SUDA ARANAN PARAMETRELER Anlami- Kaynagi- Saglik etkileri

1
SUDA ARANAN PARAMETRELER Anlami- Kaynagi-
Saglik etkileri

• Prof. Dr. Songül A. Vaizoglu
• H.Ü. T. F. Halk Sagligi Anabilim Dali
• 22 Nisan 2014-Antalya

2
SU

• Saglikli ve güvenli içme suyuna ulasabilme
  toplumda yasayan her birey için temel bir insan
  ve saglik hakki olarak tanimlanmaktadir.
• Bu dogrultuda içme suyu topluma sunulmadan önce
• saglikla ilgili her türlü önlemin alinmasi,
• risklerin sürekli kontrolü,
• gerekli görülen düzenleme ve denetlemelerin
  sürekliligi
• saglik riskleri ile ilgili kisa ve uzun dönem
  bilimsel arastirmalarin programlanmasi ve
  izlenmesi

3
Saglikli ve güvenli su SAGLAN(A)MADIGINDA

• Su ile iliskili hastaliklara bagli salginlar,
• Suya bagli hastalik yükünün artmasi,
• Yeniden gündeme gelen patojenlere bagli
  salginlarin olusmasi,
• Bu hastaliklara bagli ölümlerin (özellikle çocuk
  ölümü) artmasi söz konusudur.

4
Saglikli ve güvenli su

• Bu nedenlerle içme suyu kaynaklarinin tamami
  Rehberlerde belirtilen kriterlerle uyumlu
  olmalidir.
• Içme sularindaki kirleticiler kisa ve uzun
  dönemli etkilenimlere bagli olarak önemli saglik
  sorunlarina yol açabilir.

5
REHBERLER

• Bu konuda Dünya Saglik Örgütü (DSÖ) tarafindan
  temel adimlarin tanimlandigi bir çerçeve
  olusturulmustur.
• INSANI TÜKETIM AMAÇLI SULAR HAKKINDA
  YÖNETMELIK(17.2.2005 tarih ve 25730 sayili resmi
  gazete, 7 Mart 2013 tarih ve 28580 sayili resmi
  gazete 11 Nisan 2014 tarih ve 28969 sayili resmi
  gazete)
• IÇILEBILIR SULARIN FIZIKSEL VE KIMYASAL
  ÖZELLIKLERI TS 266

6
Sudaki Kirleticiler

• FIZIKSEL Koku, bulaniklik, renk, tat
• BIYOLOJIK Bakteriler, virüsler, parazitler
• KIMYASAL
• Anorganik
• arsenik,
• kadmium,
• kursun,
• alüminyum,
• civa,
• krom,
• demir vb.
• Organik
• tarimda kullanilan canlikiranlar,
• petrokimyasal endüstri atiklari

7
IÇME SUYU KALITESI GÖSTERGELERI

• FIZIKSEL
• renk/ görünüm Estetik olarak hosa gitmeyen bir
  özelliktir ve kullanilmadan önce renksiz hale
  getirilmelidir.
• koku Estetik bir sorundur ancak kirliligin bir
  göstergesi olabilir.
• tat/lezzet Tat genellikle aci, eksi, tatli
  olarak tanimlanir. Agza alinan su, içindeki
  kimyasallarin özelligine göre tat ve koku
  reseptörlerini birlikte harekete geçireceginden
  lezzet ortaya çikar.
• bulaniklik Suda bulunan yabanci maddelerin
  kaynagina göre degisebilir. Bulanikligin tek
  basina sagliga etkisi yoktur.
• sicaklik Suyun lezzeti ile iliskili 8-15
  oldugunda lezzeti en iyi ve susuzlugu giderici

8
GÖSTERGE Görünüm
SORUN Anlami ve Kaynagi Saglik etkileri
BULANIKLIK Partikül maddenin miktarinin ölçümü ile belirlenir. Türbidite degeri olarak ölçülür. Nephelo metre ile ölçülebilir. Suda asili partiküllerin göstergesidir. Kil, kil tuzlari, balçik, çamur vb olmasi, parçalanmis organik madde, plankton ya da inorganik maddelerin olmasi anlamina gelir. Kirliligin belirleyicisi olabilir. Asiri mikroorganizma üremesine bagli da bulaniklik olabilir. Sebeke suyunun bulanik olmasi süzülme etkinliginin göstergesi olabilir. Kentlere sizdirma kuyulardan su veriliyorsa, Sistemde onarim varsa sular bulaniklik olabilir. Bulanikligin tek basina sagliga etkisi yoktur. Dezenfeksiyon etkinligini azaltir m.o. larin üremesi için uygun ortam olusturur.
9
GÖSTERGE Görünüm
SORUN Anlami ve Kaynagi
Kaynadiginda suyun üzerinde köpük / tortu olusumu Kalsiyum ve magnezyuma bagli Bunlarin tuzlari suyun sertligine neden olur.
Sütsü görünüm Pompa yetersizligine bagli olarak suda çok yüksek hacimde hava bulunmasi Asiri çöktürme maddesi verilmesine bagli olarak maddenin filtreden geçmesi
10
GÖSTERGE Görünüm/ Renk
SORUN Anlami ve Kaynagi
SUDA RENK DEGISIKLIGI (Kolorimetre-spektrofotometre) Suda kalite degisikligi, su kalitesinin bozulmasi ya da sebekede asinmanin göstergesi olabilir.
Suda siyah ton Toprakta karbon dioksit yada organik maddelerin manganez ile etkilesimi. 0,05 mg/L üzerindeki manganez boyanmaya yol açar ve genellikle demirle birlikte bulunur. Baglantilarin ve çamasirlarin siyaha boyanmasi Su kalitesinde bozulmanin göstergesi olabilir.
11
GÖSTERGE Görünüm/ Renk
SORUN Anlami ve Kaynagi
Suda sari renk Humuslu topraktan yada çürüyen bitki artiklarindan süzülen tanenlerin (humik asitlerin) suda bulunmasi Toprak, bitki artiklari Su kalitesinde bozulmanin göstergesi olabilir.
12
GÖSTERGE Görünüm/ Renk
SORUN Anlami ve Kaynagi
Küvet, bulasik makinesi ve çamasirlarda kahverengi-kirmizi boyanma Suda çözünmüs demirin göstergesidir. Kaynagi demir madenleri, demirden zengin toprak
Beklediginde durulan dumanli bir görünüm olmasi Pompalarin yetersiz çalistigini yada filtrelerde problem oldugunu gösterir.
13
GÖSTERGE Tat/ Lezzet
SORUN Anlami ve kaynagi
Tat/lezzet Suya lezzet veren etkenler, suda erimis halde bulunan karbondioksit ve oksijen gazlaridir. Kaynamis suyun lezzetinin kötü olmasi bu gazlarin uçmasina baglidir.
Tuzlu, acimsi tat Suda sodyumun yüksekligini gösterir, Suyun geçtigi bölgenin özelligi ya da bölgede kirletici kaynagi olabilir. Suya idrar karismasinin göstergesi olabilir.
Sabun tadi Suda alkali minerallerin çözünmüs oldugunu gösterir.
14
GÖSTERGE Tat/ Lezzet
SORUN Anlami ve kaynagi
Metalik tat Asitlik derecesinin ya da demir bilesiminin yüksekligini gösterir.
Kimyasal madde tadi/kokusu Endüstriyel kimyasallarin veya canlikiranlarin bulundugunu gösterir.
15
GÖSTERGE Koku
SORUN Kaynagi ve Anlami
SUYUN KOKUSU Sudaki kokunun insan ve hayvanlardaki kimyasal reseptörler tarafindan fark edilmesi, sudan kaynaklanabilecek zehirlenme ve diger tehlikeler için ilk ve en önemli koruma yöntemdir. Yosun, ot, katran, balik, protozoa, plankton, ve diger m.o.lar dan kaynaklanan kokular olabilir. Sularin depolandigi ya da saklandigi kaplara bagli koku (plastik)
Çürük yumurta kokusu Sadece sicak suda varsa kismen su isiticiyla iliskili olabilir. Çözünmüs hidrojen sülfür gazi yada suda bulunan bazi bakterilerden kaynaklanir.
16
GÖSTERGE Koku
SORUN Kaynagi Anlami Saglik etkileri
Deterjan kokusu Suya mutfak yada çamasir akintilarinin karismasindan kaynaklanir.
Suyun köpürmesi Alkil benzen sülfonat dogada çok yavas bozunur. Suya deterjan karismasinin göstergesi olabilir. Suyun köpürmesi kabul edilemez. Köpügün kendisi tehlikeli degildir ancak kanalizasyon kaynakli kirleticilerin karismasinin göstergesi olabilir. Bu kirleticilere bagli saglik sorunlari görülebilir.
17
GÖSTERGE Koku
SORUN Anlami ve Kaynagi
Metan gazi yada küf, balçik kokusu Organik maddelerin bozundugunu gösterir.
Klor kokusu Klor düzeyinin yüksek olmasina baglidir.
18
GÖSTERGE Koku
SORUN Anlami ve Kaynagi Saglik etkisi
Gazyagi yada petrol kokusu Fueloil tanki, yeralti depolari, benzin istasyonlari yada topragin petrol kirliliginden su sebekesine sizinti, Kaza ile sulara petrol karistiginda yüksek konsantrasyonlarda Toplam Petrol Hidrokarbonlari artar. Aromatik hidrokarbonlarin artisi da koku nedenidir. Alkil benzen ve alkil naftalinler suda artar. Kaza nedeniyle suyun petrol ürünleri ile kirlenmesi durumunda saglik etkilerini izlemek için ürünün içerigine spesifik degerlendirme yapilmalidir. Toplam Petrol Hidrokarbonlarina iliskin kriterler kullanilmalidir.
19
GÖSTERGE Iletkenlik
SORUN Anlami ve kaynagi
ILETKENLIK (2500, 20 C µSiemens/cm) Içerisinde elektrolit olarak inorganik madde bulundurmayan sular elektrigi güç iletirler. Sularin elektrik geçirgenliginin ölçülmesi, içinde bulunan elektrolit (anyon veya katyon) miktarinin ölçütü olarak alinabilir. Sicaklik arttikça da elektrik geçirgenlik azalir. Erimis mineral tuzlarinin miktarini gösterir. Tarimda tuzlanma ve sodyum miktarinin göstergesi, endüstride suyun asindirici özelliginin göstergesidir. Endüstriyel atik sulardaki oynamalari ve atiksu aritim tesisine gelen atiklarin kompozisyonunu belirlemede önemlidir.
20
GÖSTERGE Suyun Sertligi
SORUN Anlami ve kaynagi
SERTLIK (Içme suyu için önerilen 14-21 (28) F) Suda erimis halde bulunan kalsiyum ve magnezyum tuzlarinin olmasina baglidir. Önemli bir kalite ölçegidir. Orta sertlikte olan sular içimi en rahat olan sulardir. GEÇICI SERTLIK kalsiyum ve magnezyum bikarbonat tuzlari, su kaynatilinca azalir ya da suya sönmüs kireç ilave edilerek kalsiyum ve magnezyum karbonat olusturur ve çökelmeleri saglanir. KALICI SERTLIK kalsiyum ve magnezyumun klor, sülfat, nitrat, fosfat ve silikat tuzlari ile olusur. Bunu gidermek için suya soda ve sodyum hidroksit ilave edilerek Ca ve Mgun suda erimeyen karbonat ve hidroksitleri olusturularak çöktürülür. Sert sular su isiticilarda kireçlenmeye yol açar. Sabunun köpürmesini engeller, kullanilan deterjan miktarini artirirlar. Dipte tortulanma, kireçlenme, sabun köpürmüyorsa- sert su.
21
GÖSTERGE pH
PARAMETRE Anlami ve kaynagi
pH 6.5 ve 9.5 Tercihen 7-8.5 olmalidir. Bu aralikta dezenfektan olarak kullanilan kimyasallarin etkisi en iyidir. H iyonu konsantrasyonu Suyun pHsi aritimini (özelikle koagülasyon ve klorla dezenfeksiyon) etkileyen önemli bir parametredir. pHnin ayarlanmasi aritimin bir parçasidir ve sürekli izlenmelidir. Artisi baglantilarin yesile boyanmasi, suda mavi-yesil bir ton olusmasina neden olur. 6,8 pH degerinin altinda, karbon dioksitten zengin suyun pirinç ve bakir borularla tepkimeye girmesi söz konusudur.
22
GÖSTERGE
PARAMETRE Anlami ve kaynagi Saglik etkileri
Alüminyum (200 µgr/L) Toprakta alüminyumun fazla olmasi (Normalde toprakta 8 oraninda bulunur) Alüminyum tuzlari ARITIMDA çöktürücü olarak kullanildigindan, aritilmis suda da bir miktar bulunabilir. Suda renk degisikligi ve bulanikliga yol açar. Günlük alimin 5inden azi su kaynaklidir. Çöktürme sirasinda optimum pHnin saglanmasi ile fazla alüminyum kullanilmasinin önüne geçilebilir Alzheimer hastaliginin (AH) nedeni olabilir ya da baslama sürecini hizlandirabilir. 100mikrogram/L düzeyinde oldugunda AH riski 2 kattan az artar.
23
IÇME SUYUNDAKI ALÜMINYUM

• Genellikle yasanan bir kaza sonrasi
  belirlenmistir..
• Ingilterede 1988 yilinda Camelford kazasi
• 6 Temmuz 1988 günü bir su aritim tesisinde,
  aritma isleminde kullanilacak 20 tonluk alüminyum
  sülfatin yanlislikla su dagitim tankina
  bosaltilmasi
• Içme suyundaki alüminyum normalin 400 katina
  yükselmis
• Semptomlar,
• bulanti, kusma, ishal,
• agiz ve deride ülserler,
• deri döküntüleri,
• kas ve eklem agrilari,
• hafiza kaybi,
• hipersensitivite,
• gastrointestinal sistem sorunlari

24
IÇME SUYUNDAKI ALÜMINYUM

• Kisa süreli semptomlar, 5 gün sürmüs ve 20 bin
  kisi etkilenmistir.
• Kalici saglik etkisi olmadigi belirtilmistir.
• Kronik saglik etkileri
• Fosfor metabolizmasi ile etkilesim- halsizlik,
  kemik agrisi ve anoreksiya,
• Içme suyunda alüminyumun
• Alzheimer hastaligi
• Diyaliz ensefalopatisi ile iliskilendirildigi
• çalismalar bulunmaktadir.

25
GÖSTERGE
PARAMETRE Anlami ve kaynagi Saglik etkileri
Amonyum (Non-iyonize NH3 ve iyonize NH4) 0.50 mg/L Tarim ve endüstri kaynaklidir. Kloraminle dezenfeksiyon sirasinda da olusur. Dezenfeksiyonun etkinligini tehlikeye düsürebilir, sebeke sisteminde nitrit olusumuna yol açabilir, filtrelerin manganezi aritmasini tehlikeye düsürebilir. Anaerobik ortamlarda (yer alti suyunda) konsantrasyonu yüksek olabilir. Çimento harçli borularda olusur. Amonyum yüksekse bakteriyel, kanalizasyon ve hayvan atigi ile kirlenmis olma olasiligi akla gelmelidir. 200mg/Kg üzerinde alimi toksik etkilere yol açar. Saglikla ilgili sinir deger belirlenme mistir.
26
GÖSTERGE
SORUN Anlami ve Kaynagi Saglik etkileri
Klorür 250 mg/L Asiri tuz içerigi Yüksek sicaklikta klorürler kuruyarak derisik duruma gelebilir, bu da asinmayi artirabilir. Sebekede suyun alkalenitesini artirdigindan metallerde asinmaya neden olur sudaki metal konsantrasyonu artar. Genellikle deniz suyu karismasi, buzlanma nedeniyle yol tuzlamasi, lagim ya da endüstriyel atiklarin karismasi gibi nedenlere bagli artar. Saglik riski yok, 250mg/L üzerine çiktiginda suyun tadini degistirir.
27
GÖSTERGE
SORUN Anlami ve Kaynagi Saglik etkileri
Klorit/ Klorat Tad ve koku için sinir deger 0.4 mg/L Klor dioksit selüloz, kagit, ve yaglarin agartilmasinda kullanir. Sodyum klorit ya da sod-yum klorat klor dioksit üretiminde kullanilir. Klor dioksit klorit ve klorata dönüsür. En önemli etkilenim yolu içme suyudur. Klor dioksit hayvan deneylerinde nörodavranis ve nörolojik gelisme bozukluklarina yol açar, tiroid hormonu depresyonuna da neden olur. Ancak suda hizla klorite dönüstügünden bu etkisi içme suyu ile ortaya çikmamaktadir.
28
GÖSTERGE
SORUN Anlami ve Kaynagi Saglik etkileri
Demir 200 µg/L Dogada yaygin olarak bulunur. Sularda 0.5-50mg/L arasinda bulunur. Içme suyunda bulunmasi demir çökeltileri ve sebekede çelik ve demir içeren borulardan asinmayi gösterir. Beslenmede esansiyel elementlerdendir. 0.3 mg/L üzerinde çamasirlarda ve lavabolarda lekelenmeye yol açar.
29
GÖSTERGE
SORUN Anlami ve Kaynagi Saglik etkileri
Manganez (50 µg/L) Dogada yaygin olarak bulunur. Suda çökelti olusturur ve kötü tad verir. Borularda ve filtrelerde birikir ve lekelenmeye yol açar. Potasyum permanganatin içinde oksidan olarak bulunur (beyazlaticilar, temizlik malzemeleri ve dezenfektanlarda), Yüzeysel ve yer alti sularinda ve gidalarda bulunur. Insan ve hayvanlar için esansiyel element. Eksikligi ve fazlaligina bagli saglik sorunlari olabilir. Solunum yoluyla alindiginda nörolojik etkilere yol açabilir Suda yüksek düzeylerde uzun süre alindiginda da nörolojik sorunlara yol açar.
30
GÖSTERGE
SORUN Anlami ve Kaynagi Saglik etkileri
Sülfat 250mg/L (Zorunlu kalmadikça 250 ppm üzerindeki sular kulanilmamalidir.) Dogal olarak yeralti suyunda bulunur. Kalsiyum, magnezyum tuzlari halindedir. Sodyum sülfat ve magnezyum sülfat diskida yumusatici etki (ishal) yapar. (Özellikle bebeklerde ve turistlerde)
31
GÖSTERGE
SORUN Anlami ve Kaynagi Saglik etkileri
Sodyum 200 mg/L Sodyum tuzlari olarak bulunur (sodyum klorür). Su ve gida ile alinir. Bazi su yumusaticilar içme suyunun sodyum içerigini belirgin olarak artirirlar. Hipertansiyona yol açabilecegini gösteren çalismalar var ancak nedensel iliski gösterilememis
32
MIKROBIYOLOJIK INDIKATÖRLER
Sularin mikrobiyolojik olarak degerlendirilmesi
uzun yillardir yapilmaktadir. Sularin
mikrobiyolojik açidan güvenli olup olmadiginin
belirlenmesi için bazi indikatörler
kullanilmaktadir. Ancak 1978 yilinda Mossel
aritimin etkinliginin degerlendirilmesi için
indikatörlerin kullanilmasini önermistir. Fekal
mikrobiyolojik indikatörler için bazi kriterleri
tanimlamistir.
33
MIKROBIYOLOJIK INDIKATÖRLER

• KRITERLER
• Kirlenmemis sularda bu indikatörler
  bulunmamalidir.
• Çevrede çogalmamalidir.
• Patojen mikroorganizmadan sayica daha fazla
  olmalidir.
• Çevre kosullarina ve aritim islemine patojenlere
  benzer yanit vermelidir.

34
MIKROBIYOLOJIK INDIKATÖRLER

• KRITERLER
• Kolay izole edilebilmeli ve tiplendirilebilmelidir
  .
• Ucuz olmalidir. ( Böylelikle çok sayida numune
  alinabilir)
• Patojen bir mikroorganizma olmamalidir.

35
MIKROBIYOLOJIK INDIKATÖRLER
Mikrobiyolojik açidan risk degerlendirmesi süreci
temel olarak problem tanimi ve sagliga zarari
ile ilgili degerlendirme-tanimlama, maruz kalinma
sürecini degerlendirme, doz-cevap iliskisi,
riskin tanimlanmasi gibi basamaklari içermelidir.
36
MIKROBIYOLOJIK INDIKATÖRLER
Suyun mikrobiyolojik degerlendirmesi bakteri,
virüs ve parazitlerin neden oldugu hastaliklar
açisindan çok önemlidir. Bu kosullar olumsuz
oldugunda toplumda salgin hastaliklar olusabilir.
Fekal-oral yolla bulasan patojenler için tek
geçis yolu sudur. Gidalarin kontaminasyonu,
ellerin temiz olmamasi, kirli giysilerin de
etkileri vardir.
37
MIKROBIYOLOJIK PARAMETRELER
SORUN Anlami Kaynagi Saglik etkileri
Eschericia coli (E.coli-S) 0/100 mL Enterobacteriaceae familyasindandir. B-galaktosidaz ve b-glukuronidaz enzimleri vardir. Bazi suslari 37 Cde, bazilari 44-45 Cde çogalir. Aritimin etkililiginin degerlendirilmesinde kullanilir. Insan ve hayvan diskisi, Kanalizasyon, aritilmis atiklar, Yagislardan sonra sizintilar artmaktadir. Insan ya da hayvan diskisinda bulunan patojenlere göre ishali hastaliklara, salginlara yol açabilir
38
MIKROBIYOLOJIK PARAMETRELER
SORUN Anlami ve Kaynagi Saglik etkileri
Termo- toleran (Fekal dogru degil) Koliform 0/100 mL 44-45 Cde üreyebilen laktozu fermente edebilen toplam koliform bakterilerin bir grubudur. E.coli, klebsiela, enterobakter, Citrobakter bu gruptan. Bunlardan bir tek E.coli fekal orijinli. Su borularinda problem varsa ve su sicakligi 13 ºC nin üzerinde ise ve suda hiç klor kalmamissa suda bulunabilir. Aritma tesislerinin etkinligini ölçmede kullanilabilir (kolay saptanabilirler). E.coli Insan diger memeliler ve kus diskisinda, E. Coli disindakiler çürüyen bitkiler, endüstriyel atiklar. Bu grubun suda bulunmasi fekal kontaminasyonu kesin olarak göstermez. Insan ya da hayvan diskisinda bulunan patojenlere göre ishali hastaliklara, salginlara yol açabilir.
39
MIKROBIYOLOJIK PARAMETRELER
SORUN Anlami ve Kaynagi Saglik etkileri
Toplam Koliform bakteri (0/100ml-S) Safra asitlerinin varliginda 35-37Cde Laktozu fermente eder, Gram-, çubuk seklinde , sporsuz Su kaynaginin kalitesi hakkinda bilgi verir. Su kalitesi mikrobiyolojik kontrolünde indikatör-suda saptanmasi ve degerlendirilmesi kolaydir. E.coli, klebsiela, enterobakter, Citrobakter bu gruptan. Aritim sisteminin yetersizligi ya da sebekedeki yetersizlikler nedeniyle diski sizintisinin olabilecegi anlamina gelir. Su aritiminin etkinligini degerlendirmek amaciyla kullanilir. Aritilmamis ham su, yer alti suyu karismasi, yosun üremesi,toprak, böcekler, insan ve hayvan diskisi. Kendisi zararli degildir. Ancak standartlarin çogunda sebekeden alinan örneklerin 95inde negatif olmasi önerilmektedir. Aritilmis suda bulunmamali.
40
MIKROBIYOLOJIK PARAMETRELER
MIKROBIYOLOJIK PARAMETRELER
SORUN Anlami Saglik etkileri
Enterekok ve fekal streptokok (0/100mL-S) Fekal kirlenme, özelikle insan diskisiyla kirlenme anlamina gelir. Enterokoklar aritimin etkinligini degerlendirmede sekonder indikatör olarak kullanilabilir. Kuruluga son derece dirençli olduklarindan yeni dösenen veya tamir edilen borularin kontrolünde kullanilmalidir. Yer alti ve yüzey sularinda yüzeysel akintilarla olusan kirliligi degerlendirmede kullanilir. Insan ya da hayvan diskisinda bulunan patojenlere göre ishali hastaliklara, salginlara yol açabilir.
41
MIKROBIYOLOJIK PARAMETRELER
SORUN Anlami ve Kaynagi Saglik etkileri
Clostridium perfringens (anaerobik, spor olusturur) 0/50mL Diski ya da diger çevresel kaynaklardan kirlenmeyi gösterir. Sporlari suda çok uzun süre kalabilir ve dezenfeksiyona son derece dirençlidir. Geçmiste ya da uzak mesafede kirlenmenin göstergesi olabilir. Suda bulunmalari dezenfeksiyon ve filtrasyon isleminin yetersiz oldugu anlamina gelebilir. Protozoal kistlerin olabileceginin göstergesidir. Bulunan diger protozoalara bagli olarak bulanti ve ishalle seyreden GIS enf.na neden olabilir.
42
MIKROBIYOLOJIK PARAMETRELER
SORUN Anlami Kaynagi Saglik etkileri
Protozoa Parazitler Crypto sporidium ookistleri ve Giardia kistleri 0/100mL Kanalizasyon akintilari, insan ve hayvan diskisinin karismasi anlamina gelir. Ancak suda bu kistlerin bulunmamasi fekal kontaminasyon olmadigini göstermez. Suda çok uzun süre kalirlar ve aritima oldukça dayaniklidir. Suda bulunmasi koagülasyon ve filtrasyon islemlerinin yetersizliginin göstergesi olarak kullanilabilir. Insan ve hayvan diskisi Ishal, kusma, bulanti, karin agrisi kramp ile seyreden enfeksiyonlara yol açar. Bagisiklik sisteminde yetersizlik olanlarda agir ve öldürücü hastalik nedenidir.
43
MIKROBIYOLOJIK PARAMETRELER
SORUN Anlami ve Kaynagi
P. Aerugenosa Firsatçi bir bakteri, çevrede yaygin olarak bulunur. 0/250mL Fekal kontaminasyon göstergesi olarak kullanilamaz. Sebeke suyunda bulunmasi, sebeke sisteminin genel temizligi ile ilgili sorun olabilecegi anlamina gelir ve suyun bakteriyolojik kalitesinin bozulmasina neden olabilir. Suyun sicakliginin artmasina ve su akiminin yavaslamasina bagli çogalabilir. Es zamanli olarak suyun tadi ve kokusu degisebilir ve bulanikligi artar. Su hijyeninin kontrolü amaciyla kullanilir. Sebeke suyu ve aritma tesislerinin genel temizligini degerlendirmede kullanilir. Diski, toprak su, kanalizasyon
44
MIKROBIYOLOJIK PARAMETRELER
SORUN
Salmonella 0/100mL Suya insan ya da hayvan diskisi, kanalizasyon karismasi, Ishal, ates ve karin agrisi
Patojen staph. (0/100mL) Suya insan ya da hayvan diskisi, kanalizasyon karismasi, Ishal ates ve karin agrisi
Diger mikroskobik canlilar 0/100mL Bifidobacteria, candida/ maya Günümüzde bu parametreler kulanilmamaktadir.
45
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami Kaynagi Saglik etkileri
Akrilamid 0.1µg/L Atiksu aritiminda suya katilir Atiksu aritimi Sinir sistemi, hematolojik sistem sorunlari ve kanser
Antimon 5.0 µg/L Suyun rafineri atiklari ile kirlenmesi Petrol rafinerilerinin sivi atiklari Uzun süreli etkilenim kansere neden olmaktadir. Kolesterolde artisa neden olabilir, kan sekerini düsürür
46
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami Kaynagi Saglik etkileri
ARSENIK 10µg/L Su kaynaklarinin arsenikle kirlendigi ve su aritiminin yetersiz oldugu anlamina gelir. Bazi bölgelerde dogal yeralti suyu kirleticisi (parçalanmis ve asinmis kayalardan), endüstriyel atik öz. cam, elektronik üretim tesisleri, bahçe ve meyvelik akintilarindaki otkiran ve hasere- kiranlar. Bitkiler ve hayvanlarda birikebilir. Uzun süreli etkilenim dolasim sistemi sorunlari, Deri sorunlari, Kanser riskinde artim (Deri akciger KC, akyuvar kanserleri) Inorganik arsenik mide sorunlari, alyuvar ve akyuvarlarin islevlerinin bozulmasi Kadinlarda kisirlik ve düsük, DNA yikimi, Organik arsenik sinir sistemini olumsuz etkiler.
47
INORGANIK KIMYASAL ARSENIK (As)

• Arsenik dogal bir element. Minerallerin çözünmesi
  ile sularda bulunabiliyor, endüstriyel süreçlerle
  ortaya çikabiliyor, fosil yakitlarin ve atiklarin
  yakilmasiyla olusabiliyor.
• Deri lezyonlari ve kanser, damar hastaliklari,
  nörolojik hastaliklar.
• WHO rehber sinir deger 0.01 mg/L (ppm)

48
BANGLADES ÖRNEGI

• Arsenigin sulardaki degeri genellikle 0.005
  mg/litreden az ancak bazi ülkelerde bu deger
  yüksek.
• Bangladesteki 25 binden fazla kuyu suyunda
  arsenik düzeyi 0.05 mg/litrenin üzerinde bulunmus.

49
KARAAYAK HASTALIGI
Kronik arsenik toksisitesi Deride (dermatit),
sinir sitemi, damar yapilari malign olmayan
etkiler Periferik vasküler etkiler(Raynauds)
Akrosiyanoz Gangren (Kara ayak
hastaligi) Hipertansiyon, kalp ve
serebrovasküler hastaliklar nedeniyle artan
mortalite ..
50
(No Transcript)
51
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami ve Kaynagi Saglik etkileri
Benzen 1.0µg/L Fabrika sivi atiklari, gaz depolama tanklari, çöplük sizintilari Anemi, Trombositlerde azalma Kanser riskinde artma
Benzo(a)piren 0.01µg/L Su depolari, Sebeke borularinin iç kaplamasi Üreme sistemi sorunlari, kanser riskinde artma
52
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Belirtisi Kaynagi Saglik etkileri
Florür 1.5mg/L Çocuklarda dislerin sarimtirak yada benekli görünüm almasi Yeralti suyunda 2 mg/lnin üzerinde flüorür bulunmasi, dogal birikintilerin erozyonu, gübre ve alüminyum fabrikalarinin sivi atiklari Suda önerilen konsantrasyondan fazla florürür bulunuyorsa dislerde lekelenmeye, Kemiklerde agri ve hassasiyete yol açabilir. Flourozis
53
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami Kaynagi Saglik etkileri
Bor 1mg/L Geleneksel su aritimi ile (koagülasyon, sedimentasyon ve filtrasyon ) ile aritilamaz, Içme suyunda bulunmasi aritim sisteminin yetersizligini gösterir. Konsantrasyonu çok yüksekse ters ozmozla aritilabilir (çok pahali). Belirli cografi bölgelerde dogal olarak bulunmaktadir. Cam, sabun, deterjan ve yaygin geciktiricilerin üretiminde , Yüzeysel sularda bulunmasi aritilmis kanalizasyon atiklarindaki deterjandan kaynaklanmaktadir Normal bitki büyümesini engeller, 1 mg/lnin üzerindeki degerler insan sagligina zararli sayilir. Hayvan deneylerinde erkek üreme sistemine toksik, testiküler lezyonlar ve gelisimsel toksisite.
54
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami ve Kaynagi Saglik etkileri
Bromat 10µg/L Sodyum/ potasyum bromat güçlü oksidan, tekstil boyamada kullaniyor, Potasyum bromat , bira yapimi, balik ürünleri bugdayin ögütülmesinde kullaniliyor (Gida islemede kullanilmasina izin verilmemesine karsin) Normalde sularda bulunmaz ancak ozonlama sirasinda suda bromid iyonu varsa olusabilir ya da konsantre hipoklorit solüsyonunda olusabilir. Potasyum bromat Grup 2B kanseryaparlar arasinda Mutajenik etkisi var Kanser yaptigina dair kesin kanitlar yok
55
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami ve Kaynagi Saglik etkileri
KADMIYUM 0.01 µgr/L 5.0µg/L Çelik endüstrisi ve plastikler, Gübreler, hava kirliligi, atiksular Dogal birikintilerden asinma, metal rafinerilerden sivi atiklar, pil atiklari ya da boyalardan sizintilar Yapay fosfatli gübreler, Aritim çamuru Asitli toprak Çinko ya da galvanizli borularin asinmasi, içme suyunda artmasinin nedeni olabilir. Böbreklerde birikir ve biyolojik yari ömrü 10-35 yildir. Akciger, böbrek hastaligi, sindirim sistemi tahrisi, Ishal mide agrisi, kusma, kemik kiriklari, üreme sisteminin olumsuz etkilenmesi, psikolojik sorunlar, DNA yikimi, kanser
56
ITAI ITAI HASTALIGI

• Kronik Kadmiyum toksisitesi
• Böbrek hasari
• Kemiklerde etki
• Kanser
• Japonya, Belçika ve Ingilterede vakalar
  bildirilmistir.

57
Osteomalazi, kemik kiriklari
58
Atrofik böbrek
59
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami Kaynagi Saglik etkileri
Krom 50µg/L Hava su ve toprakta krom bulunmasi Kayalar, hayvan ve bitkiler, toprak ve volkan tuz ve küllerinde bulunur. Çelik ve maden endüstrisi, dogal birikintilerin erozyonu ile sulara karisir. Yüksek oranda salinmasi solunum yollarinda tahrise yol açar. Alerjik dermatit, agizdan alinirsa sindirim sistemi bozukluklari, havale, KC ve böbrek bozukluklari, 6 degerli krom bilesikleri solunum yoluyla vücuda girer ve kansere yol açabilir.
60
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami Kaynagi Saglik etkileri
Bakir 2mg/L Kaya su toprak ve havada yüksek oranda olmasi Kablo, boru ve metal levha yapimi, diger endüstriyel atik kirliligi. Düsük pHli sulara bagli olarak tesisat malzemelerinden asinma ile, Iz miktarda bakir saglik için gereklidir. Yüksek miktarda alindiginda Uzun süreli etkilenim burun, agiz ve gözlerde tahris, , kusma, ishal, mide kramplari, bulanti ve ölüme yol açabilir. KC böbrek yikimina yol açar, Wilson hastaligi olanlarin içme sularinda bakir olup olmadigi arastirilmalidir.
61
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami ve Kaynagi Saglik etkileri
Siyanür 50µg/L Çelik elektrokaplamaciligi ve kok tesislerinden, maden arama sirasinda endüstriyel olarak karismaktadir. Belirgin bir renk, tat ve koku olusturmaz. Çok düsük oldugunda önemli bir etkisi yoktur. 0,2 mg/lnin üzerindeki degerler saglik için risk sayilir. Solunum güçlügü, bulanti kusma, basagrisi, tiroid bezinde büyüme vb. Tiroit fonksiyon testleri ile izlenir.
62
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami ve Kaynagi Saglik etkileri
1,2-dikloretan 3.0µg/L Üretim alanlari yakininda merteküpte mikrogram düzeylerine ulasabilirler Cis ve trans formlarinda bulunur. Sularda cis formu daha çok bulunur. Halojenlenmis hidrokarbonlarin metabolitleri olan 1,2 dikloretanin atik sularda ya da anaerobik yer alti sularinda bulunmasi bu bölgede daha toksik olan organik klorlu kimyasallardan (vinil klorür gibi) etkilenimi göstermektedir, Bunlarin varliginda çok iyi izleme yapilmalidir. Karaciger böbrek ve akcigerler yolu ile alinir ve hizla atilir. Cis formu trans formuna göre daha hizli meatabolize edilir, Serum alkalen fosfataz düzeyini artirir. Bagisiklik sitemi ve toksikolojik etkiler kesin degildir Kanser yapip yapmadigi bilinmiyor.
63
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami ve Kaynagi Saglik etkileri
Epikloridin 0.1µg/L Gliserol üretiminde, epoksirezin ve su aritiminda kullanilan rezinlerde kullanilir. Sindirim, solunum ve deriden hizli bir sekilde emilir. Lokal iritasyon, ve SSS hasarina yol açar. Burun boslugu ve mide kanserine neden olur Genotoksiktir. Grup 2A kanserojen
64
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami ve Kaynagi Saglik etkileri
Kursun 10.0µg/L Endüstriyel atik kirliligi, düsük pHli sulara bagli olarak tesisat malzemelerinden asinma ile, kursun içeren borular. Ileri derece toksik öz. Çocuk ve gebeler için Merkezi sinir sistemi islevlerini baskilar, ögrenmeyi geciktirir, okul basarisini azaltir, erken dogum ve DDA bebek için risk faktörü, fiziksel ve mental gelismenin gecikmesi, bebek ve çocuklarda zeka düzeyini olumsuz etkiler. Vücutta kalsiyum islevlerini ve dengesini bozar.
65
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami ve Kaynagi Saglik etkileri
Civa (Inorganik) 1.0µg/L Rafineri ve fabrika sivi atiklari, Çöplük ve ekim alanlarindan akintilarla, Metal civa klor gazi ve kostik soda elde etmek için kullanilir. Amalgam, pil üretiminde , elektrik dügmeleri, barometre, floresan lamba, kan basinci ölçüm aletlerinde, termometrelerde, sularin ve yiyeceklerin kirlenmesi Dogaya salinan civa metil civaya dönüsür Beyin, böbrek, nörolojik sistem, Gelisimsel toksisite, Minamata hastaligi, Idrar, saç ve kanda düzeylerinin ölçülmesi ile etkilenim belirlenir.
66
ORGANIK KIMYASALLLAR METIL CIVA (MeHg)
67
BIOACCUMULATION OF
68
(No Transcript)
69
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami ve Kaynagi Saglik etkileri
Nikel 20 µg/L Paslanmaz çelik ve nikel malzeme üretimi Günlük olarak sudan alinan miktar çok azdir ancak nikel kirliliginin çok yogun oldugu bölgelerde nikel içeren çaydanlik kullanimi kromla kaplanmis musluklar sudaki nikel konsantrasyonunu artirabilir. Nikel bilesikleri Grup 1 kanseryapar Agizdan alinmasi ile kanser riski çok düsük. Kadin ve erkek üreme sistemine , büyüme gelismeye etkili, perinatal ölüme yol açabilir. Alerjik kontakt dermatit
70
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami ve Kaynagi Saglik etkileri
Nitrat 50mg/L Nitrit 0.50 mg/L N döngüsünde olusan bir iyondur. Yakin bölgelerden kuyuya insan ve hayvan atiklarinin sizmasi, azotlu gübrelerin çok fazla kullanilmasina bagli olarak yeralti suyuna sizma Nitrat özellikle asit ortamlarda indirgeyen bakterilerle nitrite dönüsür. Suda nitrit olusumu mikrobiyolojik aktivite oldugunun göstergesidir. Nitratlarin bilinen en önemli saglik etkisi methemoglobinemi yapmasidir. Mavi bebek sendromu (siyanoz, asfiksi) Özellikle 10 mg/L den fazla nitrat konsantrasyonu olan kuyu sularindan içen bebeklerde daha fazla görülmektedir.
71
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami ve kaynagi Saglik etkileri
Canlikiranlar 0.10µg/L Tarimda, seralarda, meyvecilikte vektör kontrolünde yaygin olarak kullanilan canlikiranlarin suya karismasi Alaklor- Herbisit, Aldikarb-Nematod (Akut toksik etkisi var) sülfoksit ve sülfona metabolize olur. Aldrin-dieldrin-halk sagliginda kullanilan insektisit (persistan organik kimyasallardan) Kullanilan canlikiranin özelligine bagli degismekle birlikte, uzun süre düsük dozda etkilenim sinir sistemi, karaciger ve böbrek, iç salgi sistemi, kadin ve erkek üreme sistemi sorunlari, fertilite sorunlari, büyüme ve gelismeye olumsuz etkiler yapar, kansere neden olabilir. Mutajenik olanlari vardir.
72
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami ve kaynagi Saglik etkileri
Canlikiran Atrazin-herbisit-toprak, yer alti ve yüzeysel sularda bulunur Bentazone-herbisit- kalici, suda birikebilir. Karbofuran-en önemli kaynak yerüstü ve yeralti sulari Klordan-insektisit- kolay bozunmaz-persistan ve gidalarda birikebilir Klorotoluran-herbisit Uzun süre düsük dozda etkilenim sinir sistemi, karaciger ve böbrek, iç salgi sistemi, kadin ve erkek üreme sistemi sorunlari, fertilite sorunlari, büyüme ve gelismeye olumsuz etkiler yapar, kansere neden olabilir. Mutajenik olanlari vardir.
73
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami ve kaynagi Saglik etkileri
Canlikiran Klorpirofos-genis spektrumlu organik fosforlu insektisit-sivrisinek kontrolü için yaygin olarak kullanilir. Siyanazin-Herbisit 2,4DB- herbisit DDT ve metabolitleri- kalici 1,2 dikloropropan-insektisit Dimetoat-Organikklorlu insektisit Dikuat-herbisit desikkan Endosülfan-insektisit Endrin-insektisit Uzun süre düsük dozda etkilenim sinir sistemi, karaciger ve böbrek, iç salgi sistemi, kadin ve erkek üreme sistemi sorunlari, fertilite sorunlari, büyüme ve gelismeye olumsuz etkiler yapar, kansere neden olabilir.
74
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami ve kaynagi Saglik etkileri
Canlikiran Fenitirotion-insektisit Glifosfat-AMPA- Herbisit Heptaklor- pek çok ülkede yasak-persistan Izopproturon-sistemik herbisit Lindan-insektisit- bazi ülkelerde yasak Malation-insektisit- yüzeysel ve içme sularinda Uzun süre düsük dozda etkilenim sinir sistemi, karaciger ve böbrek, iç salgi sistemi, kadin ve erkek üreme sistemi sorunlari, fertilite sorunlari, büyüme ve gelismeye olumsuz etkiler yapar, kansere neden olabilir.
75
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami ve kaynagi Saglik etkileri
Canlikiran Parathion- yaygin kullanilan fumigan ve akarisit, Topragin üst tabakasinda birikir. Kalicilik süresi kisadir. Pendimethalin_herbisit toprakta kalici Pentaklorofenol-antifungal Permetrin (halk sagliginda yaygin kullanilir.) Kullanilan canlikiranin özelligine bagli degismekle birlikte, uzun süre düsük dozda etkilenim sinir sistemi, karaciger ve böbrek, iç salgi sistemi, kadin ve erkek üreme sistemi sorunlari, fertilite sorunlari, büyüme ve gelismeye olumsuz etkiler yapar, kansere neden olabilir.
76
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami ve kaynagi Saglik etkileri
Canlikiran Propanil-Herbisid kalici- daha toksik olan metabolitlerine çevrilir Piroksifen- insektisit- sivrisinek larvalarina karsi Simazin- kalicidir Triklorofenoksi asetik asit- herbisit Terbutilazin-Herbisit KC, AKC, tiroid ve testiste neoplastik olmayan lezyonlara neden olabilir Kullanilan canlikiranin özelligine bagli degismekle birlikte, uzun süre düsük dozda etkilenim sinir sistemi, karaciger ve böbrek, iç salgi sistemi, kadin ve erkek üreme sistemi sorunlari, fertilite sorunlari, büyüme ve gelismeye olumsuz etkiler yapar, kansere neden olabilir.
77
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami ve kaynagi
Toplam canlikiran 0.50µg/L 0.1µg/Lden fazla olan canlikiranlarin toplami olarak ifade edilmektedir. 0.5µg/L geçmemelidir.
78
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami ve kaynagi Saglik etkileri
Poli aromatik hidrokarbonlar 0.10µg/L 2 veya daha fazla aromatik C ve H atomu halkasi olan bilesiklerdir. Yanma ve piroliz sonucu atmosfere yaygin olarak salinir. Içme suyundaki PAHin en önemli kaynagi sebeke sistemindeki borularin asinmasini önlemek için içlerinin katran ile kaplanmasidir. Floretan en sik bulunan PAHtir. Solunum ve deri etkilenimi kansere yol açmaktadir. Sindirim sistemi yoluyla alindiginda kanser yaptigina dair bir bulgu yoktur. Sularda bulunan floretanin herhangi bir saglik etkisi henüz belirlenmemistir.
79
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami ve kaynagi Saglik etkileri
Selenyum 10µg/L Özellikle kükürt içeren minerallerin bulundugu toprakta bulunur. Gidalar, özellikle balik en önemli kaynaklarindandir. Esansiyel elementtir. Uzun dönemli etkilenim sonucunda ortaya çikan saglik etkileri tirnak, saç ve karacigerde görülür.
80
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami ve Kaynagi Saglik etkileri
Tetrakloretan ve trikloretan 10µg/L Kuru temizleme ve metal endüstrisi en önemli kaynagi, Bu endüstrinin atiklari su için en önemli kaynak. Yüksek konsantrasyonda SSS depresyonu, Düsük dozlarda kronik etkilenim KC, böbrek hasari , Grup 2A kanseryapar. KC tümörü, böbrek tümörü lösemi Genotoksik degil
81
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami ve Kaynagi Saglik etkileri
Trihalometanlar (toplam) (bromoform, Bromodiklorometan Dibromoklorometan Kloroform) 100µg/L Ham suda organik yük çok fazla ise klorlama sonucu olusur. Olusumu klor, humik asit konsantrasyonu, sicaklik, pH, ve brom iyonu konsantrasyonuna bagli degismekte, uçucu oldugundan havaya da karisir. Klorlanmis suda yüksek konsantrasyonda bulunacagindan dus alma sirasinda kloroform etkilenimi olabilir. Solunum sistemi, deri ve sindirim sistemi ile etkilenim söz konusu olabilir. Kloroform-BDCM-2B kanseryapar Bromoform-DBCM- Grup 3 kanseryapar
82
KIMYASAL PARAMETRELER
SORUN Anlami ve Kaynagi Saglik etkileri
Vinil klorür 0.50µg/L PVC üretiminde kullanilir. Çok uçucu olmasindan dolayi yüzeysel sularda az bulunur. Su borularinda PVC giderek daha fazla kullanilmaya baslanmistir. Yer alti sularinda trikloroetan ve tetrakloroetan bozunmasi sonucu vinil klorür artmaktadir. Grup 1 kanseryapar (Yüksek konsantrasyonda mesleki etkilenim için gösterilmis) KC kanseri, anjiosarkan, hepatoselüler karsinom Metabolitleri- genotoksik (DNA hasari)
83
RADYOAKTIVITE
SORUN Anlami ve Kaynagi Saglik etkileri
Trityum 100Bq/L Dogal olarak olusur Nükleer santraller Zayif radyasyon kaynagi, düsük enerjili Yeralti sularinda birikebilir. Kanser riski, genetik sorunlar
Toplam gösterge dozu 0.10 mSV/yil Sulardaki radyoaktivitenin kaynagi ya dogal ya da insan etkinlikleri sonucunda ortaya çikmaktadir. Radium 226, sulardaki dogal radyasyonun en önemli kaynagidir. Insan kaynakli radyoaktivite yüzeysel sularda daha fazla bulunmaktadir. Fosfat kayalari yada radyumlu kaya yataklarindaki derin kuyularda dogal olarak bulunabilir. Nükleer serpinti yada insan etkinliklerine bagli nükleer atiklar nedeniyle de olabilir. Kanser riski, genetik sorunlar
84
RADYOAKTIVITE
SORUN Anlami ve Kaynagi Saglik etkileri
Alfa yayinlayicilar 0.1Bq/L Uranyum 238, radyum 226 Uranyum maden atiklari, madencilik Kanser
Beta yayinlayicilar 1Bq/L Nükleer denemeler, endüstriyel ve tibbi kullanim I131, Stronsiyum 90, trityum, potasyum 40, karbon 14 Doku hasari, kanser
85
SORULAR????KATKILAR svaizoglu_at_gmail.com