Kritik- Elestirel D

1
Kritik- Elestirel Düsünme

• Dr. Cüneyt AYRIK
• Mersin Tip Fakültesi
• Acil Tip AD

2
Bir senaryo düsünün

• Bir departman müdürü oldugunuz uluslararasi bir
  firmada ayda 10.000 TL kazaniyorsunuz ve maasiniz
  diger tüm departman müdürlerinin iki kat fazla.
• Çok daha büyük bir firmadan gelen, ayda 30.000
  TLlik departman yöneticiligi teklifini
  degerlendirmeniz isteniyor.
• Ne yaparsiniz ??

3
Bu isi kabul etmek akla çok yatkin geliyor degil
mi?
4
Düsünün !

• Belli ki yasam kaliteniz çok artacak
• Çalisma saatleriniz ayni olacak
• Yine 30 is günü yillik izniniz
• Daha büyük bir ofisiniz ve bir de asistaniniz
  olacak
• Hedeflerinize ulasmaniz durumunda da 3 aylik
  maasiniz tutarinda bonus alma sansiniz var

5
Ise basladiktan sonra fark ediyorsunuz ki

• Yeni sirketinizdeki diger tüm departman
  yöneticilerinin 60 gün yillik izinleri
• Ikiser asistanlari
• Sizinkinden çok daha büyük ofisleri ve 60.000 TL.
  aylik geliri var !

6
Kendinizi simdi nasil hissediyorsunuz !
7
Bir karar vermek zorunda kaldigimizda bir çok
faktörü göz önüne almamiz gerekir.verdigimiz
karar bize o anda dogru gibi gelse de sonradan
yanlis oldugunu görebiliriz!!
8
Sunum Plani

• Düsünme
• Elestirel düsünme
• Elestirel düsünen bireylerin özellikleri
• Elestirel düsünmeyi etkileyen faktörler
• Elestirel düsünmenin önemi
• Dr. Edward De Bono - CoRT düsünme programi
• CoRT 1- (Breadth-Genisletme)

9
Giris

• Nitelikli insan güçleri ancak nitelikli bir
  egitimle saglanabilir
• 21. yy egitimi
• Esneklik
• Kendi kendine ögrenme
• Olaylara genis açidan bakabilme
• Elestirel düsünebilme
• Problem çözme yeterliligine sahip vatandaslar
  gerektirmektedir

10
Düsünme Nedir ?

• Aklin kullanilmasinin adidir düsünme
• Descartes felsefesinde Düsünüyorum o halde
  varim ilkesi bu durumun izahidir
• Descartes düsündügünü söylerken düsündügünden
  süphe ettigini de belirtmistir

René Descartes Hayatinin çogunu Hollandada
geçirmis Fransiz bir filozof, matematikçi ve
yazardir
11
Düsünme

• Gestalt ekolünün psikologlarina göre düsünme
  problem çözme ile es anlamlidir
• Bilissel kuramcilar ise düsünmenin ögrenme gibi
  bir iç süreç oldugunu kabul etmistir

12
Akilci, realist, entelektüel, mantikli,
elestirel düsünme, problem çözme, nesnel
düsünme
Sezgisel, duygusal, özgür, artistik dogal ve
öznel düsünme, müzik becerisi
13
Düsünmenin Gruplandirilmasi

• Düsük seviyede düsünme
• bir bilgiyi ögrenme ve aliskanlik haline getirmek
  

• Yüksek seviyede düsünme
• bilginin analiz, sentez ve degerlendirilmesi
  asamalarini kapsamaktadir

14
Kritik Düsünmek Elestirel Düsünmektir
15
Elestirel Düsünme Nedir ?

• Saplantisiz, nesnel ve derinlemesine düsünmedir
• Gözlem ve bilgiye dayanarak sonuçlara ulasmadir

16
Elestirel düsünce aklin ve bilginin kullanimi ile
varilabilecek en dogru ve savunulabilir fikirlere
ulasmayi saglayan bir süreçtir
17
Sosyolog Howard Gabennesch elestirel
düsünceyimantiksal becerilerin, dünya
görüslerinin ve degerlerin gerçege mümkün
oldugunca çok yaklasmak amaci ile kullanilmasi
18
Elestirel düsünen bir kisi.

• Sürekli arastirir
• Açik fikirlidir
• Ön yargisizdir
• Yargilarinda dürüsttür
• Alçak gönüllüdür
• Konular hakkinda net bir bakis açisina sahiptir
• Ölçüt seçiminde mantiklidir
• Sorunlara yönelik yeni çözümler bulmaya çalisir
• Çesitli görüsleri inceler ve karsilastirir
• Kendi düsünceleri üzerine düsünür.

19
Elestirel Düsünmedeki Entelektüel Özellikler

• Entelektüel bütünlük
• Düsüncelerimizdeki tutarsizliklarin farkinda
  olmak
• Entelektüel empati
• Diger düsünceleri dikkate almak
• Cesaret
• Alçakgönüllülük
• Düsünüs tarzimizdaki zayifliklarimizin farkinda
  olmak
• Sabir gibi degerlerden olusur
• Sorunlarin üstesinden gelmek

20
Elestirel Düsünmeyi Etkileyen Faktörler

• Kalitimsal faktörler
• Düsünebilme için belli bir düzeyde zihinsel
  kapasiteye gereksinim vardir
• Zeka seviyesi yüksek olan bireyde elestirel
  düsünme yetenegi daha çabuk gelismektedir

• Çevresel faktörler
• Aile
• Toplum
• Okul

21
Aile

• Gelistirici aile ortami çocugun özgürce
  davrandigi, ailesi tarafindan belli kaliplara
  sokulmaya çalisilmayan aile ortamidir
• Gereginden fazla koruyucu olmanin yaraticiligi
  engelledigi sonucuna ulasilmistir

22
Çocuklarimiz Için

• Örnek davranislar sergilemeliyiz.
• Model olmaliyiz.
• Onlara düsünmeyi ögretmeliyiz.
• Ne düsüneceginden çok,
  Nasil düsünecegi
  
  üzerinde durmaliyiz

23
Çocuklarimiz Için

• Dogru soru sorma alistirmalari yapmaliyiz.
• Çocuklari yargilayici tepkilerden kaçinmaliyiz.
• Onlari, karsi çikmak için degil, anlamak amaciyla
  dinlemeliyiz.
• Tüm çocuklarin özgürce fikirlerini
  söyleyebilecegi ortamlari yaratmaliyiz.
  

24
Toplum

• Elestirel düsünmenin en büyük engeli önyargidir
• Yasaklarla dolu bir toplumda kendini ifade
  edebilen ve yaratici ürünler ortaya koyan
  bireylerin yetismesinin zor oldugu söylenebilir

25
Okul

• Okullarin en önemli görevi
• demokratik düsünceyi benimseyen
• yaratici
• üretici
• çok yönlü düsünebilen
• ögrenmeyi ögrenen
• problem çözen
• insanlara saygili, hosgörülü, iletisim becerileri
  gelismis bireyler yetistirmektir.

26
Elestirel Düsünmenin Önemi

• Toplum Kalkinmasi
• Bilgi Üretimi
• Demokrasi
• Kendini Gerçeklestirme
• Ahlak Gelisimi
• Duygusal Zeka
• Egitim Programlari

27

• Toplum kalkinmasi açisindan baktigimizda dünya
  cografyasinda elestirel düsünmenin egemen
  olmadigi toplumlarin kalkindigi görülmemistir.

27
28
Bilgi üretimi süreci açisindan baktigimizda
elestirel düsünme bilgi üretim sürecini
tetikleyen bir güçtür, bilginin enerjisidir.
Bilim sorgulama, yeni bilgiler, yeni görüsler
ortaya çikarilmasi ile ancak gelisebilir.
28
29
Demokrasi açisindan baktigimizda. Saglikli
kamuoyu elestirel düsünebilen, okudugunu ve
dinledigini sorgulayabilen olaylari ön yargisiz
degerlendirebilen bireylerden olusur.
29
30
Elestirel ve yaratici düsüncenin egemen olmadigi
bir toplumun gelismis bir toplum olamayacagi
görüsü yaygin kabul görmektedir
31
Elestirel ve yaratici düsünme toplumsal
sorunlarin çözümünde de bireylere yol gösterici
olmaktadir
32
Elestirel Düsünme Becerileri Gelismis Bireyler

• Degisime açiktir.
• Gerçegin degerini her seyin üstünde tutar.
  
• Gerçek ile söylentiyi ve önyargiyi birbirinden
  ayirt eder.
• Kendisi gibi düsünmeyenlerin, düsüncelerinin de
  kendisininki kadar degerli olabileceginin
  bilincindedir.

33

• Yeterli kaniti olmadan karar vermez.
  Olasilik sinirlari içinde
  olaylari degerlendirir.
• Evet Fakat demesini bilir.

33
34

• Tek yolculuktan veya toptanciliktan uzaktir.
• Edilgen bir biçimde baskalarinin güdümüne
  girmez.

35
Elestirel düsünme insanlari ön yargi ve
fanatizmden uzaklastirir!
36
Kritik Düsünmek
Bilginin sentezini yapmaktir Fikir
üretmektir Kanitsiz karar vermemektir Tarafsizlikt
ir Ön yargili olmamaktir Bilmediginin
tevazusudur Sürüye katilmamaktir Gerçekle,
gerçek olma ihtimali olani ayirmaktir Mantikli
ile duygusal karari ayirmaktir
37
Kritik Düsünmek

• Yanlisa cesaretle karsi çikabilmektir
• Farkli düsünceye empatidir
• Düsüncesinin sorumlusu olabilmektir
• Hemen onaylayici olmamaktir
• Bilgi sahibi olmadan yorum yapmamaktir
• Sorgulamaktir
• Test etmektir
• Geregini yapmaktir
• Bilissel, duyussal ve davranissal etkinliktir.

38
Egitim
Inançlar
Duygular
Tutumlar
Eylemler
Sonuçlar
38
39
Düsünmenin beceri temelli ögretilmesi gerektigini
savunan kisilerden biri Dr. Edward De Bonodur
Edward de Bono, Malta Royal Üniversitesi tip
mezunudur. Oxford ve Cambridge Tip Fakültesinde
ögretim görevlisi olarak çalisti. 58 kitap
yazdi. En son kitabi olan New Thinking for the
New Millenium (Yeni Milenyum Için Yeni Düsünme
Teknikleri) 1999 Sonbaharinda yayinlandi.
Kitaplari 34 dile çevrilmistir. Internette
çalismalariyla ilgili 4.000.000 referans
bulunmaktadir.
40
CoRT Düsünme Programi (CoRT Thinking Lessons)

• CoRT (Cognitive Research Truth) düsünme
  etkinlikleri, Edward De Bono tarafindan
  düsünmenin dogrudan beceri olarak ögretilmesi
  için hazirlanmis ve 1970den beri uygulanmakta
  olan bir düsünce programidir
• Program basit, açik ve uygulamali pratik
  derslerden olusmaktadir

41
Edward De Bono CoRT Düsünme Programi

• CORT düsünme programi 6 bölümden meydana gelir ve
  her bölümde on ders bulunmaktadir
• Program Amerika, Britanya Adalari, Irlanda,
  Kanada, Avustralya Malta, Yeni Zelanda, Venezüela
  gibi ülkelerde yogun bir sekilde uygulanmakta
• Her duruma uyarlanabilir

42
Edward De Bono CoRT Düsünme Programi

• De Bono tarafindan programin degisik yas
  grubundaki ögrencilere (6 yasindaki çocuklardan
  yetiskinlere kadar) ve 75-140 arasi zeka düzeyine
  sahip bireylere uygulanabilecegi belirtilmistir
• CoRT düsünme programi 6 bölümden meydana gelir

43
Cort-1-Genisletme (Breadth)

• Bu bölümdeki dersler
• Bireyin genis bir perspektif içinde düsünmesini
  saglayarak, olaylarin farkli yanlarini görmesine
  yardimci olur
• Bonoya göre gerek yetiskinlerin gerekse
  çocuklarin düsünmesinde yaygin olarak yapilan
  yanlis, görüslerini çok dar tutma ve ani karar
  verme egilimidir

44
Cort 2 Organizasyon (Organization)

• Bu bölümdeki dersler
• Bireylere tanima, analiz etme, karsilastirmak,
  fark etmek, seçme gibi önemli düsünme becerileri
  kazandirmayi amaçlar

45
Cort 3 Etkilesim (Interaction)

• Bireylerin bir olaydaki kanitlari bulup, bu
  olaydaki dogru ve yanlis olan seyleri elestirmesi
  ve tartismasini saglamaya yöneliktir

46
Cort 4-Yaraticilik (Creativy)

• Bireylerin sorunlar karsisinda daha etkili ve
  yaratici düsünmesini ve daha çok alternatifler
  üretmesi amaçlanir

47
Cort 5- Bilgi-Duygu (Information and Feeling)

• Bilgiye pratik olarak ulasma ve degerlendirme
  yollari ile inançlar, beklentiler, tutumlar gibi
  duygulara yönelik dersler yer almaktadir

48
Cort 6- Tepki (Action)

• Bu bölümdeki dersler bireyin zihinsel veya
  düsünsel becerilerini gelistirmeyi amaçlar

49
Cort-1-Genisletme (Breadth)

• Cort-1de bulunan dersler elestirel düsünme
  becerilerini kazandirmaya daha uygun oldugu için
  bu bölümdeki on dersin içerigi üzerinde kisaca
  durulacaktir

50
Ders 1 Fikirlerin ele alinis yöntemi (Treatment
of Ideas PMI Becerisi)

• Bir fikri hemen ret etmek yada kabul etmekten çok
  bu fikrin iyi, kötü ve ilginç yönleri üzerinde
  düsünerek karar vermek söz konusudur

51
Ders 1 Fikirlerin Ele Alinis Yöntemi (PMI
Becerisi)

• Bir fikir hakkindaki iyi (pozitif) yönler

• Bir fikir hakkindaki kötü (negatif) yönler

• Bir fikir hakkinda ilginç buldugumuz yönler

Bir fikri her yönüyle düsündükten sonra o fikir
hakkinda karar verin
52
Ders 2 Bütün Faktörleri Göz Önüne Almak (CAF
(Consider All Factors)

• Bir durum yada olaya tüm faktörleri kapsayan bir
  sekilde bakmak önemlidir
• Bu faktörler sunlardir
• Kisiyi etkileyen faktörler
• Diger insanlari etkileyen faktörler
• Genel olarak toplumu etkileyen faktörler

53
Ders 2 Bütün Faktörleri Göz Önüne Almak (CAF
(Consider All Factors)

• Bu faktörlerden bazilarini disarida birakirsak
  verdigimiz karar bize o anda dogru gibi gelse de
  sonradan yanlis oldugunu görebiliriz

54
Ders 3 Kurallar (Rules)

• Yeni önerilen bir kural PMI uygulamasi için,
  kural yaratmadaki faktörlerde CAF uygulamasi için
  bir firsattir
• Neyi düsünürsek düsünelim bazen kirilmasi zor
  olan belirli kurallari takip ederiz
• Düsünerek ve tartisarak kurallari ortaya koymak
  önemlidir

55
Ders 4 Sonuçlar (Consequences)

• Sonuçlar becerisi
• bir hareketin, planin, kuralin, bulusun vb.
  sonuçlarini görüp ona göre önlem almak için
  ortaya konulan bir inceleme sürecidir
• En önemli nokta dikkatin direk gelecege
  odaklanmasidir
• Bir karar verirken kisa, orta ve uzun dönem
  sonuçlarinin hepsinin göz önüne alinmasi
  önemlidir
• Kisa ve uzun dönem sonuçlari birbirinin zitti
  olabilir

56
Ders 5 Amaçlar (Objectives)

• Eylemi yapan kisi neyi amaçlamaktadir ? Ne
  yapilmaya çalisiliyor? sorulari önemlidir
• Eyleme geçmeden önce neyi basarmak istedigimiz
  konusunda düsünmek daha saglikli sonuçlar elde
  etmemizi saglar

57
Ders 6 Planlama (Planning)

• PMI, CAF, hedefler, sonuçlar, gibi önemli
  hususlar ele alinmadan planlama yapilamaz
• Planlama ileride bir isi nasil yapacagimizi
  düsünmemiz anlamina gelmektedir

58
Ders 7 Öncelikler (Priorities)

• Önceliklere odaklanma becerisinde en önemli
  fikirlerin, faktörlerin, hedeflerin ve sonuçlarin
  ortaya çikarilmasi hedeflenmektedir
• Bunun için baslangiçta PMI, CAF, Kurallar,
  Amaçlar, Sonuçlar becerilerini kullanip (önce
  genis düsünüp) sonra önceliklere odaklanma
  becerisi kullanilir

59
Ders 8 Alternatifler (Alternatives)

• Alternatifler becerisi, ilk anda düsünmedigimiz
  tüm alternatifleri, olasiliklari, seçenekleri
  bulmaya çalismaktir
• Düsünerek ilk anda bize görünmeyen bir çok
  seçenek bulabiliriz

60
Ders 9 Kararlar (Decisions)

• Saglikli ve etkili kararlarin verilmesi için tüm
  faktörlerin (CAF), hedeflerin, önceliklerin,
  sonuçlarin ve alternatiflerin göz önünde
  bulundurulmasi çok yararlidir

61
Ders 10 Baska Insanlarin Görüsleri (Other
Peoples Views-OPV)

• Diger insanlarin herhangi bir olaya bakis
  açilari, bakis açimizi genisletmenin
  unsurlarindan biridir
• Bu beceri düsünmede bireyselligin ortadan
  kaldirilmasi açisindan çok önemlidir

62
Elestirel Düsünme Becerileri Nasil Kazandirilir ?

• Bu bir süreçtir.
• Ailede Anne-babalar
• Okulda Ögretmenler
• Elestirel düsünme becerilerini gelistiren
  dersler.
• Yasamin tüm dönemlerinde kültürün parçasi olarak
  kazandirilip, gelistirilmeye çalisilmalidir.

63
Özet yeni bir fikir, sistem, karar, durum,
kural

• PMI uygulamasi
• CAF (tüm faktörleri göz ününe alin).
• Kurallari olusturun düsünerek tartisarak
• Sonuçlar karar/kural - kisa, orta ve uzun dönem
  sonuçlari
• Amaçlarinizi hedeflerinizi tanimlayin
• Planlamanizi yapin, taslak hazirlayin..
• Önceliklerinizi belirleyin
• Alternatifleri göz önünde bulundurun
• Kararlar alin ve diger insanlarin bakis açilarini
  inceleyin

64
Havadan agir makinelerin uçmasi
imkansizdir. Lord Kelvin, 1895, Royal Society
Baskani
65
Açikçasi bilgisayar denen makineye dünyada en
fazla 5 adet ihtiyaç olacagini düsünüyorum..
1943 (IBM) Baskani.
66
Ya herkes onlar gibi düsünseydi !
67

• Herkesin yürüdügü yoldan yürürsen sadece ayni
  yere çikarsin

• Herkesin baktigi yerden bakarsan sadece ayni
  seyi görürsün

68
Farkli düsünün !
Bakis açinizi degistirin
69
Tesekkürler
70
Kaynaklar

• Örneklerle Düsünme ve Elestirel Düsünme
• Dr. Birsel AYBEK
• Elestirel Düsünme
• Prof.Dr. Nevzat BATTAL