
• Identify special analytical needs
• Take active role during workplan development and
  data collection

87
Data Evaluation

• Combine data avalible from site investigations
• Evaluate analytical methods
• Evaluate quantitation limits
• Evaluate qualified and coded data
• Evaluate blanks
• Evaluate tentatively identify compounds
• Compare site data with background
• Identify chemicals of potential concern

88
Exposure Assessment

• Characterize physical setting
• Identify potentially exposed populations
• Identify potential exposure pathways
• Estimate exposure concentrations
• Estimate chemical intakes

89
Toxicity Assessment

• Gather qualitative and quantitative toxicity
  information for substances being evaluated
• Identify exposure periods for which toxicity
  values are necessary
• Determine toxicity values for noncarcinogenic
  effects
• Determine toxicity values for carcinogenic effects

90
Risk Characterization

• Review outputs from toxicity and exposure
  assessments
• Quantify risks from individual chemicals
• Quantify risks from multiple chemicals
• Combine risks across exposure pathways
• Assess and present uncertinity
• Consider site-specific human studies

91

• Risk analizi, risk degerlendirme, risk takdiri ve
  risk yönetim seçeneklerini içeren detayli bir
  incelemedir. Bu inceleme insan sagligi, yasami
  ve çevreye olan istenmeyen sonuçlari ortaya
  çikarmak için yapilir.
• Arzu edilmeyen olaylarla karsilasildiginda bilgi
  saglamaya yarayan bir analitik prosestir ve bu
  proseste tanimlanmis riskler için olasiliklar ve
  beklenen sonuçlarin sayisal degerlendirmesi
  yapilir.
• Risk degerlendirme, birey, grup, toplum veya
  çevre için kabul edilebilir bir risk seviyesini
  ortaya koyan bilgiyi olusturma sürecidir.

92

• Risk kestirimi, genellikle mümkün oldugu kadar
  sayisal olarak risk özelliklerinin bilimsel
  olarak saptanmasidir. Risk özellikleri
  büyüklügü, üçüncü boyutu, zamani ve istenmeyen
  sonuçlarin derecesini içerdigi gibi neden sonuç
  baglantilari ile tanimlanan ilgili olasiliklari
  da içerir.
• Risk takdiri, riskin kabul edilebilirlik ve önemi
  hakkindaki kararlarin verildigi risk
  degerlendirme bilesenidir.
• Risk belirleme, varolan bir tehlike ve onun
  özelliklerini saptama çalismasini ortaya
  koymaktir. Istenmeyen sonuçlarini göz önüne
  almadan önce dahi siklikla karsilastigimiz hatta
  ölçebildigimiz belirli risklerdir. Diger
  durumlarda ise risk belirlemesi umulan, mümkün
  tehlikeleri dikkatli gözden geçirmeyi gerektiren
  bir islemdir

93

• Karsilastirmali risk,Ayni amaca yönelik iki veya
  daha fazla eylemle ilgili risklerin ortaya
  konulmasidir. Sayisal bir oranla veya nitel
  olarak(digerinden büyük, küçük gibi) belirtilir.
  Ortak bir skalaya göre iki veya daha fazla
  zararin riskleri arasinda yapilan mukayesesidir.
• Kaynagi belli risk, herhangi bir olay veya
  maddeye maruz kalma ile ortaya çikan felaketin
  oranidir. Bu oran maruz kalmama orani ile maruz
  kalma orani (kaza,ölüm orani) arasindaki fark ile
  elde edilir.
• Çevresel etki degerlendirme, çevre üzerinde
  yapilmasi planlanan bir faaliyet veya eyleme ait
  olumlu olumsuz etkileri anlamak ve teklif edilen
  eylemin seçeneklerini sunmak, eylemsizlik
  kararini verebilmek için karar vericiye tüm
  bilgileri saglamaktir.

94

• Tehlike
• Yasam veya yasamsal organlara zarar gibi
  istenmeyen sonuç doguracak potansiyele sahip
  durum veya kosuldur.
• Tehlike degerlendirmesi, tehlikenin fiziksel,
  kimyasal ve biyolojik özelliklerinin takdir ve
  analizidir.
• Tehlike belirlemesi saglik kosullarinda
  bozulmaya neden olabilen bir maddeye maruz
  kalinip kalinmadiginin saptanma sürecidir.
• Rölatif tehlike, tehlikeye maruz kalmanin
  göreceligi ile ilgilidir. Önlem alinip
  alinmamasina bagli olarak küçük veya büyük
  olabilir.
• Zarar
• Tehlikenin kontrol edilmemesi halinde ortaya
  çikan yaralanma veya fiziksel, fonksiyonel veya
  maddi ziyan durumudur.

95

• Süksesyon, kendisini meydana getiren canli
  türlerinin gelisim, üreme ve rekabet etkilerinin
  farkli olusu nedeni ile ekolojik alanin fonksiyon
  ve yapisinda meydana gelen degisimlerin zaman
  bakimindan sirasini ifade eder. Son asamasi
  denge noktasi olup klimaks olarak
  isimlendirilmektedir (ÇEPEL, 1990).
• Klimaks (kararli yasama birligi), belirli çevre
  kosullarina (iklim, toprak, topografya, biyolojik
  faktörler ve insan) optimal olarak uyum saglamis
  olan ve devamlilik arz eden canlilar birligidir.
  Mevcut çevre kosullarinda canli gelisiminin
  aldigi son sekil, son asamadir. Klimatik,
  fizyografik, edafik (toprak özellikleri, arazi
  sekilleri vb.) ve biyolojik klimaks olmak üzere 4
  klimaks türü vardir. Böylece canli toplumunun
  son gelisim asamasi ile kazandigi çehreye
  damgasini vuran hangi faktörler gurubu ise
  klimaks onun adi ile anilir. Klimatik klimaks
  gibi (ÇEPEL, 1990).

96

• Senaryo Karayolunda tanker kazasi
• Tehlikeli madde Klor (sivi klor, basinçli
  tüplerde)
• Tanker hacmi 90 ton
• Bölge Üsküdar
• Maks. nüfus yogunlugu 15.000 kisi/km2
• Hakim rüzgar yönü Subat-Kasim aylari arasinda
  kuzey-kuzeybati,
• Aralik-Ocak aylari arasinda güney-bati,
• Rüzgar hizi 7.2 km/saat
• Dökülme alani 74.3 m2
• Yatay yayilma mesafesi 2.1 km
• Dikey yayilma mesafesi 1.9 km
• Yayilma çapi 310 m.
• Öncelikli bosaltilmasi gereken alan (S) 2.3 km2
  olarak Sekil 2-11de gösterilmistir.

97

• Maksimum afet potansiyeli (DP)
• DP 0.5 x S x Dmax
• 0.5 x 2.3 x 15,000
• . 17.250 kisi
• Kazadan öncelikle etkilenecek olan alanda yasayan
  insanlar acil olarak buradan tahliye edilmelidir.
  Buna göre2.3 x 15.000 34.500 kisi derhal etki
  alanindan tahliye edilmedir. Aksi takdirde
  maksimum felaket potansiyeli DP 17.250 kisi
  zehirlenme sonucu ölüm tehlikesi ile karsi
  karsiya kalacaktir. Bu deger esik degerini (TLV)
  ifade etmektedir ve çok daha yüksek bir seviyeye
  ulasmasi büyük olasilik dahilindedir

98

• Kitap yeni ve bölüm 5 ten Modelleme
• Volgoneft italy den petrol dökülmesi-ppt
• Ufuk acrylonitrile paper -ppt
• Placards hm kitap plakalar klasörü
• Rapor son 7 den sekil ve graflar, view-full screen

99
Midterm exam- Team works

• Acrylo-nitrile
• Vynile-chloride
• 1,1,1. Trichloro ethylene
• Chlorine
• Amonnia
• Cyanide
• Mercury
• LPG
• Petroleum
• Asbestos