Optimaliteitstheorie%20

1
Optimaliteitstheorie Semantiek

• Petra Hendriks
• Maart 2004

2
Semantiek

• Semantiek betekenisleer.
• Pragmatiek leer van betekenis in een bepaalde
  context of gebruik.
• Een goede semantische theorie moet kunnen
  verklaren hoe de betekenis van een samengestelde
  uitdrukking wordt opgebouwd uit kleinere
  betekeniseenheden.

3
Compositionaliteit

• Taal is recursief.
• Betekenissen kunnen dus niet gegeven worden door
  eindige lijst van zinnen met bijbehorende
  betekenissen.
• Algoritme voor afleiden van betekenissen nodig ?
  Principe van Compositionaliteit van Betekenis.

4
Principe van Compositionaliteit

• Principe van Compositionaliteit van Betekenis
• De betekenis van een samengestelde uitdrukking is
  een functie van de betekenissen van de
  samenstellende delen en de manier waarop ze zijn
  samengevoegd.
• Standaardaanname in de taalkunde
• Manier van samenvoeging syntactische structuur.

5
Zinsbetekenis

• De betekenis van een zin is afhankelijk van de
  betekenis van de woorden
• Marie zag Jan.
• Marie hoorde Jan.
• Maar ook van de manier waarop die worden
  samen-gevoegd
• Marie zag Jan.
• Jan zag Marie.

6
Problemen met compositionaliteit

• Idiomen een blauwtje lopen, boter op het hoofd
  hebben.
• Figuurlijk taalgebruik, o.a. metaforen en ironie
  de avond valt, het schip der woestijn.
• Anaforen zichzelf, hem, het.
• Context-afhankelijke betekenissen gisteren,
  hier, ik.
• Mismatches tussen syntactische en semantische
  structuur, o.a. bereik van kwantoren, en
  ellipsis drie kwamen.

7
Oplossing OT

• Syntactische structuur is een zachte constraint
  op interpretatie.
• Interpretatie is onderhevig aan constraints van
  verschillende aard (syntactisch, semantisch,
  prosodisch, pragmatisch).
• Syntactische constraints kunnen geschonden worden
  indien er sterkere constraints zijn waaraan
  anders niet voldaan kan worden.

8
Conflicterende constraints

• Constraints op interpretatie kunnen conflicteren.

9
Voorbeeld

• Algemene tendens om talige elementen te
  interpreteren als anaforen.
• Pragmatische constraint op betekenissen
• Dont Overlook Anaphoric Possibilities (DOAP)
• Opportunities to anaphorize text must be
  seized.
• (Williams, 1997)

10
Anaforische interpretaties

• Heike Drechsler stopt na de Olympische Spelen van
  Athene met atletiek.
• De 40-jarige Duitse won twee olympische titels
  verspringen en talloze andere kampioenschappen,
  ook op de 100 meter.
• Haar deelname in Athene is overigens nog lang
  niet zeker, want zij moet de limiet van 6,75
  meter nog springen.
• (Volkskrant, 11 maart 2004)

11
Hem

• Jan liep op straat.
• Marie zag hem.
• hem Jan
• Deze interpretatie gehoorzaamt DOAP.

12
Hem

• Jan keek in de spiegel.
• Toen zag Jan hem.
• hem ? Jan
• Deze interpretatie schendt DOAP.
• Hoe kan dat?

13
Conflict

• Blijkbaar is er een conflict tussen DOAP en een
  sterkere constraint.
• Syntactische constraint op betekenissen
• Principle B
• If two arguments of the same semantic relation
  are not marked as being identical, interpret them
  as being distinct.

14
Hem
Input Jan zag hem. Principle B DOAP
hem Jan !
hem iemand anders
15
Zichzelf
Input Jan zag zichzelf. Principle B DOAP
? zichzelf Jan
zichzelf iemand anders
16
Hem
Input Jan liep op straat. Marie zag hem. Agreement Principle B DOAP
hem Marie !
? hem Jan
hem iemand anders !
17
Automatische pronomenresolutie

• Gerlof Bouma ontwikkelde een systeem voor
  automatische pronomenresolutie.
• Systeem maakt gebruik van grammaticale informatie
  aangeleverd door de parser Alpino.
• Systeem vindt de optimale betekenis voor de
  pronomina hij, zij/ze, hem, haar, hun/hen, zijn,
  zichzelf (maar niet het).
• Input pronomen.
• Output optimale antecedent voor het pronomen.

18
Gerlof Boumas constraints (1)

• Constraints m.b.t. agreement
• Respect Human Sex
• Use the appropriate pronoun for a human referent.
• Agree
• Agree semantically or syntactically.
• Change Your Mind
• If the antecedent is a pronoun, there has to be
  syntactic agreement.

19
Gerlof Boumas constraints (2)

• Constraints m.b.t. binding
• Principle A
• Zichzelf takes a co-argument as an antecedent.
• Disjoint Reference Principle ( Principle B)
• Never take a co-argument as an antecedent.
• Binding Agreement constraints ? BA

20
Gerlof Boumas constraints (3)

• Constraints m.b.t. prominentie van het
  antecedent
• Subject/Object (Su/Ob)
• The antecedent is a subject/object.
• Sentential Proximity (SP)
• Dont have a sentence boundary between the
  pronoun and the antecedent.
• Pronoun (Pr)
• The antecedent is a pronoun.

21
Gerlof Boumas constraints (4)

• Overige constraints
• Parallelism (Pa)
• The pronoun and the antecedent are in the same
  argument position.
• Human (Hu)
• The antecedent has a human referent.
• Possessives Hack (PH)
• Possessives take their antecedent in the current
  sentence.

22
Webdemo

• Webdemo van Gerlof Boumas systeem voor
  automatische pronomenresolutie
• http//wodan.let.rug.nl/gerlof_bin/oplos_script2

23
Optimalisatie van vorm en betekenis

• OT syntaxis
• Input betekenis
• Output (gestructureerde) vorm
• Richting van optimalisatie van betekenis naar
  vorm
• OT semantiek
• Input vorm
• Output (gestructureerde) betekenis
• Richting van optimalisatie van vorm naar
  betekenis

24
Problemem met unidirectionele modellen van
optimalisatie

• Beaver Lee (te verschijnen)
• Als OT produktie (OT syntaxis) en OT
  interpretatie (OT semantiek) gecombineerd worden
  in één model, dan is het resultaat een model
  waarin niet persé een consistente relatie tussen
  betekenissen en vormen bestaat.
• Voorbeeld betekenis Jan gt vorm hem gt
  betekenis Piet.
• Dit is onwenselijk.

25
Bidirectionele optimalisatie

• Oplossing
• Bidirectionele OT (Blutner, 2000)
• Input en output zijn vorm-betekenis-paren.

26
Bidirectionele OT (sterke versie)

• Een vorm-betekenis paar is optimaal (?) wanneer
• Er geen paar is met een betere vorm voor die
  betekenis.
• Er geen paar is met een betere betekenis voor die
  vorm.

27
Blokkering

• Sterke bidirectionele OT kan verklaren waarom de
  vorm woedendheid niet mogelijk is
• ltwoede, toestand van boos zijngt
• ltwoedendheid, toestand van boos zijngt
• De eerste vorm is beter want korter.
• Daardoor wordt de tweede vorm geblokkeerd.

28
Maar sterke bidirectionele OT is te sterk!

• Er zijn gevallen waarin de langere vorm niet
  geblokkeerd wordt, maar een andere, bijzondere
  betekenis krijgt.
• Voorbeeld
• ltkill, vermoordengt
• ltcause to die, op een indirecte manier
  vermoordengt
• Dit kan sterke bidirectionele OT niet verklaren.
• ? Zwakke bidirectionele OT

29
Bidirectionele OT (zwakke versie)

• Een vorm-betekenis-paar is superoptimaal (?)
  wanneer
• Er geen ander superoptimaal paar is met een
  betere vorm voor die betekenis.
• Er geen ander superoptimaal paar is met een
  betere betekenis voor die vorm.

30
Superoptimaliteit

• Een vorm-betekenis-paar is alleen dan niet
  superoptimaal, wanneer er een superoptimaal paar
  is met een betere vorm of betekenis.
• Niet-optimale ( verliezende) paren doen niet
  meer mee in de verdere competitie.
• Zwakke bidirectionele OT creëert hierdoor extra
  vorm-betekenis-paren.
• Elk paar dat optimaal in de sterke versie van
  bidirectionele OT is tevens superoptimaal, maar
  niet omgekeerd.

31
Superoptimale paren

• Voorbeeld
• ltkill, vermoordengt
• ltkill, op een indirecte manier vermoordengt
• ltcause to die, vermoordengt
• ltcause to die, op een indirecte manier
  vermoordengt
• Eerste paar is optimaal en dus ook superoptimaal.
• Tweede en derde paar zijn niet-optimaal, want ze
  verliezen van het eerste paar.
• Daardoor is vierde paar superoptimaal.

32
Ongemarkeerde vormen

• Ongemarkeerde vormen worden meestal gebruikt voor
  ongemarkeerde situaties
• Kill directe causatie, bijv. iemand met een
  pistool neerschieten.

33
Gemarkeerde vormen

• Gemarkeerde vormen worden meestal gebruikt voor
  gemarkeerde situaties
• Cause to die indirecte causatie, bijv.
  veroorzaken dat een pistool in de handen van de
  schutter ontploft door iets in de loop te stoppen.

34
Verwerving van betekenissen

• De Hoop Krämer (2004)
• Verwerving van de interpretatie van indefinieten
• een meisje
• enkele jongens

35
Indefinieten

• Betekenis 1 verwijzend
• o.a. specifiek, anaforisch, zeer prominent.
• Betekenis 2 niet-verwijzend
• o.a. niet specifiek, niet-anaforisch, laag
  prominent, predikatief.

36
Indefiniete subjecten

• Vorm 1 subject in eerste zinspositie
• Een konijn kwam uit de hoed.
• Vorm 2 subject in zinsinterne positie
• Er kwam een konijn uit de hoed.

37
Indefiniete objecten

• Vorm 1 bijwoord-object -werkwoord (unscrambled
  form)
• ... dat ik gisteren een ei heb gebakken.
• Vorm 2 object-bijwoord-werkwoord (scrambled
  form)
• ... dat ik een ei gisteren heb gebakken.

38
De verwerving van indefinieten

• Wanneer volwassenen een referentiële
  interpretatie toekennen aan een indefiniet
  subject, doen kinderen dat meestal ook.
• Bergsma-Klein (1996)
• Een meisje gleed twee keer uit.
• Leeftijd 40-70.
• Dezelfde respons als volwassenen 74.

39
De verwerving van indefinieten

• Wanneer volwassenen een niet-referentiële
  interpretatie toekennen aan een indefiniet
  subject, doen kinderen dat vaak niet.
• Termeer (2002)
• Er ging twee keer een jongen van de glijbaan af.
• Leeftijd 87-104.
• Dezelfde respons als volwassenen 32.

40
De verwerving van indefinieten

• Wanneer volwassenen een referentiële
  interpretatie toekennen aan een indefiniet
  object, doen kinderen dat juist niet.
• Krämer (2000)
• Het meisje heeft een appel
• niet geplukt.
• Leeftijd 40-77.
• Dezelfde respons als volwassenen 15.

41
De verwerving van indefinieten

• Wanneer volwassenen een niet-referentiële
  interpretatie toekennen aan een indefiniet
  object, doen kinderen dat ook.
• Krämer (2000)
• Het meisje heeft geen appel geplukt.
• Leeftijd 40-610.
• Dezelfde respons als volwassenen 100 .

42
Patroon in experimenten

• Volwassenen
• Referentiële interpretatie subject
• Niet-referentiële interpretatie subject
• Referentiële interpretatie object
• Niet-referentiële interpretatie object

• Kinderen ( volwassen respons)
• 74
• 32
• 15
• 100

43
Vergelijking tussen talen

• Algemeen patroon in talen
• Subjecten zijn meestal referentieel.
• Objecten zijn meestal niet-referentieel.
• Kinderen maken fouten als ze van dit patroon
  moeten afwijken.
• Waarom?

44
Indefiniete subjecten
45
Indefiniete objecten
46
Volwassenen vs. kinderen

• De interpretatie van indefinieten door
  volwassenen kan worden gemodelleerd door zwakke
  bidirectionele OT.
• Ongemarkeerde vormen met ongemarkeerde
  betekenissen zijn gemakkelijk voor kinderen.
• Gemarkeerde vormen met gemarkeerde betekenissen
  zijn moeilijk voor kinderen.
• De interpretatie van indefinieten door kinderen
  kan daarom het best worden gemodelleerd door
  unidirectionele OT.

47
Optimalisatie-strategieën

• Als de analyse van de Hoop Krämer (2004)
  correct is, dan verschilt de grammatica van
  volwassenen van die van kinderen in de
  gehanteerde optimalisatie-strategie
• Volwassenen zwakke bidirectionele OT.
• Kinderen tot zeker 7 jaar unidirectionele OT.

48
De rol van pragmatiek

• De Hoop Krämer (2004) voorspellen dat kinderen
  een andere optimalisatie-strategie gaan gebruiken
  ergens na hun 7de jaar.
• Deze transitie lijkt overeen te komen met het
  gebruik van pragmatische kennis door kinderen.
• Deze transitie heeft niet alleen effect op de
  interpretatie van indefinieten, maar ook van
  scalaire implicaturen en pronomina.

49
Conclusie

• Unidirectionele interpretatieve OT semantiek.
• Zwakke bidirectionele OT pragmatiek.