Slayt 1

1
EKONOMIK KRIZIN HAYVANCILIK SEKTÖRÜNE ETKISI
HAYVAN SAGLIGI EKONOMISI VE ISLETMECILIGI ABD.
ÖGRETIM ÜYESI Prof. Dr. Engin SAKARYA
2
Global kriz, önce merkezin beyni ABDde finansal
alanda basladi, giderek diger merkez ülkelerin
finansina siçradi. Merkezde sinirli kalacagi
sanilirken kisa sürede çevre-bagimli ülkeleri
baska bir yerinden reel sektörden vurdu ve içine
çekti. Simdi beklenen su merkez ülkelerde
finansal sektör toparlanmaya baslayacak, buradaki
iyilesme kendisini reel sektöre yansitacak. Dünya
ekonomisindeki bu daralma ve durgunlugun kimi
uzmanlarca uzun sürecegi ancak 2010 ilk çeyregi
ile birlikte bir canlanma ve düzelme olacagi
ifade edilmektedir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
3
Türkiye 2008 global krizinden en fazla etkilenme
riskine sahip ve bunu fiilen yasamaya baslayan
ülkelerden biri olarak dikkat çekiyor. Bu krize
büyük cari açik, yüksek dis borç stoku, ithalata
dayali- ABye bagimli yoksullastirici bir ihracat
yapisi ile yakalanan Türkiye IMFye geçte kalsa
siginacak ve krizin etkisini azaltmaya
çalisacaktir. Krizin etkisi kisa sürede
Türkiyede ekonomide baslayan daralma ve
issizligin hizla artmasiyla kendini
göstermektedir. Global kriz tüm sektörlerde
görüldügü gibi son 25 yildir sürekli kriz ve
darbogazda olan tarim ve hayvancilik
sektörlerini son derece olumsuz yönde
etkileyecegi ve gerekli önlemler suretle
alinmazsa süreç içinde üretimde önemli azalmalar
ve çekilmeler ile disa bagimlilikta artisa neden
olacagi söylenebilir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
4
Günümüzde tarim ve hayvanciligin önemi ve
önceliginin giderek arttigi dünyada, küresel
dalgalanmalardan ve ABye entegrasyonda sektörü
koruyucu, rekabet gücünü ve verimliligi artirici
yapisal reformlarin suretle hayata geçirilmesi
gerekmektedir. Sektörün kriz ortamindan kisa
sürede çikmasi ve tahribatinin büyük olmamasi
için öncelikle devletin üzerine düsen görevleri
ve politikalari suretle uygulamaya koymasi
gerekmektedir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
5
Hükümet sadece krizle ilgili is adamlarinin
önerilerini almakla yetinmeyip, reel sektöründe
görüslerini ve önerilerini dikkate almalidir.
Hayvancilik sektöründe faaliyette bulunan tüm
kesimlerin (Tarim ve Köyisleri Bakanligi,
üretici, sanayici, tüketici, sivil toplum
kuruluslari, üniversite, vb) temsilcilerinin bir
araya gelerek krizden çikisla ilgili çözüm
önerilerini olusturmalidirlar. Milyonlarca
hayvan üreticisi geceli-gündüzlü çalisiyor ama
çogu iflasin esiginde, borçlarini ve banka
kredilerini ödeyemez durumda olup damizlik
hayvanlarini mezbahaya göndermektedirler. Krizin
faturasi üretim kesimine çikarilmamali tüm
paydaslara esit oranda dagitilmasi önem arz
etmektedir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
6
Türkiyede Tarim Sektöründe Faaliyette bulunan
Isletmelerin sosyo-ekonomik yapisi
2001 yili Toplam Kirsal Kesim Isletme Sayisi Polikültür Yapidaki Isletme Sayisi Oran () Yalnizca Bitkisel Üretim Yapan Isletme Sayisi Oran () Yalnizca Hayvansal Üretim Yapan Isletme Sayisi Oran ()
Türkiye 3.076.650 2.074.439 67,4 929.582 30,2 72.629 2,4
1991 yili Genel Tarim Sayim sonuçlarina göre
yaklasik 4,1 milyon olan tarim isletmesi sayisi,
2001 Yilinda 3,1 milyon adete düsmüstür. Benzer
sekilde, 2001 yilinda uygulamasi baslatilan
Çiftçi Kayit Sisteminde kayitli isletme sayisi
2007 yili sonu itibariyla 2,7 milyon oldugu
bildirilmektedir (TKB, 2008). Buna göre 1991
yilina göre 2007 yilinda isletme sayilarinda
yaklasik 40 gibi önemli bir düsüs olmustur.
Sektörde üretimden çekilen isletme sayilarindaki
bu düsüsü kimi uzmanlar tarim ve hayvanciligin
içinde bulundugu darbogaza ve istikrarsizliga
baglamaktadir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
7
Türkiyede Istihdam Edilen Aktif Nüfusun ve
GSYIHnin Sektörel Dagilimi
Istihdamin Sektörel Dagilimi Istihdamin Sektörel Dagilimi Istihdamin Sektörel Dagilimi GSYIH Sektörel Dagilimi GSYIH Sektörel Dagilimi GSYIH Sektörel Dagilimi
Tarim ve Hayvancilik Sanayi Hizmetler Tarim ve Hayvancilik Sanayi Hizmetler
2000 48,4 18,1 33,5 13,4 28,4 58,2
2004 34 23 43 13,2 29,3 57,5
2005 29,5 24,7 45,8 12,0 29,8 58,2
2006 27,3 25,4 47,3 11,1 29,3 59,6
Buna paralel olarak, Toplam istihdam
içerisindeki tarim ve hayvanciligin payi ise ayni
dönemde 21 puanlik bir gerileme ile 48,4den
27,3e düsmüstür. 2000 yilinda kirsal alanda
istihdam edilen kisi sayisi 9.538 bin iken 2006
yilinda bu sayi 37 oraninda azalarak 6.088 bin
kisiye düsmüstür. Yaklasik 3 milyon kisi
civarindaki hizli nüfus azalisi makro düzeyde
olumlu bir gelisme gibi degerlendirilebilse de,
kisa dönemde kirsal alanda görülen hizmetler ve
sanayi sektörlerinde bu isgücünü mass etme
konusundaki sorunu, issizligi ve göçü daha da
artirmistir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
8
Issizligin arttigi ve göçün hizlandigi bu
dönemde emek yogun sektör konumunda olan
hayvanciligin (sanayi tipi üretim) bütün yil
boyunca üretimde bulunma, istihdam yaratmadaki
üstünlügü, sermaye/hasila katsayisinin düsük
olmasi gibi önemli iktisadi fonksiyonlari
politika olusturanlarca gözden uzak
tutulmamalidir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
9
Türkiyede Büyükbas Hayvancilik Isletmelerinin
Isletme Ölçeklerine Göre Dagilimi
Isletme Ölçegi Isletme sayisi Toplam içindeki payi ()
14 bas 1.043.022 59,71
59 bas 447.078 25,59
1019 bas 196.193 11,23
2049 bas 55.598 3,18
gt 50 bas 5.036 0,29
Toplam 1.746.927 100,00
Türkiyede isletme basina ortalama sigir sayisi
4.7 olup, Türkiyede büyükbas hayvancilik
isletmelerinin 85,3ü, 19 bas arasi hayvana
sahip olan küçük ölçekli isletmelerden
olusmaktadir. 20 bas ve üzeri isletme orani ise
sadece 3,5 civarindadir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
10
Türkiyede küçük ölçekli aile isletmelerinin
sayisinin fazla ve ihtisaslasmanin düsük olmasi
hayvanlarin veriminin artirilmasinda, islah
çalismalarinin etkinliginde, kaliteli üretimin
artirilmasinda ve yapilmasinda önemli bir
engeldir. Ayrica bu isletmeler, pazarin talebini
dikkate almayan geleneksel tarzda üretim yapan ve
kendi öz tüketimlerinden artan kismini pazara
sunmaktadir. Ayrica hayvancilik sektörünün son
25 yilda yasadigi sorunlar ve krizler ile
sektöre dönük politikalarin yetersizligi küçük
ölçekli isletmelerin, pazar için yiginsal üretim
yapan ihtisaslasmis ekonomik ölçekli
hayvancilik isletmelerine dönüsümünü
engellemistir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
11
Türkiyede Çesitli Türlere Göre Hayvan Sayilari
(Bas) ve Yüzde Degisim (1997100)
Yillar Sigir Sigir Manda Manda Koyun Koyun Keçi Keçi
1997 11.185.000 100 194.000 100 30.238.000 100 8.376.000 100
1998 11.031.000 99 176.000 91 29.435.000 97 8.057.000 96
1999 11.054.000 99 165.000 85 30.256.000 100 7.774.000 93
2000 10.761.000 96 146.000 75 28.492.000 94 7.201.000 86
2001 10.548.000 94 138.000 71 26.972.000 89 7.022.000 84
2002 9.803.498 88 121.077 62 25.173.706 83 6.780.094 81
2003 9.788.102 88 113.356 58 25.431.539 84 6.771.675 81
2004 10.069.346 90 103.900 54 25.201.155 83 6.609.937 79
2005 10.526.440 94 104.965 54 25.304.325 84 6.517.464 78
2006 10.871.364 97 100.516 52 25.616.912 85 6.643.294 79
10 yillik dönemde hayvan varliginda görülen
degisimler 1997 yilina göre 2006 yilinda genelde
hayvan varliginda düsüsler görülmektedir. Bu
dönem içerisinde 2001 kriz sonrasi gerek hayvan
sayilarinda gerekse üretimde önemli azalmalar
olmustur.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
12
Türkiyede Türlerine Göre Sagilan Hayvan Sayilari
(Bas) ve Hayvan Sayilarindaki Yüzde Degisim
(1997100)
Yillar Sigir Sigir Manda Manda Koyun Koyun Keçi Keçi
1997 5.594.293 100 92.206 100 17.168.706 100 4.407.186 100
1998 5.489.042 98 84.893 92 16.776.236 98 4.247.188 96
1999 5.537.892 99 79.973 87 16.473.339 96 4.086.263 93
2000 5.279.569 94 69.602 75 15.920.159 93 3.792.708 86
2001 5.085.814 91 65.356 71 14.846.753 86 3.773.466 86
2002 4.392.568 79 51.626 56 13.637.193 79 3.553.438 81
2003 5.040.362 90 57.378 62 12.477.217 73 3.126.656 71
2004 3.875.722 69 39.362 43 9.919.191 58 2.476.574 56
2005 3.998.097 71 38.205 41 10.166.091 59 2.426.993 55
2006 4.187.931 75 38.205 41 10.245.894 60 2.420.642 55
Tablo incelendiginde 1997-2006 yillari arasinda
Türkiyedeki sagilan sigir varliginda 25 manda
varliginda 59 koyun varliginda 40 keçi
varliginda 45 oraninda bir azalma görülmektedir.
2001 krizi sonrasinda ise 2002 yilinda sagilan
sigir sayisi 14 koyunda 8 civarinda bir
azalma olmustur. Ayni dönemde inek süt üretimi
ise 12 civarinda düsmüstür.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
13
Türkiyede Son On Yillik Dönemde Süt Üretiminde
Görülen Degisimler (Bin Ton) ve Endeks Degerleri
(1997100)
1997-2006 yillari arasinda hayvan varliginda
görülen azalmaya karsilik, inek sütü üretiminde
son 10 yillik dönemde 22 oranindaki artisin
temel nedeni kültür irki hayvan sayisinin artmasi
ve hayvan basina elde edilen verimlerin
yükselmesine baglanmaktadir. 2002 yilinda ise
2001 krizi nedeniyle üretilen süt miktarinda
önemli azalmalar görülmektedir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
14
Türkiyede Türlerine Göre Kesilen Hayvan Sayilari
(Bas) (1997-2006) ve Kesim Sayilarindaki Yüzde
Degisim (1997100)
Yillar Sigir Sigir Manda Manda Koyun Koyun Keçi Keçi
1997 2.382.346 100,0 36.296 100,0 6.488.056 100,0 922.322 100,0
1998 2.200.475 92,4 27.257 75,1 7.899.041 121,7 1.342.083 145,5
1999 2.006.758 84,2 28.240 77,8 7.104.853 109,5 1.309.055 141,9
2000 2.101.583 88,2 23.518 64,8 6.110.853 94,2 1.166.169 126,4
2001 1.843.320 77,4 12.514 34,5 4.747.268 73,2 879.127 95,3
2002 1.774.107 74,5 10.110 27,9 3.935.393 60,7 757.465 82,1
2003 1.591.045 66,8 9.521 26,2 3.554.078 54,8 607.006 65,8
2004 1.856.549 77,9 9.858 27,2 3.933.973 60,6 570.512 61,9
2005 1.630.471 68,4 8.920 24,6 4.145.343 63,9 688.704 74,7
2006 1.750.997 73,5 9.658 26,6 4.763.394 73,4 803.063 87,1
2001 yili krizinin et sektörüne yansimasi ise
2001 yilina göre 2003 yilinda gerek kesilen
hayvan sayisi gerekse sigir eti üretiminde
sirasiyla yaklasik 14, 16 oraninda düsüsler
olmustur. Bu dönemde kesilen koyun sayisinda ve
et üretiminde ise yaklasik 25 oraninda
azalmistir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
15
Türkiyede Kesilen Hayvan Türlerine Göre Elde
Edilen Et Üretimi (Ton) ve Toplam Kirmizi Et
Üretimi Içindeki Paylari () (1997-2006)
Yillar Toplam Kirmizi Et (ton) Sigir Eti (ton) () Manda Eti (ton) () Koyun Eti (ton) () Keçi Eti (ton) ()
1997 516.947 379.542 100,0 5.640 100,0 116.104 100,0 15.593 100,0
1998 532.503 359.273 94,7 4.762 84,4 144.703 124,6 23.429 150,3
1999 511.295 349.681 92,1 5.196 92,1 132.476 114,1 23.693 151,9
2000 491.499 354.636 93,4 4.047 71,8 111.139 95,7 21.395 137,2
2001 435.778 331.589 87,4 2.295 40,7 85.661 73,8 16.138 103,5
2002 420.596 327.629 86,3 1.630 28,9 75.828 65,3 15.454 99,1
2003 366.960 290.454 76,5 1.709 30,3 63.006 54,3 11.487 73,7
2004 447.155 365.000 96,2 1.950 34,6 69.715 60,0 10.300 66,1
2005 409.423 321.681 84,8 1.577 28,0 73.743 63,5 12.390 79,5
2006 438.503 340.697 89,8 1.774 31,5 81.899 70,5 14.133 90,6
1997-2006 yillari arasinda, toplam kirmizi et
üretiminde 10 yillik dönemde 15,2 oraninda
azalmistir. Üretimdeki bu azalma ekonomik kriz
ve sonrasi sektörde yasanan darbogaz ve artan yem
fiyatlari ile maliyetleri karsilamayan satis
fiyatlarina vb baglanabilir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
16
2000-2008 Yillari arasinda Süt-Süt Yemi, Sigir
Eti- Besi Yemi fiyatlari (TL) ve Indeksi
(2000100)
Yil Süt Fiyati Indeks Süt Yemi Indeks Sigir Eti Fiyati Indeks Besi Yemi Indeks
2000 0,163 100,0 0,09668 100,00 2,814 100,0 0,09332 100,00
2001 0,235 144,2 0,13717 141,88 3,539 125,8 0,13074 140,10
2002 0,306 187,7 0,20433 211,35 5,175 183,9 0,19387 207,75
2003 0,387 237,4 0,25217 260,83 8,139 289,2 0,24231 259,65
2004 0,444 272,4 0,33448 345,97 8,592 305,3 0,31957 342,45
2005 0,392 240,5 0,314 324,78 8,590 305,3 0,300 321,47
2006 0,402 246,6 0,326 337,19 8,570 304,5 0,313 335,41
2007 0,497 304,9 0,400 413,74 8,670 308,1 0,384 411,49
2008 0,500 306,7 0,488 504,76 10,00 355,4 0,469 502,57
Tablo incelendiginde, 2000 yilina göre 2008
yilinda süt fiyati 207 oraninda bir artis
olmasina ragmen, süt yemi fiyati 405 oraninda
bir artis göstermistir. Yine ayni dönemde sigir
eti fiyatinda 255, besi yeminde ise 403
oraninda bir artis görülmektedir. Iktisadi bir
üretim faaliyeti olan hayvancilikta toplam
maliyet içinde 50-60 civarinda payi olan yem
girdisinin fiyatlarindaki artis ve et-süt satis
fiyatlari dikkate alindiginda üretim maliyetini
bile karsilamadan uzak oldugu açik olarak
görülmektedir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
17
Süt sigirciliginda süt/yem paritesinin 1,5inin
altina düsmemesi, 2 civarinda seyretmesi
arzulanir. Oysa Türkiyede 1993 yilindan itibaren
(TSEKin özellestirilmesi ile birlikte) süt
fiyatlari ile yem fiyatlari arasinda bir
dengesizlik olusmaya baslamis ve Süt/Yem paritesi
gittikçe düsmüstür. 1990 yilinda 1,90 olan
süt/yem paritesi 2008 yilinda 0,99'a kadar
gerilemis ve üreticiler satmis olduklari 1 kg süt
ile ancak 990 gr yem alabilir hale gelmislerdir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
18
2007 ve 2008 YILLARI EKIM AYI ITIBARIYLE ÜRÜN VE
GIRDI FIYATLARI (TL/Kg)
ÜRÜNLER 2007 2008 Artis
 Bugday 0,462 0,750 62
   Arpa  0,393 0,476 21
   Süt (inek) 0,600 0,500 -16,7
   Koyun Eti 7,920 9,800 23,7
   Sigir Eti 9,170 10,560 15,2
   GIRDILER      
   Yem (Süt) 0,500 0,600 20
   Gübre (DAP) 0,860 1,900 121
   Mazot (TL/Lt) 2,350 2,820 20
   Ilaç 48,710 51,680 6
Küresel isinma, kuraklik ve yasanan ekonomik
krizler nedeniyle gerek yem fiyatlarinda, gerekse
diger girdilerde (mazot ve gübre) görülen fiyat
artislari da dikkate alindiginda arzin azaldigi
kis aylarinda çig süt fiyatlarinda beklenen olasi
artis olmamis aksine 2007 Ekim ayina göre 2008
Ekim ayinda süt fiyati yaklasik 17 oraninda
azalmistir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
19
Süt fiyatlarindaki bu düsüs, sürekli olarak
ekonomik kriz ve darbogazda olan süt
üreticilerinin önünü görmesinde ve global krizin
üretim kesimine yansimasinin ne olacagi konusunda
iyice belirsizlik yaratmistir. Piyasada üretim
maliyetlerini bile karsilamayan satis fiyatlarini
kabullenme durumunda olan üretici kesimi,
sorunlarini bir yerde örgütsüzlügü nedeniyle kamu
oyuna anlatma konusunda yetersiz kalmaktadir.
Oysa hayvanciligi gelismis kimi bati
ülkelerinde üretici örgütleri, örgütlü ve önemli
bir sivil bir güç ve baski grubu olarak politika
olusturanlar üzerinde etkilidirler.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
20
Hayvancilik, iktisadin tüm kuram ve kurallarinin
çok açik bir sekilde görüldügü iktisadi bir
üretim faaliyeti olup karlilik bu alanda da esas
amaçtir. Bu çerçevede alinmasi gereken ekonomik
tedbirler yerine hayvanciligin halen sosyal bir
faaliyet, hobi, tarimin ayrilmaz parçasi,
sigortasi gibi yanlis düsünce ve yaklasimlar
sektörün fonksiyonlarini yerine getirmede
handikap olusturmustur. Her iktisadi faaliyette
oldugu gibi üretim alaninda da üreticinin para
kazanmasi, refahinin artmasi, zarar etmemesi,
üretimin sürdürülebilirliginin saglanmasi
açisindan önemli olup devlet bu kesime dönük
ekonomik politikalari öncelikle ele almalidir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
21
Süt sektöründe sanayici piyasada olusan talep
yetersizligi neticesinde stoklarin artmasi vb
nedenler öne sürerek kapasitelerini düsürmüs ve
stoksuz çalisma düzenine girmistir. Bu dönemde
ayrica süt alim miktarlarini ve fiyatlari 20
civarinda düsürmüslerdir. Bir yerde sanayici
krizde kendini koruma adina bazi tedbirler
alabilmistir. Diger taraftan kriz karsisinda
ayakta durmaya çalisan süt üreticisi piyasada
dönem itibariyle süt satis fiyatlarinda
iyilesme-artis beklerken fiyatlardaki düsüsle
birlikte krizi bizzat yasayan ve maliyetine
katlanan zarar eden kesim olarak çaresiz kriz
ortamina suretle sürüklenmektedir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
22
Süt sanayicisi, kamunun da daha önce yaptigi
gibi (TSEK) düsük kapasitede çalismanin
maliyetini, alim politikasinda mümkün oldugunca
hammaddeyi düsük fiyatla alma ve karliligini bir
yerde bu politikayla sürdürme anlayisindan
uzaklasmalidir. Süt sanayicisi, hammadde
tedariki sorununu ise DIR (Dahilde Isleme Rejimi)
kapsaminda ithal edilen süttozu ve buzagi mamasi
ithalati ile çözmeye çalismaktadir. Oysa süt
sanayicisinin kriz döneminde yüksek kar marjindan
belli bir oranda fedakarlikta bulunarak süt alim
fiyatlarini düsürme yerine yükselterek üreticiyi
desteklemesi, uzun vadede hem sektör hem de
üretimin sürdürülebilirliginin saglanmasi ve
üretim-sanayi entegrasyonu açisindan yasamsal
önem tasimaktadir. Diger taraftan süt
sanayicisi kaliteli hammadde tedariki,
kalite-fiyat iliskisi ve sanayide degerlendirilen
süt miktarinin artirilmasi konularinda basarili
olamamistir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
23
YILLAR ITIBARIYLE ITHAL EDILEN SÜT TOZU MIKTARI
Yillar Süt tozu miktari (ton/yil)
1996 8.591
1997 8.228
1998 7.743
1999 9.190
2000 7.166
2001 2.620
2002 5.556
2003 12.041
2004 11.881
2005 9.714
2006 16.828
2007 13.469
2008 15.261
Sektör temsilcileri, son yillarda Türkiyeye
önemli miktarda buzagi mamasi adi altinda süt
tozunun girdigini belirtmektedirler. Bu buzagi
mamasinin büyük bölümünün Ukrayna üzerinden ithal
edildigi ifade edilmesine ragmen miktarla ilgili
resmi bir rakama rastlanilmamistir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
24
HAYVANSAL ÜRÜNLERDE PIYASA YAPISI VE PAZARLAMA
Gelismis ülkeler hayvansal ürünlerin islenmesi
ve pazarlanmasi için üretici kooperatifleri,
pazarlama bordlari vb kurarak bu ürünlerin
pazarlanmasi ve arzinin devamliligini saglamaya
yönelik politikalar olusturmuslardir. Diger
taraftan bu sektörde üretimde bulunan
üreticilerin gelir düzeyini sanayi sektörüne göre
düzenleyen ve refahi artiran politikalar da
gelistirmislerdir. Bu sekilde kirsal alanda
üretimin sürdürülebilirligi saglanabilmislerdir.
Ülkemizde ise gerek et gerekse süt
piyasalarindaki yillardan beri süregelen
istikrarsizlikta en önemli neden pazarlama alt
yapisinin gelistirilememesidir. Bu piyasalarda
genelde çok sayida satici ve az sayida alicinin
egemen oldugu oligopson bir yapi hakimdir.
Üreticinin örgütsüzlügü, bu sektörlerdeki yapisal
reformlarin yapilamamasi, üreticiyi hem girdi
temininde hem de pazarlamada güçsüz
birakmaktadir. Piyasa da fiyat istikrarsizligi
üretimi artiramamada en büyük engeldir. Oysa
ABde üretici garanti edilmis fiyatlar
çerçevesinde üretimini sürdürmektedir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
25
24 Ocak 1980 tarihinde alinan ekonomik istikrar
tedbirleri çerçevesinde basta et olmak üzere
hayvansal ürünlerin destekleme kapsamindan
çikarilmasi, hayvansal ürün piyasalarini
düzenlenmesi amaciyla kurulan EBK (kismen) ve
TSEKin zamansiz özellestirilmesi sektörün içinde
bulundugu kriz ve darbogazin olusmasinda etkili
olmustur. Özellikle süt piyasasinda müdahale
edecek (kamu) kurulus kalmamistir. Bunun
sonucunda hayvansal ürün piyasasindaki oligopson
yapi, kartellesmeninde etkisiyle bölge ve ülke
genelinde alimda ve sürümde tekelci bir yapiya
dönüsme egilimini artirmistir. Bu durum hem
üreticinin gelirinin hem de sektörde üretimin
artirilamamasinda en büyük engeli olusturmaktadir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
26
Bu gelismeler çerçevesinde süt piyasasinda
ortaya çikan yapiya baktigimizda, Türkiye'de
üretilen 11 milyon ton dolayindaki sütün 8'i
(900 bin ton) endüstriyel anlamda 5 büyük firma
tarafindan islenmektedir. Bu rakama 10 kisinin
üzerinde isçi çalistiran KOBI'leri de katarsak
modern süt isletmelerinde Türkiye'de üretilen
sütün yaklasik 20'sinin isledigi sonucu ortaya
çikmaktadir. Endüstriyel süt ve süt ürünleri
pazarinin 29unu Pinar Süt (Yasar Holding)
19unu Mis Süt (Nestlé) 13ünü Ülker 10unu
Sütas 9unu SEK (Koç Holding) kontrol
etmektedir. Bu 5 sirketin toplam pazar payi
80'i bulmaktadir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
27
Küresellesme sonucu, süt sektöründe özellestirme
sonrasi üretim ve tüketim zincirinde ortaya çikan
yapi tabloda gösterilmistir.
Hayvancilik Sektöründe (süt) Üretim-Tüketim
Zincirinde Küresellesme
ANA KURULUS ALT KURULUS ORTAK KURULUS
Sabanci Holding Marsa, Danonesa, Carrefoursa Kraft-Jacobs Suchard (Philip Morris bünyesinde) Carrefour Danone
Koç Holding Tat, Pastavilla, Maret, Fidan Tohum, Migros Sodial, Kagomeco, Sumitomo
Tekfen Holding Missüt, Toros Gübre, Makro Marketler Zinciri Nestle
Yasar Holding Pinar, Çamli Yem Besici. AS Yadex
Yimpas Holding Yimpas Marketleri, Aytaç APV Pasilac, IFU, I.F.C
Ülker Holding Ülker, Besler, Akgida, Pakyag D.C.I., Cerestar, Al Tawfeek Com.For Inv.Fund, U.E.B.United Eur.Bank
Suiçmez B. R. (2003). Hayvancilik Sektöründe
YikimYEMSAN - SEK - EBK Özellestirmeleri
http//www.kigem.org.tr/yonetim/resimler/hayvancil
ikraporu2003.doc
Türkiye'de süt ve süt ürünleri pazarinin parasal
büyüklügü 10 milyar dolar düzeyinde olup, pazar
1995'ten bu yana her yil 8 oraninda
büyümektedir. Pazarin büyük olmasi, genç nüfusun
fazlaligi, perakende sektörünün hizla büyümesi
gibi nedenlerle Türkiye'deki büyük sermaye
gruplari bu alanda yatirimlarini artirmaktadir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
28
Süt sektöründe süt fiyatlarini büyük ölçüde
serbest piyasada arz talep kosullarina göre degil
bu 5 büyük süt üreticisi sirket tarafindan
belirlenmektedir. Yerel düzeyde ilan edilen süt
fiyatlari, sütün kisa sürede bozulabilme
özelligini tasimasi ve düzenleyici fiyat
politikasinin olmamasi nedeniyle, satin alanin
insiyatifine göre belirlenmektedir. Süt ve et
sanayicisi ürettigi süt ve et mamullerinin
perakende sektöründe pazarlanmasinda satilan
mallarin tahsilatlarinin geç yapilmasi ve
pazarlama maliyetlerinin yüksekliginden
sikayetçidir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
29
Süt piyasasindaki fiyat istikrarsizliginin
çözülebilmesinde ve müdahale kurulusu olarak
planlanan süt konseyinin 28.09.2008 tarih ve
27006 sayili Resmi Gazetede yayimlanan Ulusal Süt
Konseyi Kurulus ve Çalisma Esaslari Hakkindaki
Yönetmelikle faaliyeti belirlenmistir. Konseyin
gerek idari yapilanmasinda gerekse sektörde tüm
kesimlerin (üretici, tüketici, sanayici vb)
temsil edilmesi ve müdahale kurulusu olarak
çalisabilmesinde etkili olan fonun olusturulmasi
ile ilgili konular yönetmelikte açik olarak
belirtilmemistir. Kurumun bir an önce süt
piyasasini düzenlemede etkin olarak görev almasi,
sorunlarin çözümünde ve üretimde
sürdürülebilirligin saglanmasi ile üretim
maliyetlerini dikkate alan bir taban fiyatin
olusturulmasi ve krizin etkilerinin en aza
indirilmesi açisindan önem arz etmektedir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
30
Bazi Ülkelerin 2008 Yili Çig Süt Fiyatlari
Ülke Euro/100kg Ülke Euro/100kg
Italya 40.00 Çek Cumh. 29.51
Finlandiya  51.15 Estonya 27.81
Isveç 36.43 Kipris 50.88
Portekiz 35.10 Letonya 25.45
Danimarka 45.86 Lituanya 23.86
Fransa 34.39 Macaristan 29.27
Hollanda 37.13 Polanya 27.16
Almanya 31.80 Slovenya 33.28
Ispanya 34.92 Slovakya 30.45
Avusturya 31.80 EU 10 30.85
Irlanda 33.98 EU-15 36.97
Belçika 28.51 EU 25 34.56
Ingiltre 33.73 ABD 27,45
Yunanistan 41.85 Yeni Zelanda 27,55
Luksemburk 37.92 Türkiye 33,22
http//www.mdcdatum.org.uk/MilkPrices/eumilkprices
.html
Prof. Dr. Engin SAKARYA
31
Tabloda görüldügü gibi ülkemizdeki süt fiyatlari
ABdeki süt fiyatlari ile hemen hemen ayni
düzeydedir. Üstelik kisi basina düsen milli gelir
kiyaslanmayacak düzeyde oldugu göz önüne
alindiginda hayvansal ürünleri en pahali tüketen
ülke konumundayiz. Diger taraftan tüketicinin
ödedigi bir litre süt için fiyatin ülkemizde
yaklasik 30u üreticiye giderken, geriye kalan
miktar araci ve sanayicinin marjini
olusturmaktadir. Nitekim 2008 yilinda
Almanyada çig sütün fiyati 0.32 euro/kg,
perakende fiyati 0.82 euro/kg iken, Türkiye'de
çig sütün fiyati 0.33 euro/kg, perakende fiyati
1,12 euro/kgdir. Almanyada perakende sütün, çig
süt fiyatina orani 2,5 iken, Türkiye'de bu oran
3,4dür. Diger bir deyisle Türkiye'de
üreticinin çig sütü Avrupa Birligi (AB)
ülkelerine yakin bir fiyattan sattigi ancak
Türkiye'deki yüksek kar marji nedeniyle
tüketiciye pahaliya ulastigi görülmektedir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
32
Sonuç olarak
Bugün Türkiyenin bazi bölgelerinde süt
fiyatlari 0,40 kurusa kadar inmistir. Ancak
Nisan-Mayis aylarinda süt üretiminin yaklasik
20 oraninda artacak olmasi bu krizin boyutlarinin
daha da artmasina neden olacaktir. Et ve süt
üreticisi önümüzdeki günlerde talep daralmasi,
piyasalarda durgunluk, ihracatin düsmesi
neticesinde Cumhuriyet tarihinin en kötü
günlerini yasayan ekonomik krize
sürüklenmektedir. Ekonomide hiçbir üretim
alaninda görülmeyen üretim maliyetlerini
karsilamayan satis fiyatlari ile üretici karsi
karsiyadir. Global krizin uzun sürmesi, reel
sektörlerdeki tahribati daha da artiracaktir.
Gelismis ülkelerde tarimsal ve hayvansal ürünler
stratejik ürünler olarak kabul edilmis ve
bütçelerinin örnegin ABde FEOGAnin 50si,
ABDde 70 milyar civarinda önemli bir kaynak bu
sektörlerin desteklenmesinde kullanilmaktadir.
Oysa ülkemizde tarim sektörüne GSMHnin 0,7si
civarinda bir kaynak ayrilmis ve bunun
düsürülmesi konusunda gelismis ülkelerin baskisi
söz konusudur.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
33
Türkiyede hayvancilik sektörünün sorunlarinin
çözümüne iliskin yapilmasi gerekenler
Kisa dönemde yapilmasi gerekenler Uzun dönemde yapilmasi gerekenler
KOBI'lere verilen faizsiz 'cansuyu' kredinin süt ve et üreticilerine de verilmesi ve borçlarin faizsiz olarak uzun vadeye bölünmesi Yem bitkisi üretimi tesvik edilmeli, mera yasasinin uygulanmasinda ortaya çikan idari ve finansman sorunlari ivedilikle çözülmelidir.
isletmelerde verimliligi artirici ve girdi maliyetlerini düsürücü destek ve tesviklerin verilmesi Üreticilerin örgütlenmesi tesvik edilerek pazarlama ve finansman imkanlarinin gelistirilmesi
Ulusal süt konseyinin süt piyasasinda taban fiyat belirleyen müdahale kurulusu olarak görev yapmasi ve idari-mali yapisinin güçlendirilmesi Kirsal alanda üretimde bulunan 3 milyon civarindaki isletmenin ekonomik olarak gelisme kabiliyeti olanlardan baslamak üzere isletme ölçegini büyütmeye dönük isletme politikalari gelistirilmelidir.
Et piyasasinda kismen özellestirilen ve TKBye tekrar baglanan EBK müdahaleci kurulus olarak piyasanin düzenlenmesi ve istikrarin saglanmasi görevini etkin olarak yapmasi için gerekli idari ve mali özerklik verilmeli Kaliteli et ve süt üretiminin tesvik edilmeli, verimliligi artirici AB benzeri fiyat ve pazar düzenleme politikalari çerçevesinde kalite-fiyat iliskisi kurulmalidir.
Prof. Dr. Engin SAKARYA
34
Türkiyede hayvancilik sektörünün sorunlarinin
çözümüne iliskin yapilmasi gerekenler
Kisa dönemde yapilmasi gerekenler Uzun dönemde yapilmasi gerekenler
Hayvansal ürünlerin tüketimini artirmaya yönelik kampanyalar çerçevesinde, yerli mali kullanma slogani ve perakende süt fiyatlarinda indirim Kamuda veteriner hizmetlerinin yeniden yapilandirilmasinda AB benzeri reorganizasyona gidilmesi
Hayvansal ürünlerde KDV oraninin yeniden düzenlenerek düsürülmesi Üreticinin egitim ve yayim hizmetlerine dönük programlar artirilmali
Süt tesvik primi yeniden düzenlenmeli ve düzenli ödenmeli Sektörde haksiz rekabete yol açan kayit disiligin önlenmesine yönelik etkin tedbir ve denetimler artirilmali
Süt tozu ve buzagi mamasi ithalati kriz süresince sinirlandirilmali ve yurt içi üretim olanaklari gelistirilmeli
Prof. Dr. Engin SAKARYA
35
BENI DINLEDIGINIZ IÇIN TESEKKÜR EDERIM
Prof. Dr. Engin SAKARYA